Ndlela Leyi Ku Teka Swifaniso Ku Sunguleke Ha Yona — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

Ndlela Leyi Ku Teka Swifaniso Ku Sunguleke Ha Yona

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE SWEDEN

HI KU YA HI XITORI XIN’WANA, VANHU LAVA ENDZELEKE GIAMBATTISTA DELLA PORTA (1535?-1615) WA LE ITALIYA LOYI A A RI MUPFAPFARHUTI WA SWIFANISO, VA TSEMEKE NHLANA. EKHUMBINI LERI A VA RI LANGUTILE, A KU RI NI SWINDZHUTI LESWITSONGO SWA VANHU LESWI YIMEKE HI NHLOKO LESWI A SWI RI KARHI SWI FAMBA-FAMBA. HILOKO VAHLALERI VOLAVO VA CHUHA NGOPFU, KUTANI VA HLANULA SWIRHENDZE. DELLA PORTA U PUMBIWE VULOYI, HILOKO A YA TENGISIWA!

HI YONA hakelo leyi a yi kumeke hi ku ringeta ku tsakisa lava n’wi endzeleke hi ku tirhisa bokisi leri nga ni munyama (camera obscura)—“kamara” leri nga ni munyama hi Xilatini—leswaku a va komba swifaniso. Ya olova ndlela leyi khamera yi tirhaka ha yona, kambe leswi yi swi humesaka swa hlamarisa. Xana yi tirha njhani?

Loko ku vonakala ku nghena ebokisini kumbe ekamareni leri nga ni munyama hi ximbhovana, ku humelela xifaniso xa ndhawu leyi nga ehandle naswona xi vonaka xi yime hi nhloko loko ku vonakala koloko ku tlhava ekhumbini. Leswi lava a va endzele Della Porta va swi voneke a ku ri swifaniso swa vatlangi lava a va ri eku tlangeni hala handle. Khamera yi sungurise xisweswo. Namuntlha, swi nga ha endleka u ri un’wana wa vanhu va timiliyoni lava nga ni khamera, kumbe u tirhise yin’wana ya tikhamera leti teleke, to chipa leti cukumetiwaka loko u heta ku ti tirhisa.

Vonelo ro humesa ndzhuti wa xa nchumu hi ndlela leyi a ri sungulanga esikwini ra Della Porta. Aristotle (384-322 B.C.E.) u tshame a yi xiya ndlela leyi tikhamera a ti ta tirha ha yona hi ku famba ka nkarhi. Alhazen, xidyondzeki xa lembe-xidzana ra vukhume xa Muarabu u yi hlamusele hi vuenti, naswona Leonardo da Vinci, mupfapfarhuti wa swifaniso wa lembe-xidzana ra vu-15 u tsale ha yona etibukwini takwe. Ku kumeka ka lens leyi tirhisiwaka loko ku humesiwa ndzhuti wa xo karhi hi lembe-xidzana ra vu-16 swi pfunile eku antswisiweni ka khamera, naswona vaendli vo tala va swifaniso va tirhise lens yoleyo ku pima xifaniso kahle loko va humesa ndzhuti wa xa nchumu. Hambileswi va endleke matshalatshala yo tala, a va swi kotanga ku teka swifaniso leswi tshamaka nkarhi wo leha kukondza ku fika lembe-xidzana ra vu-19.

Muteki Wa Swifaniso Wo Sungula

Joseph-Nicéphore Niepce, mutivi wa timhaka ta ntumbuluko wa le Furwa swi nga ha endleka a sungule tsima ro ringeta ku teka swifaniso leswi nga tshamaka nkarhi wo leha eku sunguleni ka lembe ra 1816. Kambe timhaka ti n’wi fambele kahle siku rin’wana loko a tirhisa makandziyiselo ya lithography, kutani a kuma nchumu lowu tirhaka loko ku ri ni ku vonakala, lowu vitaniwaka nhlaka wa le Yudiya. Siku rin’wana le xikarhi ka va-1820, u veke xibya xa muvala wa silivhere lexi totiweke nhlaka lowu kutani a xi veka endzeni ka bokisi leri nga ni munyama leri languteke efasitereni, kutani a ri tshika kwalaho tiawara ta nhungu. Hambi ku ri lava ha dyondzaka ku teka swifaniso manguva lawa, a va nga ta xi tsakela xifaniso xa kona, lexi a xi ri xa muako, nsinya ni xitlati leswi a swi nga vonaki kahle, kambe Niepce a a ri ni xivangelo xo xi tsakela. Swi nga ha endleka ku ri xona xifaniso xo sungula eka hinkwaswo!

