Xivandla Xa Vuyimbeleri Evugandzerini Bya Manguva Lawa

KU YIMBELELA i nyiko leyi humaka eka Xikwembu. Ku yimbelela hi marito ya le henhla swi nga tsakisa hina swin’we ni Muvumbi wa hina. Hi ku tirhisa byona, hi nga phofula mintlhaveko ya hina ya nhlomulo ni ya ntsako. Ku tlula kwalaho, hi nga kombisa rirhandzu, xichavo ni ku dzuneka eka Musunguri wa vuyimbeleri, Yehovha.

Eka tindhawu ta kwalomu ka madzana manharhu laha Bibele yi vulavulaka hi vuyimbeleri, to tala ta tona ti khumba vugandzeri bya Yehovha. Nakambe ku yimbelela ku fambisana ni ntsako—ku nga ri ntsako wa lava yimbelelaka ntsena kambe na Yehovha wa tsaka. Mupisalema u tsarile: “A v̌a ṅwi ḍunise hi mpfumawulo . . . Hikuv̌a Yehova o ṭakisiwa hi tiko ra yena.”—Pisalema 149:3, 4.

Kambe, xana vuyimbeleri i bya nkoka evugandzerini bya manguva lawa hi ndlela yihi? Xana vanhu va Yehovha namuntlha va nga n’wi tsakisa njhani hi ku tlakusa marito ya vona eku yimbeleleni? Xi fanele xi va xihi xivandla xa vuyimbeleri evugandzerini bya ntiyiso? Ku kambisisa matimu ya vuyimbeleri evugandzerini swi ta hi pfuna ku hlamula swivutiso leswi.

Xivandla Xa Vuyimbeleri eVugandzerini Hi Ku Ya Hi Matimu

Ndhawu yo sungula laha Bibele yi vulavulaka hi vuyimbeleri a yi byi boxi hi ku kongoma tanihi lebyi fambisanaka ni vugandzeri bya Yehovha. Eka Genesa 4:21, Yubala u hlamuseriwa tanihi munhu loyi a nga ha vaka a sungule swichayachayana swo sungula swa vuyimbeleri kumbexana a nga ha va a simeke muxaka wun’wana wa vutshila bya vuyimbeleri. Hambiswiritano vuyimbeleri a byi ri xiphemu xa vugandzeri bya Yehovha, vanhu ni ku tumbuluxiwa va nga si tumbuluxiwa. Vuhundzuluxeri byo hlayanyana bya Bibele byi hlamusela leswaku tintsumi ta yimbelela. Yobo 38:7 yi vula leswaku tintsumi a ti ba huwa hi ku tsaka ni ku “[yimbelela] hi ku ṭakisisa.” Xisweswo, ku ni xivangelo xa Matsalwa xo tshemba leswaku ku yimbelela loko ku gandzeriwa Yehovha a ku ri mukhuva lowu a wu ri kona emahlweni swinene ko va munhu a va kona.

Van’wamatimu van’wana va vule leswaku vuyimbeleri bya khale bya Xiheveru a byi ri bya miloti ntsena, a byi nga ri na mpfumawulo wo hlavelela. Hambiswiritano, tinoto to hlayanyana ti nga ha humesiwa nkarhi wun’we hi haripa, ku nga xichayachayana lexi hlamuseriwaka ngopfu eBibeleni. Vachayi va tiharipa va fanele va wu xiyile mpfumelelano lowu nga humesiwaka hi ku fambisana ka mimpfumawulo ya xichayachayana. Ematshan’weni yo va byi ri bya xikhale, a swi kanakanisi leswaku vuyimbeleri bya vona a byi hluvukile swinene. Naswona hi ku languta vutlhokovetseri ni matsalelo ya ririmi eMatsalweni ya Xiheveru, hi nga gimeta hi ku vula leswaku vuyimbeleri bya Vaisrayele a byi ri bya xiyimo xa le henhla. Entiyisweni, nsusumeto wa ku qambhiwa ka vuyimbeleri a wu ri wa le henhla ku tlula wa matiko lawa a va akelane na wona.

