I Vamani Lava Hlamulaka Tinqingho Loko U Kombela Mpfuno?

Loko timboni leti kombisaka khombo ti lumekiwa eka ambulense ya hina, yi namba yi voninga timovha ni miako yin’wana. Pongo ra bele ya ambulense ri endla leswaku timovha ni vanhu va suka endleleni, kutani hi kota ku tsutsumela ku ya pfuna laha ku nga ni khombo.

SE NDZI ni malembe yo tlula 20 ndzi ri karhi ndzi tirha eka xilamulela-mhangu, ndzi pfuna vanhu lava vabyaka ni lava vavisekeke loko va nga si fika exibedlhele.a Siku rin’wana ni rin’wana ri ni timhangu ta rona leti humelelaka nkarhi wun’wana ni wun’wana. Timhangu leti ndzi tshameke ndzi pfuna eka tona ti sukela eka leti tolovelekeke ti ya eka leti tsemaka nhlana, naswona kun’wana laha ndzi tshameke ndzi pfuna kona vuyelo bya kona a byi ri lebyi tsakisaka kasi kun’wana a ko va gome ntsena.

Ntirho Wa Nkoka Lowu Va Xilamulela-mhangu Va Wu Endlelaka Vanhu

Va xilamulela-mhangu va endla ntirho wa nkoka eku khathaleleni ka rihanyo ra vanhu va le Canada. Vutshunguri lebyi va byi endlaka eka munhu loko a nga si fika exibedlhele byi nga ponisa munhu kumbe byi hunguta makhombo man’wana lamakulu ni mavabyi.b

Ematikweni yo tala va xilamulela-mhangu va tirha siku hinkwaro naswona va tirha lembe hinkwaro. Swi nga ha endleka va tirha eka masipala, khampani yo karhi, kumbe eka swilamulela-mhangu swa le xibedlhele. Van’wana va tirha ni va tiambulense kumbe ni lava ku timela ndzilo.

Vavanuna ni vavasati lava, lava leteriweke kahle va hatla va teka goza endzhaku ka loko va beriwe riqingho va komberiwa ku ya pfuna laha ku nga ni khombo. Va nga ha beriwa riqingho nkarhi wun’wana ni wun’wana va nga swi rindzelanga. Xiya leswi va xilamulela-mhangu va leteriweke ku swi endla.

Va Leteriwe Ku Ponisa Vutomi Bya Vanhu

Hambileswi ndzetelo wa va xilamulela-mhangu ni mavito lawa va vitaniwaka ha wona ma hambanaka eka swifundzha swo hambana-hambana swa le Canada, hi ntolovelo va vitaniwa vanhu lava pfunaka loko ka ha ku va ni mhangu ni lava pfunaka loko vanhu va vaviseke ngopfu. Mfumo ni valawuri van’wana va ta vutshunguri va lava xitifiketi lexi kombisaka leswaku munhu u swi dyondzerile ku tirha eka xilamulela-mhangu.

Eka hina hi tshamaka eCanada, leswaku munhu a va un’wana wa va xilamulela-mhangu u fanele a heta tiawara to tala a ri karhi a dyondza etlilasini, exibedlhele ni le ka ambulense. Hi dyondze ndlela yo kambela munhu loko a ha hanya hi tirhisa xitirho xo nghenisa okisijini emirini ni switirho swin’wana swo berisa moya, naswona hi endla endlelo ro pfuneta ro nghenisa moya emahahwini ni ndlela yo boha tibandichi, ku tirhisa swiseketelo ni ku tirhisa switirho leswi endlaka leswaku longo ra munhu ri tshamiseka.

Kutani munhu u heta tiawara ta 300 a ri karhi a tirha laha ku humeleleke khombo kona, a khathalela vavabyi hi vukheta lebyikulu ni ku pfuneta emakamareni ya le xibedlhele laha ku velekiwaka vana. Xiendlakalo xo sungula lexi ndzi pfuneteke eka xona xo velekiwa ka n’wana a xi rivaleki, a swi tikomba onge leswi a swi humelela i singita! Xiendlakalo lexi ni swin’wana swi ndzi pfunile leswaku ndzi lunghekela ndzetelo lowu landzelaka, lowu a wu katsa ku heta tiawara ta 300 ndzi ri karhi ndzi tirha eka ambulense ndzi ri karhi ndzi kongomisiwa ni ku seketeriwa hi vanhu vambirhi lava nga ni ntokoto wo tirha eka xilamulela-mhangu. Endzhaku ko pasa swikambelo hinkwaswo, ndzi nyikiwe xitifiketi lexi kombisaka leswaku ndzi thwasele ku pfuna loko ka ha ku va ni mhangu.

