Xana Vanhu Va Nga Tiyiseka Leswaku Va Ta Va Ni Vumundzuku Lebyi Tsakisaka?

Wa ha ku rhurhela endlwini leyintshwa leyi akiweke hi switina leyi vonakaka yi tiyile naswona yi sasekile. Hi yona yindlu leyi a wu yi lava hi mbilu ya wena hinkwayo. Vumundzuku byi vonaka byi ta tsakisa. Kambe endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, yindlu yoleyo yi sungula ku tikomba leswaku a yi akiwanga kahle naswona yi fanele yi mbundzumuxiwa. U tshoveke mbilu. Kambe sweswo a swi humeleli wena ntsena. Ni vanhu van’wana lava tshamaka kwalaho va ni swiphiqo leswi fanaka. Loko ku endliwa nkambisiso ku kumeke leswaku yi akiwe hi ndlela leyi hoxeke naswona ku tirhisiwe switina leswi nga riki swinene.

VANHU va ni swiphiqo leswikulu ku fana ni yindlu yoleyo. Hambileswi ku endliwaka matshalatshala lamakulu yo kondletela ntwanano exikarhi ka vanhu ni timhaka ta tipolitiki ni leswi ku endliweke nhluvuko lowukulu eka sayense ni thekinoloji, vumunhu bya vanhu bya hohloka. Ematikweni yo tala, vuhomboloki ni mpfilumpfilu se ko va tshamelo-maxelo. Xana ku heleriwa hi ntshembo ku ta susumetela vanhu ku tlhantlha swiphiqo swa vona, ni ku hetelela va vumbe hulumendhe leyinene? Xiya leswi valawuri van’wana va swi vuleke malunghana ni matimu ya vanhu.

“Hi Ringete Hinkwaswo”

Tintlhari to tanihi Plato, mutivi wa filosofi wa Mugriki na Karl Marx, mutivi wa filosofi ya tipolitiki wa Mujarimani tlhelo musoxalisi, loko va endla matshalatshala yo endla leswaku misava yi va ndhawu leyinene va kunguhate tihulumendhe ta mixaka-xaka. Vuyelo byi ve byihi? Xihloko lexi nga eka magazini wa New Statesman xi te: “A hi byi herisanga vusweti kumbe ku endla leswaku ku va ni ku rhula emisaveni. Ku ri na sweswo, hi lo byi nyanyisa vusweti ni hasahasa. Hi ringetile swi lo tsandza. Hi ringete hulumendhe leyi lawulaka ikhonomi ni leyi nga yi lawuriki ikhonomi; naswona hi ringete ku sivela nyimpi hi ku vumba Ntwanano wa Matiko ni ku tlhela hi hlengeleta matlhari ya nyutliya leswaku hi sivela nyimpi. Hi lwe tinyimpi to tala hi anakanya leswaku ha swi tiva ku herisa nyimpi, naswona emadorobeni ya hina swi tikomba onge nyimpi ya ha ya emahlweni.” Xihloko lexi xi ye emahlweni xi ku: “Hi sungule lembe-xidzana [ra vu-20] hi tsakile hi tshemba leswaku vativi va sayense va ta hi ponisa, kambe hi ri hete hi nga ha tshembi na xin’we xa leswi va swi vulaka.”

Hi 2001, Eric Hobsbawm profesa wa ikhonomi ni matimu le Yunivhesiti ya London u tsale leswaku tihulumendhe ta vanhu “ti langutane ni nkarhi lowu swilo leswi endliweke hi vanhu swi veke ni vuyelo byo biha eka ntumbuluko ni le misaveni hinkwayo.” Leswaku ku tlhantlhiwa kumbe ku hungutiwa swiphiqo leswi “swi ta lava leswaku ku tekiwa magoza lawa ma nga taka ma nga lavi leswaku ku hlayeriwa tivhoti kumbe ku kambisisa swilo leswi rhandziwaka hi vaxavi. Mhaka leyi yi byi veka ekhombyeni vumundzuku bya xidimokrati ni misava ya hina.”

Loko a vona khombo leri ngo va kwala nyongeni, Stephen Hawking u vutisile: “Emisaveni leyi nga ni tihulumendhe leti lwisanaka naswona vanhu va nga le ku lwisaneni ni mbango wa kona wu nga tshamisekangiki, xana vanhu va ta swi kotisa ku yini ku ya emahlweni va hanya eka malembe ya 100 lama taka?”

