Xana Misava A Yi Ta Va Ndhawu Leyinene Loko A Ku Nga Ri Na Vukhongeri?

NTLAWA lowuntshwa wa vanhu lava nge Xikwembu a xi kona wu ehleketa hi misava leyi nga riki na vukhongeri—laha ku nga riki na vanhu lava tidlayaka hi tibomo, ku lwa ka vukhongeri ni vafundhisi lava kanganyisaka vanhu leswaku va dya timali ta vona. Xana ya ku tsakisa mhaka yoleyo?

Loko u nga si hlamula xivutiso lexi, tivutise, ‘Xana byi kona vumbhoni lebyi kombaka leswaku loko vanhu hinkwavo a va pfumela eka dyondzo ya leswaku Xikwembu a xi kona a swi ta endla leswaku misava yi va ndhawu leyinene?’ Xiya: Vanhu lava ringanaka 1,5 wa timiliyoni va le Cambodia va file eka matshalatshala ya ntlawa wa Vukhomunisi wa Khmer Rouge yo simeka tiko ra vukhomunisi leri nga pfumeriki eka Xikwembu. Naswona etikweni ra Soviet Union leri vaaki va rona va nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona, ku fuma ka Joseph Stalin ku vange mafu ya makume ya timiliyoni. I ntiyiso leswaku swilo sweswo swo biha a swi vangiwi hi ku kongoma hileswi vanhu va nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona. Kambe swi kombisa leswaku ku fuma ka vanhu lava nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona a ku tisi ku rhula ni ntwanano emisaveni.

Vanhu vo tala va nga pfumela leswaku vukhongeri byi vangela vanhu maxangu yo tala. Kambe, xana Xikwembu xi fanele xi voniwa nandzu? Doo! A xi na nandzu tanihi leswi ni vaendli va timovha va nga voniwiki nandzu loko muchayeri a endla mhangu hileswi a a chayela a ri karhi a vulavula hi selfoni. Maxangu ya vanhu ma vangiwa hi swivangelo swo tala, naswona xin’wana xa swona lexikulu a xi fambisani ni tidyondzo ta vukhongeri. Bibele yi vula leswaku xivangelo xexo i ku nga hetiseki loku hi velekiweke na kona. “Hinkwavo va dyohile, naswona va kayivela ku vangama ka Xikwembu.” (Varhoma 3:23) Mboyamelo lowu wa xidyoho wu kucetela moya wa vutianakanyi, ku tinyungubyisa loku nga riki kunene, ku navela ku tilawula ni madzolonga. (Genesa 8:21) Nakambe wu tlhela wu kucetela vanhu ku tiyimelela ni ku tsakela tidyondzo ta vukhongeri leti pfumelelaka mahanyelo yo biha. (Varhoma 1:24-27) Hi yona mhaka leyi Yesu Kreste a vuleke a ku: “Embilwini ku huma ku anakanya ko homboloka, ku dlaya hi vomu, vuoswi, vumbhisa, vukhamba, vumbhoni bya mavunwa ni swisandzu.”—Matewu 15:19.

I Swa Nkoka Ku Hambanisa Vukhongeri Bya Ntiyiso Ni Bya Mavunwa

Sweswi ku fanele ku hambanisiwa vukhongeri lebyi amukelekaka eka Xikwembu, ku nga vukhongeri bya ntiyiso ni bya mavunwa. Vukhongeri bya ntiyiso byi pfuna vanhu ku lwisana ni ku nga hetiseki loku va velekiweke na kona. Nakambe byi va khutaza ku hlakulela rirhandzu, ku rhula, musa, vunene, ku olova, ku tikhoma, ku tshembeka evukatini ni ku xixima van’wana. (Vagalatiya 5:22, 23) Kasi vukhongeri bya mavunwa byi amukela mahanyelo lama rhandziwaka—byi ‘nyangalata tindleve ta vanhu,’ hilaha Bibele yi vulaka hakona—hi ku pfumelela swilo swin’wana swo biha leswi Yesu a swi soloke.—2 Timotiya 4:3.

