Riendzo Ra Mina Ro Leha Ehansi Ka Ndzhuti Wa Vutomi Ni Rifu eCambodia

HI KU VULA KA WATHANA MEAS

A KU ri lembe ra 1974, naswona a ndzi lwa ni vuthu ra vandla ra Khmer Rouge eCambodia. A ndzi ri murhangeri wa vuthu ra le Cambodia. Enyimpini yin’wana hi khome socha ra Khmer Rouge. Leswi ri ndzi byeleke swona malunghana ni makungu ya Pol Pot hi vumundzuku swi hundzule vutomi bya mina ni ku endla leswaku ndzi sungula riendzo ro leha, hi xiviri ni hi tlhelo ra moya.a

Kambe inge ndzi ku hlamusela masungulo ya ku tsendzeleka ka mina. Ndzi velekiwe hi 1945, ePhnom Penh, endhawini leyi tiviwaka hi ririmi ra Xikhmer yi ri Kampuchea (Cambodia). Manana u hetelele a kume xikhundla xa nkoka entirhweni wakwe wa maphorisa ya le xihundleni. A a ri mukorhokeri lonkulu wa Prince Norodom Sihanouk, mufumi wa tiko. Tanihi leswi a tshikiweke a ri na mina nileswi mintirho yakwe a yi tele, u titwe a boheka ku ndzi siya etempeleni ya Mabudha leswaku ndzi ta dyondzisiwa.

Vutomi Bya Mina Bya Vubudha

A ndzi ri ni malembe ya nhungu hi vukhale loko ndzi ya tshama ni nghwendza leyikulu ya Mubudha. Ku sukela elembeni rolero ku fikela hi 1969, nkarhi wa mina a ndzi wu heta ndzi ri etempeleni ni le kaya. Nghwendza leyi a ndzi yi tirhela a ku ri Chuon Nat, Mubudha loyi a ri mulawuri wa xiyimo xa le henhla eCambodia hi nkarhi wolowo. Ku ringana nkarhinyana, ndzi tirhe tanihi matsalana wakwe ni ku n’wi pfuna eku hundzuluxeleni ka buku yo kwetsima ya Mabudha leyi vuriwaka “The Three Baskets” (Tipitaka, kumbe Sanskrit Tripitaka) ku sukela eka ririmi ra Xiindiya xa khale ku ya eka Xicambodia.

Ndzi hlawuriwe ku va nghwendza hi 1964 ku ya fikela hi 1969. Enkarhini lowu a ndzi ri ni swivutiso swo tala leswi ndzi karhateke, swo tanihi lexi nge, Ha yini ku ri ni ku xaniseka lokukulu swonghasi emisaveni, naswona ku sungule hi ndlela yihi? Ndzi vone vanhu va ringeta hi tindlela to tala leswaku va tsakisa swikwembu swa vona, kambe a va nga swi tivi loko swikwembu swa vona swi ta tlhantlha swiphiqo swa vona. A ndzi swi kotanga ku kuma tinhlamulo leti enerisaka ematsalweni ya Vubudha, naswona tinghwendza letin’wana a ti nga ri na tona. Ndzi sungule ku heleriwa hi ntshembo ku fikela laha ndzi boheke ku tshika ku tshama etempeleni, ivi ndzi tshika ni ku va nghwendza.

Eku heteleleni, hi 1971, ndzi tihlanganise ni vuthu ra le Cambodia. Ndzi rhumeriwe eVietnam kwalomu ka 1971, naswona hikwalaho ka leswi a ndzi ri ni dyondzo ya le henhla, ndzi tlakusiwile leswaku ndzi va xandla xa mulawuri ivi ndzi averiwa ku ya tirha ni vuthu leri leteriweke. A hi lwa ni Makhomonisi ya Khmer Rouge ni mavuthu ya Vietcong.

Nyimpi Ni Ku Cinca eCambodia

Ndzi hundzuke munhu la nga tlanyatiwa hi nyimpi la nga ni ntokoto swinene. A ndzi tshamela ku vona vanhu lava feke kwalomu ka siku rin’wana ni rin’wana. Mina hi ndzexe ndzi lwe tinyimpi to ringana 157. Siku rin’wana, a hi nghene ekhwatini leri tlhumeke ngopfu, ivi hi rhendzeriwa hi masocha ya Khmer Rouge ku tlula n’hweti. Ku tlula vavanuna va 700 va file. Hi sele ni vanhu va kwalomu ka 15 lava poneke—a ndzi ri un’wana wa vona, naswona a ndzi vavisekile. Kambe ndzi pone ku fa.

