Mintlhontlho Leyi Vamanana Va Langutaneke Na Yona

“Mintirho ya nkoka evanhwini i mintirho leyi fambisanaka ni muti. . . . Loko manana a nga wu endli ntirho wa yena, swi nga ha endleka xitukulwana lexi landzelaka a xi nge vi kona kumbe ku va ni xo biha ku tlula hinkwaswo leswi tshameke swi va kona.”—Theodore Roosevelt, presidente ya vu-26 ya le United States.

SWI le rivaleni leswaku manana i wa nkoka evuton’wini, naswona ntirho wa yena a hi ku tswala vana ntsena. Malunghana ni ntirho wa vamanana etindhawini to tala ta misava namuntlha, mutsari un’wana u te: “Hi yena la sirhelelaka n’wana ha un’we hi tlhelo ra rihanyo, dyondzo, vuswikoti, vumunhu ni mintlhaveko ya yena.”

Ntirho wun’wana wa manana i ku dyondzisa vana va yena. Marito yo sungula lawa n’wana a ma vulaka ni ndlela leyi a vulavulaka ha yona hakanyingi u swi dyondza eka mana wakwe. Hakanyingi manana u heta nkarhi wo tala siku ni siku a ri ni vana va yena ku tlula lowu a wu hetaka a ri ni nuna wakwe, hikwalaho ku nga ha va yena a va dyondzisaka ni ku va tshinya. Hikwalaho, xivuriso xa le Mexico lexi nge “Dyondzo yo an’wiwa,” xi kombisa xiphemu xa nkoka lexi endliwaka hi vamanana.

Muvumbi wa hina, Yehovha Xikwembu na yena wa va xixima vamanana. Entiyisweni, xin’wana xa Swileriso swa Khume, leswi tsariweke emaribyeni ya swiphepherhele hi “ritiho ra Xikwembu” xi byela vana xi ku: “Xixima tata wa wena ni mana wa wena.” (Eksoda 20:12; 31:18; Deteronoma 9:10) Ku tlula kwalaho, xivuriso xa Bibele xi vulavula hi “nawu wa mana wa wena.” (Swivuriso 1:8) Etindhawini to tala se ku bumabumeriwa leswaku i swa nkoka ku dyondzisa vana eka malembe manharhu yo sungula ya vutomi bya vona—loko vo tala va ha ri ehansi ka nkhathalelo wa vamana wa vona.

Hi Yihi Mintlhontlho Yin’wana?

Vamanana vo tala va langutane ni ntlhontlho wo ya emintirhweni leswaku va ta kuma mali yo kurisa vana va vona, hi nkarhi lowu fanaka va fanele va dyondzisa vana va vona va ha tsakama. Tinhlayo leti hlengeletiweke hi Nhlangano wa Matiko ti kombisa leswaku ematikweni yo tala lama hluvukeke, vamanana vo tala ngopfu lava nga ni vana lava nga ehansi ka malembe manharhu va tirha.

Ku engetela kwalaho, hakanyingi vamanana va ni ndzhwalo wo kurisa vana va vona va ri swavo hikuva vanuna va vona va tirha emadorobeni kumbe ematikweni man’wana. Hi xikombiso, ku vuriwa leswaku etindhawini tin’wana ta le Ameniya, vavanuna va kwalomu ka n’we-xa-nharhu va ye ematikweni man’wana va ya lava mintirho. Vamanana van’wana va kurisa vana va ri swavo hileswi vanuna va vona va va tshikeke kumbe va feke.

Ematikweni man’wana, ntlhontlho wun’wana lowu vamanana vo tala va langutaneke na wona hileswaku vona hi voxe a va dyondzekanga. Ndzawulo ya Timali ni Timhaka ta Vanhu ya Nhlangano wa Matiko yi ringanyeta leswaku n’we-xa-mbirhi eka vanhu va 876 wa timiliyoni lava nga dyondzekangiki emisaveni i vavasati. Hi ku ya hi UNESCO, vavasati vo tlula 60 wa tiphesente eAfrika, ematikweni ya Maarabu ni le Asiya Vuxa na Dzonga, a va dyondzekanga. Ku tlula kwalaho, vavanuna vo tala va kholwa leswaku ku dyondzisa vavasati a swi fanelanga nileswaku dyondzo yi va endla va nga wu fanelekeli ntirho wa vona wo tswala vana.

Magazini lowu nge Outlook wu vula leswaku exifundzheni xin’wana xa tiko ra Kerala le Indiya, laha vanhwanyana va talaka ku va vamanana loko va ri ni malembe ya 15, ku hava wanuna la lavaka ku teka wansati wo dyondzeka. Etikweni ra le kusuhi ni rero ra Pakistan, majaha hi wona ma yisiwaka exikolweni. Ma kurisiwa hi ndlela ya leswaku ma swi kota ku kuma mintirho leyinene leswaku ma ta kota ku hlayisa vatswari loko se va dyuhele. Hi hala tlhelo, buku leyi nge Women’s Education in Developing Countries, yi ri, “vatswari a va humesi mali yo dyondzisa vana va vona va vanhwanyana hikuva a va langutelanga leswaku va va pfuna endyangwini hi tlhelo ra timali.”

Nakambe ku ni ntlhontlho wo langutana ni mindhavuko ya le ndhawini leyi munhu a tshamaka eka yona. Hi xikombiso, ematikweni man’wana manana u languteriwe ku landzela mindhavuko ya kwalaho yo fana ni ku xavisa n’wana wakwe evukatini ni ku n’wi yimbisa. Nakambe swi tekiwa swi yila leswaku vamanana va dyondzisa ni ku tshinya vana va vona va majaha. Xana manana u boheka ku landzela mikhuva yo tano kutani a kombela van’wana leswaku va n’wi dyondzisela vana vakwe va majaha?

Eka xihloko lexi landzelaka, hi ta vona ndlela leyi vamanana van’wana va langutanaka ni mintlhontlho leyi ha yona. Hi ta tlhela hi kambisisa ni vutihlamuleri lebyikulu bya ku va manana ni ku kuma langutelo leri faneleke hi ntirho lowu manana a wu endlaka wa ku dyondzisa vana vakwe.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

“Ntirho lowu endliwaka hi manana i wa nkoka eku pfuneni n’wana leswaku a kurisa vutlhari lebyi a nga na byona swin’we ni ku tiva swilo naswona a tisungulela swakwe.”—Regional Summit on Children’s Rights, Burkina Faso, 1997.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 11]

Vamanana va ni ntirho lowukulu wo pfuna n’wana un’wana ni un’wana etimhakeni ta swilo swo tanihi rihanyo, dyondzo, vumunhu ni mintlhaveko ya yena