Nhleleko wa le tempeleni ya khale a wu endle leswaku ku va ni ri ni malunghiselelo lama hlamarisaka ya vuyimbeleri bya swichayachayana ni bya marito evugandzerini bya le tempeleni. (2 Tikronika 29:27, 28) A ku ri ni “vayimbelerisi,” (NW) “v̌adyonḍisi” ni “v̌adyonḍisiwa” ni ‘vafambisi va vayimbeleri.’ (1 Tikronika 15:21; 25:7, 8; Nehemiya 12:46) Loko n’wamatimu Curt Sachs, a hlamusela hi vutshila bya vona lebyi hluvukeke bya vuyimbeleri u tsarile: “Tikhorasi ni tiokhestra ta le Tempeleni le Yerusalema ti kombisa xiyimo xa le henhla xa dyondzo ya vuyimbeleri, vutshila ni vutivi. . . . Hambileswi hi nga swi tiviki leswaku vuyimbeleri byolebyo bya khale a byi ri na mpfumawulo wa njhani, hi ni vumbhoni lebyi enerisaka bya matimba, ku xiximeka ni vutshila bya byona.” (The Rise of Music in the Ancient World: East and West, 1943, matluka 48, 101-2) Risimu ra Solomoni i xikombiso xa vutshila ni ntikelo wa vuqambhi bya Xiheveru. I mhaka leyi vekiweke hi ku tirhisa vuyimbeleri, ku fana ni marito ya buku ya vuyimbeleri kumbe tsalwa ra opera. Eka tsalwa ra Xiheveru risimu leri ri vitaniwa “Risimu ra Tinsimu” leswi vulaka risimu ra risima swinene. Eka Vaheveru va minkarhi ya khale, ku yimbelela a ku ri xiphemu xa nkoka xa vugandzeri. Naswona a ku va pfumelela leswaku va phofula mintlhaveko ya vona leyinene eku dzuniseni ka vona Yehovha.

Ku Yimbelela Ka Vakreste Va Lembe-xidzana Ro Sungula

Vuyimbeleri byi hambete byi va xiphemu xa nkarhi na nkarhi xa vugandzeri exikarhi ka Vakreste vo sungula. Ku engetela eka Tipisalema leti huhuteriweke leti a va ri na tona, swi tikomba va qambhe vuyimbeleri byo sungula ni tinsimu ta marito ta vugandzeri, lawa ku nga va masungulo ya vuqambhi bya manguva lawa bya tinsimu ta Vukreste. (Vaefesa 5:19) Buku leyi nge The History of Music, ya Waldo Selden Pratt, ya hlamusela: “Ku yimbelela erivaleni ni le vugandzerini bya munhu hi xiyexe a ku ri mhaka leyi tolovelekeke eka Vakreste vo sungula. Eka lava hundzukeleke eka Xiyuda leyi a ku ri mikhuva leyi tolovelekeke ya le sinagogeni . . . Ku engetela eka Tipisalema ta Xiheveru . . . , vupfumeri lebyintshwa byi hambete byi humesa tinsimu letintshwa to dzunisa, leti handle ko kanakana a ti ri hi xivumbeko xa tinsimu ta ku ndhundhuzela.”a

Leswaku a kandziyisa nkoka wa ku yimbelela, loko Yesu a simeka Xilalelo xa Hosi, yena ni vaapostola swi tikomba onge va yimbelele Tipisalema ta ku Dzunisa. (Matewu 26:26-30) Leti a ti ri tinsimu ta ku dzunisa Yehovha leti nga eka Tipisalema naswona a ti yimbeleriwa loko ku tlangeriwa nkhuvo wa Paseka.—Tipisalema 113-118.

Nkucetelo Wa Vugandzeri Bya Mavunwa

Hi nkarhi lowu vuriwaka Nguva ya Munyama, vuyimbeleri bya vukhongeri byi endliwe vuyimbeleri bya nkosi. Kwalomu ka 200 C.E., Clement wa le Alexandria u te: “Hi lava xichayachayana xin’we xa vuyimbeleri: ku nga marito yo rhula ya ku xixima, ku nga ri tiharipa kumbe swigubu kumbe tinanga kumbe titrompita.” Ku vekiwe swipimelo leswi endleke vuyimbeleri bya vukhongeri byi va bya marito ntsena. Endlelo leri ri ve leri tivekaka tanihi vuyimbelerl bya marito kumbe vuyimbeleri bya milomu. “Emalembeni lama nga ehansi ka makume-mune endzhaku ka ku simekiwa ka Constantinople, Huvo-nkulu ya le Lawodikiya (A.D. 367) yi yirise ku tirhisiwa ka swichayachayana ni mavandlha eka swinawana swa vugandzeri. Vuyimbeleri bya Orthodox a byo va bya marito ntsena,” ku vula buku leyi nge Our Musical Heritage. (Xiitaliki i xerhu.) Swipimelo leswi a swi nga ri na xisekelo eka Vukreste byo sungula.

