Ndzi Tshembeke Eka Xikwembu Malembe Yo Tlula 70

Hi ku vula ka Josephine Elias

Nuna wa mina u ndzi hlevele a ri halahaya ka tinsimbi ta khotso a ku: “U nga vileli. Hambiloko vo ndzi dlaya kumbe va ndzi ntshunxa, ndzi ta tshama ndzi tshembekile eka Yehovha.” Na mina a ndzi tiyimiserile ku tshama ndzi tshembekile. Ninamuntlha ndza ha tiyimisele hi ndlela leyi fanaka.

NDZI velekiwe hi 1916 le Sukabumi, ku nga xidorobana lexi taleriweke hi tintshava eVupela-dyambu bya Java, le Indonesia. Vatswari va mina a va ri Machayina lama fuweke, lama nga ni yindlu leyikulu naswona ku ri ni vanhu lava a va va tirhela. A ndzi ri ni vamakwerhu va xinuna va ntlhanu, vanharhu lavakulu eka mina ni tindzisana timbirhi. A ku ri mina ntsena nhwanyana naswona a ndzi tikhoma ku fana ni vafana. A ndzi rhandza ku khandziya emalwangwini ni ku tlanga mintlangu yo hambana-hambana. Kambe, a ku ri ni mhaka leyi a yi nga ndzi dyisi byi rhelela.

A ndzi chavisiwa hi mhaka ya leswaku vanhu va ta hisiwa etiheleni. Vadyondzisi va mina a va ku, vanhwanyana lava nga yingisiki va ta hisiwa etiheleni. Hikwalaho ka leswi a ndzi nga yingisi, a ndzi vona onge ndzi ta helela etiheleni. Endzhakunyana, loko ndzi ri exikolweni xa sekondari le dorobeni ra Jakarta (leri hi nkarhi wolowo a ri vitaniwa Batavia), ndzi sungule ku vabya. Dokodela a a anakanya leswaku ndzi ta fa, hikwalaho wansati loyi a a ri n’wini wa ndhawu leyi a ndzi tshama eka yona u ringete ku ndzi chavelela hi ku vula leswaku ku nga ri khale ndzi ta va ndzi ri etilweni. Hambiswiritano, a ndzi chava leswaku Xikwembu se xi endle xiboho xa leswaku mina ndzi ta ya etiheleni.

Mana wa mina, Kang Nio na buti wa mina Dodo va tile eJakarta va ta ndzi teka. Loko hi muka, Dodo u ndzi vutisile, “Xana a wu swi tiva leswaku Bibele a yi dyondzisi leswaku vanhu va ta ya etiheleni?”

Ndzi n’wi vutisile ndzi ku, “Wena u swi tivisa ku yini?” Manana u ndzi hlayele tindzimana ta le Bibeleni leti kombisaka leswaku vafi a va twi nchumu naswona va rindzele ku pfuxiwa. (Eklesiasta 9:5, 10; Yohane 5:28, 29) Va te, “Timhaka leti hi dyondzisiwe tona hi Timbhoni ta Yehovha.” Va ndzi nyike xibukwana lexi nge Where Are the Dead? lexi ndzi nambeke ndzi sungula ku xi hlaya.a Loko ndzi nga si fika ekaya, ndzi te, “Lowu i ntiyiso!”

Ndzi Chumayela Vanhu Van’wana

Ndyangu wa ka hina hi nkarhi wolowo a wu rhurhele le Bandung, ku nga doroba lerikulu eVupela-dyambu bya Java. A ndzi ri karhi ndzi hlakarhela emavabyini ya mina. Hi March 1937, hi endzeriwe hi Clem Deschamp, ku nga Mbhoni leyi humaka le Australia leyi a yi tshama eJakarta yi chumayela kona. Mina, Manana na vabuti, ku nga Felix, Dodo na Peng hi khuvuriwile hi kombisa ku tinyiketela ka hina eka Xikwembu. Endzhaku, tindzisana ta mina Hartanto na Jusak swin’we na Tatana, Tan Gim Hok na vona va ve Timbhoni.b

Endzhaku ka loko hi khuvuriwile, hi ye hi ya tirha na Clem eka tsima ro hlawuleka ro chumayela ra masiku ya kaye. U hi kombe ndlela yo chumayela hi ku tirhisa khadi leri a ri ri ni rungula ro olova ra le Bibeleni hi tindzimi tinharhu. Hi tlhele hi chumayela hi xitshuketa eka maxaka ni vanghana. Swi nga si ya kwihi ntlawa wa hina lowutsongo le Bandung wu hundzuke vandlha, ku nga vandlha ra vumbirhi le Indonesia.

