Xana Misava Leyi Yi Kongome Kwihi?

XANA malembe lama taka ya 10, ya 20 kumbe ya 30 ma hi khomele yini? Swi nga ha chavisa ku anakanya hi vumundzuku enkarhini lowu wa vutherorisi. Thekinoloji yi tinyike matimba. Ntirhisano wa misava wu endle leswaku matiko yo tala ma tirhisana. Xana varhangeri va misava va ta hlangana kutani va endla leswaku ku va ni vumundzuku lebyinene? Vanhu van’wana va ri, ina, va tshemba leswaku hi lembe ra 2015, varhangeri va ta swi kota ku herisa ku andza ka vusweti ni ndlala, va hunguta ku andza ka AIDS va tlhela va hunguta ni nhlayo ya vanhu lava nga riki ni fambiselo ra mati yo tenga ni ra nkululo.—Vona bokisi leri nge “Leswi Naveriwaka Ni Leswi Nga Swa Xiviri.”

Hambiswiritano, hakanyingi langutelo ra vanhu hi vumundzuku ri hoxile. Hi xikombiso, eka makume ya malembe lama hundzeke mutshila un’wana u vule leswaku hi 1984, varimi va ta rima elwandle hi titeretere ta le hansi ka mati; un’wana u vule leswaku hi 1995, timovha ti ta va ni tikhompyuta leti nga ta endla leswaku ti nga ha tlumbani; un’wana u vule leswaku hi 2000, ku ta va ku ri ni vanhu va kwalomu ka 50 000 lava nga ta va va tshama ni ku tirha empfhukeni. Phela, vanhu lava bvumbeke swilo leswi sweswi va navela onge loko a va lo timiyelela. Mutsari un’wana wa phepha-hungu u tsale a ku: “Hi ku famba ka nkarhi vanhu vo tlhariha ngopfu emisaveni va hundzeke swiphukuphuku.”

“Mepe” Lowu Nga Hi Kongomisaka

Vanhu a va heti ku bvumba hi vumundzuku kambe minkarhi yin’wana leswi va swi bvumbaka ko va leswi va swi ehleketaka, a hi ntiyiso. Xana hi nga wu kuma kwihi ntshembo lowu tiyeke wa leswi nga ta humelela?

Ehleketa hi xikombiso lexi. Anakanya u ri karhi u famba hi bazi etikweni rin’wana. Hikwalaho ka leswi tiko leri u nga ri tiviki, u sungula ku chava. Wa tivutisa, ‘Xana ndzi kwihi? Xana bazi leri ri ya laha ri faneleke ri ya kona? Xana i mpfhuka wo tanihi kwihi ku ya fika laha ndzi yaka kona?’ Hi ku languta mepe ni ku languta mimfungho ya pato loko u hlometela hi fasitere, u nga kuma tinhlamulo ta swivutiso swa wena.

Xiyimo lexi xa fana ni lexi vanhu vo tala namuntlha va nga eka xona, lava loko va anakanya hi vumundzuku va teriwaka hi ku chava. Va tivutisa, ‘Xana hi kongome kwihi? Xana hi le ndleleni leyi nga ta endla leswaku ku va ni ku rhula ka misava? Loko swi ri tano, hi ta xi fikelela rini xikongomelo xexo?’ Bibele yi fana ni mepe lowu nga hi pfunaka ku hlamula swivutiso sweswo. Hi ku yi hlaya hi vukheta—ni hi ku hlometela hi “fasitere” ku xiyisisa swiendlakalo swa misava—hi nga dyondza swo tala hi xiyimo lexi hi nga eka xona ni laha hi kongomeke kona. Xo sungula, hi fanele hi kambisisa ndlela leyi swiphiqo swa hina swi sunguleke ha yona.

Masungulo Yo Biha

Bibele yi hi byela leswaku loko Xikwembu xi vumbe wanuna ni wansati wo sungula, a va hetisekile nileswaku xi va veke endhawini leyi nga paradeyisi. Adamu na Evha a va endleriwe ku hanya hilaha ku nga heriki—ku nga ri ntsena malembe ya 70 kumbe 80. Xikwembu xi te eka vona: “Tswalanani mi andza, mi tata misava, mi yi fuma.” Xikongomelo xa Xikwembu a ku ri leswaku Adamu, Evha swin’we ni vatukulu va vona va endla misava hinkwayo yi va Paradeyisi.—Genesa 1:28; 2:8, 15, 22.

