Xiphiqo Xa Ku Pfumaleka Ka Mintirho — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

Xiphiqo Xa Ku Pfumaleka Ka Mintirho

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! LE ITALY

I mhaka leyi faneleke ku lulamisiwa hi xihatla ematikweni yo talanyana lama hluvukeke—kambe xi xanisa ni matiko lama ha hluvukaka. Xi hlasele ni lomu a xi nga si tshama xi tikomba xi ri kona. Xi hlasela madzana ya timiliyoni ta vanhu—vo tala va vona va nga vamanana na vatatana. Eka mbirhi xa nharhu xa Mantariyana, hi xona “xiphiqo lexikulu.” Xi tumbuluxa swiphiqo leswintshwa swa ntshamisano. Hi mpimo wo karhi, i rimitsu ra swiphiqo swa vantshwa vo tala lava katsekaka eka swidzidzirisi. Xi kavanyeta vurhongo bya vanhu va timiliyoni, kasi eka timiliyoni tin’wana, xo va kwala nyongeni . . .

“KU PFUMALEKA ka mintirho onge hi xona xiendlakalo lexi chaviwaka ngopfu xa minkarhi ya hina,” ku vula Organization for Economic Cooperation and Development (OECD). Commission of European Communities yi tsarile: “Mpimo ni mimbuyelo ya xiendlakalo lexi ya tiviwa,” kambe “ku lwisana na xona swa nonon’hwa.” Mutivi un’wana u ri i “xinghunghumani,” lexi “vuyelaka ku ta karhata eswitarateni swa Tiko-nkulu ra Khale.” Eka European Union (EU), nhlayo ya vanhu lava nga thoriwangiki sweswi yi kwalomu ka 20 wa timiliyoni, naswona hi October 1994, le Italy ntsena, nhlayo ya ximfumo a yi ri 2726 000. Tanihi laha Padraig Flynn, khomixinara wa European Union a vuleke ha kona, “ku tlhantlha mhaka ya ku pfumaleka ka mintirho i xiphiqo lexikulu xa ntshamisano ni xa ikhonomi lexi hi langutaneke na xona.” Loko u nga thoriwanga kumbe u ri ekhombyeni ra ku lahlekeriwa hi ntirho wa wu tiva nchavo lowu vaka kona.

Kambe ku pfumaleka ka mintirho a ko va xiphiqo xa le Yuropa ntsena. Xi xanisa matiko hinkwawo ya le Amerika. Naswona a xi ma siyanga ya le Afrika, Asia, kumbe Oceania. Matiko ya le Yuropa Vuxa a ma ri karhi ma koka ku tika emalembeni ya sweswinyana. I ntiyiso, a xi hlaseli matiko hinkwawo hi ndlela leyi fanaka. Kambe hi ku ya hi vativi van’wana va ikhonomi, tinhlayo ta lava pfumalaka mintirho eYuropa, ni le Amerika N’walungu ti ta tshama ti ri ehenhla swinene ku tlula eka malembe-xikhume lama hundzeke.a Mutivi wa ikhonomi Renato Brunetta u hlamusela leswaku xiyimo lexi “xi nyanyisiwa ku biha hi ku andza ka mintirho leyi nga nyawuriki ni leswi mintirho hinkwayo leyi kumekaka yi sungulaka ku ka yi nga ha pfuni.”

Ku Pfumaleka Ka Mintirho Loku Yaka Emahlweni

Ku pfumaleka ka mintirho ku hlasele swiphemu hinkwaswo swa ikhonomi ha xin’we xin’we: xo sungula i vurimi ni endlelo ra byona ra michini yo tala, leyi humesaka vanhu emintirhweni; ivi ku va vumaki lebyi hlaseriweke hi swiphiqo swa oyili ku suka hi va-1970 ku ya emahlweni; kutani sweswi, i xiyenge xa mintirho ya xisekelo—mabindzu, dyondzo—xiyenge lexi enkarhini lowu hundzeke a xi languteka xi nga hlaseleki. Eka malembe ya 20 lama hundzeke ku pfumaleka ka mintirho loku andzeke hi tiphesente timbirhi kumbe tinharhu a wu ri nchumu lowu chavisaka swinene. Namuntlha tiko leri hluvukeke ri tivona ri swi kotile loko ri kota ku hlayisa nhlayo ya lava lavaka mintirho yi ri ehansi ka 5 kumbe 6 wa tiphesente, naswona matiko yo tala lama hluvukeke ma ni mimpimo ya le henhla swinene ya ku pfumaleka ka mintirho.

