‘Ndzi Ni Swilo Swo Tala Leswi Ndzi Faneleke Ku Swi Endla!’

VANHU lava tlakulaka tinsimbi to endla vutiolori ha tona eka mphikizano wa Tiolimpiki, a va ringeti ku tlakula tinsimbi leti tikaka ngopfu ku tlula leti va toloveleke ku ti tlakula siku ni siku. Nkarhi ni nkarhi va tlakula tinsimbi leti nga tikiki ngopfu naswona sweswo swi endla leswaku va ya va kuma matimba yo tlakula leti tikaka swinene. Loko va tshamela ku tlakula tinsimbi leti tikaka ngopfu ku tlula leti va toloveleke ku ti tlakula, va ta vavisa misiha ya vona ni mahlangano naswona va nga ha boheka ku tshika ku tlakula tinsimbi.

Hilaha ku fanaka, leswi na wena u nga xichudeni a swi kanakanisi leswaku u tirha hi matimba exikolweni. Naswona loko u nyikiwa mintirho ya xikolo leyi tikaka kumbe u hlaya loko mi ta tsala swikambelo, u tiyimisele ku tikarhata swinene.a Kambe, xana ku vuriwa yini loko u fanele ku endla mintirho ya xikolo ni mintirho yin’wana masiku hinkwawo? Swi nga ha ku tikela ku dya hi ndlela leyi faneleke kumbe ku etlela nkarhi lowu eneleke. Loko nkarhi ni nkarhi u endla mintirho yo tika, u nga dyi hi ndlela leyi faneleke naswona u nga etleli nkarhi lowu eneleke, u nga ha vabya. Kumbexana hi yona ndlela leyi u titwaka ha yona sweswi.b

Ntirho Wa Xikolo Lowu Endliwaka eKaya Lowu Tshamaka Wu Ri Kona

Xichudeni xa le Japani lexi vuriwaka Hiroko,c lexi nga ni malembe ya 15, xi ri: “Loko ndzi ya ndzi ri karhi ndzi pasa, ntirho wa mina wa xikolo wa engeteleka naswona wu ya wu ri karhi wu tika. Ndzi heta nkarhi wo leha ndzi nga si wu heta. Ndzi na swilo swin’wana swo tala leswi ndzi lavaka ku swi endla, kambe ntirho wa xikolo wa laveka hi xa mundzuku. Nkarhi wun’wana ndzi titwa ndzi chuhile.” Svetlana loyi a nga ni malembe ya 14 wa le Rhaxiya, loko a vulavula hi ntirho wa xikolo lowu a faneleke a ya wu endla ekaya, u ri: “Se swa ndzi tikela ku heta ntirho wa mina wa xikolo lowu ndzi faneleke ndzi wu endla ekaya. Lembe ni lembe ndzi ni tidyondzo to tala leti ndzi faneleke ku ti dyondza naswona vadyondzisi va ndzi nyika ntirho wo tala ngopfu. Nakambe mudyondzisi un’wana ni un’wana u teka dyondzo leyi a yi dyondzisaka yi ri ya nkoka ku tlula letin’wana. A swi olovi leswaku munhu a dzika eka dyondzo ha yin’we ivi a kota ku endla mintirho hinkwayo leyi lavekaka.”

Hikwalaho ka yini vadyondzisi va nyika swichudeni mintirho yo tala ya xikolo leyi endliwaka ekaya? Gilberto wa le Brazil loyi a nga ni malembe ya 18, u ri: “Vadyondzisi va vula leswaku va lava hi kota ku kuma mintirho hambiloko ku ri ni vanhu vo tala lava lavaka ntirho wo fana ni lowu hi wu lavaka.” Nilokoswiritano, u nga ha titwa u ri ehansi ka ntshikilelo lowukulu hikwalaho ka ntirho wo tala wa xikolo lowu u nyikiwaka wona. Kumbexana u nga ha hunguta ntshikilelo hi ku cinca ndlela leyi u wu tekaka ha yona ntirho wolowo na hi ku endla mindzulamiso leswaku u hleleka.

