Nhlangano Wa Ni Vusiku Le Tanzania

ENDZHAKU ka ntsombano wa matiko hinkwawo wa Timbhoni ta Yehovha le Kenya, hi ku nyanyuka hi sungule riendzo ra hina ra le mananga ya le Tanzania.

Ndhawu yo sungula leyi hi yimeke eka yona hi le Lake Manyara National Park. Hi hlamarisiwe hi swiharhi swo hambana-hambana—tinkawu ta wasi, timhala, nyarhi leyikulu, timangwa ni swo tala. Anakanya u ri karhi u hlalela damu leri taleke hi timpfuvu. Hi hala tlhelo u ri karhi u hlalela nhutlwa yi ri karhi yi dya, nghala yi ri ebyanyini ekulenyana naswona ntlhambi wa tihongonyi wu ri kulenyana.

Endzhaku ko fika eBakweni ra Ngorongoro, hi hirhe munhu wa ku hi komba ndhawu ni xo famba lexi tirhisaka mavhilwa ya mune, riendzo ra siku rin’we ro ya e-caldera (mincele leyi vangiweke hi ku buluka ka ndzilo). Ku famba laha ku nga ni magoji-goji swi hi tekele kwalomu ka 600 wa timitara ku suka ehenhla ka ncele ku ya ehansi. Mawaku xivono lexi xiyekaka swonghasi! Swiharhi a swi hangalakile ni timbala letikulu. Mintlhambi ya tihongonyi a yi famba onge hi loko yi lava madyelo yo antswa. Timangwa, tinondzo ni timhala to tala hi ku hambana-hambana ka tona. Endhawini yin’wana leyi hi yimeke eka yona, nghala ya mambvele yi fike yi wisa endzhutini wa movha wa hina, yi nga ri na mhaka ni leswaku a hi ri kwala henhla ka wona. Endzhakunyana hi yimile leswaku hi vona mhelembe ya ntima hi ri ekulenyana naswona tindlopfu ta nhova a ti ri ekusuhi na yona ti ri karhi ti dya mirhi. Loko hi ri karhi hi tshinelela gede ya kwalaho loko hi huma hi vone swiharhi swo tala leswi tsakisaka. Xana swi kona leswi hi nga swi vonangiki?

Ina, yingwe ya le Afrika. Kambe ntshembo wo yi vona emananga hakanyingi i norho. Muteki wa swifaniso Erwin Bauer u te: “Vavalangi va landzelela tiyingwe hi ku hiseka ni ku tikarhata swinene, hikuva swa nonon’hwa ku kuma swiharhi leswi, a ha ha vuli ku swi teka xifaniso. Vavalangi vo tala emaendzweni ya le nhoveni a va si tshama va vona hambi yi ri yin’we. Eka maendzo ya mina ya 15, ndzi vone tingwenya ta nhungu, i yin’we ntsena leyi ndzi koteke ku yi teka xifaniso.”—International Wildlife.

Ni madyambu a ku ri na mhaka leyi a yi hi karhata. Malunghiselelo ya byetlelo endhawini ya vuwiselo a ma herisiwile, hikwalaho a hi fanele hi tilavela byetlelo. Leswi swi endle leswaku hi nghena epatwini ra ritshuri exinyamini lexikulu. Hi ku hatlisa hi vumbirhi bya hina lava a hi tshame exitshan’wini xa le mahlweni hi hlamarisiwile. Nchumu wa muvala wa buraweni wu tlulele emahlweni ka timboni ta hina. Hi yime hi ku hatlisa hi ku hlamala lokukulu!

A ku ri yingwe leyikulu yi ri emahlweni ka hina! Lava va tshameke eswitshan’weni swa le ndzhaku va titwe va karhatekile, ku karhateka koloko ku hele hi xitshuketa. Yingwe yi tsemakanyele exineneni xa pato hi ku hatlisa—yi yima yi nga tshukunyuki. ‘Xana a ndzi fanele ndzi endla yini?’ a yi tikomba yi ri karhi yi tivutisa sweswo etimbonini naswona a yi ri karhi yi hi languta hinkwerhu. ‘Xana ndzi nga hlasela, kumbe ndzi nga fularhela “nala” wa mina loyi a nga tivekiki kutani ndzi ringeta ku balekela enhoveni?’

Adrian, un’wana wa vanghana va hina, a ri yena loyi a ri kusuhi swinene, hi mitara ntsena ku suka eka xivumbiwa lexi yimekeke xa matimba ni xo saseka. “Hatlisa, ndzi nyike xitsayiti,” u hleveterile loko a ri karhi a vutla khamera yakwe ya automatic. Endzhaku ka yena ku twakala xitsundzuxo hi rito leri hlevetelaka, “U nga bi huwa.” Hi ku hatlisa khamera a yi lunghekile naswona xifaniso a xi tekiwile, kambe a swi vonaka onge a xi humanga kahle hikuva ku vangama ka xitsayiti ku helele egolonyini. Loko tibetiri ta ha kuma matimba, Adrian u pfule fasitere ra yena hi vukheta. Yingwe a yi ri eka mpfhuka wo ringana voko, ncila wa yona wu ri karhi wu pulutela, mahlo ya yona ma ri karhi ma vangama.

Loko ha ha ku heta ku teka xifaniso xa vumbirhi, yi tiendlele xiboho. Xiharhi lexi lexikulu xi tlulele enhoveni kutani xi nyamalala. Mawaku ntsako lowu veke kona endzeni ka golonyi ya hina! Ntokoto lowu nga rivalekiki, lowu endzhakunyana vakongomisi va hi byeleke leswaku a wu nga tolovelekanga. Loko xifaniso xexo xa vumbirhi xi hume kahle, hi xi hlayisile leswaku xi hi tsundzuxa nhlangano lowu wo tsakisa wa ni vusiku eTanzania.