Hi nkarhi wa Nguva ya Munyama, Bibele a yi ri buku leyi nga tivekiki eka vanhu lava tolovelekeke. Vakreste lava a va xinyata va va na Bibele kumbe ku yi hlaya a va xanisiwa hambi ku ri ku dlayiwa. Hikwalaho a swi hlamarisi leswi mukhuva wa ku yimbelela swidzuniso eka Xikwembu wu nga nyamalala ngopfu hi nkarhi wa nguva yoleyo ya munyama. Phela, loko vanhu lava tolovelekeke va nga swi kotanga ku pfula Matsalwa, xana a va ta swi tivisa ku yini leswaku n’we-xa-khume xa Bibele hinkwayo i vuyimbeleri? Xana i mani loyi a ta va tivisa leswaku Xikwembu xi lerise vagandzeri va xona leswaku va “[yimbelelela] Yehova risimu le’rintŝha! A a v̌ongiwe nhlengeletanweni ya la’v̌a ṅwi ranḍaka”?—Pisalema 149:1.

Ku Vuyisela Vuyimbeleri eNdhawini Ya Byona Leyi Faneleke eVugandzerini

Nhlengeletano ya Yehovha yi tirhe swinene leswaku yi vuyisela vuyimbeleri ni ku yimbelela endhawini ya swona leyi faneleke evugandzerini. Hi xikombiso, nkandziyso wa February 1, 1896, wa Zion’s Watch Tower a wu ri ni tinsimu ntsena. A wu ri ni nhloko-mhaka leyi nge “Tinsimu Ta Ntsako To Sungula Ta Siyoni.”

Hi 1938 ku yimbelela eminhlanganweni ya vandlha a ku nga khathaleriwi ngopfu. Hambiswiritano, ndlela ya vutlharhi yo landzela xikombiso ni nkongomiso wa vaapostola yi sungule ku tirha swinene. Entsombanweni wa muganga wa 1944, F. W. Franz u nyikele nkulumo leyi nge “Risimu ra Ntirho wa Mfumo.” U kombise leswaku tinsimu ta ku dzunisa Yehovha ti yimbeleriwe khale hi swivumbiwa swa Xikwembu swa le tilweni emahlweni ka ku tumbuluxiwa ka munhu ivi a ku: “Swi fanerile naswona swi tsakisa Xikwembu loko malandza ya xona ya laha misaveni ma tlakusa marito ya wona ma yimbelela risimu ra xiviri.” Endzhaku ka loko a andlale nkulumo ya yena ya ku yimbelela loko ku gandzeriwa, u tivise ku humesiwa ka Kingdom Service Song Book leswaku yi ta tirhisiwa eka minhlangano ya ntirho ya vhiki na vhiki.b Kutani Informant (leyi sweswi yi vitaniwaka Vutirheli Bya Hina Bya Mfumo) ya December 1944, yi tivise leswaku minhlangano yin’wana na yona yi ta katsa tinsimu to pfula ni to pfala minhlangano. Ku yimbelela ku tlhele ku va xiphemu xa vugandzeri bya Yehovha.

‘Ku Yimbelelela Yehovha Hi Timbilu Ta Hina’

Nkoka wa ku yimbelela hi mbilu hinkwayo wu kombisiwa hi vamakwerhu eYuropa Vuxa ni la Afrika lava khomiweke hi tihanyi ni ku xanisiwa malembe yo tala. Lothar Wagner u hete malembe ya nkombo a pfaleriwe a ri yexe. Xana u swi kote njhani ku tiyisela? “Hi mavhiki yo hlayanyana a ndzi anakanyisisa hi ku hetisa tinsimu ta Mfumo leti a ti ri emianakanyweni ya mina. Loko ndzi vona leswaku a ndza ha ri tsundzuki kahle tsalwa ra kona a ndzi qambha risimu ra ndzimana yin’we kumbe timbirhi. . . . Tinsimu ta hina ta Mfumo ti ni tinhlamuselo leti nga xikhutazo lexikulu ni leti akaka swonghasi!”—1974 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, matluka 226-8.

