Riendzo Leri Nga Rivalekiki Ro Ya eGovelweni Ra Ngorongoro

Hi mutsari wa Xalamuka! eTanzania

“LOKO tintsumi a ti teke swifaniso eNtangeni wa Edeni, swifaniso swa swiharhi swa kwalaho a swi ta va swi nga hambananga ngopfu ni leswi munhu a nga swi tekaka eGovelweni ra Ngorongoro namuntlha.” Marito lawa ma tsariwe hi Reinhard Künkel ebukwini yakwe leyi vulavulaka hi ku saseka ka ndhawu leyi ya le Tanzania. Govela ra Ngorongoro i ndhawu yo saseka hakunene, naswona yi lo mphaa, hi swiharhi. A hi fambe swin’we hi ya titlonya hi ku saseka ka yona!

A Hi Ku Saseka I Tanani Mi Ta Vona

Endzhaku ko famba hi movha tiawara ta mune egondzweni leri nga riki ra xikontiri, hi hetelele hi te gaa, ekusuhi ni riwa ra Govela ra Ngorongoro. A hi vona ku saseka ka rona lokukulu loko hi yime hi le rikupakupeni ra hotela ya hina. Ndhawu yoleyo yi xonge ku xonga. Vativi va ta ntumbuluko va yi vitana “ndhawu ya vunhungu hi ku saseka emisaveni,” naswona ha xi vona xivangelo xa kona.

Xana vito leri nge Ngorongoro ri huma kwihi? A nga kona la swi tivaka kahle. Hi ku ya hi Vandla ro Sirhelela Mbango ra le Afrika Vuxa, van’wana va vula leswaku vito leri nge Ngorongoro a ku ri vito ra Masai la endlaka swingelengele swa tihomu loyi a a tshama egovelweni rero. Van’wana va vula leswaku vito leri ri huma eka ntlawa wa valwi lava nga ni vurhena va Datogo lava hluriweke hi Vamasai enyimpini leyi veke kona egovelweni emalembeni ya 150 lama hundzeke. Mhaka ya leswaku vito leri ri tise ku yini yi helele emoyeni loko hi vona timangwa leti a ti dya ekusuhi ni laha ku pakiwaka kona mimovha. Loko hi khandziya movha, hi tshinele ekusuhi na tona, kambe a swi tikomba onge a ti hi voni. Hi rhelele ni govela leri leswaku hi vona swiharhi swin’wana.

Govela leri ri tlakuke 2 236 wa timitara loko ri pimanisiwa ni vuandlalo bya lwandle naswona hi rona ri nga rikulu eka magovela hinkwawo ya vholkheno lama nga kona emisaveni. Ri aname 19,2 wa tikhilomitara naswona ri ni vuandlalo lebyi ringanaka matlhelo ya mune bya 304 wa tikhilomitara. Hakatsongo-tsongo hi rhelele egovelweni leri ri tlakukeke 610 wa timitara, hi ri karhi hi hlometele hi mafasitere ya movha leswaku hi teka swifaniso. Loko hi fika eriweni ra kona, moya wa nimixo a wu horile naswona wu phyuphyisa. Kambe, le ndzeni ka govela, ku hisa ka kona ku humesa ni nhlampfi ematini.

Loko muchayeri wa hina a ri karhi a hi valangisa etshakwini ra govela, hi hundze ekusuhi ni tiva leri nga ni mati lama nga ni munyu naswona a ku ri ni ti-flamingo to tala ta muhlovo wa pinki. Loko hi ri egovelweni, a hi xi vona kahle xibakabaka naswona a hi tsakisiwa hi mpfumawulo wa timangwa ni tihongonyi swin’we ni mimpfumawulo yin’wana leyi nga tolovelekangiki. Kunene, ndhawu leyi i paradeyisi!

Swiharhi Leswi Tshamaka eGovelweni

EGovelweni ra Ngorongoro, a hi langutele ku vona tinyarhi, tindlopfu, timangwa, tihongonyi, timhunti, swibejana leswa ntima ni tinkawu, naswona hi swi vonile. Swivandzana swo kota swinkankanka, timhisi, timhungubye ni tinghala ta ntima leti nga ni ntshiva na tona ti rhendzeleka-rhendzeleka kwalaho. Timpfuvu ti nghena eswidan’wanini leswaku ti titimula ku hisa. Ti vonaka ti swi rhandza ku yima ti tekiwa swifaniso.

Hiloko muchayeri wa hina a yima hi nga swi rindzelanga! U hi kombe xibejana xa ntima lexi a xi tsemakanya emahlweninyana ka hina. A swi vonaka onge xibejana lexa ntima a xi titwa xi ntshunxekile egovelweni leri, naswona a hi kanyingi u nga xi vonaka u ri ekusuhi loko xi ri enhoveni. Swivandzana leswi swo chavisa swi le kusuhi ni ku hela; ku vuriwa leswaku a swi fiki ni le ka 20. Vahloti lava nga riki enawini va kumiwe va ri karhi va dlaya swibejana va lava timhondzo ta swona, va ti xavisa swi nga ri enawini leswaku ku endliwa swikhomo swa tisavula ni mirhi. Maphorisa ma tshama ma rindze ndhawu leyi leswaku va nga ngheni.

Munhu la rhandzaka swinyenyana a nga ha langutela ku vona swinyenyana swo saseka swo hambana-hambana, ku katsa ni tinca, vamthisi, vanyakukolwe, ti-egret, varikolwa, vamampfana, vanghondzwe lava milomu yo tshwuka ni ti-flamingo letitsongo ta pinki ta ntsandza-vahlayi. Ndhawu leyi yi ni mixaka-xaka ya swinyenyana leswi tlulaka dzana leswi nga kumekiki eNtangeni wa Swiharhi wa Serengeti lowu nga kwala kusuhi na yona. Ku ni tigongondzwana leti nga ni voya, van’walanga lava xitshopana, ti-brubru ni varidantswe. U nga vona xifuva xa vaholiyo lava mivala-vala emabyanyini layo leha, hambi ku ri vavusunyani lava swi tikaka ku va vona.

Hambileswi swinyenyana swo tala a swi nga hi voni, a hi boheka ku tshama emovheni wa hina. Hambiswiritano, Vamasai lava tshamaka etindhumbheni ehandle ka govela leri, va famba va ntshunxekile egovelweni. Swi vonaka onge swiharhi leswi se swi va toloverile.

Govela ra Ngorongoro ri sasekile ri tlhela ri rhula swinene, naswona sweswo swi hi hlamarise ngopfu. A hi nge ri rivali riendzo leri.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Xibejana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Vamasai lava nga varisi eriweni ra govela

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Wansati wa Masai

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Swinkankanka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Nyakukolwe

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Ti-“flamingo”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Mpfuvu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]

Govela ra Ngorongoro

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Timangwa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Nyarhi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Tindlopfu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Nkawu