Eka xiendlakalo xin’wana, hi 1974, hi khome socha ra Khmer Rouge. Loko ndzi ri konanisile, ri ndzi byele leswaku Pol Pot u ni makungu yo herisa khale ka vatirhela-mfumo hinkwavo, ku katsa ni lava nga enyimpini. U ndzi byele ku siya swilo hinkwaswo ivi ndzi baleka. U te: “Tithye mavito yo hambana-hambana. U nga pfumeleli munhu a tiva leswaku u mani. Endla onge a wu tivi nchumu naswona onge a wu dyondzekanga. U nga byeli munhu malunghana ni vutomi bya wena bya nkarhi lowu hundzeke.” Endzhaku ka loko ndzi n’wi tshikile a tlhelela ekaya, xitsundzuxo xolexo xi tshame xi ri emianakanyweni ya mina.

Hina masocha hi byeriwe leswaku hi lwela tiko ra ka hina, kambe, hi hala tlhelo a hi ri karhi hi dlaya Macambodia. Vandla ra Khmer Rouge, ku nga ntlawa wa Makhomonisi lowu lavaka ku fuma, a wu ri vanhu va ka hina. Entiyisweni, vunyingi bya vaaki va kaye wa timiliyoni va le Cambodia a va ri Makhmer, hambileswi vunyingi bya vona a va nga ri va vandla ra Khmer Rouge. Eka mina a swi nga twali nikatsongo. A hi dlaya van’wamapurasi lava nga riki na nandzu lava nga hava swibamu ni lava nga riki na mhaka ni nyimpi.

Nkarhi na nkarhi loko u vuya enyimpini a wu tsundzuka swilo leswi hlomulaka mbilu leswi humelelaka. Vavasati ni vana a va yima, va rindzile hi ku vaviseka ku vona loko nuna kumbe tatana a vuyile. A ndzi boheka ku byela vo tala va vona leswaku swirho swa mindyangu ya vona swi dlayiwile. Eka swilo leswi hinkwaswo, ni dyondzo ya mina ya Vubudha a swi ndzi nyikanga nchavelelo nikatsongo.

Sweswi ndzi sungula ku tsundzuka ndlela leyi swilo swi hundzukeke ha yona eCambodia. Loko ku nga si va 1970, a ku ri ni ku rhulanyana ni nsirhelelo. Vanhu vo tala a va nga ri na xona xibamu; a swi nga ri enawini handle ka loko u ri ni layisense ya xona. Ku phanga kumbe vukhamba a swi nga talanga. Kambe endzhaku ka loko nyimpi ya xin’wana-manana yi sungurile ni ku xandzuka ka Pol Pot ni mavuthu yakwe, ku cince swilo hinkwaswo. Swibamu a swi kumeka hinkwako-nkwako. Hambi ku ri vana va malembe ya 12 na 13 a va leteriwa ku lwa enyimpini, va dyondzisiwa ku balesela ni ku dlaya. Vanhu va Pol Pot va kucetele vana van’wana leswaku va dlaya vatswari va vona. Masocha a ma byela vana ma ku, “Loko u rhandza tiko ra ka n’wina, u fanele u venga valala va wena. Loko vatswari va wena va tirha eka hulumendhe, i valala va hina naswona u fanele ku va dlaya—kumbe ku dlayiwa wena.”