Endzhaku ka nkarhi hi rona lembe rero, ndyangu wa ka hina wu rhurhele eJakarta wu ya chumayela Machayina lawa a ma tshama kwalaho lama ringanaka 80 000. Mina, Manana na Felix hi teke vuphayona, ku nga ntirho wa ku chumayela wa nkarhi hinkwawo. Ndzi tlhele ndzi chumayela le Bandung, Surabaya ni le tindhawini tin’wana. Minkarhi yo tala a ndzi chumayela ndzi ri ndzexe. A ndza ha ri ntsongo, ndzi ri ni matimba naswona ndzi swi tsakela ku tirhela Xikwembu. Hambiswiritano, a ku vonaka ku ta va na nyimpi naswona ripfumelo ra mina a ri ta ringiwa ku nga ri khale.

Hi Langutane Ni Miringo Hi Nkarhi Wa Nyimpi

Hi December 1941, tiko-nkulu ra Asia ri nghenelele eka mpfilumpfilu wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Vuthu ra Mfumo wa Japani ri sungule ku lawula tiko ra Indonesia hi tihanyi. Minkandziyiso ya hina leyi sekeriweke eBibeleni yi yirisiwile, naswona a hi nga swi koti ku chumayela erivaleni. Loko ndzi ya emakaya ya vanhu lava tsakelaka a ndzi famba ndzi khome bodo yo tlangela eka yona ntlango wa chess leswaku vanhu van’wana va ta anakanya leswaku a ndzi ya ku tlangeni ka ntlangu wolowo ntsena.

Hi 1943, ndzi tekane na André, loyi a a ri phayona leri nga ni vurhena a tlhela a va ni rito lerikulu. A hi ngungumerisa minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni hi ri vambirhi hi yi yisa eka Timbhoni leti a ti ri etikweni hinkwaro ra Java. Loko a hi lo kumiwa, a hi ta xanisiwa hi tlhela hi dlayiwa. Minkarhi yo tala a hi pona ri ahlamile.

Siku rin’wana loko hi khandziya xitimela eSukabumi, mina na André hi yimisiwe hi phorisa ra le Japani leri a ri chaviwa, leri vuriwaka Kempeitai. Le hansi ka nkwama wa mina a ndzi veke tibuku leti yirisiweke. Phorisa leri ri vutisile ri ku: “Mi rhwele yini enkwameni lowu?”

André u hlamurile a ku, “Hi rhwele swiambalo.”

Ri vutisile ri ku, “Kutani i yini leswi nga le hansi ka swiambalo?”

André u te, “I swiambalo.”

Phorisa leri ri te, “Kambe i yini leswi nga le hansi-hansi ka nkwama?” A ndzi chuhile hiloko ndzi khongela eka Yehovha hi mbilu. André u te, “Swa antswa u kamba hi wexe.”

Loyi a a famba ni phorisa leri u nghenise voko ra yena ri ya le hansi-hansi ka nkwama. U lo na swi pfuketana a cema hikwalaho ko twa ku vava ivi a hatla a humesa voko ra yena enkwameni. A a tlhaviwe hi xipereta. Phorisa leri ri khomiwe hi tingana ivi ri hi byela leswaku hi pfala nkwama wa hina hi khandziya xitimela.

Siku rin’wana loko hi ya eSukabumi, Kempeitai u vule leswaku mina ndzi Mbhoni ivi a ndzi lerisa leswaku hi ya exitichini xa vona xa maphorisa. André na buti wa mina Felix va fambe na mina. Loko hi fika kwalaho ku rhange ku konanisiwa André. U vutisiwe swivutiso swo tala swo tika hi ku hatlisa. “I vamani Timbhoni ta Yehovha? Xana u lwisana ni hulumendhe ya le Japani? Xana u nhlori?”

André u te: “Hina hi malandza ya Xikwembu xa Matimba Hinkwawo naswona a hi endlanga nchumu xo biha.” Ndhuna-nkulu yi teke savula ekhumbini ivi yi ri tlakusela ehenhla.

Yi huwelerile yi ku, “U ta ku yini loko ndzo ku dlaya?” André u korhamisele nhloko etafuleni ra kwalaho hofisini ivi a khongela hi mbilu. Endzhaku ko miyela nkarhi wo leha, maphorisa wolawo ma sungule ku hlekela ehenhla. Phorisa rin’wana ri te, “U ni xivindzi!” Hiloko ri byela André leswaku a famba ivi ri vitana mina na Felix. Loko leswi hi swi vuleke swi pfumelelana ni leswi vuriweke hi André, phorisa leri ri huwelerile ri ku: “A mi tinhlori. Humani mi famba!”