Emalembeni ya ntlhanu ya ku pfaleriwa ka yena a ri swakwe hikwalaho ka ku yima ka yena a tiyile hi ku tshembeka, Harold King u chaveleriwe hi ku qambha ni ku yimbelela tinsimu ta ku dzunisa Yehovha. Tinsimu to hlayanyana leti qambhiweke hi yena sweswi ta ha tirhisiwa hi Timbhoni ta Yehovha evugandzerini bya tona. Ntsako lowu fambisanaka ni ku yimbelela wa yi tiyisa. Kambe a swi lavi leswaku hi rhanga hi ku xanisiwa leswaku hi ta khorwiseka mayelana ni nkoka wa ku yimbelelela Xikwembu swidzuniso.

Vanhu va Yehovha hinkwavo va nga wu kuma ntsako hi ku yimbelela. Hambiloko hi nga swi koti kahle ku tiphofula hi marito, mintlhaveko ya hina hi Yehovha yi nga ntshunxeka loko hi yi phofula hi ku yimbelela. Muapostola Pawulo u kombise ndlela leyi hi nga ha kumaka ntsako ha yona loko hi yimbelela swidzuniso, loko a tsundzuxa Vakreste ku hambeta va “[khongotelana] hi tipisalema ni tinsimu, [va] yimbelela swa Moya; [va twarisa] Hosi hi tinsimu ni tipisalema, [va] yi dzunisa hi timbilu ta [vona] hinkwato.” (Vaefesa 5:19) Loko timbilu ta hina ti tale hi swilo swa moya, hi kuma marito lama khutazaka eka risimu. Hikwalaho xilotlelo xa ku yimbelela loku antswaka i xiyimo lexinene xa mbilu.

Ku va ni vuxaka lebyinene na Yehovha swi hoxa xandla leswaku hi va lava tsakeke, swi hi susumetela ku vulavula, ku yimbelela ni ku huwelela swidzuniso swa Yehovha. (Pisalema 146:2, 5) Hi yimbelela hi timbilu hinkwato mayelana ni swilo leswi hi swi tsakelaka. Naswona loko hi tsakela risimu kumbe mongo wa risimu, hakanyingi hi ta ri yimbelela hi ri ni ntlhaveko lowu faneleke.

Munhu a nga boheki ku yimbelelela ehenhla leswaku a yimbelela hi ntlhaveko. Ku yimbelelela ehenhla a swi vuli swona leswaku minkarhi hinkwayo i ku yimbelela lokunene; hambi ku ri ku yimbelela loku nga twaliki a swi vuli leswaku minkarhi hinkwayo i ku yimbelela lokunene. Marito lama man’wana lama pfumaka swinene hi ntumbuluko ma nga ha twala hambiloko ku yimbelela ku ri ehansi. Xiphemu lexi nga ni tlhontlho eku yimbeleleni lokunene hi ntlawa i ku dyondza ku twananisa marito. Hambiloko mi yimbelela hi ku hlavelela kumbe hi rito rin’we, mpfumawulo wa wena lowu fambisanaka ni wa lava nga ekusuhi na wena wu endla leswaku risimu ri tsakisa naswona ri va ri ri ni vun’we. Xichavo xa Vukreste ni ku rhiya ndleve ku pfuna munhu leswaku a lava ku ringanisela ka ku yimbelela hi matimba kambe hi nkarhi lowu fanaka a nga ri tlakusi ku tlula mpimo rito ra yena. Hambiswiritano, lava yimbelelaka hi vutshila kumbe lava nga ni marito ya kahle swinene a va fanelanga va chava ku yimbelela va humesa marito ya vona. Rito ro saseka ri nga seketela swinene evandlheni loko ku yimbeleleriwa Yehovha swidzuniso.

Nakambe ku yimbelela eminhlanganweni ya hina ku hi nyika ndlela leyinene yo yimbelela swiphemu swa ku yimbelela hi nkarhi wun’we ni miloti. Lava swi kotaka ku yimbelela va nga tirhisi tinoto kumbe lava nga ha hlayaka mintila leyi yimbeleriwaka hi ku hlavelela ebukwini ya tinsimu ivi va ma humesela ehandle, va khutaziwa leswaku va twananisa marito ya vona loko va yimbelela ivi va engetela vuxongi bya vuyimbeleri.c