Teka ntirho lowu engetelekeke wa xikolo wu ri ndzetelo lowu u wu lavaka leswaku swilo swi ku fambela kahle loko se u hete xikolo. Hambiloko swi vonaka onge ntirho wa xikolo a wu nge pfuki wu herile, u ta hatla u heta xikolo u nga si swi langutela. Loko se u sungula ku tirha, u ta tsaka hi leswi u heteke mintirho yoleyo yo tika ya xikolo. U ta “vona leswinene hikwalaho ka ku tikarhata [ka wena]” loko wa ha ri exikolweni.—Eklesiasta 2:24.

U nga hunguta ntshikilelo wa wena hi ku va loyi a hisekaka u tlhela u endla ntirho wa wena hi vukheta naswona u hleleka. (Vona bokisi leri nge “Swilo Leswi U Nga Swi Endlaka Leswaku U Hunguta Ntshikilelo Wa Wena.”) Loko wo titoloveta ku endla ntirho wa wena wa xikolo ka ha ri ni nkarhi na hi vukheta, vadyondzisi va wena va nga sungula ku ku tshemba naswona va nga lava ku ku pfuna. A hi nge un’wana wa vadyondzisi va wena u ku tshemba hi ndlela yoleyo. Loko ko tshuka ku humelela swin’wana hi xitshuketa ivi u n’wi byela ka ha ri emahlweni leswaku a wu nge swi koti ku heta ntirho wa wena hi nkarhi lowu faneleke, a swi kanakanisi leswaku mudyondzisi wa wena a nge ku karhati. Un’wana wa malandza ya Xikwembu la vuriwaka Daniyele “a a tshembekile, naswona ku hava ku honisa kumbe nchumu lowu onhakeke nikatsongo lowu kumekeke eka yena.” Leswi Daniyele a a endla ntirho wakwe hi ku hiseka swi endle leswaku hosi yi n’wi dzunisa yi tlhela yi n’wi tshemba. (Daniyele 6:4) Loko u tekelela Daniyele eka ndlela leyi u endlaka mintirho ya wena ya xikolo ha yona, u nga ha anakanyeriwa loko swi boha.

Xana ku rhiya ndleve etlilasini, ku endla mintirho ya xikolo leyi endliwaka ekaya ni ku heta mintirho yo karhi ya le xikolweni hi nkarhi, swi hunguta ntshikilelo lowu u nga na wona hikwalaho ka mintirho ya xikolo? Doo, kambe ntshikilelo wun’wana wa wena wu nga ha vangiwa hi leswi u navelaka ku pasa. Ematshan’weni yo lava ndlela yo olova yo balekela ntirho wa xikolo, u nga ha tikuma u swi lava hi mbilu hinkwayo ku dyondza ni ku vuyeriwa eka tidyondzo ta wena.

Ntshikilelo wo tano wa pfuna naswona u fanele u va na wona. Hambiswiritano, u nga ha va ni ntshikilelo lowu nga ni khombo naswona wu nga lavekiki.

Mintirho Yin’wana Leyi Nga Katsekiki Eka Tidyondzo Ta Swichudeni, Yi Endla Leswaku Swi Khomeka Ngopfu

Anakanya hi munhu loyi a tshamelaka ku chayela movha wa yena hi vusopfa. Loko a tshinela etindhawini leti movha wu faneleke wu yima eka tona, u ta a wu kokile ivi a yima hi ku hatlisa. Loko a suka u kandziya mafurha kutani movha wu suka hi rivilo lerikulu wu handza ni le hansi. Xana movha wa muchayeri yoloye wa vusopfa wu ta helela kwihi? A swi kanakanisi leswaku wu ta onhaka njhini ni tinsimbi tin’wana ta wona. Kambe loko sweswo swi nga si humelela, a nga ha wu hlakata hi mhangu leyi chavisaka swinene.