Ha Yini Vanhu Va Tsandzekile Ku Tlhantlha Swiphiqo Leswi?

I Bibele ntsena leyi swi hlamuselaka kahle leswaku ha yini vanhu va tsandzekile hi ku helela ku tifuma hi ndlela leyi humelelaka. Phela Bibele yi yi hlamusela kahle ndlela leyi hi vumbiweke ha yona. Hi xikombiso, xiya tinhla leta mune ta nkoka.

Hinkwerhu a hi hetisekanga. “Hinkwavo va dyohile, naswona va kayivela ku vangama ka Xikwembu.” (Varhoma 3:23) Tanihi leswi loko switina swi nga endliwanga kahle swi nga vangaka leswaku muako wu nga tiyi naswona wu pandzeka, ku nga hetiseki loku vanhu va tswariweke na kona ku vonaka hi tindlela leti nga endlaka vanhu va tsana. Ti katsa mboyamelo wa vukanganyisi, ku nga tshembeki, makwanga ni ku tirhisa matimba hi ndlela yo biha. Mhaka leyi a hi yintshwa. Kwalomu ka malembe ya 3 000 lama hundzeke, mutsari wa Bibele wo tlhariha u te: “Munhu [u fume] munhu ku n’wi endla swo biha.”—Eklesiasta 8:9.

Valawuri va tihulumendhe ni va tihuvo ta milawu va swi xiyile leswaku a hi hetisekanga naswona hi tsanile kutani va ringete ku lwisana ni sweswo hi ku veka milawu yo tala. Kambe va swi tiva kahle leswaku a va nge endli milawu leyi sindzisaka vanhu ku rhandza vanhu-kulobye kumbe leyi va sindzisaka ku lava ku yingisa nawu.

Ha fa. “Mi nga tshembi vanhu va xiyimo xa le henhla, hambi ku ri n’wana wa munhu wa nyama, loyi a tsandzekaka ku ponisa. Moya wakwe [kumbe matimba ya vutomi] wa huma, a tlhelela entshurini wa yena; hi siku rero miehleketo yakwe ya lova.” (Pisalema 146:3, 4) Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale loyi a a tekiwa a ri un’wana wa vafumi vo tlhariha swinene lava tshameke va va kona, u swi xiyile leswaku ntirho wa yena wa matimba wu nga ha hundzuka wa hava. U tsarile: “Na mina ndzi venge ntirho wa mina hinkwawo wa matimba lowu ndzi tikarhateke eka wona ehansi ka dyambu, leswaku ndzi ta wu siyela munhu loyi a nga ta ta endzhaku ka mina. Xana i mani la tivaka leswaku u ta tlhariha kumbe u ta va xiphukuphuku? Kambe u ta lawula ntirho wa mina hinkwawo wa matimba . . . Leswi na swona i vuhava.”—Eklesiasta 2:18, 19.

A hi swi koti ku tifuma kahle. “Ndlela ya munhu wa la misaveni a yi le ka yena. Munhu loyi a fambaka a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena.” (Yeremiya 10:23) Bibele yi dyondzisa leswaku hambiloko a hi hetisekile, hi ku ya hi xikongomelo xa Xikwembu xo sungula, Xikwembu a xi nyikanga vanhu mfanelo yo tifuma kumbe vuswikoti byo tifuma kahle. Hi xikombiso, ha yini vanhu va nyangatseka loko munhu un’wana kumbe ntlawa wa vanhu wu va byela leswaku va endla yini kumbe loko va vekeriwa milawu ya mahanyelo? Nhlamulo ya kona hileswaku: Hi tumbuluxiwe hi ndlela ya leswaku hi lava nkongomiso evuton’wini eka munhu la tlakukeke eka hina. Munhu yoloye i Xikwembu.—Esaya 33:22; Mintirho 4:19; 5:29.

Vanhu va kuceteriwa hi mufumi la nga vonakiki. “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka”—Sathana Diyavulosi. (1 Yohane 5:19) Loko valawuri va khampani va hombolokile swinene—naswona ku nga ri na munhu la tlakukeke eka vona—xana mutirhi la nga le hansi ka vona a a ta endla yini leswaku a lulamisa swilo? A nga ta endla nchumu. Swi tano malunghana ni ku lulamisa swiphiqo leswi vangiweke hi vafumi lava nga vonakiki va misava leyi—swivumbiwa swa moya leswi nga vonakiki, leswi hombolokeke leswi lawuriwaka hi Sathana. Bibele yi vula leswaku vafumi volavo i “tihulumendhe,” “valawuri,” “vafumi va misava va munyama lowu” ni “mavandla lama hombolokeke ya moya, etindhawini ta le tilweni.”—Vaefesa 6:12.