Ndzi hete malembe yo hlayanyana ndzi ri karhi ndzi tirha ematiko-xikaya ni le madorobeni. Ndzi hatle ndzi dyondza leswaku ntirho wa mina lowuntshwa wa ku ponisa vutomi bya vanhu i wa nkoka loko munhu un’wana la tirhaka ku aka loyi a ri ni xitlhavi exifuveni a nghena endzawulweni ya le xibedlhele ya timhangu. Loko wanuna yoloye a ha ku nghena, mbilu yakwe yi nambe yi yima. Ndzi tirhe ni madokodela ni vaongori hi endla endlelo ro nghenisa moya emahahwini kutani hi tirhisa muchini wun’wana wa gezi lowu pfunetaka ku vuyetela leswaku mbilu yi tlhela yi ba ivi hi tirhisa ni mirhi yin’wana leyi lavekaka. Ku nga si hela timinete ti nga ri tingani, mbilu ya muvabyi yi sungule ku ba nakambe naswona u sungule ku hefemula. Endzhaku ka sweswo u yisiwe ekamareni ra vanhu lava khathaleriwaka hi vukheta lebyikulu. Hi xa mundzuku wa kona, ndzi rhumeriwe ku ya tirha ekamareni ra vanhu lava khathaleriwaka hi vukheta lebyikulu, laha dokodela a ndzi kombeleke ku khathalela wanuna loyi a a tshame ehenhla ka mubedo a ri karhi a vulavula ni nsati wakwe. A ndzi nga ha n’wi tsundzuki kukondza yena a ku: “Xana wa ha ndzi tsundzuka? U ponise vutomi bya mina tolo!” Sweswo swi ndzi tsakise swinene.

Xiyenge xo hetelela xa ndzetelo wa mina a xi katsa ku tirha ni dokodela loyi a a tirha na mina tiawara ta 12 a kambela ndlela leyi ndzi khathalelaka muvabyi wa mina ha yona. Eku heteleleni, ndzi pase swikambelo swa mina hinkwaswo ivi ndzi nyikiwa xitifiketi xa ku pfuna vanhu loko va vaviseke ngopfu.

Lava xilamulela-mhangu va leteriwa ehansi ka nkongomiso wa mukongomisi wa ta vutshunguri, loyi hi ntolovelo a tirhaka ni komiti yo kongomisa timhaka ta vutshuguri leswaku ku antswisiwa rungula leri tsariweke ehansi ra ndlela yo tshungula. Ku khathalela hi vukheta lebyikulu loku ku endliwaka hi va xilamulela-mhangu, va ku endla hi ku kongomisiwa hi rungula leri tsariweke ehansi, kumbe va tirha hi ku kongomisiwa hi ntlawa wo karhi wa madokodela hi ku tirhisa xiya-ni-moya kumbe riqingho. Hi yona mhaka leyi endlaka leswaku lava xilamulela-mhangu va tekiwa tanihi mahlo, tindleve ni mavoko ya dokodela. Vutshunguri lebyi endliwaka emakaya, emiakweni ya mani na mani, kumbe eka timhangu ta timovha byi nga katsa endlelo ro nghenisa okisijini emirini, vutshunguri byin’wana ni ku tirhisa muchini lowu pfunaka ku endla leswaku mbilu yi tlhela yi ba endzhaku ko hlaseriwa hi vuvabyi bya mbilu, ku hoxiwa phayiphi yo nghenisa moya emahahwini ni tindlela tin’wana ta vuhandzuri.—Vona bokisi leri nge “Vutshila Bya Vutshunguri Bya Va Xilamulela-mhangu,” leri nga eka tluka 15.

Makhombo Ni Swiphiqo Leswi Humelelaka Eka Ntirho Lowu

Vanhu va xilamulela-mhangu va langutana ni makhombo ni swiphiqo siku ni siku. Ntirho lowu wa xilamulela-mhangu wu endliwa ehansi ka maxelo yo hambana-hambana naswona minkarhi yin’wana wu endliwa etindhawini leti nga sirhelelekangiki kumbe eka swiyimo swo tika. Hambi ku ri ku chayela u ya endhawini leyi ku nga humelela mhangu swi nga va ni khombo.

