Ndlela Leyi Phepha Ra Filimi Ri Endliwaka Filimi Ha Yona

EKA makume ya malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, feme ya tifilimi ya Hollywood yi humese tifilimi leti a ti rhandziwa ngopfu. Tifilimi ta kona a ti rhandziwa emisaveni hinkwayo, tanihi leswi tifilimi to tala ta le Amerika ti humesiwaka endzhaku ka mavhiki kumbe eswiyin’weni swin’wana endzhaku ka masiku ma nga ri mangani endzhaku ka loko ti humesiwile eUnited States. Tifilimi tin’wana ti humesiwa emisaveni hinkwayo hi siku leri ti humesiwaka ha rona eUnited States. Dan Fellman, presidente wa lava tlangaka Tifilimi ta Warner Brothers, u ri: “Bindzu ra misava hinkwayo ri kula hi rivilo lerikulu, xisweswo loko hi endla tifilimi, hi ehleketa ni matiko hinkwawo ya misava.” Enkarhini wa sweswi, leswi endlekaka eHollywood swi khumba vuhungasi bya misava hinkwayo.a

Kambe a swi olovi ku bindzula hi filimi. Tifilimi tin’wana ti dya mali leyi tlulaka R600 wa timiliyoni ku ti endla ni ku ti navetisa. Leswaku yi ta rhandziwa kumbe e-e, swi ta ya hi vanhu lava minkarhi yin’wana u nga tiviki leswaku va lava yini. David Cook, profesa wa tifilimi eYunivhesiti ya Emory u ri: “A wu nge swi tivi leswaku vanhu va ta va va rhandza yini hi nkarhi wolowo.” Xisweswo, xana vaendli va tifilimi va swi kotisa ku yini ku endla tifilimi leti nga ta rhandziwa? Leswaku hi hlamula xivutiso lexi, hi fanele hi rhanga hi tiva kahle leswaku tifilimi ti endliwa njhani.b

Ndlela Yo Yi Lunghiselela

Hakanyingi ku lunghiselela filimi hi swona swi dyaka nkarhi wo tala ngopfu naswona hi swona swi nga swa nkoka swinene. Tanihi le ka nchumu wun’wana ni wun’wana lowukulu, ku lunghiselela i swa nkoka swinene. Lava endlaka tifilimi va ni ntshembo wa leswaku mali leyi va yi tirhisaka loko va ri karhi va endla malunghiselelo yi ta endla leswaku va nga lahlekeriwi hi mali yo tala ngopfu loko se va foda filimi ya kona.

Leswaku ku endliwa filimi, munhu u rhanga hi ku ehleketa xitori xo karhi kumbe a ehleketa hi mhaka ya xiviri leyi tshameke yi humelela. Mutsari u tsala mhaka yakwe. Maphepha wolawo ya ntlango ma nga ha cinca-cinciwa ko tala kukondza ma fika exiyin’weni lexi ma nga tirhisiwaka ku endla filimi. Maphepha wolawo ma hlamusela hi ku komisa ndlela leyi filimi ya kona yi faneleke yi tlangiwa ha yona. Ma tlhela ma hlamusela ni swin’wana swo fana ni tlhelo leri munhu la tameleke khamera a faneleke a yima eka rona ni ndlela leyi swivono swa kona swi nga ta cinca-cincana ha yona.

Hambiswiritano, hi wona nkarhi lowu xitori xa kona xi xaviseriwaka loyi a nga ta xi humesa.c Xana loyi a nga ta xi humesa u lava xitori xa njhani? Phela, filimi leyi nga ta tlangiwa hi ximumu yi endleriwa vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi ni vantshwa, “ntlawa lowu dyaka makipikipi” hilaha muxopaxopi un’wana a va vitanaka hakona. Hikwalaho a nga ha lava xitori lexi nga ta rhandziwa hi vantshwa.

Xitori lexi rhandziwaka ngopfu hi lexi xi endleriweke vanhu hinkwavo. Hi xikombiso, filimi leyi vulavulaka hi superhero yi ta tsakeriwa ngopfu hi vana lava tivaka mutlangi loyi. Naswona a swi kanakanisi leswaku vatswari va vona va ta va heleketa. Kambe, vaendli va tifilimi va va koka njhani vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi ni vantshwa? Hi ku ya hi Liza Mundy wa The Washington Post Magazine, va va koka hi “switori swo chavisa.” Va tlhela va tirhisa ni nhlambha, swivono leswi nga ni madzolonga ni swivono swo tala leswi kombisaka rimbewu “leswaku filimi ya kona yi xaviwa ngopfu naswona yi tsakeriwa hi vanhu hinkwavo.”