Hilaha ku fanaka, swichudeni swo tala swi tirhisa ngopfu mimiri ni miehleketo ya swona, loko swi nga si ya exikolweni ni loko swi vuye exikolweni. Ebukwini ya yena leyi nge Doing School, Denise Clark Pope u tsale rungula leri landzelaka malunghana ni swichudeni swo hlayanyana leswi a hlanganeke na swona: “Swichudeni swi hatla swi fika exikolweni ka ha sele awara yin’we kumbe timbirhi vanhu vo hlayanyana lavakulu va nga si sungula mintirho ya vona ya siku naswona hakanyingi swi heta mintirho ya swona ni vusiku, loko swi hete ku tlanga bolo ya milenge, ku titoloveta ku cina, minhlangano ya huvo ya swichudeni, mintirho ya ku tihanyisa ya xinkarhana ni mintirho ya xikolo leyi endliwaka ekaya.”

Loko swichudeni swi fanele ku endla mintirho yo tala swinene siku ni siku, swi nga ha va ni swiphiqo. Swi nga ha twa ku vava ekhwirini ni ku pandziwa hi nhloko hikwalaho ko va ni ntshikilelo lowukulu. Tanihi leswi ku tshamela ku twa matshimbi swi nga ha tsanisaka fambiselo ra nsawutiso, swichudeni swi nga ha vabya. Endzhaku ka sweswo swi nga ha tsandzeka ku endla leswi a swi kota ku swi endla naswona swi nga ha swi tikela swinene ku tlhela swi kuma matimba lawa a swi ri na wona. Xana na wena u titwa hi ndlela yoleyo?

I swinene ku tirha hi matimba leswaku u fikelela tipakani ta nkoka, kambe ku nga khathariseki leswaku u ni matimba ku fikela kwihi, u nga kota ku endla swilo swo karhi ntsena hi siku. Bibele yi nyikela ndzayo leyi, leyi twalaka yi ku: “Ku anakanyela ka n’wina a ku tiviwe hi vanhu hinkwavo.” (Vafilipiya 4:5) Tinhlamuselo timbirhi ta xiga lexi nge “ku anakanyela” i “ku nga hundzeleti” ni “ku endla swiboho swa vutlhari.” Munhu la anakanyelaka u endla swiboho leswi nga taka swi nga n’wi vavisi kumbe ku vavisa van’wana. U kombisa leswaku u wupfile ku nga mhaka leyi nga ya nkoka emisaveni ya namuntlha leyi tshamelaka ku cinca. Hikwalaho, leswaku u tshama u hanye kahle, vana la anakanyelaka—tshika ku endla mintirho yin’wana leyi nga riki ya nkoka leyi a wu tiyimisele ku yi endla.

Ku Rhandza Rifuwo

Hambiswiritano, eka vantshwa van’wana ku anakanyela swi tikomba swi endla leswaku swi va tikela ku fikelela tipakani ta vona ematshan’weni yo va pfuna. Vantshwa volavo va tshemba leswaku nchumu wa nkoka swinene lowu endlaka leswaku swilo swi va fambela kahle i ntirho lowu holelaka mali yo tala ni rifuwo leri ntirho wolowo wu endlaka leswaku munhu a va na rona. Pope u kume leswaku vantshwa vo tala lava a hlanganeke na vona va anakanya hi ndlela yoleyo. U te: “Swichudeni leswi a swi navela onge swi nga etlela tiawara leti engetelekeke ni ku antswisa rihanyo ra swona, kambe leswi a swi tshama swi khomekile hi mintirho ya xikolo, ya le kaya ni mintirho yin’wana a swi swi kotanga ku endla tano. Hilaha ku fanaka, a swi navela onge swi nga heta nkarhi wo tala swi ri ni vanghana, swi endla swilo swin’wana kumbe swi wisa masiku ma nga ri mangani, kambe swo tala swa swona a swi tibyele leswaku a swi nge swi koti ku endla swilo sweswo ivi swi ya emahlweni swa ha pasa kahle. Swa swi xiya leswaku swi fanele swi hlawula, naswona eka swona mhaka leyi a yi ri ya nkoka swinene a ku ri leswaku swilo swi swi fambela kahle enkarhini lowu taka ku tlula leswaku swi tsaka hi nkarhi wolowo.”