Leswaku a antswisa ndlela yakwe yo teka swifaniso, hi 1829, Niepce u sungule ku tirhisana na Louis Daguerre, n’wamabindzu la nga ni macatu. Emalembeni lama landzeleke ku fa ka Niepce hi 1833, Daguerre u endle nhluvuko lowukulu. U sungule ku tota iodide eka tipuleti ta koporo. Iodide leyi a yi tirha ku antswa ku ri ni nhlaka. Hi xiwelo, u kume leswaku loko a bunyisela swibya swa koporo hi musi wa mercury loko a heta ku teka xifaniso, xifaniso xa kona xi vonaka kahle. Leswi swi wu hungute ngopfu nkarhi wa ku rindza xifaniso endzhaku ka loko xi tekiwile. Loko Daguerre a kume leswaku ku hlantswa puleti leri hi mati lama nga ni munyu swi endla leswaku xifaniso xa kona xi nga dzwihali hi ku hatlisa, hiloko yi va yi sukile mhaka yo teka swifaniso.

Swi Tekiwa Hi Mani Na Mani

Hi 1839, vanhu va tsake ngopfu loko va vona ntirho wa Daguerre, lowu thyiweke vito ra daguerreotype, ku nga endlelo ro humesa swifaniso ra Daguerre. Xidyondzi Helmut Gernsheim u tsale leswi ebukwini yakwe leyi nge The History of Photography: “Kumbexana ku hava nchumu wun’wana lowu endliweke hi munhu lowu kokeke vanhu hi mpimo lowu naswona wu amukelekeke emisaveni hi xihatla swonghasi ku fana ni endlelo ro teka swifaniso leri vuriwaka daguerreotype.” Loyi a swi voneke hi mahlo loko vanhu va sungula ku kuma khamera, u tsale a ku: “Endzhaku ka awara, a ku pfumala ni vuphelo bya marha emavhengeleni hinkwawo lama xavisaka tikhamera, kambe mavhengele a ma nga ta swi kota ku va ni tikhamera leti eneleke leti a ti laviwa hi lava a va lava ku teka swifaniso; endzhaku ka masiku ma nga ri mangani a wu vona mabokisi lama nga ni milenge yinharhu ma vekiwe etindhawini ta mabindzu edorobeni hinkwaro ra Paris ni le mahlweni ka tikereke ni swigodlho. Vativi va ntumbuluko, van’wasayense va tikhemikhali ni vanhu lava dyondzekeke, hinkwavo a va ri karhi va sula-sula tipuleti ta silivhere, hambi ku ri van’wankumi a va tshikanga ku ntshunxa nkhamu, va titlonya hi nhluvuko lowu ngheneke, va teka swifaniso.” Ku nga ri kungani maphepha-hungu ya le Paris a ma vulavula hi mukhuhlwana wa daguerréotypomanie, leswi vulaka leswaku hi nguva leyi, vanhu a a va hlanyisiwa hi ku teka swifaniso.

Leswi swifaniso swa kona a swi ri swa xiyimo xa le henhla, n’wasayense wa le Britain, John Herschel u tsale swi huma embilwini a ku: “Hi ta va hi nga swi hundzeleti loko ho swi vula mihlolo.” Van’wana a va kala va vula leswaku i masalamusi.

Kambe a hi hinkwavo lava amukeleke muchini lowu wo teka swifaniso. Hi 1856, hosi ya le Naples yi yirise ku teka swifaniso, kumbexana hileswi a swi tekiwa swi fambisana ni “vuloyi.” Loko a vona xifaniso lexi tekiweke hi khamera, Paul Delaroche, mupfapfarhuti wa swifaniso wa le Furwa, u huwelele a ku: “Ku sukela namuntlha ntirho wa ku mpfampfarhuta swifaniso wu xaxile!” Khamera yi tise gome eka lava a va mpfampfarhuta swifaniso tanihi leswi a va vona onge yi ta dlaya bindzu ra vona. Muvulavuleri un’wana u boxe leswi a swi karhata van’wana loko a ku: “Leswi xifaniso lexi tekiweke hi khamera xi humesaka munhu hi ndlela leyi a nga ha yona, vanhu va nga ha va ni vonelo lerintshwa mayelana ni leswi ku saseka ku vulaka swona.” Tlhandlakambirhi, swifaniso leswi tekiweke hi khamera a swi soriwa tanihi leswi a swi kombisa ndlela leyi munhu a nga xiswona, kutani swi dlaya miehleketo leyi munhu a nga vaka na yona ya leswaku wa ha sasekile naswona wa ha ri muntshwa.

Ku Phikizana Ka Daguerre Na Talbot

William Henry Fox Talbot, mutivi wa timhaka ta ntumbuluko wa Munghezi, a a ehleketa leswaku hi yena wo sungula a teke ni ndlela yo teka swifaniso, kutani u hlamarile loko a twa xitiviso xa leswaku Daguerre u endle khamera. Talbot a a hoxa maphepha lama totiweke chloride ya silivhere ebokisini ra xifaniso. A a tsakamisa phepha ra xifaniso hi mhula leswaku xifaniso xi ta vonaka, kutani a ri veka ehenhla ka rin’wana leri nga ni chloride ya silivhere, ivi a ma veka edyambyini, kutani xifaniso xi vonaka kahle.