Loko la humesaka tifilimi a vona leswaku xitori xi nga ha n’wi endlela mali, a nga ha xi xava kutani a ringeta ku tirhisa vakongomisi ni vatlangi lava dumeke. Loko xi kongomisiwa ni ku tlangiwa hi vanhu lava dumeke, swi nga ha endla leswaku xi rhandziwa loko xi humesiwa. Kambe, hambiloko xa ha ku sunguriwa, mavito ya vanhu lava dumeke ma nga endla leswaku a kuma vavekisi lava lavekaka leswaku va ta hakelela ku endliwa ka filimi ya kona.

Xin’wana lexi endliwaka loko ku lunghiseleriwa xitori i ku mpfampfarhuta-mpfampfarhuta vatlangi va kona. Ku mpfampfarhutiwa swifaniso swo hambana-hambana hi ndlela leyi filimi leyi yi nga ta tlangiwa ha yona, ngopfu-ngopfu leswi lavaka leswaku ku endliwa nchumu wo karhi. Swifaniso leswi swi hlayisa nkarhi wo tala loko filimi ya kona se yi tekiwa swifaniso. Frank Darabont, mukongomisi tlhelo mutsari wa tifilimi u ri, “swi vava ngopfu ku tikuma u ri karhi u teka swifaniso leswi nga riki swinene, u nga tivi leswaku u yima kwihi leswaku u teka xifaniso xa kahle.”

Ku fanele ku ololoxiwa swiphiqo swo tala loko ku ri karhi ku lunghiseleriwa ku tekiwa ka filimi. Hi xikombiso, xana filimi leyi yi ta tekeriwa kwihi? Xana ku ta laveka swo famba? Xana ku ta lunghisiwa njhani endlwini? Xana ku ta laveka swiambalo swo hlawuleka? I mani la nga ta khathalela timboni, switolwa-tolwa ni misisi? Ku vuriwa yini hi mpfumawulo, swifaniso leswi nga riki swa xiviri ni lava va tlangaka laha ku nga ni khombo? Leswi ko va swin’wana swa swilo swo tala leswi faneleke swi kambisisiwa ku nga si tekiwa xifaniso ni xin’we xa filimi. Languta marito yo nkhensa emakumu ka filimi leyi ku tirhisiweke mali yo tala ku yi endla, u ta vona leswaku ku ni vanhu vo tala swinene lava nga humeleriki eka yona, kambe va hoxeke xandla leswaku yi endliwa! Mutivi un’wana la tirheke ku endla tifilimi to hlayanyana u ri: “Swi lava vanhu vo tala ngopfu ku endla filimi.”

Ku Endla Filimi

Ku endla filimi swi nga ha dya nkarhi, swa tika naswona swi lava mali yo tala. Phela, ku tlanga hi minete yin’we ntsena swi nga koxa mali yo tala ngopfu. Minkarhi yin’wana vatlangi, vaendli va filimi yoleyo ni swingolongondzwana leswi tirhisiwaka swi boheka ku tleketliwa swi yisiwa endhawini leyi nga ekule. Kambe, ku nga khathariseki leswaku filimi yi endleriwa kwihi, siku rin’wana ni rin’wana ro endla filimi ri koxa mali yo nyawula.

Lava hlelaka timboni, lava va lunghisaka misisi ya vatlangi ni ku va tota switolwa, hi van’wana va lava va fikaka ku sungula. Siku rin’wana ni rin’wana loko va ri karhi va teka filimi, vatlangi va nga ha heta tiawara to hlayanyana va ha lunghisiwa kahle leswaku va lunghekela ku tekiwa. Endzhaku ka sweswo ku sungula ntirho wo tika wo teka filimi.

Mukongomisi u kambela leswaku xivono xin’wana ni xin’wana xi tekiwa kahle. Hambi ku ri xivono xo olova xi nga ha peta dyambu xa ha tekiwa. Swivono swo tala swa filimi swi tekiwa hi khamera yin’we, hikwalaho ka sweswo, xivono xexo xi tekiwa ko tala, loyi a khomeke khamera a ri karhi a cinca-cinca lomu a yimeke kona. Tlhandlakambirhi, xifaniso xin’we xi nga ha tekiwa ko tala leswaku ku kumiwa xo saseka ngopfu kumbe ku lunghisiwa leswi na leswiya. Eka swivono swo leha, ku nga ha tekiwa xifaniso xin’we ka 50 kumbe ku tlula! Hi ntolovelo, ngopfu-ngopfu loko dyambu ri pela—mukongomisi u kambela swifaniso hinkwaswo leswi tekiweke kutani a hlawula leswi a lavaka leswaku va swi hlayisa. Ku teka swifaniso swa filimi swi nga ha teka mavhiki hambi ku ri tin’hweti.