Ku tirha hi ngati, swihalaki swa le mirini ni mavabyi lama tlulelaka i makhombo lawa hi langutanaka na wona. Leswaku hi tisirhelela, hi ambala swilo swo tisirhelela ha swona, swo tanihi maglilavhu, swilo swo sirhelela xikandza, manghilazi yo sirhelela mahlo ni tisudu to hlawuleka to tirha ha tona kumbe tihovhorolo loko swi laveka.

Ku khathalela vavabyi swi katsa ku tirhisana ni swirho swa mindyangu ya vona, vanghana va vona kumbe vanhu-vambe lava nga ha endlaka swilo leswi mi nga swi langutelangiki. Swa vava hakunene loko wanuna ni wansati lava nga heta malembe yo tala va ri swin’we va hambanisiwa hi rifu. A swi olovi ku tivisa munhu hi ta rifu ra munghana wa yena wa vukati. Siku rin’wana ndzi boheke ku tivisa wansati un’wana leswaku nuna wa yena u file. U lo namba a ndzi hima hi xibakela ivi a huma endlwini yakwe a tsutsumela exitarateni a ri karhi a kalakala. Ndzi swi kotile ku fika laha a ri kona ivi ndzi n’wi khoma, hiloko a hundzuluka a ndzi vukarha ivi a sungula ku rila hi xihluku.

Ku ringeta ku lawula vanhu lava karhatekeke kumbe lava dakweke kumbe ku tirhisa swidzidziharisi swi lava leswaku munhu a va ni tintswalo, a va ni vuxiyaxiya ni ntwela-vusiwana. A wu swi tivi leswaku vanhu lava nga xiyin’weni xo tano va nga ku endla yini. Ndzi biwile, ndzi tshwuteriwa ni ku xanisiwa hi tindlela tin’wana hi vavabyi lava a va tsandzeka ku tilawula loko ndzi ri karhi ndzi tirha.

Nakambe ntirho wa mina wa karharisana, nkarhi ni nkarhi wu lava munhu a tlakula swilo swo tika, nkarhi wun’wana u swi tlakula etindhawini leti nga fambekiki. Nkarhi wo tala munhu u wu heta a ri karhi a kasa hi matsolo ni ku korhama leswaku a khathalela vavabyi. Na hina va xilamulela-mhangu ha vaviseka loko hi ri entirhweni. Hi tala ku vaviseka minhlana, makatla ni matsolo. Minkarhi yin’wana munhu u vaviseka ngopfu lerova a nga ha swi koti ku ya emahlweni ni ntirho lowu. Swi languteriwile leswaku munhu a a pfa a tirha minkarhi yo hambana ninhlikanhi ni nivusiku naswona swi nga endla leswaku munhu a karhala.

Ku khathalela munhu loyi a nga ni vuvabyi lebyi xungetaka vutomi kumbe ku vaviseka swi karharisa mianakanyo ni mintlhaveko. Munhu loyi a tirhaka eka xilamulela-mhangu u fanele ku tshama a rhurile, a endla swiboho leswinene ni swa vutlhari loko swi tikile. Va xilamulela-mhangu va tivonela hi ya vona mahlo ndlela leyi vanhu va xanisekaka ha yona ni makhombo lama va welaka. Va vona ni ku khathalela vanhu lava vavisekeke hi ndlela leyi tsemaka nhlana. Ndzi ri tsundzuka kahle jaha rin’wana leri vavisekeke endhawini leyi a ku akiwa eka yona. Leswi a ri vaviseke ngopfu ku suka emasengeni ku ya ehansi, ri kombele mina ni munhu loyi a ndzi tirha na yena leswaku hi nga ri tshiki ri fa. Lexi vavisaka, ri file endzhaku ka awara, ku nga khathariseki matshalatshala ya hina ni ya madokodela ni vaongori.

Makhombo man’wana ma tsema nhlana. Siku rin’wana hi beriwe riqingho ka ha ri mixo swinene leswaku hi ya pfuna endlwini yin’wana leyi a yi ri eku tshweni. Nuna wa kwalaho a ha ku vuya entirhweni loko nsati wa yena ni n’wana wa yena wa nhwanyana loyi a nga ni malembe manharhu va huma endlwini leyi tshwaka. Vana lavan’wana vanharhu, lava nga ni tin’hweti ta mune ku ya eka malembe ya ntlhanu ni kokwa wa vona wa xinuna a va sele hala ndlwini kukondza va xitimela-ndzilo va kota ku va humesa. A ndzi ri eka wun’wana wa mintlawa ya va xilamulela-mhangu lava tsandzekeke ku ponisa vutomi bya vanhu lava.