Van’wana va nga ha ku, ‘A ndzi swi koti ku yimbelela’ kumbe va ku ‘Ndzi ni rito ro biha; ra pfaleka eka tinoto ta le henhla.’ Hikwalaho va ni tingana loko ku yimbeleriwa, hambi ku ri eHolweni ya Mfumo. Ntiyiso hileswaku ku hava ni rito leri loko ri yimbelelela ku dzunisa Yehovha ri nga “biha” hi ku ya hi langutelo ra yena. Tanihi leswi vulavulelo ra munhu ri nga ha antswisiwaka hi ku titoloveta na hi ku landzela swiringanyeto leswi nga ni mpfuno leswi nyikeriwaka eka Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni, hilaha ku fanaka ku yimbelela ka munhu ku nga ha antswisiwa. Van’wana va antswise marito ya vona hi ku yimbelelela ehansi loko va ri karhi va endla mintirho yin’wana. Ku yimbelelela ehansi ku pfuna ku hlantswa mpfumawulo wa rito. Naswona hi minkarhi leyi faneleke loko hi nga ri na munhu kumbe loko hi ri karhi hi tirha laha hi nga ta ka hi nga kavanyeti van’wana, ku yimbelela tinsimu ta Mfumo i ndlela leyinene yo toloveta rito ni ndlela yo va munhu a va ni mianakanyo leyi tsakeke, leyi phyuphyeke.

Nakambe hi nga ha khutaza ku yimbeleriwa ka tinsimu ti nga ri tingani ta Mfumo eswinkhubyanini swa ku tihungasa. Ku yimbelela ko tano loku fambisanaka ni swichayachayana swo tanihi katari kumbe piyano kumbe vuyimbeleri lebyi rhekhodiweke hi Sosayiti bya piyano, byi byi endla leswaku swinkhubyana swa hina swa ku tihungasa swi va ni xiyimo xa moya. Nakambe swi pfuna ku dyondza tinsimu ni ku ti yimbelela hi ndlela leyinene eminhlanganweni ya vandlha.

Leswaku ku pfuniwa mavandlha leswaku ma hisekela ku yimbelela eminhlanganweni, Sosayiti yi humese vuyimbeleri byo fambisana na byona lebyi rhekhodiweke. Loko byi ri karhi byi tlangiwa, loyi a langutelaka fambiselo ra mpfumawulo u fanele a xalamukela mpimo wa vholumo. Loko vuyimbeleri byi nga twali kahle, vandlha ri nga ha chava ku yimbelela swi twala kahle. Loko makwerhu loyi a lawulaka fambiselo ra mpfumawulo a ri karhi a yimbelela ni vandlha, u ta swi kota ku vona loko vuyimbeleri byi rhangela kahle kumbe e-e.

Yimbelelelani Yehovha

Ku yimbelela ku hi nyika nkarhi wo phofula mintlhaveko ya hina malunghana ni Muvumbi wa hina. (Pisalema 149:1, 3) A hi ku phofula mintlhaveko loku nga lawulekiki, kambe i ku phofula ku dzunisa ka hina hi ndlela leyi lawulekaka, ni leyi kombaka ntsako. Ku yimbelela hi timbilu ta hina hinkwato swin’we ni vandlha swi nga ha endla leswaku mianakanyo ni timbilu ta hina swi va eka nongonoko lowu landzelaka naswona swi nga hi susumetela ku hlanganyela swinene evugandzerini bya Yehovha. Hambileswi vuyimbeleri byi nga ni nkucetelo emintlhavekweni, marito ya kona ma nga tlhela ma hi letela. Hi ku tiphofula ka hina hi vun’we ni hi ku hlavelela, hi lulamisa timbilu ta hina hi ku titsongahata leswaku hi ta kota ku dyondza swin’we tanihi vanhu lava hlanganeke.—Ringanisa Pisalema 10:17.

Ku yimbelela minkarhi hinkwayo ku ta va xiphemu xa vugandzeri bya Yehovha. Hikwalaho hi langutela ku hlanganyela hilaha ku nga heriki eka marito ya mupisalema lama nge: “Nḍi ta ḍunisa Yehova loko nḍa ha hanya, nḍi ta yimbelela Šikwembu ša mina loko nḍa ha ri kona.”—Pisalema 146:2.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 27]

Swiringanyeto Swin’Wana Swa Ku Yimbelela Lokunene

1. Tlakusela buku ya wena ya risimu ehenhla loko u yimbelela. Leswi swi pfuna munhu leswaku a hefemula hi ndlela leyi tolovelekeke.

2. Hefemula kahle eku sunguleni ka xivulwa xin’wana ni xin’wana.

3. Ku pfula nomu swinene eku sunguleni hi ntolovelo ku ta kurisa mpfumawulo wa rito.

4. Ku tlula kwalaho, anakanyisisa hi ntlhaveko wa risimu leri yimbeleriwaka.