Xana U Kona Munhu Loyi U Nga N’wi Tshembaka?

Dokodela un’wana a a tekiwa a ri nghwazi etimhakeni ta mirhi leyi dzidzivataka switlhavi. Kambe ku ringana malembe yo tlula khume, dokodela loyi la xiximekaka a a tsala rungula ra mavunwa leri a ri kandziyisiwa eka minkambisiso ya nkoka ya swa vutshunguri, ku sukela hi 1996.

DOKODELA Steven L. Shafer, loyi a tshahiweke eka phepha-hungu ra Anesthesiology News u te: “A ndzi swi twisisi leswaku ha yini munhu a endla swilo leswi.”

I yini leswi kuceteleke dokodela la xiximekaka leswaku a kanganyisa madokodela-kulobye? Xiya swivangelo swa mune leswi nga ha vaka swi vange sweswo.

● Makwanga. Eka xiviko xa phepha-hunga ra New York Times, Dok. Jerome Kassirer, khale ka mutsari wa magazini wa The New England Journal of Medicine, u te: “Loko vaendli va ndzavisiso va tshikileriwa ku endla ntirho wa vona hikwalaho ka leswi va holeriwaka mali yo tala hi tikhampani [leti endlaka mirhi], va tala ku humesa swiviko leswi tikhampani teto ti nga ta swi tsakela.”

● Ku lava ku humelela hambi ko ba lexi dumaka. Ku vuriwa leswaku swichudeni swa sayense swa le Jarimani swi fumbarherise vadyondzisi magidi ya ti-euro leswaku swi kuma xithopo lexi nge Doktor, ku nga xikombiso xa ku humelela etikweni rero. Nkambisiso lowu tsariweke eka phepha-hungu ra The New York Times wu kume leswaku swichudeni swo tala leswi tshikeke mahanyelo lamanene swi vule leswaku “swi ta tikhoma kahle” endzhaku ka loko swi pase tidyondzo ta swona.

● Ku pfumaleka ka vanhu lava nga swikombiso leswinene. Malunghana ni swichudeni swa xikolo xa sekondari, profesa un’wana u tshahiwe eka phepha-hungu ra The New York Times a vula marito lawa: “Hi boheka ku vula leswaku a swa ha ri na wona mahanyelo lamanene . . . Kumbexana swa antswa ku vula leswaku vadyondzisi ni vatsundzuxi va swona swin’we ni vanhu lavan’wana hinkwavo a va swi dyondzisanga nikatsongo milawu ya mahanyelo ni ku yi tirhisa.”

● Mikhuva leyi nga fambisaniki ni milawu. Eka nkambisiso lowu endliweke eka swichudeni swa kwalomu ka 30 000, leswi endlaka 98 wa tiphesente swi vule leswaku i swa nkoka ku va munhu a tshembeka eka vanghana vakwe. Hambiswiritano, swichudeni swa nhungu eka swin’wana ni swin’wana swa khume swi vule leswaku swi tshame swi hembela vatswari va swona naswona swin’wana leswi endlaka 64 wa tiphesente swi vule leswaku swi koperile eka swikambelo swa n’wexemu.

Milawu Ya Mahanyelo Leyi Tlakukeke Ku Tlula Hinkwayo

Hilaha swi tsariweke hakona ebokisini leri nga eka tluka leri, swi tikomba vanhu va vumberiwe ku tshemba vanhu van’wana. Nilokoswiritano, Bibele yi vula hi ku kongoma leswaku “mboyamelo wa mbilu ya munhu wu bihile ku sukela evuntshweni byakwe.” (Genesa 8:21) U nga lwisana njhani ni mboyamelo wolowo ni ku hlula ku nga tshembeki loku tinyikeke matimba swinene namuntlha? Milawu ya Bibele leyi landzelaka yi nga ku pfuna:

● “U nga tshuki u kunguhatela munhu-kuloni swo biha, loko a titwa a sirhelelekile loko a tshame na wena.”—Swivuriso 3:29.

Ndlela leyi hi va rhandzaka ha yona vaakelani va hina yi hi susumetela leswaku hi va khathalela ni ku nga va kanganyisi hileswi va hi tshembaka. Nawu lowu wu nga herisa tindlela to tala ta vukanganyisi leti kuceteriwaka hi makwanga, to fana ni ku xavisiwa ka mirhi leyi nga riki yona, hilaha swi boxiweke hakona eku sunguleni ka swihloko leswi swa nxaxamelo.

● “Nomu wa ntiyiso wu ta simekiwa wu tiya hi masiku, kambe ririmi ra mavunwa a ri nge tlhaveriwi hi dyambu.”—Swivuriso 12:19.

Vanhu vo tala va pfumela leswaku vanhu vo tshembeka a va vuyeriwi. Kambe tivutise, ‘I yini leswi nga swa nkoka ngopfu exikarhi ko kuma vuyelo lebyi tsakisaka bya nkarhinyana kumbe lebyi tshamaka nkarhi wo leha ku katsa ni ku tixixima?’ Xichudeni xi nga ha kanganyisa vanhu van’wana leswaku va vona onge xi tlharihile kumbe xi ni vuswikoti hi ku kopela eka swikambelo, kambe swi ta xi fambela njhani loko se xi tirha?

● “La lulameke u famba hi vutshembeki. Va tsaka vana vakwe lava n’wi landzelelaka.”—Swivuriso 20:7.

Loko u ri mutswari, vekela vana va wena xikombiso lexinene hi ku “famba hi vutshembeki.” Va hlamusele leswaku u vuyeriwe njhani hi ku hanya hi ndlela leyinene. Loko vana va vona mutswari a famba hi vutshembeki, va tala ku tekelela mahanyelo yakwe ya vutshembeki.—Swivuriso 22:6.

Xana milawu ya Bibele leyi nga laha henhla ya pfuna hakunene? Xana va kona vanhu vo tshembeka namuntlha?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 4]

Hi ku ya hi phepha-hungu ra Le Figaro, Mafurwa yo tala “ma ehleketa leswaku vanhu lava xiximekaka swinene etimhakeni ta tipolitiki, ta ikhonomi, ta ntshamisano ni ta ndhavuko a va tikhomanga kahle, kutani na vona a va xi voni xivangelo xo va va tikhoma kahle.”

[Bokisi leri nga eka tluka 5]

XANA HI VUMBERIWE KU TSHEMBA VAN’WANA?

Minkambisiso leyi endliweke hi Michael Kosfeld, profesa wa timhaka to rhangela mabindzu eYunivhesiti ya Frankfurt le Jarimani, yi n’wi susumetele ku gimeta hileswaku ku tshemba van’wana i “nchumu lowu munhu a vumbiweke na wona.” U kume leswaku loko vanhu vambirhi va vulavurisana, byongo byi humesa homoni ya oxytocin leyi endlaka leswaku va tshembana. Kosfeld u te: “Entiyisweni, ku tshemba munhu un’wana i yin’wana ya timfanelo leti hambanisaka vanhu ni swivumbiwa swin’wana. Loko hi nga ri na yona mfanelo leyi, hi va hi lahlekeriwe hi xiphemu xa nkoka evuton’wini bya hina.”