Adamu na Evha va xandzukele Xikwembu. Hikwalaho va lahlekeriwe hi kaya ra vona ra Paradeyisi. Ku tlula kwalaho, va sungule ku hohloka hakatsongo-tsongo emirini ni le mianakanyweni. Siku ni siku eka Adamu na Evha a ti dya ti ya emagovelweni. Ha yini? Hikuva a va dyohile hi ku xandzukela Muvumbi wa vona naswona “hakelo leyi tisiwaka hi xidyoho i rifu.”—Varhoma 6:23.

Eku heteleleni Adamu na Evha va file kambe loko va nga si fa va ve ni vana vo hlayanyana va majaha ni vanhwana. Xana vana lava a va ta swi kota ku yisa xikongomelo xa Xikwembu emahlweni? Nikatsongo, hikuva a va kume ndzhaka ya ku nga hetiseki ka vatswari va vona. Entiyisweni, ku suka eka xitukulwana xin’wana ku ya eka xin’wanyana, vatukulu hinkwavo va Adamu va kume ndzhaka ya xidyoho ni rifu. Na hina hi yi kumile. Bibele yi ri: “Leswi xidyoho xi ngheneke emisaveni hi munhu un’we, ni rifu hikwalaho ka xidyoho, xisweswo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo hikuva hinkwavo va dyohile.”—Varhoma 3:23; 5:12.

Ku Kambisisa Xiyimo Lexi Hi Nga Eka Xona Sweswi

Ku xandzuka ka Adamu na Evha ku endle leswaku vanhu va sungula ku xaniseka ku ta fikela namuntlha. Mutsari un’wana wa Bibele u vule leswaku vanhu va “vekiwe ehansi ka vuhava.” (Varhoma 8:20) Marito lawa ma yi hlamusela kahle ndlela leyi vanhu va xanisekaka ha yona! Phela, vatukulu va Adamu va katsa van’wasayense vo tlhariha va xinuna ni va xisati ni vanhu lava nga ni vuswikoti lebyikulu emhakeni ya vutshunguri ni vatshuburi va thekinoloji. Kambe ku hava ni un’we wa vona la koteke ku tisa ku rhula emisaveni ni rihanyo lerinene leswi a ku ri xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu.

Ku xandzuka ka Adamu na Evha ku khumba un’wana ni un’wana hi ku kongoma. Hi xikombiso, i mani loyi a nga si tshamaka a twa ku vava hikwalaho ka ku pfumaleka ka vululami, ku chava vugevenga, ku vava ka mavabyi lama nga tshungulekiki kumbe gome leri hi vaka na rona loko hi feriwa hi loyi hi n’wi rhandzaka? Ku rhula loku hi vaka na kona evuton’wini a ku tlhaveriwi hi dyambu. Hambi ku ri hi minkarhi ya ntsako, vutomi bya hina byi va hilaha kokwa wa hina Yobo a byi hlamuseleke hakona loko a ku: “Munhu . . . u hanya nkarhi wo koma naswona u taleriwe hi ku karhateka.”—Yobo 14:1.

Loko hi tsundzuka lomu hi humaka kona ni xiyimo xo biha lexi hi hanyaka eka xona sweswi, vumundzuku byi nga ha vonaka byi dzwiharile. Kambe Bibele ya hi tiyisekisa leswaku Xikwembu a xi nge swi pfumeleli swiyimo swo tano leswaku swi hambeta swi va kona. Xikongomelo xa xona xo sungula hi vanhu xi ta hetiseka. (Esaya 55:10, 11) Ha yini hi fanele hi tiyiseka leswaku leswi swi ta humelela ku nga ri khale?

Hi ku ya hi Bibele, sweswi hi le nkarhini wa mangava lowu vuriwaka ‘masiku yo hetelela.’ (2 Timotiya 3:1) Marito lawa a ma vuli ku hela ka planete ya hina leyi nga Misava ni swilo hinkwaswo leswi nga eka yona. Kambe, ma vula “makumu ya mafambiselo ya swilo” ni makumu ya swiyimo leswi hi vangelaka gome. (Matewu 24:3) Bibele yi hlamusela swiendlakalo ni mikhuva ya vanhu leswi nga ta andza emasikwini yo hetelela. Xiya swin’wana swa swona ebokisini leri nga eka tluka 8, kutani u hlometela hi “fasitere” eka swiendlakalo swa misava. Mepe wa hina ku nga Bibele, wu hi pfuna hi vona leswaku sweswi hi le kusuhi ni ku hela ka mafambiselo lawa ya swilo. Kambe ku ta humelela yini endzhaku ka sweswo?