Hambiswiritano, Bibele a yo paluxa ntsena swihoxo swa vanhu ni vafumi va misava lava nga vonakiki. Yi tlhela yi hi byela mahungu lamanene malunghana ni ntlhantlho wa swiphiqo hinkwaswo swa hina, xisweswo yi hi nyika xisekelo lexi tiyeke xo va ni ntshembo.

Muvumbi Wa Hina U Ta Hi Lamulela!

Hina a hi nge swi koti ku tlhantlha swiphiqo leswi. A nga kona munhu wo tlhariha swinene, wa matimba kumbe loyi a fuweke, a nga ni matimba yo lulamisa yin’wana ya tinhla leta mune leti boxiweke exihlokweni lexi.a Kambe hilaha swi hlamuseriweke hakona exihlokweni lexi landzelaka, Muvumbi wa hina a nga hi rivalanga naswona a nga hi fularhelanga. Entiyisweni, leswi a nga Hosi leyi faneleke yi lawula misava, u ta susa xihinga xin’wana ni xin’wana lexi hi sivelaka ku kuma ntsako. (1 Yohane 4:8) Ku engetela kwalaho, sweswo u ta swi endla ku nga ri khale. Hi swi tivisa ku yini?

Hilaha swi hlamuseriweke hakona enkandziyisweni wa n’hweti leyi nga hundza wa magazini lowu, swiendlakalo swa misava ni swiyimo swa vanhu swi swi kombisa kahle leswaku hi le ndzeni-ndzeni ka ‘masiku yo hetelela’ ya misava leyi. (2 Timotiya 3:1; Matewu 24:3-7) Makumu a ma nge tisiwi hi ku lovisiwa ka vanhu hi matlhari ya nyutliya kumbe hi ku banana ka pulanete leyitsongo kumbe hi ndlela yin’wana leyi nga ta lovisa vanhu lavanene ni lavo homboloka. Ematshan’weni ya sweswo, ma ta tisiwa hi Xikwembu loko xi lovisa lavo homboloka, ku katsa ni lava namarheleke mimfumo ya vanhu. (Pisalema 37:10; 2 Petro 3:7) Hi nkarhi wolowo Xikwembu xi ta herisa ku xaniseka hinkwako loku vangiweke hi vakaneti volavo va Xikwembu.b—2 Vatesalonika 1:6-9.

Endzhaku ka sweswo, Muvumbi u ta tlhantlha swiphiqo swa hina swa hulumendhe hi ku endla leswaku misava hinkwayo yi lawuriwa hi “mfumo wa Xikwembu.” (Luka 4:43) Hilaha hi nga ta swi vona hakona, hulumendhe yoleyo ya misava yi hi pfuna leswaku hi va ni langutelo leri hambaneke swinene hi vumundzuku bya hina.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

“KU TSANA” KA VANHU

◼ Hinkwerhu a hi hetisekanga.

◼ Ha fa.

◼ A hi swi koti ku tifuma kahle.

◼ Vanhu va kuceteriwa hi mufumi la nga vonakiki.

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

VANHU A VA NGE YI ONHI MISAVA LEYI!

Bibele yi nyikela vumbhoni byo tala leswaku xikongomelo xa Muvumbi hi misava, i ku va yi va leyi sirhelelekeke, yi va kaya leri rhuleke ra vanhu lava chavaka Xikwembu. Xiya matsalwa lama landzelaka.

“U simeke misava etindhawini leti a ti endleleke tona; a yi nge tsekatsekisiwi hilaha ku nga riki na makumu, kumbe hi masiku.”—Pisalema 104:5.

“Misava u yi simeke yi tiya, leswaku yi tshama hi masiku.”—Pisalema 119:90.

“Xitukulwana xa hundza, xitukulwana xa ta; kambe misava yi kona hilaha ku nga riki na makumu.”—Eklesiasta 1:4.

“Kunene misava yi ta tala hi ku tiva Yehovha kukota mati lama funengetaka lwandle.”—Esaya 11:9.

“[Yehovha i] Muvumbi wa misava ni Muendli wa yona, Yena Loyi a yi simekeke yi tiya, loyi a nga yi tumbuluxelangiki swa hava, loyi a yi vumbeke leswaku ku akiwa eka yona.”—Esaya 45:18.