Ku Humelele Yini Hi “Ntirho Wa Vutomi Hinkwabyo”?

GRAHAMa u tirhele khampani leyikulu ya le Australia ku ringana malembe ya 37. Eku heleni ka malembe yakwe ya vu-50, u byeriwe ku sele mavhiki ma nga ri mangani ntsena leswaku ntirho wakwe wu herile. Hi nga swi twisisa leswaku ha yini a a pfilunganyekile, a tikhome xihlaya naswona a te whii, a ehleketa hi vumundzuku byakwe. Graham u tivutise a ku: ‘Xana ku humelele yini hi “ntirho wa vutomi [bya mina] hinkwabyo,” lowu a ndzi ehleketa leswaku a wu nge ndzi lahlekeli kukondza ndzi kuma mudende?’

Ina, ku heleriwa hi ntirho a hi nchumu lowuntshwa, swi tolovelekile. Hambiswiritano, gandlati lerikulu swonghasi ro lahlekeriwa hi ntirho leri funengeteke misava hinkwayo i rintshwa eka xitukulwana lexi. A swi kanakanisi leswaku ku ni swivangelo swo tala swo heleriwa hi ntirho, kambe xivangelo-nkulu hi lexi xi vuriwaka ku hungutiwa ka vatirhi. I yini ku hungutiwa ka vatirhi, naswona ku tise ku yini?

Tindhawu Ta Mintirho Leti Cincaka

Matiko yo tala ma tirhisana etimhakeni ta ikhonomi namuntlha. Leswi swi vonake kahle eUnited States eku heleni ka va-1970 loko tikhampani ti lemuka leswaku vanhu vo tala a va xava mimovha, swilo swa elektroniki ni nhundzu yin’wana yo tala leyi endliwaka ematikweni ya le ndzhandzheni wa malwandle.

Tikhampani ta le Amerika ti sungule ku hunguta nhlayo ya vatirhi kutani ti antswisa matirhelo ni switirho hi xikongomelo xa leswaku ti swi kota ku langutana ni mphikizano wa mabindzu swin’we ni ku londzola mali. Ndlela leyi tirhisiweke ku fikelela xilaveko lexi yi vitaniwe ku hungutiwa ka vatirhi. Tirhelo leri ri hlamuseriwe tanihi “ku hunguta nhlayo ya vatirhi, hi ntolovelo ri endliwa hi ku tshikisiwa ka vanhu van’wana ntirho, ku nyikiwa ka vanhu mudende nkarhi wu nga si fika, ku yisiwa ka vanhu etindhawini tin’wana leswaku va ya tirhela kona naswona ku nga nghenisiwi vanhu lavantshwa loko lavan’wana va tshikisiwa ntirho.”

Emalembeni yo tala, vanhu lava endlaka ntirho wa mavoko hi vona lava a va hungutiwa emintirhweni. Kambe eku heleni ka va-1980 ni le ku sunguleni ka va-1990, endlelo leri ri sungule ku katsa ni nhlayo leyi engetelekaka ya vatirhi va le tihofisi, ngopfu-ngopfu va swiyimo swa le xikarhi. Hi ku hatlisa mukhuva lowu wu khumbe matiko hinkwawo lama hluvukeke. Naswona, loko ntshikilelo wa timali wu ya emahlweni, vatirhi va ka hulumendhe ni vathori van’wana va lave tindlela ta ku hunguta ku lahlekeriwa hi mali, hi ku hunguta nhlayo ya vatirhi.

Eka vatirhi vo tala, a swi nga ha tshembisi leswaku va ta tirha nkarhi wo leha. Xirho xa yuniyoni ya bindzu xi ri: “Vanhu lava tirheke malembe ya 10, ya 15 ya 20 hi ku tshembeka va vone mintirho leyi va yi tshembeke yi hohloka naswona va heleriwe hi ntirho.” Ebukwini yakwe leyi nge Healing the Downsized Organization, Delorese Ambrose u hlamusela leswaku hi 1956 xiga lexi nge “munhu la fambisanaka ni nhlangano” xi vumbiweke ha yona ku hlamusela mutirhi wa xiviri. Wa engetela: “Ku nga khathariseki leswaku a a tirhela nhlangano kumbe a ri mufambisi, u cince matirhiselo yakwe ya mali, vutomi byakwe ni ku tshembeka kakwe enhlanganweni lowu a wu tirhelaka leswaku a sirhelela—ntirho wakwe wa vutomi hinkwabyo. Swi le rivaleni leswaku ntwanano lowu wu tluriwile eka minhlangano ya manguva lawa.”