Pol Pot Ni Ku Dlayiwa Ka Valala

Hi 1975, Pol Pot u hlurile enyimpini naswona tiko ra Cambodia ri hundzuke ra Makhomonisi. Pol Pot u sungule ku dlaya swichudeni hinkwaswo, vadyondzisi, vatirhela-mfumo ni un’wana ni un’wana la nga ni dyondzo. Loko u ambala manghilazi ya mahlo, a wu dlayiwa hikuva a ku ehleketiwa leswaku u dyondzekile! Mfumo wa Pol Pot wu sindzise vanhu vo tala leswaku va huma emadorobeni lamakulu ni lamatsongo ni ku va rhurhisela ematiko-xikaya leswaku va ya tirha emapurasini. Hinkwavo a va boheka ku ambala swiambalo swo fana. A hi boheka ku tirha tiawara ta 15 hi siku, a hi nga ri na swakudya leswi eneleke, a hi nga ri na mirhi ya vutshunguri, a hi nga ri na swiambalo naswona a hi etlela tiawara timbirhi kumbe tinharhu ntsena. Ndzi boheke ku baleka etikweni ra ka hina swilo swi nga si biha.

Ndzi tsundzuke xitsundzuxo xa socha ra Khmer Rouge. Ndzi cukumete swifaniso hinkwaswo, maphepha ni xin’wana ni xin’wana lexi a xi ta ndzi dlayisa. Ndzi cele khele ndzi yimbela matsalwa man’wana ya mina. Hiloko ndzi khoma ndlela ndzi kongoma evupela-dyambu hi tlhelo ra le Thailand. A ku chavisa. A ndzi boheka ku papalata tindlela leti rindziweke naswona ndzi va ni vukheta bya ku hlayisa minkarhi ya swipimelo, tanihi leswi a ku pfumeleriwa masocha ya Khmer Rouge ntsena ku famba-famba, a ma ri ni mpfumelelo wa le nawini.

Ndzi ye endhawini yin’wana laha ndzi nga fika ndzi tshama ni munghana wa mina swa nkarhinyana. Hiloko ntlawa wa Khmer Rouge wu rhurhisa vanhu hinkwavo endhawini yoleyo wu va yisa endhawini leyintshwa. Va sungule ku dlaya vadyondzisi ni madokodela ya swa vutshunguri. Ndzi baleke ni vanghana vanharhu. Hi tumbele exihlahleni ni ku dya mihandzu yihi na yihi leyi a hi yi kuma emirhini. Eku heteleleni, ndzi fike eximutanini lexi nga exifundzheni xa Battambang, laha munghana wa mina a a tshama kona. Lexi ndzi hlamariseke, ndzi tlhele ndzi kuma khale ka socha leri ndzi tsundzuxeke hi ta ndlela yo baleka! Tanihi leswi ndzi n’wi ntshunxeke, u ndzi tumbete egojini ku ringana tin’hweti tinharhu. U lerise n’wana leswaku a ndzi hoxela swakudya kambe a nga languti endzeni ka goji.

Hi ku famba ka nkarhi, ndzi kote ku baleka, ivi ndzi kuma manana, makwavo wakwe wa xisati, ni ndzisana ya mina ya xisati, lava na vona a va baleka va kongome endzilakanini wa le Thai. Eka mina a ku ri nkarhi wo vavisa. Manana a a vabya, naswona eku heteleleni u dlayiwe hi vuvabyi ni ku pfumaleka ka swakudya enkampeni ya vabaleki. Hambiswiritano, ndzi sungule ku kuma ntshembo ni ku vonakala evuton’wini bya mina. Ndzi hlangane na Sopheap Um, wansati la veke nsati wa mina. Hi baleke swin’we kun’we na hahani ni makwerhu wa xisati, hi tsemakanya ndzilakana wa Thai ivi hi nghena ekampeni ya vabaleki ya Nhlangano wa Matiko. Ndyangu wa ka hina wu vone maxangu lamakulu eka nyimpi ya xin’wana-manana ya le Cambodia. Hi lahlekeriwe hi swirho swa ndyangu swo ringana 18, ku katsa ni ndzisana ya mina ya xinuna ni nsati wakwe.