Swichudeni swoleswo leswi tirhaka hi matimba swi fanele swi kambisisa marito lama tshameke ma vuriwa hi wanuna wo tlhariha, lama nge: “Loko munhu a kota ku fuwa misava hinkwayo, kambe a lahlekeriwa hi vutomi bya yena, swi ta va swi n’wi pfune yini ke? Kumbe munhu [u] ta humesa yini ku xava vutomi bya yena xana?” (Matewu 16:26, Bibele—Mahungu Lamanene) Hi marito wolawo Yesu Kreste a a lemuxa leswaku tipakani leti hi nga ha tikarhatelaka ku ti fikelela emisaveni leyi a hi ta nkoka hikuva ti nga ha va ni khombo emimirini ya hina ni le mintlhavekweni ya hina, naswona ti nga ha onha vuxaka bya hina ni Xikwembu.

Ebukwini ya yena leyi nge The Price of Privilege, Madeline Levine mutivi wa mianakanyo u tsale hi “mhaka ya leswaku mali, dyondzo, vulawuri, ndhuma ni swilo leswi vonakaka a swi nge n’wi sirheleli munhu leswaku a nga vi ni gome kumbe a nga karhateki emintlhavekweni.” Pope loyi se ku vulavuriweke ha yena, u te: “Ndzi vona vana vo tala ni vatswari va tikarhatela ku endla swilo hi ndlela leyi hetisekeke—hikuva hi xihoxo va anakanya leswaku loko swilo swi ta ku fambela kahle evuton’wini u fanele u swi endla hi ndlela leyi hetisekeke .” Kutani u engeterile a ku: “Hi fanele hi tikarhatela ku va lava hanyeke kahle—emianakanyweni, emirini hi tlhela hi va ni langutelo lerinene malunghana ni swilo leswi nga swa nkoka swinene ku tlula swilo leswi vonakaka.”

Swilo swin’wana i swa nkoka swinene ku tlula mali. Swilo swa kona swi katsa ku nga vi na xiphiqo emintlhavekweni ni ku va ni rihanyo lerinene, ripfalo lerinene ni ku va munghana wa Muvumbi wa hina. Swilo sweswo i tinyiko ta risima leti humaka eka Xikwembu. Loko to ku lahlekela hikwalaho ko lava ndhuma kumbe rifuwo, swi nga ha endleka u nga ha ti kumi. Loko wa ha anakanya hi mhaka yoleyo, xiya leswi Yesu a swi dyondziseke: “Va tsaka hakunene lava swi tivaka leswaku va lava Xikwembu, hikuva mfumo wa Tilo i wa vona!”—Matewu 5:3, The New Testament in Modern English.

Vantshwa vo tala va wu xiyile ntiyiso wolowo. Hambiloko va tikarhata exikolweni, va swi tiva leswaku ku pasela ehenhla exikolweni ni rifuwo a swi tisi ntsako lowu nga heriki. Va swi xiya leswaku ku tikarhatela ku fikelela tipakani toleto swi va vangela ntshikilelo swi nga fanelanga. Swichudeni swoleswo swi dyondze leswaku ku enerisa ‘ku lava ka swona Xikwembu’ i masungulo ya vumundzuku lebyi tsakisaka hakunene. Vakandziyisi va magazini lowu kumbe Timbhoni ta Yehovha ta le ndhawini ya ka n’wina va nga tsakela ku ku kombisa leswaku u nga swi kotisa ku yini ku va la tsakeke u ri karhi u enerisa ku lava ka wena Xikwembu.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

Hambiloko u ri ni matimba lamakulu, u nga kota ku endla swilo swo karhi ntsena hi siku

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 8]

Ku dyondza hi Muvumbi wa wena i dyondzo ya nkoka swinene leyi u nga yi kumaka

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

SWILO LESWI U NGA SWI ENDLAKA LESWAKU U HUNGUTA NTSHIKILELO WA WENA

❑ Xana u heta nkarhi wo tala u ri karhi u hlela maphepha ya wena ni tibuku ta wena u ringeta ku kuma nchumu lowu u wu lavaka? Vanhu van’wana va lava ku pfuniwa leswaku va ta hleleka. U nga chavi ku kombela swiringanyeto eka vanhu van’wana.