Leswi Vumundzuku Byi Swi Tameleke

Endzhakunyana ka loko Adamu na Evha va xandzukile, Xikwembu xi boxe xikongomelo xa xona xa lunghiselelo ro veka Mfumo “lowu wu nga ta ka wu nga lovisiwi.” (Daniyele 2:44) Mfumo wolowo, lowu vo tala va dyondzisiweke ku wu khongelela, eka lexi hi ntolovelo xi vitaniwaka Xikhongelo xa Hosi, wu ta tisa mikateko yo tala swinene evanhwini.—Matewu 6:9, 10.

Mfumo wa Xikwembu a hi nchumu lowu nga twisisekiki lowu nga etimbilwini ta vanhu. I hulumendhe ya xiviri ya le tilweni leyi nga ta tisa ku cinca lokukulu emisaveni. Anakanya hileswi Xikwembu xi tshembisaka ku swi endlela vanhu eMfun’weni wa xona. Bibele yi vula leswaku Xikwembu xi ta rhanga xi “lovisa lava onhaka misava.” (Nhlavutelo 11:18) Xana xi ta va endlela yini lava xi yingisaka? Rito ra xona leri tsariweke ri vula leswaku xi ta “sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona.” (Nhlavutelo 21:4) I mani munhu loyi a nga kotaka ku endla swilo swo fana ni leswi? I Xikwembu ntsena lexi nga kotaka ku endla leswaku hi va eka xiyimo lexi a xi xi kunguhatele vanhu eku sunguleni.

Xana u nga vuyeriwa njhani eka mikateko leyi Mfumo wa Xikwembu wu nga ta yi tisa? Yohane 17:3 yi ri: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.” Timbhoni ta Yehovha ti ya emahlweni ni nongonoko wa misava hinkwayo wo dyondzisa lowu pfunaka vanhu ku endla tano. Ntirho wa tona wu endliwa ematikweni ya kwalomu ka 230 naswona minkandziyiso ya tona yi humesiwa hi tindzimi to tlula 400. Loko u lava ku dyondza leswi engetelekeke, vonana ni Timbhoni ta Yehovha ta le ndhawini ya ka n’wina kumbe u tsalela eka adirese leyi faneleke eka leti nga eka tluka 5.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

“Rhiyani ndleve, sweswi, n’wina mi nge, ‘Namuntlha kumbe mundzuku hi ta endzela muti wo karhi ivi hi heta lembe kona, naswona hi ta endla bindzu hi bindzula.’ Kasi a mi swi tivi leswaku vutomi bya n’wina byi ta va yini mundzuku!”—Yakobo 4:13, 14

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

Bibele yi hlamusela matimu ya hina ku sukela eka wanuna ni wansati vo sungula. Xisweswo, yi hi byela laha hi humaka kona. Yi tlhela yi hlamusela lomu hi kongomeke kona. Kambe leswaku hi twisisa leswi Bibele yi hi byelaka swona, hi fanele hi yi kambisisa hi vukheta, ku fana ni leswi a hi ta wu kambisisa xiswona mepe

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 7]

“Xidyoho” xi nga vula xiendlo xo biha kumbe xiyimo xo voyamela eka swilo swo biha. Hi velekiwa hi ri ni xidyoho, lexi kucetelaka swiendlo swa hina. “A nga kona munhu la lulameke emisaveni la hambetaka a endla leswinene naswona a nga dyohiki.”—Eklesiasta 7:20

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 8]

Loko a wo endla kopi ya phepha leri nga ni xivati xa ntima, xivati xexo a xi ta humelela eka tikopi hinkwato leti u nga ta ti endla. Tanihi vatukulu va Adamu—hi fanisiwa ni tikopi—hi ni xivati xa xidyoho. I xivati lexi Adamu a a ri na xona eku “sunguleni”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 8]

Bibele yi ri: “Munhu loyi a fambaka a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena.” (Yeremiya 10:23) Leswi swi hlamusela leswi endleke leswaku matshalatshala ya munhu yo lava ku tisa ku rhula emisaveni ma tsandzeka. Munhu a a nga vumberiwanga ku ‘kongomisa nkondzo wa yena’ handle ka Xikwembu

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 9]