Vutomi Lebyintshwa eUnited States

Loko hi fika ekampeni ya vabaleki ku endliwe vulavisisi malunghana ni lomu hi humaka kona, naswona Nhlangano wa Matiko wu ringete ku hi kumela muyimeri leswaku hi ta kota ku ya eUnited States. Eku heteleleni, u kumekile! Hi 1980, hi fike eSt. Paul, Minnesota. A ndzi swi tiva leswaku ndzi fanele ndzi dyondza Xinghezi hi ku hatlisa hilaha swi nga kotekaka hakona loko ndzi lava leswaku swilo swi ndzi fambela kahle etikweni ra mina lerintshwa. Muyimeri wa mina u ndzi rhumele exikolweni ku ringana tin’hweti ti nga ri tingani, hambileswi a ndzi fanele ndzi dyondza nkarhi wo leha. Ematshan’weni ya sweswo, u ndzi kumele ntirho wo basisa ehotela. Kambe leswi a ndzi nga xi tivi ngopfu Xinghezi, a ndzi endla swihoxo leswi hlekisaka entirhweni. Loko n’wini wa hotela a ndzi kombela ku landza lerhi, a a ndzi vuya ni thyaka!

Riendzo Ro Chavisa

Hi 1984, a ndzi tirha nivusiku ivi ndzi etlela nimixo. A hi tshama endhawini leyi a yi tele hi mpfilumpfilu exikarhi ka vanhu va le Asia ni vantima. Vugevenga ni swidzidzirisi a ku ri tshamelo-maxelo. Mixo wun’wana, nsati wa mina u ndzi pfuxile hi awara ya khume a ndzi byela leswaku ku yime wanuna wa muntima enyangweni. A chuhile hikuva a a anakanya leswaku u tele ku ta hi phangela swilo. Ndzi hlometele hi mbhovo wa le rivantini, naswona a ku yime wanuna wa muntima la ambaleke kahle la tamele nkwama, naswona a a ri ni wanuna wa mulungu. Mina ndzi swi vonile leswaku a ku ri hava lexi hoxeke.

Ndzi n’wi vutise leswaku u xavisa yini. U ndzi kombise tikopi ta timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! A ndzi nga twisisi nchumu. Ndzi ringete ku ti ala hikuva tin’hweti ti nga ri tingani leti nga hundza, ndzi kanganyisiwile ivi ndzi boheka ku humesa $165 (R330) leswaku ndzi hakela sete ya tibuku ta ntlhanu eka muxavisi wa Muprotestente. Hambiswiritano, wanuna wa muntima u ndzi kombe swifaniso leswi nga eka timagazini leti. Swifaniso swa kona a swi tsakisa naswona a swi sasekile! Naswona wanuna loyi a a n’wayitela hi ndlela ya xinghana. Ndzi nyikele $1 (R2) ivi ndzi ti teka.

Endzhaku ka mavhiki mambirhi, u vuyile ivi a ndzi vutisa loko ndzi ri na Bibele ya Xicambodia. Kavula, a ndzi ri na yona leyi ndzi nga yi kuma ekerekeni ya Nazarene, hambileswi a ndzi nga yi twisisi. Kambe ndzi tsakisiwe hi ku vona vavanuna vambirhi va tinxaka to hambana va ta ekaya ra mina. Hiloko a ndzi vutisa, “Xana wa swi tsakela ku dyondza Xinghezi?” Kavula a ndzi swi lava, kambe ndzi hlamusele leswaku a ndzi na yona mali yo hakelela tidyondzo ta mina. U ndzi byele leswaku u ta ndzi dyondzisa mahala, a tirhisa tibuku ta Bibele. Hambileswi a ndzi nga swi tivi leswaku i wa vukhongeri byihi, ndzi tibyele leswi, ‘Leswi ndzi nga bohekiki ku hakela, ndzi ta dyondza ku hlaya ni ku tsala Xinghezi.’

Ku Dyondza Xinghezi Ni Bibele

A swi famba hi ku nonoka. A a ndzi komba buku yo sungula ya Bibele, Genesa, ivi ndzi vula hi Xicambodia, “Lo ca bat.” Loko a ku, “Bibele,” mina a ndzi ku, “Compee.” Ndzi sungule ku endla nhluvuko, naswona swi ndzi khutazile. Loko ndzi ya entirhweni a ndzi famba ni xihlamusela-marito xa mina lexi nga ni marito ya Xinghezi ni Xicambodia, magazini wa Xihondzo xo Rindza, Bibele ya New World Translation, ni Bibele ya mina ya Xicambodia. Hi nkarhi wa mina wa ku wisa, a ndzi hlaya ni ku dyondza Xinghezi, rito rin’we hi nkarhi wun’we, hi ku tirhisa tibuku hatimbirhi. Dyondzo leyi yo nonoka, kun’we ni tidyondzo tin’wana ta vhiki na vhiki, ti hete malembe lama tlulaka manharhu. Kambe, eku heteleleni, ndzi kote ku hlaya Xinghezi!

