Swiluva Swo Xonga Swa Laha Afrika

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE KENYA

“Swiluva swo xonga swinene leswi ndzi nga tshama ndzi swi vona!” “Nyiko ya kahle ngopfu leyi u nga yi nyikaka munghana loyi u n’wi rhandzaka.” “Ndlela yo kombisa leswaku, ‘Ku ni loyi a khathalaka ha wena.’”

KUMBEXANA u titwa hilaha vaaki va le Nairobi le Kenya va tiphofuleke hakona, hilaha va tshahiweke hakona laha henhla. Eka swimila hinkwaswo leswi nga ni swiluva, ku katsa swa nhova ni leswi byariwaka kunene, kumbexana a xi kona lexi rhandziwaka ngopfu ku tlula lexi vuriwaka rose. Se ku hundze madzana ya malembe vanhu va ri karhi va endla swo tala ha xona. Minkarhi yo tala vatlhokovetseri va tsale switlhokovetselo hi xiluva lexi kasi vampfampfarhuti va swifaniso va xi dirowile ni ku xi vatla. Shakespeare u xi ndhundhuzele hi marito lama dumeke lama nga ebukwini leyi nge Romeo and Juliet a ku: “Vito a ri vuli nchumu? Hikuva hambiloko xiluva xa rose xo vitaniwa hi vito rin’wana xi ta tama xa ha nuhela kahle.” Hi ku pfuniwa hi xiluva lexi, vanhu va sungule vunghana va tlhela va byi tiyisa, lava a va tlulane milenge va rivalelanile naswona vavabyi vo tala va khutazekile loko va nyikiwa xiluva lexi.

Ku engetela eka sweswo hinkwaswo, xiluva lexi xi xaviwa ngopfu. Ematikweni yo tala laha maxelo ya kona ma nga manene eka swiluva, xiluva xa rose xi xaviseriwa ngopfu vanhu va le matikweni mambe. Hi xikombiso, le Kenya, eka swiluva swa timiliyoni leswi xaviseriwaka matiko mambe hi lembe, leswi tlulaka tiphesente ta 70 a ku ri ti-rose, naswona tiko rero hi rona ri humeseke ti-rose to tala emisaveni hinkwayo.

Khale ka khaleni loko vanhu va nga si tiva ndlela leyi xiluva lexi xi tsakisaka ha yona, swimilana swa ti-rose a swo timilela enhoveni. Namuntlha, leswi swimila swa swiluva swi tsemiwaka ivi ku hlanganisiwa marhavi ya swona, mixaka ya ti-rose ta nhova yo tlula dzana yi hlanganisiwile hi ndlela yoleyo leswaku yi humesa mixaka ya magidi ya ti-rose leti nga kona namuntlha. Hikwalaho, ti-rose se ta tiveka emisaveni hinkwayo naswona ti kumeka ematikweni yo tala laha misaveni. Muxaka lowu byariwaka ngopfu i tea rose.

Ku Suka eMasin’wini Ku Ta Fika eKaya Ra Wena

Vunyingi bya vanhu va xava swiluva leswi eka vaxavisi va swiluva kumbe emavhengeleni. Swiluva leswi swi byariwa emapurasini lamakulu leswaku swi ta ya xavisiwa, naswona swi lava ku khathaleriwa swinene ku tlula leswi u tibyalelaka swona ekaya. Loko hi endzele epurasini rin’wana leri nga ekusuhi ni le Nairobi hi vone ndlela ya vukheta leyi lavekaka leswaku swiluva leswi swi ta kula kahle swi kondza swi xavisiwa.

Le Kenya, tanihi le tindhawini tin’wana, purasi ra ti-rose leti xavisiwaka u ri vona hi swirhapa leswikulu leswi fuleriweke hi maseyila. (Vona xifaniso eka tluka 26.) Swirhapa leswi swi tirha swikongomelo swo tala. Swimilana swa ti-rose leswi marhavi ya swona ma ha ku hlanganisiwaka a swi tiyelanga kutani swi lava ku sirheleriwa eka maxelo lama nga riki manene. Swi nga fa loko swo neriwa hi timpfula ta matimba, loko swi hungiwa hi moya lowukulu kumbe ku tlhaviwa hi dyambu. Kutani leswaku swi tshama swi ri laha ku holeke i swa nkoka leswaku exirhapeni xa kona ku nghena moya wo titimela ku huma lowo hisa.

Endzeni ka swirhapa leswi ku ni tiforo ta swiluva leswa ha riki switsongo leswi siyanaka hi vukulu. Epurasini leri ku byariwa mixaka yo tala ya ti-rose, ku sukela eka ti-tea rose leti tivekaka ngopfu leti tsemiwaka loko ti lehe 70 wa tisentimitara, ku tlula ti-sweetheart rose leti tsemiwaka loko ti lehe 35 wa tisentimitara ku nga muxaka wo karhi wa ti-tea rose. Xirhapa xa tiekere timbirhi ni hafu lexi nga laha swi nga endleka xi ri ni swimilana swa 70 000.

