Laha Tiphophayi Ti Tlangaka Opera

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE AUSTRIA

“VUYIMBELERI a byi nandziha kambe leswi a swi endliwa hi tiphophayi a swi hlamarisa ngopfu. Tiphophayi a a ti kota ku endla yini na yini leswi a [ndzi] nga si tshama ndzi vona tiphophayi ti swi endla!”

Xana xivulavuri xi vulavula hi ntlango wa tiphophayi lowu endleriweke vana? Doo! Wolawo i marito ya ntswatsi loyi a nga ma vula a nyanyuriwe hi opera leyi a nga yi hlalela. Xana opera leyi yo hlamarisa a yi tlangeriwa kwihi? A yi tlangeriwa endlwini ya mintlango ya opera le Salzburg, eAustria, ku nga doroba leri Mozart loyi a nga mutsari la dumeke wa switori swa opera a tswaleriweke kona.

Kambe, xana u tshame u twa hi ta tiphophayi leti vatliweke leti tlangaka opera, leti leheke kwalomu ka hafu ya mitara ku ya eka mitara? Tiphophayi leti tlangaka eNdlwini ya Mintlango ya Tiphophayi ya le Salzburg ti tano. Loko ti sungula ku cina exitejini, naswona vahlaleri va twa ni vuyimbeleri bya kona va nyanyuka va kala va titwa onge va le tikweni ra milorho.

Ku Tlanga Swilo Leswi Tolovelekeke Ni Leswi Ngo Va Milorho

Loko ku tlangiwa vuyimbeleri ivi ku pfuriwa khetenisi leswaku ntlango wu sungula, minkarhi yin’wana vahlaleri va hlamarisiwa hi leswi va swi vonaka. Va tivutisa loko tiphophayi toleto leti vatliweke ku ri tona hakunene leti tlanga-tlangaka ni ku pfula milomu onge hiloko ti yimbelela. Va tivutisa nileswaku swintambyana leswi boheleriweke etinhlokweni ta tiphophayi i swa yini. Swilo sweswo swi nga ha va heta matimba vahlaleri naswona va nga ha ku, ‘Phela ha swi vona swintambyana leswi ti boheleriweke swona!’ Ni ndhawu ya vayimbeleri a yi kona. Va nyangatseka ngopfu loko va vona nileswaku vuyimbeleri bya kona a byi nge tlangiwi exitejini. Muhlaleri la tshamelaka ku hlalela opera a nga ha vula leswi hi ku nyangatseka a ku, ‘Ndzi tele mahala!’ Kambe wa nga yimanyana! Makhati ma nga ri mangani vahlaleri va va se va cince langutelo ra vona.

Loko vahlaleri va kala va rivala hi ku kanakana loku a va ri na kona, va sungula ku tsakisiwa ngopfu hi ndlela leyi tiphophayi ti tlangaka ha yona. Ti tlanga swilo leswi tolovelekeke ni leswi ngo va milorho. Va rivala hi swintambyana leswi tshukatshukisaka tiphophayi. A va tsakisiwi ntsena hi leswi endliwaka hi tiphophayi kambe va tsakisiwa ni hi mhaka leyi nga tolovelekangiki ya ku va tiphophayi ti tlanga endlwini leyitsongo ya mintlangu. Leswi va swi vonaka a swa ha va phirhi naswona va rivala leswaku va hlalele tiphophayi leti tlangisiwaka hi swintambyana. Ina tiphophayi ti tsakisa hambi ku ri vahlaleri lava kanakanaka lerova va sala se va fana na tona hi mahlo ya mianakanyo.

Exitejini Ni Le Ndzhaku Ka Xona

Leswi swi endliwaka endzhaku ka xiteji swi tsakisa ku fana ni leswi humelelaka exitejini. Vatlangi va xiviri hi lava tlangisaka tiphophayi exitejini va ri hala ndzhaku ka xona—va nga ha va va yime etinsimbini leti nga le henhla endzhaku ka xiteji. Loko va ri karhi va kokakoka swintambyana swa tona, ti endla onge ti le ku vulavuleni hi ririmi ra mavoko, ta yimbelela, ti rila, ti lwa hi matlhari kumbe ti nkhinsama hilaha vayimbeleri va xiviri va opera va endlaka hakona.

Magazini wa The New York Times wu tshama wu vula leswaku leswi endlaka ntlango lowu wu hlamarisa hi leswi: “Vanhu lava nga endzhaku ka xiteji va nga endla yini na yini hi tiphophayi leti ku nga khathariseki leswaku va ni malembe mangani, hambi i va xinuna kumbe i va xisati; ko laveka ntsena vuswikoti ni vutshila.” Ndlela leyi vatlangisi va tiphophayi va le Salzburg va ti tlangisaka ha yona ya hlamarisa hakunene.

