Pizza Yi Rhandziwa Ngopfu

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE ITALY

KU VURIWA leswaku Hosi Ferdinand wo Sungula (1751–1825) minkarhi yin’wana a a ambala ku fana ni vanhu lava tolovelekeke kutani a endzela emutini wa Naples wa xiyimo xa le hansi naswona sweswo a a swi endlela exihundleni. Ha yini? Xitori xin’wana xi vula leswaku a a lava ku ya dya swakudya leswi hosi ya xisati a yi swi yirisile exigodlweni xa vuhosi, ku nga pizza.

Loko Ferdinand a ha hanya namuntlha, a ta yi kuma hi ku olova pizza. Namuntlha ku ni tindhawu ta 30 000 le Italy leti xavisaka pizza, naswona lembe ni lembe muaki un’we a nga swi kota ku dya ti-pizza ta 45!

Masungulo Ya Yona Lama Nga Nyawuriki

Swi nga ha endleka pizza yi sungule eNaples hi 1720. Enkarhini wolowo, pizza a yi dyiwa hi swisiwana ntsena, naswona a ku ri swakudya leswi a swi olova ku swi sweka kutani swi famba swi xavisiwa ni ku dyeriwa eswitarateni. Vaxavisi va yona a va ya ehansi ni le henhla eswitarateni va ri karhi va huwelela va navetisa swakudya swoleswo swa vona swo nandziha. A va yi hoxa ebokisini ro kufumeta swilo ra koporo kutani va ri rhwala enhlokweni.

Eku heteleleni Hosi Ferdinand wo Sungula u paluxe xihundla xakwe xa ku rhandza ka yena pizza exigodlweni xa vuhosi. Swi nga si ya kwihi, swakudya leswi swa le xitarateni swi sungule ku rhandziwa ni hi swikhumukani ni hi vanhu va le vuhosini kutani va sungula ku khitikanela laha swi xavisiwaka kona. Hi 1832 ntukulu wa Ferdinand ku nga Hosi Ferdinand wa Vumbirhi u pfange no hlela leswaku ku akiwa ovhene ya tihunyi eXigodlweni xa Capodimonte. Hikwalaho a a swi kota ku tsakisa vaendzi vakwe va xiyimo xa le henhla.

Xana Pizza Ya Nandziha?

Namuntlha pizza i swakudya leswi rhandziwaka ngopfu hi vantshwa kambe tiva leswi. Leswaku yi nga ku khomisi mavabyi, pizza yi fanele yi endliwa hi swilo leswi nga ni rihanyo leswi nga ni ni tikhabohaydreti leti ringaneke, tiphrotheyini ni mafurha lama nga ni tivhithamini, timinerali ni tiamino asidi to tala. Mafurha ya mutlhwari ya bumabumeriwa leswaku ku endliwa hi wona pizza. Ma endla leswaku ku va ni (high-density lipoprotein) HDL, leyi ku vuriwaka leswaku i “mafurha lamanene engatini lama pfunaka ku basisa misiha.”

Ku tlula kwalaho, loko pizza yi bakiwe kahle a yi tali ku vangela vanhu mpfimbelo ekhwirini. Leswi swi vangiwa hi leswi tikhabohaydreti leti nga le ka mapa ti ngheniwaka hi mati ti twelela loko ku ri karhi ku pfuviwa mbila ya kona niloko yi ri karhi yi kukumuka hi ku twa comela. Hi hala tlhelo, ku tala ka tikhabohaydreti ku endla leswaku munhu a a hatla a xurha leswi endlaka leswaku hambi ku ri varhandzi va yona va nga yi dyi ngopfu.

Enkarhini lowu taka loko u twa u navele pizza tsundzuka lomu yi sunguleke kona. Naswona tsaka hileswi Hosi Ferdinand wo Sungula a nga ku paluxela erivaleni ku nandziha loku a nga ku twa loko a yi dya.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

◼ Pizza yi bakeka kahle ngopfu eovhenini ya tihunyi. Musi wu endla leswaku yi nun’hwela, kasi nkumanyana lowu vaka kona hala hansi ka yona wu endla leswaku munhu a tiluma ni tintiho hi ku nandziha ka yona.

◼ Pizza leyikulu leyi nga tshama yi endliwa emisaveni hinkwayo yi endliwe hi 1990. A yi aname 37 wa timitara naswona a yi tika 12 000 wa tikhilogiramu.

◼ Mukhuva wa khale wa ku hoxela mbila ya pizza emoyeni yi ri karhi yi ndziwika a wu endleriwi ntsena ku komba vanhu. Loko yi andlariwa epanini yi va xirhendzevutana xa xiphepherhele, hala matlhelo yi va yi tlakukilenyana naswona sweswo swi endla leswaku loko se yi wupfile yi huma kahle!

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 26]