Nsati wa mina a ha nghena etempeleni ya Mabudha, naswona a a yisela vakokwana lava feke swakudya. Kavula, swakudya leswi a swi dyiwa hi tinhongana ntsena! A ndzi ri ni mikhuva yo tala yo biha leyi dzimeke timitsu swinene ku sukela emasikwini ya vusocha ni ya Vubudha. Loko ndza ha ri nghwendza, vanhu a va tisa swilo swa magandzelo, ku katsa ni tisigarete. A va kholwa leswaku loko tinghwendza ti dzaha tisigarete, a ku dzaha vakokwa wa vona lava feke. Xisweswo, ndzi godzomberiwe hi nikhothini. Nakambe, enyimpini a ndzi nwa ku tlula mpimo ni ku dzaha opium leswaku ndzi ta kuma xivindzi xo lwa. Xisweswo, loko ndzi sungula ku dyondza Bibele, ndzi boheke ku endla ku cinca loko tala. Hi wona nkarhi lowu ndzi voneke leswaku xikhongelo xa pfuna swinene. Etin’hwetini ti nga ri tingani ntsena, ndzi hlule mikhuva ya mina yo biha. Vona ndlela leyi sweswo swi tsakiseke ndyangu hinkwawo ha yona!

Ndzi khuvuriwe tanihi Mbhoni hi 1989, eMinnesota. Hi nkarhi wolowo ndzi twe leswaku ku ni ntlawa wa Timbhoni lowu vulavulaka Xicambodia ni leswaku ku ni Macambodia yo tala eLong Beach, California. Endzhaku ka loko mina ni nsati wa mina hi burisane hi mhaka leyi, hi kunguhate ku rhurhela eLong Beach. Loku a ku ri ku cinca loku hundzuleke swilo swo tala! Ku rhange ku khuvuriwa sesi wa mina, ivi ku landzela hahani (loyi sweswi a nga ni 85 wa malembe hi vukhale) ni nsati wa mina. Vana va mina vanharhu va landzerile. Eku heteleleni, sesi wa mina u tekane ni Mbhoni, leyi sweswi yi nga nkulu evandlheni.

Laha United States, hi langutane ni miringo yo tala. Hi langutane ni ku nonon’hweriwa lokukulu hi tlhelo ra swa timali ni swiphiqo swa rihanyo, kambe hi ku namarhela misinya ya milawu ya Bibele, hi hlayise ku tshemba ka hina Yehovha. U katekise matshalatshala ya mina etimhakeni ta swa moya. Hi 1992, ndzi hlawuriwe ku va nandza wa vutirheli evandlheni, naswona hi 1995, ndzi ve nkulu evandlheni ra Long Beach.

Sweswi, riendzo ro leha leri ndzi ri sunguleke loko ndza ha ri nghwendza ya Mubudha ni ku va murhangeri wa mavuthu ya le Cambodia leri hlaseriweke hi nyimpi ri hele hi ku rhula ni ntsako ekaya ni le tikweni ra hina lerintshwa. Naswona hi ni ripfumelo ra hina lerintshwa eka Yehovha Xikwembu na Kreste Yesu. Swa ndzi vavisa ku tiva leswaku vanhu va ha dlayana eCambodia. Nchumu lowu nga wa nkoka eka mina ni ndyangu wa mina i ku rindzela ni ku twarisa misava leyintshwa leyi tshembisiweke, laha tinyimpi hinkwato ti nga ta hela ni laha vanhu hinkwavo va nga ta rhandza vaakelani hi ntiyiso kukota loko va tirhandza!—Esaya 2:2-4; Matewu 22:37-39; Nhlavutelo 21:1-4.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Map/Picture on page 12]

(For fully formatted text, see publication)

VIETNAM

LAOS

THAILAND

CAMBODIA

Battambang

Phnom Penh

Emalembeni lawa a ndza ha ri nghwendza ya Mubudha

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Ndzi ri ni ndyangu wa mina, eHolweni ya Mfumo