❑ Xana u endla mintirho ya wena ya xikolo se ku sele nkarhi wutsongo? Ringeta ku heta mintirho ya wena ya xikolo ka ha sele nkarhi wo leha. U ta hlamala hikuva u ta titwa u ntshunxekile naswona u enerisekile naswona u nga ha susumeteleka ku tshika ku endla ntirho wa wena wa xikolo loko se ku sele nkarhi wutsongo.

❑ Xana minkarhi yo tala u tikuma mianakanyo ya wena yi ri karhi yi tsendzeleka loko u ri etlilasini? Ringeta ku tirhisa swiringanyeto leswi ku ringana n’hweti: Yingiserisisa loko ku ri karhi ku buriwa etlilasini naswona u tsala tinhla leti u nga ta ti tirhisa enkarhini lowu taka. Swi ta ku hlamarisa swi tlhela swi ku tsakisa loko u xiya ndlela leyi swi nga ta ku olovela ha yona ku endla ntirho wa xikolo lowu faneleke wu endliwa ekaya. Vuyelo byolebyo lebyinene byi ta hunguta ntshikilelo wa wena wa le xikolweni.

❑ Xana u hlawule tidyondzo leti nga ta lava leswaku u tirhisa nkarhi lowu engetelekeke u tlhela u tikarhata swinene? Xana i swa nkoka leswaku u dyondza tidyondzo toleto? Vulavula ni vatswari va wena. Twana vonelo ra munhu un’wana loyi a tekaka dyondzo hi ndlela leyi faneleke. U nga ha kuma leswaku tidyondzo toleto a ti nge ku pfuni leswaku u pasa.

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

RIRHANGU LERI SIRHELELAKA LERI U NGO RI ANAKANYA KUNENE

“Swilo swa nkoka swa [munhu] la fuweke i muti wakwe lowu tiyeke, naswona swi fana ni rirhangu leri sirhelelaka loko a anakanya.” (Swivuriso 18:11) Eminkarhini ya khale vanhu a va tshembe makhumbi lamakulu leswaku ma va sirhelela loko va hlaseriwa. Kambe tianakanye u tshama emutini lowu nga ni rirhangu leri u ngo ri anakanya kunene. Hambiloko wo ringeta hi matimba ku tikhorwisa leswaku rirhangu rolero i ra xiviri, a ri nge ku sirheleli eka valala va wena.

Vantshwa lava rhandzaka rifuwo va ta khomisiwa tingana ku fana ni vanhu lava tshamaka endhawini yo tano leyi nga sirhelelekangiki. Xana u mutswari? U fanele u pfuna n’wana wa wena leswaku a papalata ntlhamu wa ku rhandza swilo leswi vonakaka naswona a nga hanyi emutini lowu nga ni rirhangu leri a ngo ri anakanya kunene.

Timhaka leti landzelaka leti nga ntiyiso, leti sekeriweke eBibeleni ti nga ku pfuna leswaku u burisana ni n’wana wa wena:

◼ Rifuwo ro tala hakanyingi ri vanga swiphiqo swo tala naswona ri tlhantlha switsongo. “Swo tala swa loyi a fuweke a swi n’wi pfumeleli leswaku a etlela.”—Eklesiasta 5:12; 1 Timotiya 6:9, 10.

◼ Leswaku munhu a va la tsakeke a swi lavi leswaku a va ni rifuwo kambe swi lava leswaku a hlela kahle. “Kunene makungu ya lava va gingiritekaka ma endla leswi pfunaka.”—Swivuriso 21:5; Luka 14:28.

◼ Muholo lowu ringaneke lowu endlaka leswaku munhu a kuma leswi a swi pfumalaka wu endla leswaku a eneriseka. “U nga ndzi nyiki vusiwana kumbe rifuwo.”—Swivuriso 30:8.d

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Loko u ringeta ku endla swilo swo tala ngopfu a wu nge swi koti ku fikelela leswi u lavaka ku swi fikelela

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Teka ntirho wa xikolo lowu u faneleke u wu endla ekaya tanihi xiphemu xa ndzetelo wa wena wa ntirho KU NGA RI tanihi xiphiqo