Ta Rivala
◼ “Kwalomu ka munhu un’we eka va mune” le United States “u va ni muxaka wo karhi wa vuvabyi bya ku lahlekeriwa hi miehleketo eka lembe rin’wana ni rin’wana, naswona kwalomu ka munhu un’we eka vambirhi va va ni vuvabyi lebyi hi nkarhi wo karhi evuton’wini bya vona.”—SCIENCE NEWS, U.S.A.
◼ Hi September 2004, Xidzedze lexi vuriwaka Ivan xi endle magandlati ya kwalomu ka 24 lawa a ma lehe ku tlula 15 wa timitara eNsonga-nkulu ra Mexico. Gandlati lerikulu ra kona a ri lehe 27,7 wa timitara.—SCIENCE MAGAZINE, U.S.A.
◼ Ku tirhisa selfoni u ri eku chayeleni swi nga endla leswaku u va ekhombyeni leri phindhekeke ka mune ro weriwa hi khombo ro tlumba, leswi nga lavaka leswaku u ya exibedlhele, leswi swi va tano hambiloko vachayeri va tirhisa swipikara swa le tindleveni swa selfoni kumbe va nga swi tirhisi.—BMJ, BRITAIN.
◼ Buku leyintshwa leyi endleriweke ku pfuna vahundzuluxeri va Bibele yi ni nxaxamelo wa tindzimi ta kwalomu ka 6 912 leti tirhisiwaka.—THE NEW YORK TIMES, U.S.A.
◼ Hambileswi va nyikiweke switsundzuxo swa leswaku va onha vana hi ku dzaha, 30 wa tiphesente ta vavasati ePoland va dzaha loko va tikile kumbe loko va ri emalembeni ya ku mamisa.—ZDROWIE MAGAZINE, POLAND.
Langutelo Ra Vanhu Hi Rifuwo
Vandlha ra le Australia leri endlaka vulavisisi mayelana ni rifuwo ri kume leswaku ko va n’wankumi un’we eka va 20 eAustralia loyi a titekaka a fuwile, ku vika ABC News Online. Hi ku ya hi Clive Hamilton, mulanguteri wa Vandlha leri, “loko hi fuma hi sungula ku nga eneriseki hi miholo ya hina.” Entiyisweni, ko va 13 wa tiphesente ntsena ta vanhu lava holaka mali yo tala lava titwaka va enerisekile hi vutomi. Hamilton u ri: “Leswi swi endla leswaku munhu a tivutisa leswaku kahle-kahle hikwalaho ka yini vanhu va hisekela ku va ni rifuwo ku tlula swilo hinkwaswo, loko hi hala tlhelo vumbhoni byi komba kahle leswaku a hi xuma lexi nga tiselaka munhu ntsako wa xiviri.”
Switirhisiwa Leswi Nga Ha Tirhiki eMpfhukeni
“Ehleketa hi mpfilumpfilu lowu nga vaka kona loko vachayeri vo tshika timovha ta vona eswitarateni loko ti hela petirolo,” ku vula magazini wa New Scientist. Kambe leswi hi leswi humelelaka hi tisataliti leti onhakeke, naswona leswi swi nga vanga khombo hikuva tisataliti leti ti nga chayisana ni swibamubamu leswintshwa. Ku ringanyetiwa leswaku kwalomu ka 1 120 wa swimakiwa leswi, leswi nga kwalomu ka 60 wa tisentimitara hi vukulu kumbe ku tlula, swi rhendzeleka esokweni ra misava laha swi olovaka ku veka tisataliti to vulavurisana ha tona, kambe ko va 300 wa tona ntsena leti tirhaka. Swin’wana swa switirhisiwa swa khombo leswi siyiweke esokweni i 32 wa michini ya nyutliya leyi onhakeke.
Matlhari Ni Nyimpi
Loko Nyimpi ya Vusukumbele yi hela, bindzu ra matlhari ri sungule ku wa. Kambe emalembeni ma nga ri mangani lama hundzuke, bindzu leri ri tlhele ri pfuka. Hi ku ya hi xiviko lexi humaka eka Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), mali leyi tirhiseriweke swa matlhari hi 2004 yi fike eka 6, 62 wa tibiliyoni ta tirhandhi. Mali leyi yi ringana niloko ko nyikiwa wanuna, wansati ni n’wana un’wana ni un’wana la nga kona laha emisaveni mali yo ringana R1 072. Hi ku ya hi SIPRI, ku ve ni tinyimpi ta 19 naswona yin’wana ni yin’wana ya tona yi dlaye vanhu lava tlulaka eka 1 000 hi 2004. Eka tinyimpi leti, ta 16 se ti lwiwe malembe lama tlulaka eka khume.
Timovha Leti Fambaka Hi Mixaka Yimbirhi Ya Mafurha
Magazini wa Veja wu vika leswaku n’we-xa-nharhu xa timovha leti xavisiwaka le Brazil ti tirhisa mixaka yimbirhi ya mafurha. Timovha leti ti famba hi petirolo ni byala lebyi endliwaka hi mova, kumbe ku hlanganisiwa swilo leswi ha swimbirhi hi ku ringanana. Ku sukela hi 2003 ku ya eka 2004, nxavo wa byala lebyi wu tlakuke hi 34 wa tiphesente. Ku cinca loku a ku vangiwi hi mhaka ya leswi vanhu va khathalaka hi ntumbuluko. Xivangelo-nkulu hi leswi byala bya mova byi nga durhiki. Timovha leti ti nga ha sirhelela “vaxavi loko ku ri ni ku kayivela ka petirolo ni loko yi durha ngopfu. Loko nxavo wa byala wo tlakuka, u ta cinca u tirhisa petirolo, u endla leswi fanaka niloko ku tlakuka petirolo,” hi ku ya hi nhlamuselo ya Rafael Schechtman, mukongomisi wa Huvo ya Mintirho ya le Brazil.