Xana Xikwembu Xi Tshike Swilo Swi Tiendlekela Leswaku Ku Va Ni Swilo Leswi Hanyaka?
“Swa ku fanela, Yehovha, wena Xikwembu xa hina, ku amukela ku vangama ni ku xiximiwa ni matimba, hikuva u tumbuluxe swilo hinkwaswo, naswona hikwalaho ka ku rhandza ka wena swi ve kona, swi tumbuluxiwile.”—NHLAVUTELO 4:11.
ENDZAKUNYANA ka loko Charles Darwin a endle leswaku dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo yi duma swinene, mintlawa yo tala ya lava a va tivitana Vakreste va sungule ku lava tindlela to twananisa ripfumelo ra vona eka Xikwembu ni dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo.
Namuntlha, mintlawa yo tala leyi dumeke ya “Vukreste” yi vonaka yi tiyimiserile ku pfumela leswaku Xikwembu xi nga ha va xi tshike swilo swi tiendlekela leswaku ku va ni vutomi. Van’wana va dyondzisa leswaku Xikwembu xi kunguhate vuako hinkwabyo leswaku byi ta ndlandlamuka hi ndlela leyi nga ta endla leswaku swilo leswi hanyaka swi huma eka swilo leswi nga hanyiki, kutani eku heteleleni swi humesa vanhu. Lava va amukelaka dyondzo leyi, leyi tiviwaka tanihi dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo ehansi ka nkongomiso wa Xikwembu, va vona onge Xikwembu a xa ha nghenanga endzhaku ka loko swilo se swi sungule ku tiendlekela. Van’wana va vona onge, kahle-kahle Xikwembu xi tshike swilo swi tiendlekela kambe a xi pfa xi hoxa xandla leswaku swilo swi ya emahlweni.
Ku Pfanganisa Tidyondzo—Xana Swa Pfuna?
Xana dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo ya fambisana hakunene ni leswi Bibele yi swi dyondzisaka? Loko dyondzo leyi a yi ri ntiyiso, a swi ta vula leswaku leswi Bibele yi swi vulaka hi ku tumbuluxiwa ka munhu wo sungula Adamu, ko va mhaka ntsena leyi tsaleriweke ku hi dyondzisa mahanyelo, naswona a yi fanelanga yi tekiwa yi ri ya xiviri. (Genesa 1:26, 27; 2:18-24) Xana leyi hi yona ndlela leyi Yesu a a ri teka ha yona rungula ra Bibele? Yesu u te: “Xana a mi hlayanga leswaku loyi a va tumbuluxeke eku sunguleni u va endle va va waxinuna ni waxisati kutani a ku, ‘Hikwalaho ka sweswo, wanuna u ta siya tata wakwe ni mana wakwe naswona u ta namarhela nsati wakwe, kutani lavambirhi va ta va nyama yin’we’? Kutani a va ha ri vambirhi, kambe i nyama yin’we. Hikokwalaho, leswi Xikwembu xi swi paneke swin’we, ku nga tshuki ku va ni munhu la swi hambanisaka.”—Matewu 19:4-6.
Laha Yesu a a tshaha mhaka leyi vulavulaka hi ntumbuluko leyi kumekaka eka Genesa ndzima ya 2. Loko Yesu a a kholwa leswaku vukati byo sungula a ku ri xitori, xana ku vulavula hi mhaka yoleyo a swi ta va swi yi seketerile dyondzo yakwe ya ku kwetsima ka vukati? Doo! Yesu u kombetele eka mhaka leyi kumekaka eka Genesa hikuva a a swi tiva leswaku i ya xiviri.—Yohane 17:17.
Vadyondzisiwa va Yesu na vona a va yi kholwa mhaka leyi ya Genesa leyi vulavulaka hi ku tumbuluxiwa. Hi xikombiso, Evhangheli ya Luka yi famba ni matimu ya Yesu ku ya fika le ndzhaku eka Adamu. (Luka 3:23-38) Loko Adamu a a nga ri munhu wa xiviri, xana matimu ya xivongo xakwe a ma ta cinca rini ku suka eka xitori ma va ya xiviri? Loko a ku ri xitori ntsena leswaku ndyangu lowu wu sungule kwihi, xana Yesu a a ta va a wu kume kwihi ntiya-nhlana wa leswaku a a ri Mesiya, la velekiweke endyangwini wa Davhida? (Matewu 1:1) Luka, mutsari wa Evhangheli leyi u vule leswaku u “[lavisise] swilo hinkwaswo ku sukela emasungulweni hi ku kongoma.” Swi le rivaleni leswaku a a kholwa mhaka ya ku tumbuluxiwa ka swilo leyi kumekaka eka Genesa.—Luka 1:3.
Ripfumelo ra muapostola Pawulo eka Yesu a ri fambisana ni ku kholwa ka yena mhaka leyi ya Genesa. U tsale a ku: “Tanihi leswi rifu ri nga kona hikwalaho ka munhu, ni ku pfuka ka vafi ku va kona hikwalaho ka munhu. Hikuva tanihi leswi hinkwavo va faka eka Adamu, kutani hinkwavo va ta hanyisiwa eka Kreste.” (1 Vakorinto 15:21, 22) Loko Adamu a a nga ri yena kokwa wa xiviri wa vanhu hinkwavo, loyi ha yena “xidyoho xi ngheneke emisaveni,” ha yini Yesu a a fanele a fa leswaku a herisa mimbuyelo ya xidyoho lexi hi xi kumeke tanihi ndzhaka?—Varhoma 5:12; 6:23.