Ku Hlanganisiwa Ka Swifaniso

Loko ku ri karhi ku lunghiseleriwa, swifaniso leswi tekiweke swa hlanganisiwa. Xo sungula, marito ma endliwa leswaku ma fambisana ni xifaniso. Kutani loyi a swi hlanganisaka u endla filimi yo sungula leyi nga si wupfaka kahle.

Enkarhini lowu, ku nghenisiwa mpfumawulo ni swifaniso leswi nga riki swa xiviri. Tanihi leswi enkarhini lowu swilo swi vaka swi rharhangane ngopfu, ku nga ha tirhisiwa ni khompyuta leswaku yi va pfuna. Filimi yi nga ha vonaka yi ri ya xiviri.

Ku tlhela ku nghenisiwa ni vuyimbeleri loko ku ri karhi ku endliwa filimi, naswona eka tifilimi ta manguva lawa, swi tekiwa swi ri swa nkoka swinene. Edwin Black, eka Film Score Monthly, u ri: “Sweswi bindzu ra tifilimi ri lava vuyimbeleri lebyi fambisanaka ni swifaniso—a vo lava ku vona swifaniso leswi nyanyulaka laha ni lahaya ntsena, kambe hakanyingi va swi lava nkarhi wo leha.”

Minkarhi yin’wana filimi leya ha ku endliwaka yi kombiwa vahlaleri vo karhi leswaku va yi kambela, kumbexana ku nga ha va vanghana va mufambisi wa yona kumbe lava a tirhaka na vona lava a va nga ri kona loko yi endliwa. Mukongomisi a nga ha teka swivono swin’wana hi vuntshwa kumbe a swi susa hi ku helela hi ku ya hi ndlela leyi va titwaka ha yona. Minkarhi yin’wana ndlela leyi filimi a yi hela ha yona yi cinciwe hi ku helela hikwalaho ka leswi vahlaleri lava yi kambelaka va nga yi tsakelangiki.

Eku heteleleni, filimi leyi hetisekeke ya tlangiwa etiholweni ta tifilimi. Hi wona nkarhi lowu swi nga ta vonaka leswaku yi ta rhandziwa kumbe e-e—kumbexana yi to va filimi hi vito. Kambe mhaka a yo helela ntsena emalini. Loko tifilimi ti tshamela ku nga rhandziwi, swi nga ha onha vito ra mutlangi ni ra mukongomisi wa kona. Mukongomisi John Boorman, loko a vulavula hi malembe yakwe yo sungula yo endla tifilimi u ri: “Ndzi vone vatirhi-kulorhi va heleriwa hi ntirho endzhaku ko tsandzeka ko hlayanyana. Khombo ra tifilimi hi leri, loko u nga va endleli mali lava ku tholeke, va ku hlongola.”

Phela, loko vanhu va languta vito ra filimi leyi nga ta tlangiwa, a va ehleketi hi ntirho wa vaendli va tifilimi. Swi nga ha endleka va tivutisa va ku: ‘Xana ndzi ta yi tsakela filimi leyi? Xana swa fanela leswaku ndzi hakela mali yo tani leswaku ndzi ya yi hlalela? Xana ndzi ta kuma leswaku filimi leyi yi tsema nhlana kumbe yi ta ndzi siringa? Xana swa fanela leswaku vana va mina va yi hlalela?’ Xana u nga swi hlamula njhani swivutiso swo tano loko u lava ku hlawula filimi leyi u nga ta yi hlalela?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

“A wu nge swi koti ku tiva leswaku vanhu va ta va va rhandza yini hi nkarhi wolowo.”—David Cook, profesa wa tifilimi

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 6, 7]

KU ENDLA LESWAKU FILIMI YI XAVIWA NGOPFU

Filimi se yi herile. Yi lunghekele ku hlaleriwa hi vanhu va timiliyoni. Xana va ta yi rhandza? Xiya tindlela ti nga ri tingani leti vaendli va tifilimi va ringetaka ha tona ku xavisa tifilimi ta vona ni ku endla leswaku ti rhandziwa ngopfu.

