Xana Ri Lo Endliwa?

Rhambu—Nchumu Lowu Tiyeke Wo Hlamarisa

● Ku vuriwe leswaku rhambu i “nchumu lowu endliweke hi vutlhari lowu kombisaka vunjhiniyara bya xiyimo xa le henhla.” Ha yini?

Xiya: Kongotlo wa munhu wu ni marhambu ya kwalomu ka 206 naswona wu ni mahlangano ya 68. Rhambu ro leha eka hinkwawo i ra ndzhumbi; kasi leritsongo eka hinkwawo ri vuriwa stapes, leri nga endzeni ka ndleve ya wena. Hilaha vatlangi va ntlango wa vutiolori va swi kombisaka kahle hakona, marhambu, tinyama, nxorhonxorho lowu hlanganisaka marhambu ni mahlangano swi nga endla leswaku munhu la hanyeke kahle a kota ku olola miri hi ndlela yo hlamarisa. Ndzawulo ya National Space Biomedical Research Institute yi te: “Khudzu ri ri roxe ri nga khorwisa munhu leswaku la endleke miri wa hina hakunene u fanele a ri ni vutshila lebyikulu!”

Nakambe marhambu a ma pfotloki hi ku olova loko ku vekiwe nchumu wo tika swinene ehenhla ka wona. Ndzawulo yoleyo yi ri: “[Ma] endliwe ku fana ni ndlela leyi khonkhireti leyi nga ni tinsimbi endzeni yi endliweke ha yona. Tinsimbi leti nga endzeni ka yona ti endla leswaku yi nga tshoveki loko yi tikiwa, kasi semendhe, misava ni maribye swi endla leswaku yi nga voyami loko ku vekiwa swilo swo tika ehenhla ka yona. Hambiswiritano, ndlela leyi rhambu ri tiyeke ha yona loko ku vekiwa nchumu wo tika swinene ehenhla ka rona yi yi tlula ekule ya khonkhireti yihi na yihi leyi endliweke kahle leyi nga ni tinsimbi endzeni.” Robert O. Ritchie, profesa wa sayense eYunivhesiti ya California, edorobeni ra Berkeley, le U.S.A u te: “Hi navela onge hi nga kota ku kopa ndlela leyi rhambu ri endliweke ha yona.”

Ku hambana ni khonkhireti, rhambu i nchumu wa nkoka swinene eka swivumbiwa leswi hanyaka swa ntsandza-vahlayi. Ri kota ni ku endla swin’wana. Ri kota ku tilunghisa hi roxe, ri fambisana ni tihomoni leti endlaka leswaku ri kula naswona ri pfuna swinene eku endleni ka tisele to tshwuka ta ngati. Ku fana ni tinyama ta swivumbiwa leswi hanyaka, hakatsongo-tsongo rhambu ra kula ri va ni matimba loko tinyama leti khomeleleke eka rona ti ya ti tala. Hikwalaho, hi yona mhaka leyi endlaka leswaku vatsutsumi va va ni marhambu yo tika ku tlula ya vanhu lava tirhaka va lo tshama.

U anakanya yini? Xana rhambu ri lo tiendlekela kumbe ri lo endliwa?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ndlela leyi rhambu ri akekeke ha yona (xifaniso lexi kurisiweke)

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 25]

Leg bone: © MedicalRF.com/age fotostock; close-up: © Alfred Pasieka/Photo Researchers, Inc.; gymnast: Cultura RF/Punchstock