Ndlela Yo Tirhisa Mali Ya Wena

KU NI tindlela tinharhu to tirhisa mali: (1) Ku xava, (2) ku yi hlayisa kumbe (3) ku nyika van’wana. A hi sunguleni hi ku bula hi ndlela yo tirhisa mali hi vutlhari.

Ku Wa Ka Ikhonomi Lokukulu ku kombise nkoka wo hlela mali. Ku hlela mali i yini? Hi ku komisa, i ku tiva ndlela leyi mali yi nga ta tirhisiwa ha yona, ku nga khathariseki leswaku yi ta tirhisiwa hi munhu un’we, hi ndyangu, ebindzwini kumbe hi hulumendhe.

Leswi Ndyangu Wu Nga Swi Endlaka

U nga yi hlela njhani mali ya wena? Ebukwini yakwe leyi nge Budgeting, Denise Chambers u te: “Swirho hinkwaswo swa ndyangu swi fanele swi va kona loko ku hleriwa mali leswaku hinkwaswo swi ta hanya hi ku ya hileswi hleriweke.” Endzhaku ka nkarhi wo karhi, swi fanele swi hlangana leswaku swi vona loko leswi swi swi hleleke swi tirha. Swi nga wu vuyerisa swinene ndyangu loko wu khomisana emhakeni yo hlela mali naswona xirho ha xin’we xi ringeta ku hanya hi muholo lowu ndyangu wu wu kumaka.

Vanhu van’wana va tirhisa nongonoko wa khompyuta leswaku va hlela mali. Van’wana va tsala ephepheni naswona va endla tikholomu timbirhi ephepheni rero. Eka yin’we va tsala muholo kutani eka leyin’wana va tsala leswi va nga ta swi xava. Nakambe i swa nkoka leswaku loko ndyangu wu hlela muholo wa n’hweti yin’wana ni yin’wana wu katsa ni swilo leswi wu swi hakelaka kan’we hi lembe, swo tanihi xibalo ni mali leyi kumbexana wu nga yi tirhiselaka ku ya eku wiseni.

Ndlela yin’wana leyi tikombeke yi pfuna emhakeni yo hlela mali i ku tirhisa timvhilopho leti nga tsariwa “Swakudya,” “Rhente,” “Mali ya swo famba,” “Gezi,” “Mali ya swa vutshunguri” ni swin’wana. Enkarhini lowu nga hundza, vanhu a va hlayisa mali ya swilaveko leswi hinkwaswo eka timvhilopho. Kambe sweswi vo tala va vona swi olova naswona swi nga ri na khombo ku veka mali ebangi ni ku yi dirowa loko swi fanerile.

Jonathan na Anne, lava tshamaka eAfrika Dzonga naswona va nga ni vana vambirhi va vanhwanyana va tala ku tirhisa endlelo rero leswaku va hlela mali ya vona. Jonathan u ri: “Loko mali ya wena yi tshama ebangi, a wu fanelanga u debyisa voko malunghana ni ndlela leyi yi faneleke yi aviwa ha yona. Hi xikombiso, loko u heleriwa hi mali yo xava nyama, u nga teki mali leyi u yi vekeke ebangi leswaku u xava nyama yin’wana.”

Jonathan a a ri ni bindzu, kambe sweswi yena ni ndyangu wakwe va endla ntirho wa ku tirhandzela naswona va hoxa xandla eku akeni ka tindhawu to gandzela eka tona. Leswi va lavaka ku ya emahlweni ni ntirho wa vona, va fanele va hambeta va hlela mali ya vona ku tlula rini na rini. Nkarhi na nkarhi va hlangana leswaku va vona loko leswi va swi hleleke swi tirha naswona va antswisa loko swi fanerile.

Ntsako Lowukulu

Mindzavisiso yi kombisa leswaku ku va munhu a avela van’wana rifuwo rakwe, nkarhi wakwe, matimba yakwe swin’we ni mali yakwe swi endla leswaku a tsaka swinene. Rifuwo ra wena u nga ri tirhisa hi ndlela leyinene hi ku landzela magoza manharhu lama boxiweke eku sunguleni ka xihloko lexi.

Ebukwini yakwe leyi nge The New Frugality, Chris Farrell u vule leswaku “loko u nga hlayisi mali a wu nge vi na mali yo yi tirhisa.” U bumabumela leswi: “Nchumu wun’wana wa nkoka lowu u nga wu endlaka hi mali ya wena i ku avela van’wana.”a U tlhele a ku: “Swilo swa nkoka swinene evuton’wini i vuxaka lebyinene ni vanhu, mintokoto ni ku pfuna van’wana, ku nga ri mali ni rifuwo.”

Michael Wagner, la nga mutivi wa ikhonomi swi tikomba a pfumelelana na yona mhaka leyi. Ebukwini yakwe leyi nge Your Money, Day One, leyi xikongomelo xa yona ku nga ku pfuna vantshwa leswaku va hlayisa mali u te: “Loko u teka goza ro pfuna vanhu lava pfumalaka, musa wolowo ni ku hanana ka wena swi ta hakeriwa hi tindlela to tala, kambe nchumu wa nkoka swinene lowu u nga ta tiphina ha wona i ntsako lowu u nga ta va na wona hikwalaho ko pfuna munhu un’wana.”

Bibele yi kombisa leswaku ku nyika swi tisa ntsako. Hilaha swi hlamuseriweke hakona eku sunguleni, Bibele yi ni swivuriso leswi nga ku pfunaka ku hlayisa mali ya wena hi vutlhari. Sweswi kambisisa swivuriso swin’wana swa nkombo swa vutlhari.

[Nhlamuselo ya le hansi]