Vatirhi va timiliyoni va heleriwe hi mintirho loko ku hungutiwa vatirhi, naswona ku hava ntlawa wa vathoriwa lowu nga khumbekangiki. EUnited States ntsena, nhlayo ya vatirhi lava khumbekeke yi le henhla, vanhu va timiliyoni va heleriwe hi mintirho ya vona ya nkarhi hinkwawo. Hilaha ku fanaka, ku hungutiwa ka vatirhi ku endlekile ematikweni man’wana yo tala. Kambe loko ku ri tinhlayo leti, a ti paluxi nchumu hi mbitsi lowu weleke lava heleriweke hi ntirho.

Vuyelo Byo Vava

Graham, la boxiweke eku sunguleni ka xihloko lexi, u te: “Kunene, wa vaviseka emianakanyweni.” U fanisa ku heleriwa ka yena hi ntirho ni “vuvabyi kumbe ku himiwa emirini.”

Loko vutshembeki bya munhu byi nga hakeriwi, vanhu va titwa va xengiwile hikuva hinkwaswo leswi va swi endleleke feme ya kona swi biwa hi makatla. A va ha tshembi munhu, ngopfu-ngopfu loko valanguteri lava tlakukeke va kuma mali hi masaka hi ku hungutiwa ka nhlayo ya vatirhi efemeni. Tlhandlakambirhi, vuswikoti bya munhu la nga thoriwangiki bya ku hakela xikweleti xa yindlu, swikweleti swin’wana, vutshunguri bya swirho swa ndyangu ni mali leyi lavekaka exikolweni ni ku ya emahlweni a hanya hi ndlela leyi a hanyaka ha yona, vuhungasi ni swilo leswi a nga na swona, swi va ekhombyeni loko hi xitshuketa a nga ha yi kumi mali leyi a a hamba a yi kuma. Leswi swi endla leswaku a va ni gome naswona a tivona a nga pfuni nchumu.

Leswi ntirho lowu tiyisekeke ni lowunene, wu hoxaka xandla leswaku munhu a titwa a ri wa nkoka, ehleketa hi vuyelo byo vava lebyi vaka kona loko ntirho wu nga kumeki eka lava va nga swigono, lava nga dyondzelangiki ntirho wo karhi kumbe lava kuleke hi malembe. Nkambisiso lowu endliweke eAustralia wu paluxe leswaku vanhu lava nga exikarhi ka malembe ya 45 na 59 hi vona lava talaka ku hungutiwa emintirhweni. Kambe, hi vona vanhu lava swi va tikelaka swinene ku langutana ni ku cinca.

Xana swi kona swin’wana leswi va nga swi endlaka? Vanhu va hlawula ku tirha mintirho ya xinkarhana kumbe leyi va holelaka mali leyitsongo ematshan’weni ya ku tshama va nga tirhi. Kambe, sweswo swi endla leswaku va hanya vutomi bya vusiwana. Naswona ku kumeke leswaku ko va n’we-xa-nharhu eka vatirhi lava heleriweke hi ntirho lava kumaka mintirho leyi va hakelaka ku fana ni leyo sungula. Leswi swi engetela ntshikilelo evuton’wini bya ndyangu.

Swi nga ha endleka mintirho leyi va yi kumeke yi nga va tiseli ku rhula ka mianakanyo. Leswi swi endliwa hi leswi va chavaka ku tlhela va lahlekeriwa hi ntirho enkarhini lowu taka. Buku leyi nge Parting Company yi ri: “Ku ehleketa hi ku lahlekeriwa hi ntirho swi fana ni ku hlawula leswaku u lava lori yi ku chayisa hi tlhelo rihi. Ho mbambela kunene, hikuva loko u heleriwa hi ntirho, u sala u hele mongo naswona u lo gabaa!”

Xana ku pfumaleka ka mintirho ku va khumba njhani vantshwa? Endzhaku ka loko ndzawulo ya dyondzo ni sayense yi endle ndzavisiso, ku xiyiwe leswi: “Nchumu wun’wana lowukulu lowu nga erivaleni wa leswaku munhu se u kurile, hiloko a kuma ntirho wa nkarhi hinkwawo, lowu nga xikombiso xa masungulo ya vutomi bya ‘xiviri’ bya munhu lonkulu, la tirha ni vanhu lavakulu hi ku landza mimpimanyeto ya vona, a hola mali ya ku tihanyisa ha yona.” Kutani, loko ku ehleketiwa leswaku ntirho i masungulo ya vutomi bya xiviri bya munhu lonkulu, ku pfumaleka ka mintirho ku nga va ni khombo eka vantshwa.

Ku Langutana Ni Ku Pfumaleka Ka Mintirho

Ku langutana ni ku heleriwa hi ntirho ku fanisiwe ni ku tsemakanya endhawini ya migodi. Buku leyi nge Parting Company yi vulavula hi ndlela leyi vanhu va talaka ku titwa ha yona, ku fana ni ku titwa va hlundzukile, va ri ni tingana, va chuhile, va ri ni gome ni ku titshandza. Swa tika ku langutana ni mintlhaveko leyi. Mutsari u ri: “U va u nyikiwe ntirho wo nonon’hwa—ku endla xiboho hi vumundzuku bya wena. A wu wu kombelanga ntirho lowu, kumbexana a wu xi tivi lexi u faneleke u xi endla, kutani hi xitshuketa u titwa u ri hava ribye ro titshega ha rona.” Xin’wana xa swiphiqo swo nonon’hwa ngopfu leswi munhu la heleriweke hi ntirho a langutanaka na xona i ku hlamusela ndyangu wakwe hi ku heleriwa ka yena hi ntirho ka xitshuketa.

Kambe, ti kona tindlela tin’wana leti tirhaka, leti u nga ti tirhisaka loko u tshikisiwa ntirho. Goza ro sungula i ku hatlisa u cinca ndlela ya wena ya vutomi u yi endla yi olova hi ku kunguhata ni ku hanya vutomi byo olova ku tlula lebyi a wu byi toloverile enkarhini lowu hundzeke.

Hi leswi swiringanyeto swin’wana leswi nga ku pfunaka leswaku u langutana ni xiyimo lexi, hambileswi swi nga xi tlhantlheki hi ku helela. Xo sungula, xiya leswaku u nga ha lahleriwa hi ntirho hambi ku rini eminkarhini leyi. Hikwalaho, ku nga khathariseki leswaku u nkulu kumbe u ntsongo, ku nga khathariseki ntokoto lowu u nga na wona, kunguhata leswaku u ta endla yini loko wo tshuka u heleriwa hi ntirho, sweswo u swi endla hi ndlela leyi u hanyaka vutomi bya wena ha yona.

Xa vumbirhi, vona leswaku a wu tinghenisi eswikweletini leswikulu hi swilo leswi nga riki swa nkoka. Hanya hi leswi u nga na swona, naswona u nga ehleketi leswaku u ta hakela swikweleti hi mali leyi u nga ta yi kuma loko u tlakusiwa entirhweni kumbe loko u engeteriwa muholo. Ntiyiso wa mhaka malunghana ni ikhonomi ya namuntlha hi lowu, ku hava vumundzuku lebyi u nga tshembelaka eka byona.

Xa vunharhu, lava tindlela to olovisa vutomi bya wena naswona u hunguta swikweleti leswi u nga na swona. Leswi swi katsa ku tintshunxa eswikweletini swa swilo leswi nga riki swa nkoka eka vutomi bya wena lebyinene.

Xa vumune, kambisisa tipakani ta wena ta vutomi, hi tlhelo ra moya ni ra nyama, kutani u ti cinca laha swi faneleke. Kutani u nga ha kambisisa swiboho swa wena leswi fambisanaka ni tipakani ta wena, xisweswo u vona vuyelo bya kona.

Xo hetelela, u nga naveli ndlela leyi van’wana va hanyaka ha yona endhawini ya ka n’wina, phela u nga ha sungula ku navela swilo leswi va nga na swona xisweswo u kokeleka endleleni leyi va hanyaka ha yona.

Leswi i swiringanyeto swi nga ri swingani leswi nga ku pfunaka wena ni ndyangu wa wena leswaku u papalata ntlhamu wa ku titshega hi rifuwo leri nga tiyisekangiki ra misava leyi na yona yi nga tiyisekangiki nileswaku u nga tshameli ku vilela hikwalaho ka mahanyelo ya nkarhi lowu.

Khale ka muvekisi wa timali Felix Rohatyn u tshahiwe a ku: “Ku ni nchumu lowu hoxeke ngopfu etikweni loko ku lahlekeriwa hi ntirho ka munhu un’wana ku endla leswaku un’wana a fuwa ngopfu.” Fambiselo leri ri hoxe lerova ku nga ri khale ri ta siviwa hi misava leyi eka yona xiga lexi nge “ntirho wa vutomi hinkwabyo” xi nga ta va ni nhlamuselo leyi tlulaka leyi hi yi anakanyaka.—Esaya 65:17-24; 2 Petro 3:13.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 24]

‘Ku ni nchumu lowu hoxeke ngopfu loko ku lahlekeriwa hi ntirho ka munhu un’wana ku endla leswaku un’wana a fuwa ngopfu.’

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Lava tindlela to hanya vutomi byo olova