“Wu Velekiwa Hi Vatswari Vo Tenga Swinene”

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE BRAZIL

KU VURIWA leswaku munyu wu “velekiwa hi vatswari vo tenga swinene, ku nga dyambu ni lwandle.” Swi tano hi munyu lowu vaka kona loko mati ya le lwandle ma hisiwa hi dyambu kutani ku va ni nkahelo.

Rio Grande do Norte, ku nga xifundzha lexi kumekaka en’walungu-vuxa bya ribuwa ra le Brazil, xi dume ngopfu hi ku endla ni ku xavisa munyu. Leswi ku hisaka, mpfula yi nga niki ngopfu naswona ku nga ni mimoya leyi hungaka, swi endla leswaku ndhawu leyi yi kota ku humesa munyu loko mati ma phya hikwalaho ka ku hisa ka dyambu. Laha hi kona laha 95 wa tiphesente ta munyu wa le Brazil wo siriwa ni lowu wu nga siriwangiki wu humaka kona. Yin’wana ya tindhawu leti wu kumekaka kona hi le Areia Branca, ku nga xidorobana lexi nga eribuweni.

Ku Endzela Ndhawu Yo Endla Munyu

Tindhawu leti ku endliwaka munyu eka tona hi xitalo i tikulu swinene, swi tano ni le Areia Branca. Loko vaendzi va tshinela ekusuhi ni doroba leri hi gondzo lerikulu, va tala ku hlamarisiwa hi vukulu bya ndhawu leyi. Nimixo miseve ya dyambu yi tlhava swidan’wana swo tala swa mati leswi nga kwalaho. Kwalomu ka 90 wa tiphesente ta ndhawu leyi yi tirhisiwa ku endla munyu hi ku endla leswaku mati ma phya kasi letin’wana ta tshikiwa leswaku munyu wa kona wu tiya wu va kristala.

Swidan’wana leswi swi funengetiwe hi munyu lowu vangamaka loko wu tlhaviwa hi miseve ya dyambu. Loko u endzela ndhawu leyi, swa boha leswaku u va ni tigilasi to sivela miseve ya dyambu. Leswaku munyu lowu wu ta hlungiwa kahle, mati ya le lwandle ma khuluka ma nghena eswidan’wanini leswi nga entangiki ngopfu, swidan’wana leswi swi ni tiheke ta timhandzi. Ku ni swidan’wana swa 67 swo tano. Ku hisa ka dyambu ni moya swi phyisa mati lama endlaka tilitara ta 650 hi sekoni! Hambiswiritano, swi teka kwalomu ka masiku ya 90 ku ya eka 100 leswaku mati lawa ma phya hinkwawo.

Hambileswi loko mati ma phya ma siyaka munyu lowu tolovelekeke, mati ya le lwandle ma ni swiphemu leswitsongo swa calcium carbonate, calcium sulfate, magnesium sulfate ni mimunyu yin’wana. Mimunyu leyi yi huma eka mati ya le lwandle hi minkarhi yo hambana-hambana, kutani u ta kuma yi endle swivumbeko swo karhi exidan’wanini.

Ku suka eswidan’wanini leswi, munyu lowu wu khulukela eka swidan’wana swa 20 leswi ku hakutiwaka munyu eka swona. Eka swin’wana swa swona, mati ya lwandle ma va se ma phye hi ku helela, ku sele nhulu ya munyu ntsena. Ku tirhisiwa muchini lowukulu ku tsema munyu lowu kutani wu layichiwa etilorini. Tilori leti ti yisa munyu lowu eka muchini wo fana ni wa mavele leswaku wu ya hlantswiwa. Mati lawa wu hlantswiweke ha wona ma halatiwa, kutani wu basisiwa hi mati yo tenga.

Eku heteleleni, munyu wu rhwariwa hi swikwekwetsu ku ya eka hlaluko leri nga xihlala lexi endliweke hi vanhu le Areia Branca, lexi akiweke exikarhi ka lwandle kwalomu ka 12 wa tikhilomitara ku suka eribuweni. Xihlala lexi xi ni xivumbeko xa rekthengula—xi aname kwalomu ka 92 wa timitara ni ku leha kwalomu ka 166 wa timitara — naswona xi kota ku rhwala 100 000 wa tithani ta munyu. Ku ni bandhi leri fambisaka munyu lowu ri ya wu layicha eswikepeni, kutani wu yisiwa etindhawini tin’wana ta le Brazil.

Xitirhisiwa Xa Nkoka Swinene

Hambileswi miri wa hina wu nga laviki munyu wo tala, munyu i wa nkoka eka vutomi ni rihanyo ra vanhu ni ra swiharhi. Kumbexana ho ehleketa ntsena ha wona tanihi nchumu wo lunga swakudya. Kambe, wu pfuna ngopfu ni le ka swin’wana, swo fana ni le ka tifeme ta tikhemikhali, ta malapi ni leti tirhaka hi nsimbi. Munyu wu tirhisiwa ni le ka tikhemikhali to hlayanyana leti tirhisiwaka ku endla xisibi, ku hatimisa swibya swo fayeka ni swin’wana. Masiku lawa, ku vuriwa leswaku munyu wu tirhisiwa eka swilo swo tlula 14 000!

Munyu wu ta tshama wu ri kona. Eka khilomitara yin’we ya mati ya le lwandle, ku ni 25 wa timiliyoni wa tithani ta munyu! Hambiswiritano, eminkarhini leyi hundzeke, a wu nga kumeki hi ku olova. Hi xikombiso, le khale ka Chayina, nsuku hi wona ntsena a wu tekiwa wu ri wa risima swinene. Bibele yi vulavula hi munyu ko tala swinene, naswona yi komba swilo swo hambana-hambana leswi wu tirhiseriwaka swona.

Minkarhi yin’wana loko vana va velekiwa a va totiwa munyu, kumbexana a swi tekiwa ku ri murhi wo karhi kumbe a wu kota ku sivela mavabyi yo karhi. (Ezekiyele 16:4) Bibele yi tlhela yi tirhisa munyu hi ndlela yo fanekisela. Hi xikombiso, Yesu u byele vadyondzisiwa vakwe leswaku a va ri “munyu wa misava,” a a vulavula hi nkucetelo lowu a va ri na wona wo ponisa vanhu van’wana hikwalaho ka mahungu lama nga ni vutomi lawa a va ma chumayela. (Matewu 5:13) Munyu wu tlhele wu va mfungho wo kombisa matimba ni matimba yo sirhelela nchumu leswaku wu nga onhakiki. Xisweswo, “ntwanano wa munyu” a wu tekiwa wu ri lowu bohaka.—Tinhlayo 18:19.

Riendzo ra hina ro ya le Areia Branca laha ku endliwaka munyu kona ri hi endle hi tlangela swinene ndlela leyi munyu wu nga wa nkoka ha yona ni ndlela leyi wu hi pfunaka ha yona nileswaku ha yini ku vulavuriwe ngopfu ha wona ematin’wini hinkwawo ya vanhu. Hakunene, hi fanele hi tsaka leswaku nchumu lowu wu “velekiwa[ka] hi vatswari vo tenga swinene, ku nga dyambu ni lwandle”—wu tele swinene.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Muchini wo hakula munyu edan’wini

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Munyu wu nga si siriwa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]

Munyu wu hlantswiwa, wu basisiwa wu tlhela wu vekiwa