Hi ku ya hi International Labor Organization (ILO), munhu la pfumalaka ntirho hi loyi a nga thoriwangiki, loyi a tiyimiseleke ku tirha naswona a fambaka a lava ntirho hi ku hiseka. Kambe ku vuriwa yini hi munhu loyi a nga riki na ntirho wa nkarhi hinkwawo kumbe loyi a kotaka ntsena ku tirha tiawara ti nga ri tingani hi vhiki? Ntirho wa nkarhinyana wu langutiwa hi tindlela leti hambaneke hi ku ya hi ku hambana ka matiko. Ematikweni man’wana van’wana lava nga thoriwangiki va tekiwa tanihi lava thoriweke ximfumo. Swiyimo leswi hlamuseriwaka hi ndlela yo phyama exikarhi ka ku thoriwa ni ku nga thoriwi swi endla leswaku swi nonon’hwa ku tiva lava kahle-kahle va nga thoriwangiki, naswona hikwalaho ka swivangelo leswi tinhlayo leti a ti hlamuseli ntiyiso hinkwawo. Nkambisiso wun’wana wa Yuropa wu ri: “Hambi ku ri nhlayo ya ximfumo ya 35 wa timiliyoni ta lava nga thoriwangiki [ematikweni ya OECD] a yi ku kombisi hi laha ku heleleke ku pfumaleka ka mintirho.”

Vuyelo Lebyi Vavisaka Bya Ku Pfumaleka Ka Mintirho

Kambe tinhlayo a ti paluxi vundzeni bya mhaka. Commission of European Communities yi ri “Vuyelo bya ku pfumaleka ka mintirho hi tlhelo ra ikhonomi ni ra ntshamisano bya vavisa swinene,” naswona a byi vangiwi “ntsena hi matirhiselo ya timali to phalala lava nga thoriwangiki kambe byi tlhela byi vangiwa hi xibalo xa tiko lexi nga humesiwiki lexi lava nga thoriwangiki a va ta xi hakela loko a va lo thoriwa.” Naswona timali to phalala lava nga thoriwangiki ti ya ti engetela ndzhwalo lowu tikaka ku nga ri eka tihulumendhe ntsena kambe ni le ka lava thoriweke lava tshikileriwaka hi swibalo leswi tlakukeke.

Ku pfumaleka ka mintirho a hi nchumu lowu voniwaka eka mahungu ni ku kombisiwa hi tinhlayo ntsena. Ku vona swiyimo leswi khumbaka munhu ha un’we-un’we hi swona swi nga swa nkoka, hikuva xiphiqo lexi xi hlasela vanhu—vavanuna, vavasati ni vantshwa va swiyimo hinkwaswo swa ntshamisano. Loko ku hlangane ni swiphiqo leswin’wana hinkwaswo ‘masiku lawa ya makumu,’ ku pfumaleka ka mintirho ku nga tikomba ku ri ndzhwalo lowukulu. (2 Timotiya 3:1-5; Nhlavutelo 6:5, 6) Ngopfu-ngopfu loko u hlaseriwa hi “ku pfumaleka ka ntirho nkarhi wo leha,” ni loko xiyimo xi nga cinci, munhu loyi a a nga ri entirhweni nkarhi wo leha swi nga n’wi tikela ngopfu ku kuma ntirho. Lexi vavisaka, van’wana a va nga he pfuki va thoriwile nakambe.b