◼ KU BA HUNGWE: Ndlela yin’wana leyi tirhaka swinene yo navetisa filimi i ku ba mhala-mhala—kumbe ku ba hungwe. Minkarhi yin’wana va sungula ku ba hungwe ka ha sele tin’hweti leswaku filimi yi humesiwa. Kumbexana ku tivisiwa leswaku filimi yo karhi leyi heleke yi yisiwa emahlweni. Xana vatlangi lavo sungula va ta vuya? Xana yi ta va yinene (kumbe a yi nge vi yinene) ku fana ni leyo sungula?

Minkarhi yin’wana va ba hungwe hi ku tirhisa nchumu wo karhi lowu pfuxaka njhekanjhekisano eka filimi ya kona—kumbexana hi ku kombisiwa ka vuxaka bya rimbewu hi ndlela leyi nga tolovelekangiki eka tifilimi leti kombisiwaka tiko hinkwaro. Xana xivono xexo xi bihile hakunene? Xana filimi yoleyo yi kombisa ni “leswi nga fanelangiki nikatsongo”? Vaendli va tifilimi va navetisa tifilimi ta vona mahala tanihi leswi lava va lwaka ni mhaka yoleyo va ha phikizanaka ha yona erivaleni. Minkarhi yin’wana minjhekanjhekisano yoleyo yi endla leswaku vanhu vo tala va ta ku ta hlalela filimi ya kona loko yi khanguriwa.

◼ VUHAXI: Hi ntolovelo va navetisa hi ku tirhisa tibodo, swinavetiso swa le ka maphepha-hungu, TV, swinavetiso leswi vaka kona loko filimi yi ri ekusuhi ni ku sungula swin’we ni ku burisana ni vatlangi lava dumeke kutani va navetisa filimi leya ha ku humaka. Sweswi ku tirhisiwa ngopfu Internet ku navetisa tifilimi. Muxopa-xopi wa tifilimi Steve Persall u ri: “Loko Dorothy [wa The Wizard of Oz] a a nga fambanga, a a lo kamba eka khompyuta, a a ta va a kume ti-Website to tala leti vulavulaka hi vanhu lava dumeke, swinavetiso swa tifilimi leta ha ku humaka, mathikithi ni minkarhi ya tifilimi ta kona.”

◼ SWILO SWO NAVETISA: Swilo swo navetisa swi nga endla leswaku filimi leyi navetisiwaka yi languteriwa hi mahlo-ngati. Hi xikombiso, filimi leyi a yi vulavula hi mutlangi-nkulu loyi a hlamuseriweke ebukwini ya switori a yi fambisana ni swilo leswi kumekaka eka filimi ya kona, mabikiri, swin’wetsin’wetsi, swiambalo, xilotlelo xa tinketana, tiwachi, mavoni, ntlango wa board ni swin’wana. Joe Sisto, u tsale leswi eka magazini wa vuhungasi wa American Bar Association: “Phela, 40 wa tiphesente ta swilo leswi tirhisiwaka ku navetisa filimi swi xaviwa filimi yi nga si huma ni ku huma.”

◼ TIVHIDIYO TA LE KAYA: Filimi leyi nga xavisangiki mathikithi yo tala yi nga xaviwa ngopfu loko se yi xavisiwa tanihi vhidiyo ya le kaya. Bruce Nash, loyi a kambisisaka leswaku tifilimi ti nghenisa mali muni, u vula leswaku “tivhidiyo ta le kaya ti nghenisa kwalomu ka 40 ku fika eka 50 wa tiphesente ta ntswalo.”

◼ SWIPIMELO: Vaendli va tifilimi va dyondze ku tirhisa swipimelo hi ndlela leyi vuyerisaka vona. Hi xikombiso, ku nga ha nghenisiwa xiendlo xo karhi eka filimi leswaku ku ta vekiwa swipimelo leswikulu, filimi ya kona yi vonaka onge i ya vanhu lavakulu. Hi hala tlhelo, ku nga ha humesiwa swin’wana eka filimi leswaku yi nga weli eka leti hlaleriwaka hi vanhu lavakulu xisweswo yi amukeleka ngopfu eka vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi. Eka The Washington Post Magazine, Liza Mundy u vule leswaku swipimelo leswi nga tirhiki eka vantshwa swi “kombisiwa eka swinavetisi: Lava tifilimi va swi tirhisa ku byela vantshwa ni vana lava lavaka ku va emalembeni ya vuntshwa leswaku filimi ya kona yi ta va yi tsakisa ngopfu.” Swipimelo swa kona swi endla leswaku “vatswari ni vana va tlulana milenge, swi lemukisa vatswari kasi swi yenga vana,” hi ku ya hi Mundy.