Ku bakanya mhaka ya ku tumbuluxiwa leyi kumekaka ebukwini ya Genesa i ku bakanya xisekelo xa ripfumelo ra Vukreste. Dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo ni tidyondzo ta Kreste a swi fambisani. Matshalatshala hambi ku ri wahi lama nga endliwaka ya ku twananisa tidyondzo leti ma nga endla ntsena leswaku munhu a va ni ripfumelo leri tsaneke leri nga ta “ndlengandlengisiwa hi magandlati ni ku yingayingisiwa hi mheho yin’wana ni yin’wana ya ku dyondzisa.”—Vaefesa 4:14.
Ripfumelo Leri Sekeriweke eMasungulweni Lama Tiyeke
Se ku hundze malembe-xidzana yo tala Bibele yi ri karhi yi xopa-xopiwa ni ku hlaseriwa. Leswi Bibele yi swi vulaka swi tshame swi ri ntiyiso. Loko Bibele yi vulavula hi matimu, rihanyo ni sayense, minkarhi hinkwayo swi kumeke leswaku ya pakanisa. Ndzayo ya yona malunghana ni ndlela leyi vanhu va faneleke va tirhisana ha yona i ya risima naswona a yi heleriwi hi nkarhi. Tifilosofi ni tidyondzo ta vanhu, ta hluka kutani ti vuna hi ku famba ka nkarhi ku fana ni byanyi bya rihlaza, kambe Rito ra Xikwembu “ri ta tshama hilaha ku nga riki na makumu.”—Esaya 40:8.
Dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo a yi sekeriwanga ntsena eka sayense. I filosofi ya vanhu leyi hlukeke yi tlhela yi rhandziwa hi malembe yo tala. Kambe, manguva lawa, dyondzo leyi tolovelekeke ya Darwin na yona se yi cincile—entiyisweni, se yi hundzuke ngopfu—tanihi leswi ku endliweke matshalatshala yo bakanya vumbhoni lebyi engetelekaka lebyi kombisaka leswaku swilo leswi hi swi vonaka eka ntumbuluko swi lo endliwa. Hi kombela leswaku u yi kambisisa kahle mhaka leyi. U nga ha kambisisa hi ku pfuxeta swihloko swin’wana leswi nga enkandziyisweni lowu. Tlhandlakambirhi, u nga ha hlaya tibuku leti kombisiweke eka tluka leri ni le ka tluka 32.
Endzhaku ko endla vulavisisi hi mhaka leyi, kumbexana u nga ha kuma leswaku u ya u swi tshemba ngopfu leswi Bibele yi swi vulaka malunghana ni leswi endlekeke enkarhini lowu hundzeke. Xa nkoka ngopfu, u ta ya u swi tshemba ngopfu switshembiso leswi kumekaka eBibeleni. (Vaheveru 11:1) U nga ha tikuma na wena u susumeteleka ku dzunisa Yehovha, “Muendli wa tilo ni misava.”—Pisalema 146:6.
MINKANDZIYISO YIN’WANA LEYI U NGA YI HLAYAKA
Buku Ya Vanhu Hinkwavo Tidyondzo tin’wana ta Bibele leti pfuxaka minjhekanjhekisano ti tlhuvutsiwa eka broxara leyi
Is There a Creator Who Cares About You? Kambisisa vu-mbhoni lebyi engete-lekeke bya sayense, u kuma xivangelo lexi endlaka leswaku Xi-kwembu lexi khatha-laka, xi pfumelela ku xaniseka lokukulu swonghasi
Xana Bibele yi dyondzisa yini Hakunene? Xivutiso lexi nge, Hi xihi xikongomelo xa Xikwembu hi misava? xi hlamuriwa eka ndzima 3 ya buku leyi
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 10]
Yesu a a yi kholwa mhaka ya Genesa leyi vulavulaka hi ku tumbuluxiwa ka swilo. Xana a a endla xihoxo hi sweswo?
[Bokisi leri nga eka tluka 9]
DYONDZO YA KU TIENDLEKELA KA SWILO I YINI?
Nhlamuselo yin’wana ya “dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo” hi leyi nge: i “Ku cinca loku nga ni xikongomelo xo karhi.” Hambiswiritano, rito leri ri tirhisiwa hi tindlela to hlayanyana. Hi xikombiso, ri tirhisiwa ku hlamusela ku cinca lokukulu ka swilo leswi nga hanyiki—ku fana ni ndlela leyi vuako hinkwabyo byi veke kona ha yona. Kasi nkarhi wun’wana rito leri ri tirhiseriwa ku hlamusela ku cinca lokutsongo eka swilo leswi hanyaka—ku fana ni ndlela leyi swimilana ni swiharhi swi kotaka ku titwananisa ni ndhawu leyi swi nga eka yona. Kambe, hi xitalo rito leri ri tirhiseriwa ku hlamusela dyondzo leyi vulaka leswaku vutomi byi huma eka tikhemikhali leti nga hanyiki, leti humaka eka tisele leti nga ni vuswikoti byo tiandzisa hi toxe kutani hakatsongo-katsongo ti va swivumbiwa leswi tlhariheke, naswona vanhu hi swona swivumbiwa leswi tlhariheke swinene ku tlula hinkwaswo. Nhlamuselo leyi ya vunharhu hi yona ku vulavuriwaka ha yona loko ku vulavuriwa hi dyondzo ya “ku tiendlekela ka swilo” exihlokweni lexi.
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 10]
Space photo: J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA