Maphepha-hungu Ma Ni Nkucetelo Lowukulu

Loko Nyimpi yo Sungula ya Misava yi herisa mfumo wa hosi leyi a yi fuma yi ri yoxe le Jarimani, ku nghene hulumendhe ya xidimokrati eBerlin. Endzhaku ka sweswo, Makhomunisi ma ringete ku wisa hulumendhe yoleyo leyi a ya ha ku nghena. Makhomunisi ni hulumendhe va vone onge loko vo lawula maphepha-hungu, va ta va va lawula langutelo ra tiko swin’we ni vanhu. Kutani ku sungule nyimpi leyikulu ya leswaku i mani la nga ta lawula maphepha-hungu.

EKA madzana ya malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, maphepha-hungu ma ve ni nkucetelo eka ndhavuko, eka tipolitiki naswona ma ve ni xiphemu xa nkoka eka mabindzu ni ku khumba vutomi bya vanhu va timiliyoni. Xana ma ni nkucetelo wihi evuton’wini bya wena?

Swi vonaka onge Jarimani hi rona ri kandziyiseke phepha-hungu ro sungula ra le Yuropa hi 1605. Etindhawini tin’wana namuntlha, vanhu vanharhu eka va mune lava nga ni malembe lama nga ehenhla ka 14 va hlaya phepha-hungu siku ni siku. Hambileswi matiko man’wana lama ha hluvukaka ma nga ni tikopi ta kwalomu ka 20 ta maphepha-hungu leti nga tirhisiwaka hi vanhu va 1 000, Norway ri na leti tlulaka 600. Maphepha-hungu lama phikizanaka emisaveni hinkwayo loko ma hlanganisiwa ma fika eka 38 000.

Emisaveni hinkwayo, maphepha-hungu ma tivisa vanhu hi timhaka ta nkoka. Kambe a mo helela kwalaho. Ma nyikela rungula leri vahlayi vo tala va vaka ni mavonelo yo hambana-hambana ha rona. Dieter Offenhäusser wa Khomixini ya le Jarimani ya UNESCO, u vula leswaku “loko hi hlaya maphepha-hungu siku ni siku,” swi khumba “langutelo ra hina, ku tikhoma ka hina hambi ku ri mahanyelo ya hina.”

Van’wamatimu va vula leswaku maphepha-hungu ma khutazile, ma seketela ni ku endla tinyimpi ti vonaka onge ti fanerile. Va kombetele eka Nyimpi ya Franco-Prussian ya 1870 ku ya eka 1871, Nyimpi ya Maspaniya ni Maamerika ya 1898 ni Nyimpi ya le Vietnam ya 1955 ku ya eka 1975. Van’wamabindzu vo tala, van’wasayense, vatlangi va tifilimi ta vuhungasi ni van’watipolitiki va tshame va vavisiwa ngopfu hi xisandzu lexi kandziyisiweke eka maphepha-hungu. Eka xisandzu xa le Watergate lexi dumeke xa le xikarhi ka va-1970, vatsari va maphepha-hungu lava endleke vulavisisi hi vukungundzwana va endle leswaku Presidente ya le United States, Richard M. Nixon a tshika ntirho. Ina, maphepha-hungu ma nga ha va ni nkucetelo lowukulu, lowunene kumbe wo biha.

Kambe wu sungule njhani nkucetelo lowu? Xana swi tshembeka ku fikela kwihi leswi hi swi hlayaka eka maphepha-hungu ya hina? Hi byihi vuxiya-xiya lebyi hi faneleke hi va na byona leswaku ma hi vuyerisa?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]

EBerlin, ku lweriwa leswaku ku kandziyisiwa yini eka maphepha-hungu endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava