Swivandzana Leswikulu Swa Le Vuentweni Bya Lwandle — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

Swivandzana Leswikulu Swa Le Vuentweni Bya Lwandle

Hi xitshuketa ku hume xivandzana elwandle, hiloko xi wisa byatso kutani xi koka vatluti va byona xi nghena na vona ehansi ka mati. Xitori lexi i yin’wana ya mintsheketo leyi a yi dumile ku ringana malembe yo tala. Kambe, xana swi kona hakunene swivandzana leswikulu hi ndlela yoleyo?

HI 2007 vaphasi va tihlampfi va phase xiharhi xa le matini lexi vuriwaka colossal squid va nga swi langutelanga eLwandle ra Ross leri nga ekusuhi ni tiko-kulu ra Antarctica. Miri wa xona hinkwawo a wu lehe timitara ta khume naswona a xi tika kwalomu ka tikhilogiramu ta 500! Van’wasayense va tshemba leswaku xivandzana lexi xi nga kula ku tlula mpimo wolowo.

Xivandzana xin’wana xa le lwandle lexi fanaka ni xexo lexi vuriwaka giant squid xi ni miri wo fana ni phayiphi, matihlo lamakulu lama ringanaka ni nhloko ya munhu, nomu wo tiyela lowu fanaka ni wa hokwe lowu nga kotaka ku tsema ntambhu ya nsimbi, mavoko ya nhungu lama nga ni swilo leswi namarhelaka leswi vumbekeke ku fana ni bikiri, leswi tshameke hi tilayini naswona xi ni mavoko mambirhi yo leha lawa xi dyaka ha wona. Xi nga kota ku famba ematini hi rivilo leri endlaka 30 wa tikhilomitara hi awara naswona xa swi kota ku tlulela ehenhla xi huma ematini!

Eka lembe-xidzana leri hundzeke ku vikiwe leswaku vanhu va vone swivandzana leswi minkarhi leyi nga ehansi ka 50 naswona a swi si tshama swi kambisisiwa elwandle.

Tinkava-va-nga-heti Letikulu Swinene Ta Le Lwandle

Hambiswiritano, ti-colossal na ti-giant squid i swakudya swa nkava-va-nga-heti leyi vuriwaka sperm whale, leyi nga kulaka ku ringana timitara ta kwalomu ka 20 yi tlhela yi tika tithani ta 50. Tino ra yona ri tika tigiramu ta 900! Emakhwirini ya tinkava-va-nga-heti teto ku kumiwe swiphemu swa giant squid. Nakambe a ti ri ni swivati swa xirhendzevutana etinhlokweni ta tona letikulu leswi vangiweke hi swilo leswi namarhelaka leswi vumbekeke ku fana ni bikiri leswi nga emavokweni ya squid, leswi kombisaka leswaku yi lwe ngopfu. Hi 1965, vatluti va xikepe xa tinkava-va-nga-heti xa le Soviet Union va vule leswaku va tshame va vona giant squid yi lwa ni sperm whale leyi tikaka tithani ta 40. Hinkwaswo ka swona swi file. Nkava-va-nga-heti yi kumiwe yi papamale elwandle yi tlimbiwile naswona ekhwirini ra yona a ku ri ni nhloko ya squid.

Giant squid ni sperm whale i swivandzana leswikulu hakunene, kambe nkava-va-nga-heti leyi vuriwaka blue whale, i nhlampfi leyikulu eka hinkwato. Blue whale yin’wana ya xisati leyi phasiweke eAntarctica a yi lehe timitara ta 33 naswona hi yona yo leha swinene ku tlula hinkwato. Nkava-va-nga-heti yi nga ha tika tithani ta kwalomu ka 150. Ntiko wa ririmi ra yona ntsena wu ringana ni wa ndlopfu leyikulu! Lexi hlamarisaka hileswi yi tswalaka n’wana la tikaka tithani tinharhu ni ku leha timitara ta nkombo ku ya eka nhungu! Leswi tinhlampfi leti a ti hlotiwa, a ku sele katsongo leswaku ti herisiwa hinkwato hi va-1960 naswona namuntlha ti tekiwa tanihi leti nga ekhombyeni lerikulu ro herisiwa.