Ku Tlangisa Tiphophayi eMatshan’weni Ya Swifaniso

Yindlu ya Mintlango ya Tiphophayi ya le Salzburg swi yi fambele kahle malembe yo tlula 90, ku sukela hi 1913 loko ku tlanga opera ya Mozart ro sungula. Musunguri wa yindlu leyi i Anton Aicher, loyi a nga muvatli. Aicher u tirhise vutshila byakwe lebyi a kumeke eMunich kutani a endla tiphophayi leti tlangaka hi ndlela yo hlamarisa. Hi ku famba ka nkarhi u swi xiyile leswaku ku tirha hi tiphophayi swa n’wi tsakisa ku tlula ku vatla swifaniso leswi nga tshuka-tshukiki.

Hi ku famba ka nkarhi ndyangu wa Aicher na wona wu sungule ku tsakela ntlango lowu. Ndyangu wakwe wu n’wi pfune ngopfu hi ku rhunga swiambalo swa tiphophayi naswona wu n’wi pfune eka vuyimbeleri ni le ka swiphemu swin’wana swa vatlangi. Swilo a swi va fambela kahle lerova va sungule ku lunghiselela ni ku tlanga minongonoko yin’wana ya vuyimbeleri. Nakambe ku sukela hi 1927, a a va rhambiwa ku ya tlanga ematikweni man’wana. Manguva lawa, tiphophayi ti tlanga nkarhi na nkarhi ematikweni yo hlayanyana yo tanihi Japani na United States. Vanhu va mindhavuko hinkwayo va tsakela ku hungasiwa hi tiphophayi.

Xana U Nga Wu Tsakela Ntlango Lowu?

Opera i “ntlango lowu tlangiwaka ku ri karhi ku tlangiwa vuyimbeleri bya swichayachayana ku katsa ni vayimbeleri lava ambaleke swiambalo swo hlawuleka.” (The Concise Oxford Dictionary of Music) Marito lama yimbeleriwaka eka opera ma sekeriwe eka mintsheketo, eka matimu, eka rungula ra le Bibeleni ni switori. Ku nga ha va switori leswi chavisaka kumbe leswi vulavulaka hi timhaka ta rirhandzu kumbe leswi hlekisaka. Opera leyi tlangiwaka endlwini leyi ya mintlango ya tiphophayi hakanyingi yi tlangiwa hi Xijarimani kumbe hi Xintariyana. Hikwalaho, i vutlhari ku rhanga u hlaya nhlamuselo yo koma ya xitori xa kona ku vona loko u ta xi tsakela.

Xana Mukreste a nga swi tiva njhani loko ntlango wo karhi wa opera wu n’wi fanela Mukreste? Xana u fanele a hlawula hileswaku ku yimbelela vamani? Kumbe hi ku ya hi ku nandziha ka vuyimbeleri bya kona? Kumbe a hlawula hi ku ya hi marito ya vuyimbeleri bya xitori xa kona?

Entiyisweni, ku fana ni le ka vuhungasi hinkwabyo, ndlela leyinene leyi Mukreste a nga tivaka ha yona loko a fanele a yingisela kumbe ku hlalela opera yo karhi, i ku va a kambisisa nhlamuselo ya kona yo koma swin’we ni marito ya muapostola Pawulo lama nge: “Xo hetelela, vamakwerhu, swilo swin’wana ni swin’wana swa ntiyiso, swilo swin’wana ni swin’wana swa ntikelo lowukulu, swilo swin’wana ni swin’wana swo lulama, swilo swin’wana ni swin’wana swo tenga, swilo swin’wana ni swin’wana leswi rhandzekaka, swilo swin’wana ni swin’wana leswi ku vulavuriwaka kahle ha swona, hinkwaswo leswi nga kona swa vunene ni hinkwaswo leswi nga kona leswi dzunekaka, hambetani mi xiya swilo leswi.”—Vafilipiya 4:8.

[Mepe eka tluka 8]

(Leswaku u swi vona kahle, pfula nkandziyiso hi woxe)

AUSTRIA

VIENNA

Salzburg

[Xifaniso eka tluka 8]

Tiphophayi leti lunghekeleke ku tlanga eka ti-opera to hambana-hambana

[Xifaniso eka tluka 9]

Yindlu ya Mintlango ya Tiphophayi ya le Salzburg

[Xifaniso eka tluka 10]

Anton Aicher, musunguri wa tiphophayi

[N’wini wa Xifaniso eka tluka 10]

By courtesy of the Salzburg Marionette Theatre

[Mfungho wa Vini va Xifaniso eka tluka 8]

All photos on pages 8 and 9: By courtesy of the Salzburg Marionette Theatre