Hambileswi eku sunguleni vanhu a va nga swi rhandzi ngopfu swifaniso swa Talbot naswona a swi nga ri swa xiyimo xa le henhla, kambe a swi vonaka leswaku swi ta ya swi antswa hi ku famba ka nkarhi. A swi koteka ku endla tikopi to tala ta swifaniso hi filimi yin’we, maphepha ya kona a ma chipile naswona a swi olova ku tirhisa wona ku ri ni tipuleti ta daguerreotypes, leti a ti lava ku khomiwa hi vurhon’wana. Swifaniso swa manguva lawa swa ha endliwa hi ku landzela endlelo ra Talbot, kasi leriya ra daguerreotype, hambileswi eku sunguleni a ri rhandziwa ngopfu, ri helele moyeni.

Kambe Niepce, Daguerre na Talbot, a hi vona ntsena vo sungula ku tshubula endlelo ro teka swifaniso, Vatata wa Swifaniso. Endzhaku ka xitiviso lexi endliweke hi Daguerre hi 1839, vavanuna va kwalomu ka 24—ku suka eNorway le n’walungwini ku ya eBrazil le dzongeni—na vona va vule leswaku hi vona va sunguleke ku tekiwa ka swifaniso.

Ku Cinca Lokukulu Loku Tisiweke Hi Vuswikoti Byo Teka Swifaniso

Mulweri wa ntshunxeko, Jacob August Riis, u swi vonile eku sunguleni ka tikhamera leswaku swifaniso swi nga tirhisiwa ku komba vanhu leswaku ku ni vusweti ni ku xaniseka etikweni. Hi 1880, u sungule ku teka swifaniso swa swidakana swa le Dorobeni ra New York nivusiku hi ku hisa mapa ya magnesium epanini leswaku ma va rivoningo ra khamera—endlelo leri a ri ri ni khombo minkarhi yin’wana. U tshame a hisa yindlu leyi a a tirhela eka yona kambirhi, kasi ni timpahla ta yena ti tshame ti khoma ndzilo kan’we. Ku vuriwa leswaku swifaniso swakwe hi swin’wana swa leswi endleke leswaku Presidente Theodore Roosevelt a hluvukisa matshamelo ya vanhu loko a va Presidente. Swifaniso leswi tekiweke hi ku landzelelana hi William Henry Jackson na swona swi susumetele Huvo yo Endla Milawu ya le United States hi 1872 ku endla ndhawu ya Yellowstone leswaku yi va ntanga wa swiharhi wo sungula emisaveni.

Un’wana Ni Un’wana A Swi Kota Ku Teka Swifaniso

Eku heleni ka va-1880, vo tala va lava a va lava ku nghenela ntirho wo teka swifaniso a va nga swi koti hikwalaho ka leswi ku teka swifaniso a swi durha naswona a swi rharhanganile. Kambe hi 1888, loko George Eastman a qambha Kodak, ku nga khamera leyi nga xibokisana leyi swi olovaka ku yi tirhisa, leyi nghenisaka filimi, u endle leswaku vanhu vo tala va kota ku teka swifaniso.

Loko filimi yi herile, n’wini wa khamera a a rhumela khamera hinkwayo efektri. Kutani filimi a yi fika yi pfuriwa kutani ku endliwa swifaniso ivi ku nghenisiwa filimi yin’wana eka khamera, yi tlheriseriwa eka n’wini wa yona ni swifaniso leswi kandziyisiweke—naswona a swi chipile. Marito yo thopa lama nge, “Wo teka swifaniso, hina hi ta endla hinkwaswo” a ma nga swi hundzeleti.

Vanhu vo tala se a va swi kota ku teka swifaniso, naswona swifaniso swa tibiliyoni leswi tekiwaka lembe ni lembe namuntlha, i xikombiso xa leswaku vanhu va ha yi tsakela swinene khamera. Naswona sweswi ku ni tikhamera ta khompyuta (digital) leti humesaka swifaniso swo saseka, leswi naswona swi endla leswaku khamera yi ya yi rhandziwa swinene. Ti tirhisa khadi leritsongo leri kotaka ku tamela swifaniso swo tala ngopfu. Munhu a nga swi kota ku tirhisa khompyuta ya le kaya ni muchini wo kandziyisa leswaku a kandziyisa swifaniso swa xiyimo xa le henhla. Kunene, mhaka yo teka swifaniso yi huma ekule.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Xifaniso lexi anameke xa doroba ra Paris lexi endliweke hi ku landza endlelo ra Daguerre kwalomu ka va-1845

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Xifaniso lexi swi nga ha endlekaka xi ri xo sungula lexi endliweke nakambe xa kwalomu ka va-1826

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Xifaniso xa khamera ya xibokisana, leyi tirhisiweke hi vampfampfarhuti vo tala

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Niepce