Endzhaku ko twa timhaka leti hinkwato, kumbexana wa tivutisa leswaku hikwalaho ka yini munhu a nga lavaka ku tirha eka xilamulela-mhangu. Minkarhi yin’wana na mina ndzi tivutisile xivutiso xexo. Ndzi tsundzuka xifaniso xa Yesu xa Musamariya wa musa loyi a tinyiketeleke ku pfuna wanuna loyi a a vavisekile. (Luka 10:30-37) Ku tirha eka xilamulela-mhangu swi katsa ku va munhu a tinyiketela ku ya eka munhu loyi a beke riqingho a kombela mpfuno. Mina ndzi vone ntirho lowa xilamulela-mhangu wu pfuna swinene, kambe ndzi wu langutele hi mahlo-ngati nkarhi lowu ndzi nga ta va ndzi heleriwe hi ntirho. Ha yini ndzi ta va ndzi heleriwe ntirho? Hikuva hilaha Xikwembu xi tshembisaka ha kona, ku nga ri khale ku hava munhu la nga ta ku: “Ndza vabya.” Ku engetela kwalaho, ‘rifu ni xitlhavi a swi nge he vi kona.’ (Esaya 33:24; Nhlavutelo 21:4)—Hi ku vula ka munhu un’wana loyi a tirhaka eka xilamulela-mhangu le Canada.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 13]

A ndzi nga ha n’wi tsundzuki kukondza yena a ku: “Xana wa ha ndzi tsundzuka? U ponise vutomi bya mina tolo!” Sweswo swi ndzi tsakise swinene

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 14]

Ndzi biwile, ndzi tshwuteriwa ni ku xanisiwa hi tindlela tin’wana hi vavabyi lava a va tsandzeka ku tilawula loko ndzi ri karhi ndzi tirha

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 15]

VUTSHILA BYA VUTSHUNGURI BYA VA XILAMULELA-MHANGU

Munhu loyi a tirhaka eka xilamulela-mhangu u leteriwe ku tiyiseka leswaku moya wu kota ku nghena emahahwini ya muvabyi. Sweswo swi nga lava leswaku muvabyi a hoxiwa phayiphi yo nghenisa moya emahahwini hi le non’wini yi hundza hi le nkolweni. Kumbe swi nga ha lava leswaku ku hoxiwa xiphayiphana hi ku tirhisa nayiti leyi boheleriweke xintambyana xa nsimbi kumbe ku tirhisiwa xinsigwana leswaku ku hoxiwa phayiphi leyikulu enkolweni wa muvabyi yi ya eka kholo-kholo. Ku hoxiwa ka nayiti ni phayiphi exifuveni i vutshunguri lebyi endliwaka loko vutomi bya munhu byi ri ekhombyeni hikwalaho ka leswi hahu ra yena ri nga ha tirhiki.

Vutshunguri byin’wana i bya ku nghenisa murhi hi le misiheni. Ku tirhisiwa nayiti leswaku ku nghenisiwa phayiphi emisiheni. Kutani ku nghenisiwa swihalaki leswi nga ni munyu. Loko ku nga tirhisiwi endlelo leri, ku nga tirhisiwa nchumu lowu nghenisaka murhi emisiheni leswaku wu wu nghenisa hi ku kongoma emongweni wa marhambu.

Munhu la tirhaka eka xilamulela-mhangu a nga ha tirhisa muchini lowu kambelaka mbilu kumbe lowu pfunaka ku endla leswaku mbilu yi tlhela yi ba endzhaku ko hlaseriwa hi vuvabyi bya mbilu leswaku a kambela ndlela leyi mbilu yi baka ha yona. Ku engetela kwalaho, muchini lowu wu nga ha tirhisiwa ku pfuna mbilu leswaku yi tlhela yi ba kahle endzhaku ko hlaseriwa hi vuvabyi bya mbilu kumbe ku endla leswaku yi nga bi hi ku hatlisa swinene. Muchini lowu wu nga tlhela wu tirhisiwa swa xinkarhana leswaku wu pfuna mbilu leyi baka hi ku nonoka swinene wu nga nghenisiwanga endzeni ka miri.

[Xihlovo Xa Kona]

All photos: Taken by courtesy of City of Toronto EMS

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 12]

Taken by courtesy of City of Toronto EMS