Ta Rivala

◼ Lembe ra 2006 “ri ta tiviwa tanihi hi lembe ra vutsevu ra ku hisa ngopfu ku tlula hinkwawo.” Malembe ya khume lama dyambu ri hiseke swinene ma humelele eka malembe ya 12 lama hundzeke.—WORLD METEOROLOGICAL ORGANIZATION.

◼ Ndzawulo ya Vusirheleri bya Tiko le Beijing yi vike leswaku nawu wu pfumelela leswaku emutini ku va ni mbyana yin’we ntsena leswaku va ta kota ku lwa ni vuvabyi bya rihuhu-mbyana. Vanhu va kwalomu ka 2 660 va dlayiwe hi vuvabyi lebyi le China hi 2004.—XINHUA ONLINE, CHINA.

◼ Vanhu lava va endzelaka tihotela lava khomaka tiloko ta mavanti, tikunupu ta mavoni, tinqingho ni tirhimoti ta TV etikamareni ta le hotela “va le khombyeni ro khomiwa hi mukhuhlwana.”—MACLEAN’S, CANADA.

Ku Hlayela Switsotswana Le Makhwatini Ya Amazon

Vativi va switsotswana se va kume tinxaka ta kwalomu ka 60 000 ta switsotswana ekhwatini ra Amazon. Phepha-hungu ra Folha Online, ri ringanyeta leswaku nhlayo ya tinxaka ta switsotswana leswi nga si tiviwaka yi kwalomu ka 180 000. Swa sweswi, ku ni vativi va switsotswana va 20 lava nga eku lavisiseni ka switsotswana ekhwatini leri. Xiviko xa sweswinyana xi kombisa leswaku vatshila lava, va kuma ni ku tiva tinxaka ta switsotswana swa 2,7 hi xiringaniso hi lembe. Kutani xiringaniso lexi, xi kombisa leswaku ku nga hundza switukulwana swa 90 swa vativi va switsotswana va ri karhi va tirha malembe ya 35 ha un’we, kumbe va heta malembe ya kwalomu ka 3 300 leswaku va heta ntirho lowu wa ku tiva switsotswana!

Ku Kayivela Ka Gezi

Magazini lowu nge Our Planet, lowu kandziyisiweke hi Tsima Ra Nhlangano Wa Matiko Ro Hlayisa Mbango wu ri: “Ku ringanyetiwa leswaku vanhu va 1,6 wa magidi ya timiliyoni—ku nga vanhu va 25 wa tiphesente—va hava gezi kasi lava endleka 2,4 wa magidi ya timiliyoni va tirhisa malahla kumbe tihunyi loko va sweka ni ku orha. Musi lowu vangiwaka hi swilo leswi va swi tshivelaka wu dlaya vavasati ni vana va kwalomu ka 500 000 hi lembe.”

Ku Xanisiwa Eka Internet

Vanhu va kota ku va ni vanghana vo hlayanyana lava nga va tiviki hi xiviri hi ku tirhisa Internet, ku vuriwa leswaku va endla tano leswaku va tiviwa ngopfu. Folha Online yi vula leswaku ti-website to tano, ti hundzuke puwa ra vanhu lava hanyaka hi mavunwa, vanhu lava nga ni xihlawuhlawu ni lava rhandzaka timhaka ta vanhu. Vanhu van’wana lava tirhisaka ti-website leti, va tihundzula leswi va nga swona. Van’wana va sapatela vanhu vo nyuhela, vo koma, va misisi ya swipiringi ni van’wana, kutani va va dyisa mbitsi va xeva hi nhlomulo. Ku ya hi Ivelise Fortim, mutivi wa mianakanyo wa le Brazil, leswi swi vangiwa hileswi “lava xanisiwaka va tekeka rungula ra [Ti-website] ri ri ra risima swinene ku tlula leswi endlekaka siku ni siku.”

Khalikhuleta Ya Khale Ya Ku Hlayela Mafambelo Ya Tinyeleti

Vanhu lava nyupelaka va lava masalela ya swiharhi swa le matini lama fanaka ni xiponci, va kume nchumu lowu kurheke hi 1901 exikepeni xa le Rhoma lexi tshovekeke exihlaleni xa Magriki xa Antikýthēra. Nchumu wa kona a wu vonaka wu rharhangane ngopfu, naswona ku kumeke leswaku i khalikhuleta ya lembe-xidzana ra vumbirhi B.C.E ya vativi va tinyeleti. Van’wasayense lava ha ku kambisisaka “khalikhuleta” leyi hi ku tirhisa X-rheyi ya muchini wa khompyuta va kume leswaku khalikhuleta leyi yi ni swivhilwana swa 30 swa koporo leswi a swi ri exibokisanini lexi nga lo vatliwa. Khalikhuleta leyi a yi kota ku vona matshamelo ya dyambu ni n’weti, yi tlhela yi vhumbha ku huma ka n’weti ni nkarhi lowu n’weti wu nga ta siva dyambu ha wona. Hi ku ya hi magazini wa Nature, khalikhuleta leyi yi “rharhangane ku tlula nchumu wihi ni wihi lowu tiviweke eka gidi ra malembe leri landzeleke ku sukela yi endliwile.”

[Mfungho wa Vini va Xifaniso eka tluka 21]

AP Photo/Thanassis Stavrakis