Hinkwerhu hi tlhelele ekaya, hi ri karhi hi dzunisa Yehovha hi tsakile. A hi nga swi tivi leswaku miringo leyikulu yo va kwala nyongeni.

Hi Langutane Ni Miringo Yo Tala Ya Ripfumelo

Endzhaku ka tin’hweti to hlayanyana, André u hehliwe hi “vamakwerhu va mavunwa” ivi a pfaleriwa ekhotsweni hi Kempeitai. (2 Vakorinto 11:26) Ndzi n’wi endzerile ekhotsweni. A a ondzile naswona a nga ri na matimba. A a hanya hi swakudya leswi a a swi rholela emugerhweni wa le khotsweni. Valanguteri va khotso va tsandzekile ku endla leswaku a landzula ripfumelo ra yena. Hilaha swi hlamuseriweke hakona eku sunguleni, u ndzi hlevele a ri endzhaku ka tinsimbi ta le khotsweni a ku: “U nga vileli. Hambiloko vo ndzi dlaya kumbe va ndzi ntshunxa, ndzi ta tshama ndzi tshembekile eka Yehovha. Swi nga ha antswa va ndzi humesa ndzi ri ntsumbu kambe ndzi nge ri landzuli ripfumelo ra mina.”

Endzhaku ko heta tin’hweti ta tsevu ekhotsweni, André u yisiwe emahwleni ka Huvo leyi Tlakukeke ya le Jakarta. Ndyangu wa ka hina ni vanghana a va tele ehubyeni. A va chuhile va nga tivi leswaku swi ta famba njhani.

Muavanyisi u vutisile a ku, “Ha yini u nga lavi ku joyina masocha ya le Japani?”

André u te, “Mina ndzi socha ra Mfumo wa Xikwembu, naswona socha a ri nge tirheli mavuthu mambirhi hi nkarhi wun’we.”

Muavanyisi u vutisile, “Xana u nga va byela van’wana leswaku va nga yi evusocheni?”

André u te, “Doo, un’wana ni un’wana u fanele a tiendlela xiboho xakwe.”

André u ye emahlweni a tihlamulela, a tshaha tindzimana to tala eBibeleni. Muavanyisi yoloye a a ri Mumoslem la tinyiketeleke u tsakisiwe hi tinhlamulo toleto. Muavanyisi u te: “Leswi hi swi pfumelaka swi nga ha va swi hambana, kambe a ndzi nge n’wi sindzisi munhu ku nga yingisi ripfalo ra yena. U ntshunxiwile.”

Vanghana ni ndyangu wa ka hina va te hefu, naswona a ndzi tsakile. André u tile eka mina kutani a ndzi khoma hi voko. Vandyangu ni vanghana va hi rhendzerile, va hi nkhensisa va tsakile.

Ku Chumayela Hi Ntshunxeko Lowu Humaka Eka Xikwembu

Loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi herile, vanhu va le Indonesia va xandzukele mfumo wa le Netherlands lowu a wu fuma tiko ra Indonesia. Vanhu va magidi va dlayiwile naswona vaaki va le swimitanini hinkwaswo va balekile emakaya ya vona. Vanhu lava rhandzaka tiko va ringete ku hi sindzisa leswaku hi vula marito lawa a va ma vula hi nkarhi wa nyimpi va ku, “Merdeka,” leswi vulaka “Ntshunxeko.” Kambe hi va byerile leswaku a hi hlanganyeli eka tipolitiki.

Hi tlhele hi sungula ku chumayela hi yindlu ni yindlu hambileswi a ku ri ni madzolonga. Hi tirhise makhadi yo nyikela vumbhoni ya khale swin’we ni tibuku leti a hi ti vekile ku nga si va na nyimpi. Hi May 1948, loko madzolonga ma ha tinyike matimba, mina na André hi tlhele hi sungula ku phayona, a ko va hina ntsena maphayona le Indonesia. Endzhaku ka malembe manharhu, hi tsakele ku amukela Timbhoni ta 14 eJakarta, hinkwato ka tona a ti thwase eXikolweni xa Bibele xa Giliyadi xa Watchtower lexi nga le xifundzheni xa le n’walungu xa New York, eUnited States. Ndlela leyi va hi leteleke ha yona yi hi endle hi lunghekela vutihlamuleri lebyi engetelekeke.