Xana swimilana swi swi kuma njhani swiaki? A swi byariwi eka misava leyi tolovelekeke. Ensin’wini ya swiluva ku va ku cheriwe pumice (maribye ya vholkheno) lama cheriwaka ehenhla ka maseyila. Maendlelo lawa hi wona ma rhandziwaka ngopfu, tanihi leswi maribye ma nga riki na mavabyi yo tala lama kumekaka eka misava. Ya cheletiwa hi mati lama ngo swama kunene. Ku hoxiwa tiphayiphi emasin’wini lawa ya swiluva leti cheletaka mati lama nga ni swakudya swa swimilana hi mpimo lowu faneleke. Leswi misava ya vholkheno yi nga ni swimbhovambhovana swo tala yi endla leswaku mati ma tswongeka ma famba le hansi eka maseyila lama byariweke ehenhla ka wona. Kutani ma tlhela ma vuya nakambe.

Hambileswi ti-rose ti khathaleriwaka hi ndlela yo hlawuleka, ti nga ha ngheniwa hi mavabyi yo hambana-hambana, lama vangiwaka ngopfu hi nkuxu. Mavabyi ya kona ma katsa botrytis ni furhe, lama hlaselaka matluka ni nsinya wa ximilana. Loko ma nga siveriwi mavabyi lawa ma nga onha vuxongi bya swiluva. Ku chela swidlaya-furhe swa pfuna.

Hi ku famba ka nkarhi, mivala yin’wana ya swiluva yi sungula ku vonaka, leswi kombaka leswaku se swiluva swi lunghekele ku tsemiwa. Swiluva swi tsemiwa hi vukheta swi nga si baleka. Loko swi tsemiwa swi nga si baleka, sweswo swi endla leswaku swi hanya nkarhi wo leha nileswaku swi nga cinci mihlovo endzhaku ka loko swi tsemiwile. Hambiswiritano, nkarhi wa ku tsemiwa ka swiluva wu nga ha siyana hi ku ya hi muxaka wa swona. Kutani i swa nkoka ku tsema swiluva ka ha ri mixo kumbe nindzhenga loko swimilana swi nga si vuna. Swiluva leswi tsemiweke swi yisiwa endlwini leyi titimelaka leswaku swi ya hola. Sweswo swi endla leswaku swiluva swi heta nkarhi wo leha swi nga si vuna.

Ti-rose ti tlhela ti pakiwa hi ku siyana ka tona. Ti hambanisiwa hi ku ya hi muvala ni vukulu bya tona. Ti pakiwa hi ku ya hi leswi vaxavi va swi lavisaka xiswona. Eku heteleleni swiluva leswi swi lunghekela ku rhumeriwa eka vaxavi. Swi tekiwa epurasini swi yisiwa eka rivala lerikulu ra swihaha-mpfhuka le Nairobi, kutani swi tsemakanyisiwa mpfhuka swi rhumeriwa le Yuropa. Tanihi leswi swiluva leswi swi faka hi ku hatlisa, swi fanele swi fika eswitolo swa kwale ku nga si hela siku.

Enkarhini lowu taka loko u nyikiwa ti-rose tanihi nyiko kumbe u ti xava exitolo kumbe eka vaxavisi va swiluva, rhanga u ehleketanyana hi riendzo ro leha leri ti ri fambeke. A swi kanakanisi leswaku ti ta ku endla u tlangela Muvumbi, Yehovha Xikwembu.—Pisalema 115:15.

[Bokisi/Swifaniso eka tluka 26]

Xana Ti-rose Ta Wasi Ti Ta Pfuka Ti Ve Kona?

Ti-rose ti huma ekule naswona ku hlanganisiwa ka swimilana swa tona ku vonaka ku nga si fika emakumu. Tindlela to tala letintshwa ta ku hlanganisa marhavi ya ti-rose ni ku ti byala ta karhi ta endliwa. A swi talanga swiluva leswi humesaka mihlovo yo hambana-hambana ku fana ni ti-rose. Hi wihi muhlovo lowu ku tsakisaka ngopfu? I wo basa, xitshopana, pinki, wo tshwuka bya xivunguvungu kumbe wo tshwuka? Yo tala ya mihlovo leyi yi ve kona hikwalaho ka ku hlanganisiwa ka mixaka yo hambana.

Hi xikombiso, xana a wu swi tiva leswaku eku sunguleni a ku nga ri na ti-rose to tshwuka emisaveni? Hi ntumbuluko a yi kona rose leyi humesaka muhlovo wo tshwuka. Rose yo tshuka yi tumbuluke hi ku va ku tsemiwe ti-rose ta mixaka yin’wana ti hlanganisiwa, sweswo swi sungule hi 1930, kutani ku hetelela se ku ri ni ti-rose ta mihlovo yo tshwuka yo saseka leyi hi yi vonaka namuntlha. Eka mixaka hinkwayo ya ti-rose, a ka ha ri ni muhlovo wun’wana lowu a wu kayivela—ku nga wa wasi. Xitekela lexi humesaka muhlovo wa wasi ku nga delphinidin a xi kona hi ntumbuluko eka mixaka ya ti-rose. Hambiswiritano, endzhaku ko heta malembe yo tala khamphani ya le Australia ni ya le Japani ti ri karhi ti endla vulavusisi ti endle leswaku ku va ni ti-rose ta wasi hi 2004 hi ku tirhisa swilo swa xitekela. Ka ha laveka matshalatshala man’wana leswaku ku endliwa ta muhlovo wo kwalala wa wasi.

[Xifaniso]

Xirhapa lexi fuleriweke hi seyila

[Xifaniso eka tluka 25]

Swiluva leswi swi lunghekele ku tsemiwa