Leswi Nga Dyondziwaka Eka Vuyimbeleri Bya Opera

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE ITALY

XIYIMBELERI xi yima xi ololoka, xi tlakusela nhloko ya xona ehenhla, xi tlakusa xifuva xa xona, xi pfala nomu! Endzhaku ka loko ntlawa wa okhestra wu endle xingheniso xo koma, wanuna la yimbelelaka hi rito ra le henhla u sungula ku yimbelela vuyimbeleri lebyi a byi languteriwe hi mahlo-ngati. Xiyimbeleri lexi xi vonaka xi yimbelela hi ku olova, kasi rito ra kona ri endla onge a ri humi eka xona. Loko risimu ri hela vanhu va sungula ku ba mavoko. Opera i nkombiso lowu tlangiwaka hi vatlangi lava yimbelelaka naswona wu fambisana ni vuyimbeleri bya okhestra. Xana wa byi rhandza vuyimbeleri bya opera? Xana u tshame u ya endlwini ya mintlango u ya hlalela opera? Xana u vona onge rito ro saseka ra xiyimbeleri xa opera ri huma kwihi?

Rito Hi Rona Ri Yimbelelaka

Rito i nyiko yo hlamarisa leyi humaka eka Xikwembu naswona swi fanerile leswi ri vitaniwaka nchumu wo yimbelela ha wona. Hambileswi va nga talangiki vanhu lava nga yimbelelaka ku fana ni xiyimbeleri xa opera, eka vanhu vo tala ku yimbelela swi titela hi ntumbuluko ku fana ni ku dya kumbe ku etlela. Ku nga khathariseki leswaku wa swi kota ku yimbelela kumbe a wu swi koti, a swi kanakanisi leswaku u ta tsakela ku kambisisa ndlela leyi “rito” ra wena ri tirhaka ha yona.

Kholokholo ra wena, leri nga exikarhi ka nkolo wa wena hi rona ri humesaka mpfumawulo. Ri endliwe hi nxorhonxorho leyi rhendzeleke mbhovo lowu nga ni tinsinga ta wena ta rito. Xana mpfumawulo wu huma njhani? Loko munhu a hefemula, tinsinga ta rito ti va ti nga endli nchumu naswona ti vumba mbhovo lowu vuriwaka ximpya xa rito eka phayiphi ya moya. Loko u yimbelela, moya lowu humaka eka kholokholo wu va wu tele, ximpya xa rito xa khuma naswona tinsinga ta rito ti rhurhumela, kutani ku huma mpfumawulo. Loko tinsinga ti vambekile, ku ta va ni ku rhurhumela lokukulu naswona ku ta huma mpfumawulo wa marito lama tlakukeke swinene. Hambiswiritano, loko moya lowu humaka wu hunguteka ivi tinsinga ta rito ti nga ha endli nchumu, nomu wa ximpya xa rito wa kula, wu endla leswaku ku rhurhumela ku hunguteka ivi mpfumawulo wa rito wu ya hansi.

Vutshila Ni Xivumbeko Xa Miri

Loko Enrico Caruso a ha ri jaha a a ri ni rito lerinene ngopfu; kambe a ri nga ri na matimba. Ku ri letela swi endle leswaku ri va ni matimba. Rito ro saseka i nyiko ya ntumbuluko, kambe loko u yimbelela opera ni vutshila bya laveka. Xiyimbeleri xi fanele xi dyondza ndlela yo hefemula leswaku xi ta va ni moya lowu eneleke. Kutani xi fanele xi tlhela xi dyondza ndlela yo wu lawula. Ku vuriwa leswaku Carlo Broschi, xiyimbeleri xa ndhuma xa lembe-xidzana ra vu-18, loyi a tiviwa tanihi Farinelli, loko a koke moya kan’we a a kota ku yimbelela tinotsi ta 150.

Ni swiyimbeleri swa opera swi fanele swi dyondza ku kurisa marito ya swona hi ku tirhisa miri wa swona. Hi ku ya hi vatshila van’wana, leswaku tinotsi ti ya ehansi marhambu ya laha xifuveni hi wona ma endlaka ntirho wolowo, kasi marhambu ya tinhlaya ni ya le xikandzeni ma endla leswaku munhu a yimbelela tinotsi ta le henhla.

Vo tala va anakanya leswaku loko munhu a yimbelela ku tirha nkolo ntsena. Kambe, swi fanerile leswi ku vuriweke leswaku miri hinkwawo wa yimbelela, hileswi matimba hinkwawo ya munhu ma katsekaka. Munhu u fanele a endla leswaku misiha ya swirho swa yena hinkwaswo yi tirhisana hi ndlela leyi faneleke. Hikwalaho ku yimbelela opera swi lava leswaku munhu a tirhisa matimba yo tala, kumbexana hi swona swi endlaka leswaku swiyimbeleri swin’wana swa opera swi nyuherile. Maria Callas a a ri un’wana wa swiyimbeleri swa opera leswi dumeke swa lembe-xidzana ra vu-20, kambe vo tala va anakanya leswaku leswi a hunguteke miri hi xihatla hikwalaho ka leswi a a titsona swakudya ngopfu, sweswo swi vange ku onhaka ka rito ra yena.

Ku Cinca Loku Veke Kona Eka Vuyimbeleri Bya Opera

Loko nkarhi wu ri karhi wu famba, mayimbelelelo ni vutshila byo yimbelela opera swi cinciwile. A hi kambisiseni swikombiso swimbirhi ntsena. Loko ku cinciwe tindhawu leti a ku yimbeleriwa opera eka tona ku sukiwa etikerekeni kumbe tindhawu tin’wana leti a ti ri titsongo ku ya yimbeleriwa etindlwini ta mintlango, vuyimbeleri byo olova lebyi a byi nga tiki byi siviwe hi vuyimbeleri lebyi seketeriwaka hi miri. Ku cinca loku a ku endleriwa leswaku ku xiyiwa hikwalaho ka leswi ku tshikiweke ku tirhisa tiokhestra letitsongo leti a ti tirhisiwa hi Mozart kutani ku ya tirhisiwa letikulu swinene leti a ti tirhisiwa hi Verdi na Wagner. Hi lembe-xidzana ra vu-17 ni ra vu-18 swin’we ni le ka xiphemu xa lembe-xidzana ra vu-19, vuyimbeleri bya opera a byi titshege swinene hi vuswikoti bya xiyimbeleri. Maendlelo lawa a ma tirhisiwa eka xiyenge xo hetelela xa lembe-xidzana ra vu-19 ni xiyenge xo sungula xa lembe-xidzana ra vu-20 a ma hambanile. Enkarhini lowu, hambileswi rito a ra ha ri ra nkoka eku yimbeleleni ka opera, kambe ri hundzuke xin’wana xa swilo swa nkoka.

Vuswikoti bya ku yimbelela opera byi endle leswaku ku chayiwa vuyimbeleri byo tala. Tinqambhi to tano to tanihi hi Paisiello, Cimarosa, Gluck, Mozart, Donizetti, Rossini, Bellini, Wagner, Verdi, Puccini, Bizet, Meyerbeer na Mascagni loko hi boxa tin’wana ta tona leti dumeke, ti tsale tinsimu leti nga rivariwiki leti kotaka ku khumba timbilu ta vanhu.

Ku Tirhisiwa Ka Mikhuva Leyi Hundzeletiweke Hikwalaho Ka Vuyimbeleri Bya Opera

Ku na swilo swin’wana leswi a swi nga tsakisi leswi endlekeke ematin’wini ya vuyimbeleri bya opera. Anakanya hi ku tsheniwa ka vanhu, ku nga nchumu lowu a wu tekiwa wu ri wa nkoka eka opera ya le Italy.a Vafana a va tsheniwa loko va nga si fika emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi leswaku va ta kota ku va ni marito lama tlakukeke swinene. Guido Tartoni u ri: “I Kereke [leyi khutazeke mukhuva wolowo] hileswi yi yiriseke vavasati . . . leswaku va nga yimbeleli etikerekeni.”

Swiyimbeleri swa opera leswi dumeke swi endliwe tinghwazi, naswona vanhu lava swi rhandzaka va kale va swi gandzela. Xilahlo xa Luciano Pavarotti a xi ri xikombiso xa ku gandzeriwa koloko. Maria Callas a a vitaniwa La Divina (wa le Tilweni), kasi Joan Sutherland a a vitaniwa La Stupenda (la Hlamarisaka). Hambiswiritano, loko vuyimbeleri bya opera byi dumile hi ndlela yo karhi, swi vangiwa hi leswi byi kotaka ku tsakisa vahlaleri.

Kumbexana enkarhini lowu taka u nga ha twa munhu la yimbelelaka soprano a yimbelela risimu ro karhi leri dumeke ri tlhela ri rhandziwa. Loko u n’wi twa, yimanyana u ehleketa hi ndzetelo ni ku titsona swo karhi leswi endlaka leswaku a humesa rito ro tano ro saseka. Swi nga ha ku tsakisa ku sungula ku teka vuyimbeleri bya opera hilaha mutsari un’wana a byi vitaneke ndlela “yo hlanganisa marito ni vuyimbeleri ni ku nyika switlhokovetselo . . . swi va tinsimu.”

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

KU HLAMUSELA TINDLELA TO YIMBELELA

Rito ra wansati leri kotaka ku yimbelela tinotsi ta le henhla. Hakanyingi xiyimbeleri xa kona xi va xi ri mutlangi la hisekaka a tlhela a tlhariha.

Rito ra wansati leri nga riki ehenhla ngopfu. Xiyimbeleri xa kona xi va xi ri mutlangi la khumbaka mbilu kumbe xi tlanga xiphemu xa vanhu lava rhandzanaka.

Rito ra wansati leri nga le hansi. Xiyimbeleri hi ntolovelo xi averiwa ku va mutlangi la hlamarisaka.

Rito ra wansati leri nga le hansi swinene. Xiyimbeleri lexi xi tala ku tlanga xiphemu xa mukhegula kumbe nala wa loyi a yimbelelaka hi rito ra le henhla.

Rito ra wansati leri kalaka. Xiyimbeleri xa kona xi tlanga xiphemu lexi fanaka ni xa wansati la yimbelelaka hi rito ra le hansi swinene.

Rito ra wanuna leri nga riki ehenhla. Hakanyingi xiyimbeleri xi tlanga xiphemu xa munhu la rhandzaka un’wana kumbe xa munhu la rhandzanaka ni nghwazi.

Rito leri ri le hansi. Xiyimbeleri xa kona xi tlanga xiphemu xa buti, tatana kumbe nala.

Rito leri ra le hansi swinene ra vavanuna ri avanyisiwe hi swiyenge swinharhu: brilliant, cantante, na profundo. Xiyenge xo sungula xi fanela vatlangi lava hisekaka va tlhela va tlhariha; xa vumbirhi xi fanela lava tlangaka xiphemu xa lava khumbaka mbilu; kasi xa vunharhu i xa vatlangi lava kombisaka ndlela leyi va titwaka ha yona.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Xiteji xa opera

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Yindlu ya mintlango ya opera

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 10]

Stage: Philip Groshong for The Cincinnati Opera; house: Courtesy of Tourism Office of Budapest