Xana dyondzo ya leswaku Xikwembu a xi kona yi nga kucetela vanhu ku va ni mahanyelo lama nga twisisekiki lama fanaka ni lama kuceteriwaka hi vukhongeri bya mavunwa? Phillip Johnson, profesa wa swa nawu, u vule leswaku dyondzo leyi nge ‘Xikwembu a xi kona’ yi vula leswaku vanhu a va nge tihlamuleli eka Xikwembu nileswaku “ku hava milawu leyi vekiweke leyi hi lerisiwaka ku yi yingisa.” Kutani vanhu va tihanyela ku rhandza, un’wana ni un’wana u tivekela milawu yakwe ya mahanyelo—ntsena loko a swi lava. A swi kanakanisi leswi langutelo ro tano ri endlaka leswaku dyondzo leyi nge Xikwembu a xi kona yi va filosofi leyi tsakeriwaka hi vanhu van’wana.—Pisalema 14:1.

Hambiswiritano, ntiyiso wa mhaka hileswaku Xikwembu a xi nge pfumeleli dyondzo ya leswaku Xikwembu a xi kona kumbe vukhongeri bya mavunwa hilaha ku nga heriki swin’we ni lava byi kucetelaka.a Xa tshembisa: “Lavo lulama [emahanyelweni ni le moyeni] hi vona lava nga ta tshama emisaveni, naswona lava va pfumalaka xisandzu hi vona lava nga ta sala eka yona. Loko ku ri lavo homboloka, va ta dlayiwa emisaveni; kasi loko ku ri vaxengi, va ta tsuvuriwa eka yona.” (Swivuriso 2:21, 22) Sweswo swi ta tisa ku rhula ni ntsako emisaveni hinkwayo, ku nga nchumu lowu nga si tshamaka wu tisiwa hi vanhu, tifilosofi ni minhlangano ya vanhu.—Esaya 11:9.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

LANGUTELO RA XIKWEMBU HI SWIENDLO SWA VUKHONGERI LESWI TSEMAKA NHLANA

Tiko leri nyikiweke Vaisrayele va khale a ri ri ra Vakanana, ku nga vanhu vo homboloka lava a va tikhoma hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu—ku katsa ni ku endla vuxaka bya rimbewu ni swirho swa ndyangu wun’we, vusodoma ni vuxaka bya rimbewu ni xiharhi—hambi ku ri ku nyikela magandzelo hi vana. (Levhitika 18:2-27) Buku leyi nge Archaeology and the Old Testament yi vula leswaku vayimburi “va kume tinhulu ta nkuma ni marhambu ya tincece emasirheni lama nga etlhelo ka tialtari ta vukhongeri bya vanhu va matiko mambe, leswi kombisaka leswaku mukhuva wo endla [magandzelo hi vana] a wu tinyike matimba.” Buku yin’wana ya tinhlamuselo ta Bibele yi vula leswaku Vakanana a va gandzela swikwembu swa vona hi ku hlanganyela timhaka ta masangu nakambe a va nyikela magandzelo hi vana va vona va mativula eka swona. Yi tlhela yi ku: “Vayimburi lava endleke vuyimburi emarhumbini ya miti ya Vakanana va tivutisa leswaku ha yini Xikwembu xi nga va lovisanga hi ku hatlisa.”

Ku lovisiwa ka Vakanana hi Xikwembu i xitsundzuxo lexinene eka hina namuntlha xa leswaku a xi nge swi pfumeleli hilaha ku nga heriki leswaku vanhu va endla swilo swo biha hi vito ra xona. Mintirho 17:31 yi ri: “[Xikwembu] xi veke siku leri xi nga ni xikongomelo xo avanyisa misava leyi akiweke hi ku lulama.”

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Vanhu lava nghenaka kereke ni lava nga ngheniki va endle swiendlo leswi tsemaka nhlana

Kereke yi seketela Hitler

Swipalapala swa vanhu lava dlayiweke hi ntlawa wa Khmer Rouge eCambodia

[Xihlovo Xa Kona]

AP Photo