Vativi va mianakanyo va kuma leswaku eka lava nga thoriwangiki namuntlha, swiphiqo swa mahanyelo ni swa mianakanyo, xikan’we ni ku nga tshamiseki ka mintlhaveko swa andza, ku xumbadzheka, ku tshama va kanakana, ni ku nga tixiximi. Loko munhu loyi a nga ni vana lava a faneleke ku va hlayisa a lahlekeriwa hi ntirho, i mhangu leyi chavisaka leyi langutaneke na yena hi ku kongoma. Eka vona vutomi byi herile. Khokholo ri mbundzukile. Kahle-kahle, namuntlha vativi van’wana va ri wu le ndleleni “nhlomulo lowu languteriweke” lowu fambisanaka ni ku lahlekeriwa hi ntirho. Nhlomulo lowu wu nga byi vavisa swinene vuxaka bya ndyangu, naswona wu nga ha va ni vuyelo lebyi vavisaka swinene, hi laha ku tisunga ka vanhu lava nga thoriwangiki ka sweswinyana ku kombisaka ha kona. Ku tlula kwalaho xiphiqo xo kuma ntirho wa wena wo sungula i xin’wana xa leswi vangaka madzolonga ni ku tihambanisa ka vantshwa.

‘Mahlonga Ya Fambiselo Ro Homboloka’

Xalamuka! yi vulavurisane ni vanhu va nga ri vangani lava heleriweke hi mintirho ya vona. Armando wa 50 wa malembe hi vukhale, u vule leswaku eka yena a swi vula “ku vona matshalatshala ya ntirho lowu endliweke malembe ya 30 ma herisiwa, kutani a boheka ku sungula hi vuntshwa,” ni ku tivona “tanihi hlonga ra fambiselo ro homboloka.” Francesco ‘u vone onge misava yi yime ehenhla ka yena.’ Stefano u “titwe a xumbadziwe hi fambiselo ra sweswi ra vutomi.”

Hi hala tlhelo, Luciano, la hlongoriweke entirhweni endzhaku ko tirha evulawurini bya vuthekiniki bya le vumakini bya mimovha bya le Italy bya xiyimo xa le henhla, kwalomu ka 30 wa malembe, “a a hlundzukile ni ku hlangana nhloko, loko a vona leswaku matshalatshala ya yena ya ku tirha hi vukheta ni vutshembeki ku ringana malembe layo tala a swi langutiwa swi nga ha pfuni nchumu.”

Ku Langutela Ni Ku Xumbadzeka

Vativi van’wana va ikhonomi a va langutele swiendlakalo swa muxaka wun’wana. Hi 1930, mutivi wa ikhonomi John Maynard Keynes hi ntshembo lowukulu u vhumbhe leswaku a ku ta va ni “ntirho wa vanhu hinkwavo” emalembeni ya 50 lama tlhandlameke, naswona hi malembe-xikhume yo tala ku kumiwa ka mintirho ku vonake ku ri pakani leyi fikeleriwaka. Hi 1945, Vumbiwa bya vandla ra Nhlangano wa Matiko byi veke pakani yo hatla ku sunguriwa ku tumbuluxiwa ka mintirho hi mpimo lowu hetisekeke. Ku fika sweswinyana a ku tshembiwa leswaku nhluvuko wu ta tisela vanhu hinkwavo ntirho naswona va ta tirha tiawara titsongo. Kambe swilo a swi vanga tano. Ku hohloka ka ikhonomi ka lembe-xikhume leri hundzeke ku vange “swiphiqo leswikulu ngopfu swa mintirho emisaveni hinkwayo ku biha ku sukela enkarhini wa ku Hohloka Lokukulu ka Ikhonomi ka va-1930” ku vula ILO. EAfrika Dzonga vanhu va kwalomu ka 3,6 wa timiliyoni a va tirhi ku katsa ni timiliyoni tinharhu ta vantima va le Afrika. Hambi ku ri Japani—leri a ri ri ni vanhu lava tlulaka timiliyoni timbirhi lava a va nga tirhi n’wexemu—ri khome ku tika.

Hikwalaho ka yini ku pfumaleka ka mintirho ku ri xiphiqo lexi hangalakeke ngopfu? Hi tihi tindlela leti kunguhatiweke leswaku xi lulamisiwa?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

a Nhlayo ya lava pfumalaka mintirho hi yona nhlayo ya vatirhi hinkwavo lava nga thoriwangiki.

b “Lava va pfumalaka ntirho nkarhi wo leha” hi lava a va nga ri entirhweni ku tlula 12 wa tin’hweti. Eka EU hafu ya lava nga thoriwangiki va wela eka ntlawa lowu.