Mupisalema wa le Bibeleni u vule leswi eka Xikwembu: “Rito ra wena i rivoni enengeni wa mina, ni ku vonakala endleleni ya mina.” (Pisalema 119:105) Tanihi rivoni, Bibele ya hi pfuna leswaku hi teka magoza ya vutlhari loko hi fanele hi endla swiboho. Tanihi ‘rivoni endleleni ya hina,’ yi hi voningela ndlela leswaku hi kota ku vona leswi vumundzuku byi hi khomeleke swona

[Bokisi leri nga eka tluka 7]

Leswi Naveriwaka Ni Leswi Nga Swa Xiviri

Hi September 2000, matiko lawa ma nga swirho swa Nhlangano wa Matiko ma pfumelelanile eka tipakani leti ma tivekeke leswaku ma ti fikelela hi 2015. Tipakani ta kona ti katsa leswi landzelaka:

◼ Ku hunguta nhlayo ya vanhu lava hanyaka hi mali leyi nga hansi ka dolara hi siku hi 50 wa tiphesente ku katsa ni lava sikaka hi ndlala.

◼ Ku tiyisekisa leswaku vana hinkwavo va heta exikolweni xa le hansi.

◼ Ku herisa ku tekeriwa ehansi ka vavasati eka swiyenge swa dyondzo hinkwaswo.

◼ Ku hunguta nhlayo ya ku fa ka vana lava nga ehansi ka malembe ya ntlhanu hi vukhale hi 66 wa tiphesente.

◼ Ku hunguta nhlayo ya ku fa ka vamanana lava tikeke hi 75 wa tiphesente.

◼ Ku hunguta ku hangalaka ka HIV/AIDS ku katsa ni ku andza ka mavabyi man’wana lamakulu yo fana ni malariya.

◼ Ku hunguta nhlayo ya vanhu lava pfumalaka fambiselo ra mati yo tenga hi 50 wa tiphesente.

Xana tipakani leti ti nga fikeleriwa? Endzhaku ko kambisisa timhaka leti hi 2004, ntlawa wa madokodela lama humaka emisaveni hinkwayo wu gimete hi ku vula leswaku leswi swi endliweke a swi kombisi leswaku ku endleka yini hakunene. Rito ro rhanga ebukwini leyi nge State of the World 2005 ri ri: “Vusweti byi ya emahlweni byi sivela nhluvuko ematikweni yo tala. Mavabyi yo kota HIV/AIDS ma karhi ma engeteleka naswona ma xungeta vutomi ematikweni yo hlayanyana. Emalembeni ya ntlhanu lama hundzeke, vana va kwalomu ka 20 wa timiliyoni va file hikwalaho ka mavabyi lama tshungulekaka lama hangalasiwaka hi mati yo thyaka naswona vanhu va madzana ya timiliyoni va ya emahlweni va hanya evuswetini lebyi fambisanaka ni ku pfumaleka ka mati yo tenga ni fambiselo ra nkululo.”

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 8, 9]

SWIENDLAKALO SWIN’WANA SWA “MASIKU YA MAKUMU”

Tinyimpi leti nga si tshamaka ti va kona.—Matewu 24:7; Nhlavutelo 6:4.

Ndlala.—Matewu 24:7; Nhlavutelo 6:5, 6, 8.

Mintungu.—Luka 21:11; Nhlavutelo 6:8.

Ku engeteleka ka ku kala nawu.—Matewu 24:12.

Ku onhiwa ka misava.—Nhlavutelo 11:18.

Ku tsekatseka lokukulu ka misava.—Luka 21:11.

Minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.—2 Timotiya 3:1.

Ku rhandza ngopfu mali.—2 Timotiya 3:2.

Ku nga yingisi vatswari.—2 Timotiya 3:2.

Ku pfumala xinakulobye xa ntumbuluko.—2 Timotiya 3:3.

Ku rhandza mintsako ku ri na ku rhandza Xikwembu.—2 Timotiya 3:4.

Ku tsandzeka ku tikhoma.—2 Timotiya 3:3.

Ku nga rhandzi vunene.—2 Timotiya 3:3.

Ku nga lemuki khombo leri nga ekusuhi.—Matewu 24:39.

Vahlekuri lava honisaka swikombiso swa masiku ya makumu.—2 Petro 3:3, 4.

Ku chumayeriwa ka mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu emisaveni hinkwayo.—Matewu 24:14.

[Swihlovo Swa Kona]

© G.M.B. Akash/Panos Pictures

© Paul Lowe/Panos Pictures

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Timbhoni ta Yehovha ti tiviwa hi ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu