Wachi Ya Khale Swinene
● Swi tikomba onge wachi leyi yi sungule ku endliwa eChayina eka malembe lama tlulaka 900 lama hundzuke. Ku sukela kwalaho, ku sungule ku endliwa tiwachi to hambana-hambana. Ku antswisiwa ka tiwachi loku hlamarisaka swi sungule exikarhi ka va-1600 loko ku sunguriwa ku tirhisiwa ximhandzana lexi kombisaka tisekoni eka wachi. Vanhu vo tala va swi tlangerile ku antswisiwa ka tiwachi teto. Wachi leyintshwa leyi nga ni ximhandzana lexi kombisaka tisekoni, leyi endliweke hi swilo swo tika—a yi fanele yi vekiwa endhawini yo tiya ehenhla ka khumbi ra yindlu. Leswi swi endle leswaku wachi leyi ya khale yi duma swinene emisaveni hinkwayo, hilaha mukambisisi un’wana a vuleke ha kona a ku, “i wachi ya xiyimo xa le henhla leyi hlayisaka nkarhi hambi ku ri eka swiyimo swo biha.”a
Eku sunguleni wachi leyo durha a yi endliwa emadorobeni lamakulu ya le Yuropa yo tanihi London na Paris. Hambiswiritano, hakatsongo-tsongo ku endla ka vona tiwachi swi hangalake swi ya fika ni le tindhawini tin’wana ta le Yuropa. Ndlela leyi a yi endliwa ha yona yi sungule ku antswisiwa. Xivumbeko xa yona xi nga ha va xi lo thwii kumbe xi va xi voyamile; xi tlhela xi lala. Yi nga ha endliwa hi nsinya wa muphayini, ebony, mahogany, oak kumbe nsinya wa timongo naswona ndlela leyi yi endliweke ha yona yi nga ha va yi nga khavisiwanga kumbe yi khavisiwile. Hikokwalaho, wachi leyi ya khale swinene a yi nga dumanga ntsena hileswi a yi hlayisa nkarhi kambe a yi tlhela yi tekiwa tanihi fanichara leyi khavisaka emakamareni.
Swi nga ha endleka ku ri ni xivangelo lexi twalaka lexi endlaka leswaku vanhu va hambeta va tirhisa wachi leyi ya khale swinene naswona yi kokaka mahlo. Xivumbeko xa yona xi fana ni xa munhu. Mulavisisi wa le Finland, Dok. Sinikka u ri: “Ku leha ka yona ku ringana ni ku leha loku toloveleke ka munhu naswona loko u yi langutile u nga vona onge yi lava ku vula swo karhi.” Ximhandzana xa yona lexi hlayelaka tisekoni xi ba ku fana ni mbilu. Namuntlha, tiwachi leti nga kona to durha ti sive wachi ya khale swinene leyi endliweke hi vutlhari. Hambileswi namuntlha hi tshamaka hi khomekile vukona bya wachi leyi ya khale swinene bya ha ri bya nkoka. Buku leyi vuriwaka Keeping Time—Col-lecting and Caring for Clocks yi ri: “Wachi leyi yo leha yi tlhela yi tiya naswona yi nga ni ximhandzana lexi nga biki hi ku hatlisa lexi kombisaka tisekoni, yi nga hi phyuphyisa naswona yi nga hi endla hi tsundzuka minkarhi yo tsakisa ya khale.”
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Vito leri nge wachi ya khale swinene hilaha mixaka ya tiwachi to leha a yi vitaniwa ha kona ematikweni man’wana, ku vuriwa leswaku ri tekiwe eka risimu leri a ri dume ngopfu hi 1876 leri a ri ri ni nhloko-mhaka leyi nge “Wachi Ya Khale Swinene.”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]
Wachi leyi hi tsundzuxaka minkarhi ya khale ya va-1800.