Nyankwave Leyi Nga Ni Vukarhi Ni Leyi Rhuleke

Kumbexana nhlampfi yin’wana leyi chaviwaka swinene leyi dyaka nyama hi leyi vuriwaka great white shark leyi nga ni meno lama karihaka ya 3 000. Leyikulu eka hinkwato leyi tshameke yi phasiwa a yi lehe timitara ta nkombo naswona a yi tika tikhilogiramu ta 3 200. Yi ni switwi swo nun’hwetela leswi hlamarisaka hikuva yi kota ku twa thonsi ra ngati leri cheriweke ematini lama endlaka tilitara ta 100!

Nyankwave leyi vuriwaka whale shark i yikulu eka hinkwato hikuva yi lehe timitara ta kwalomu ka nkombo ni hafu. Hambiswiritano, tin’wana ti nga leha timitara ta kwalomu ka 15. Nomu wa yona wu nga anama timitara ta 1,4 lerova yi nga kota ku mita munhu hi ku olova. Kambe ematshan’weni yo dya swivandzana swin’wana leswikulu swa le lwandle, nyankwave leyi yo rhula yi dya swihadyana, swimilana ni swihlampfana leswi nga endzeni ka lwandle.

Magazini wa National Geographic wu vika leswaku “leswi whale shark yi nga ni fambiselo leri nga tolovelekangiki ro gayela swakudya yi tirhisiwe eka switori swa Yonasi,” leswi kombetelaka eka xiendlakalo xa le Bibeleni lexi vulavulaka hi muprofeta Yonasi la mitiweke hi nhlampfi leyikulu. Ti-whale shark ti ni “ndlela yo rhula yo hlanta swilo leswikulu leswi ti swi miteke hi xihoxo kambe leswi nga ha tikaka ku va ti swi gayela.”—Yonasi 1:17; 2:10.

Xivandzana Lexikulu Lexi Nga Ni Tingana

Xivandzana xin’wana lexikulu xa le lwandle xi vuriwa giant octopus, lexi tikaka tikhilogiramu ta 250. Xi tshame xi thyiwa vito leri nge nhlampfi leyi nga diyavulosi hileswi vanhu a va ehleketa leswaku xi kota ku mbombomerisa swikepe. Kambe entiyisweni octopus leyi yi ni tingana naswona yi tumbela emiceleni ni le mavangweni ya maribye lama nga ehansi ka lwandle. Mavoko ya yona ya nhungu ma nga leha timitara ta khume naswona byongo bya yona i byikulu ku tlula bya swiharhi hinkwaswo leswi nga riki na longo. Hakunene ti-octopus ti tlharihe ngopfu naswona ti nga kota ku dyondza mintirho yo rharhangana yo fana ni ku famba eswindledyanini leswi rharhanganeke ni ku pfula swipfalo swa mabodlhela!

Ku fana ni giant squid, giant octopus yi kota ku tumbela hi ku cinca muvala wa yona, ku famba hi rivilo lerikulu swinene ematini ni ku balekela khombo hi ku humesa inki leyi vaka papa ro dzwihala. Octopus yi kota ni ku huma ematini swa xinkarhana leswaku yi lava-lava swakudya emisaveni!

Hakunene swivandzana leswi swa le swidziveni swa lwandle swi dzunisa vito ra Mutumbuluxi wa swona, ku nga Yehovha. Swa fanela leswi mutsari wa tipisalema ta le Bibeleni a yimbeleleke a ku: “Dzunisani Yehovha mi ri emisaveni, n’wina swivandzana swa le lwandle na n’wina swidziva swa mati hinkwaswo.”—Pisalema 148:7.

[Dayagramu leyi nga eka tluka 17]

XANA SWI NGA KULA KU FIKELA KWIHI?

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Great white shark

Giant octopus

Whale shark

Giant squid*

Colossal squid*

*mpimo lowu ringanyetiweke

Sperm whale

Blue whale

ti-feet 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

timitara 30 25 20 15 10 5 0

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Great white shark

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Giant octopus

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]

Sperm whale

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Whale shark

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Blue whale ni n’wana wa yona

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 15]

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 17]