Ku Tikuma U Heleriwe Hi Ntirho!

“Loko ndzi heleriwa hi ntirho, ndzi heleriwe hi matimba. Ndzi titwe ndzi lahlekeriwe hi xindzhuti.”—Tony, wa le Jarimani.

“A ndzi twa onge ndzi rhwexiwe ndzhwalo wo tika swinene. Tanihi mutswari la nga un’we, a ndzi karhatekile leswaku ndzi ta va wundla hi yini vana va mina vambirhi nileswaku ndzi ta swi hakela njhani swikweleti swa mina.”—Mary, wa le Indiya.

“Ndzi hele matimba ngopfu loko ndzi lahlekeriwa hi ntirho, naswona a ndzi karhatekile, ndzi nga swi tivi loko ndzi ta tlhela ndzi kuma wun’wana.”—Jaime, wa le Mexico.

EMISAVENI hinkwayo, vanhu va timiliyoni va langutane ni xiyimo xo tika ku fana ni xa Tony, Mary na Jaime. Eku sunguleni ka lembe-xidzana leri, a ku ringanyetiwa leswaku vanhu va kwalomu ka 10 wa tiphesente va le Yuropa ni le Asiya Xikarhi—ku nga vanhu va kwalomu ka 23 wa timiliyoni—a va ri ku laveni ka ntirho. Ematikweni lama nga si hluvukaka swi nyawula, vanhu lava tlulaka kotara lava faneleke va tirha, a va tirhi. Le United States, “mintirho ya kwalomu ka 2,6 wa timiliyoni yi nyamalarile etin’hwetini ta 28 leti hundzeke,” hi ku vula ka The New York Times hi July 2003.

Ematikweni yo tala, ku lava ntirho swa tika swinene. Hi xikombiso, lembe ni lembe, vanhu vo tala lava paseke eswikolweni swa le henhla ni le tikholichi va lava mintirho. Ku tlula kwalaho, ku va ni digri kumbe ndzetelo wo hlawuleka a swi vuli leswaku u ta kuma ntirho lowu u wu dyondzeleke. Hikwalaho, sweswi swi tolovelekile leswaku vanhu va cinca mintirho ko hlayanyana emalembeni lawa va tirhaka ha wona. Van’wana va boheka ku cinca mintirho leyi va yi dyondzeleke.

Loko u heleriwa hi ntirho, xana u fanele u endla yini lexi nga ku pfunaka leswaku u kuma ntirho? Naswona loko u kuma ntirho, xana u nga endla yini leswaku u wu hlayisa?