Hi June 1952, mina na André hi amukele xiavelo xo va maphayona yo hlawuleka le Semarang, exikarhi ka xihlala xa Java. Hi lembe leri tlhandlamaka hi ye eka ntlawa wa vu-22 wa le Giliyadi. Loko hi thwasile hi tlhelele eIndonesia naswona hi averiwe ku ya eKupang, le xihlaleni xa Timor. Endzhaku ka sweswo hi averiwe ku ya eSulawesi Dzonga ni le Sulawesi N’walungu. Loko hi ri kwalaho hi langutane ni miringo ya ripfumelo leyi engetelekeke.

Hi Tlhela Hi Yirisiwa

Hi 1965 ku fe vanhu va madzana ya magidi hileswi vanhu a va ringeta ku wutla mfumo. Vafundhisi van’wana va Vujagana va nghenelerile emhakeni leyi ivi va vula leswaku Timbhoni ta Yehovha i Makhomunisi. Nkateko wa kona valawuri a va nga va kholwi. Hambiswiritano, vafundhisi a va tshikanga ku hehla Timbhoni. Eku heteleleni, hi December 25, 1976, Timbhoni ta Yehovha ti yirisiwile.

Endzhakunyana ka loko ku tivisiwile leswaku hi yirisiwile, gqweta ra le mugangeni wa Manado ri vitane André leswaku a ta ehofisini ya rona. Ri n’wi vutisile: “Xana wa swi tiva leswaku Timbhoni ta Yehovha ti yirisiwile?”

André u te, “Ina, ndza swi tiva.”

Ri vutisile ri ku, “Se u tiyimiserile ku nghena kereke yin’wana?”

André u ve ni xivindzi ivi a tiba xifuva. U vule hi rito ra le henhla a ku: “Hambi ko ba lexi dumaka, a ndzi nge yi ekerekeni yin’wana.”

Hi ku hlamala, gqweta rolero ri vutisile ri ku: “Xana ndzi fanele ndzi tsala yini eka xiviko lexi?”

André u te: “Tsala leswaku ndza ha ri Mbhoni ya Yehovha naswona a ndzi endlanga nchumu wo biha.”

Gqweta leri ri te, “Ndzi fanele ndzi teka tibuku ta n’wina.”

Hi vusiku byebyo Timbhoni leti ta ha riki vantshwa ti suse tibuku hinkwato endlwini ya hina, ti siya mabokisi lama nga riki na nchumu. Hi ye emahlweni hi chumayela, hi tirhisa Bibele ntsena. Gqweta leriya ra laha mugangeni, a ra ha tlhelanga ri hi karhata.

Ndzi Tiphinile Hi Vutomi!

Mina na André hi vuye hi ya phayona le Surabaya, le xihlaleni xa Java ni le Bangka, ku nga xihlala lexi nga le dzonga-vuxa bya Sumatra. Hambiswiritano, hi 1982 hi boheke ku tlhelela eJakarta hikwalaho ka mavabya. Hi lembe ra 2000 loko hi ri kwalaho André u file a ri ni malembe ya 85, u ve phayona leri hisekaka ku fikela emakumu. Endzhaku ka lembe leri a feke ha rona, ku yirisiwa ka hina ku herisiwile.

Ndzi tiphinile hi vutomi! Namuntlha ndzi ni malembe ya 93, naswona ndzi hete malembe yo tlula 70 ndzi ri phayona. Hi 1937, loko ndzi khuvuriwa, a ku ri ni Timbhoni ta Yehovha ta 25 ntsena le Indonesia. Namuntlha, ti kwalomu ka 22 000. Ndza tsaka swinene hileswi na mina ndzi hoxeke xandla eka ku andza koloko! Kambe a ndzi si endla nchumu hikuva ndzi lava ku tirhela Xikwembu hi ku tshembeka hilaha ku nga heriki.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 13]

“Mina ndzi socha ra Mfumo wa Xikwembu, naswona socha a ri nge tirheli mavuthu mambirhi hi nkarhi wun’we”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 14]

“Hambi ko ba lexi dumaka, a ndzi nge yi ekerekeni yin’wana”

[Mepe lowu nga eka tluka 15]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Tindhawu leti hi tshameke eka tona hi tlhela hi chumayela eka tona

INDONESIA

Sulawesi

Manado

Sumatra

Bangka

Java

JAKARTA

Sukabumi

Bandung

Semarang

Surabaya

Timor

Kupang

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Ndzi ri na André hi va-1970

[Swifaniso leswi nga eka tluka 15]

Loko ndzi ri ni malembe ya 15, xibukwana lexi nge “Where Are the Dead?” xi ndzi khorwisile leswaku ndzi kume ntiyiso wa Bibele