Va Ringete Ku Sivela Vanhu Ku Hlaya Rito Ra Xikwembu

HI KU famba ka nkarhi ku endliwe matshalatshala yo hundzuluxela Bibele hi tindzimi leti vanhu va ti vulavulaka. A hi vangani vanhu lava a va kota ku hlaya Bibele hi Xiheveru kumbe hi Xigriki, ku nga tindzimi leti a yi tsariwe ha tona. Vo tala va hina a swi ta hi tikela ku twisisa Rito ra Xikwembu loko ninamuntlha a ra ha kumeka hi tindzimi leti a ri tsariwe ha tona eku sunguleni.

Emalembeni ya kwalomu ka 300 Yesu a nga si ta laha misaveni, ku hundzuluxeriwe Matsalwa ya Xiheveru ma yisiwa eka Xigriki. Vuhundzuluxeri byebyo byi vuriwa Septuagint ya Xigriki. Endzhaku ka malembe ya 700, Jerome u sungule vuhundzuluxeri lebyi dumeke bya Vulgate. Lebyi i vuhundzuluxeri bya Xilatini, ku nga ri ririmi leri a ri tirhisiwa hi Mfumo wa Rhoma wa hi nkarhi wolowo, lebyi hundzuluxeriweke ku suka eMatsalweni ya Xiheveru ni ya Xigriki.

Hi ku famba ka nkarhi, Xilatini xi sungule ku ka xi nga ha tekiwi tanihi ririmi ra ximfumo. Vanhu lava dyondzekeke hi vona ntsena a va vulavula Xilatini naswona Kereke ya Khatoliki a yi nga pfumeli leswaku Bibele yi hundzuluxeriwa hi tindzimi tin’wana. Varhangeri va vukhongeri va kanerisane hi mhaka ya leswaku Xiheveru, Xigriki ni Xilatini hi tona ntsena tindzimi leti Bibele a yi fanele yi tsariwa ha tona.a

Ku Avana Ka Tikereke Ni Vuhundzuluxeri Bya Bibele

Hi lembe-xidzana ra vukaye C.E, Methodius na Cyril, varhumiwa va le Tesalonika lava a va nghena Kereke ya le Vuxeni eBizantiyamu, va khutaze leswaku ekerekeni ku tirhisiwa Xislavic. Xikongomelo xa vona a ku ri ku endla leswaku vanhu va le Vuxeni bya Yuropa lava a va nga xi tivi Xigriki kumbe Xilatini va dyondza hi Xikwembu hi ririmi ra vona.

Kambe varhumiwa lava va kanetiwe hi ndlela ya tihanyi hi vaprista va le Jarimani lava a va sindzisa leswaku ku tirhisiwa Xilatini leswaku Vukreste bya le Bizantiyamu byi nga yi emahlweni. Swi le rivaleni leswaku eka vona tipolitiki a ti ri ta nkoka swinene ku tlula ku dyondzisa vanhu tidyondzo ta vukhongeri. Ku nga twanani loku a ku ya ku andza hi 1054 exikarhi ka Vujagana bya le Vupela-dyambu ni bya le Vuxeni, ku endle leswaku ku va ni ku avana exikarhi ka Kereke ya Rhoma Khatoliki ni ya Orthodox ya le Vuxeni.

Ku Lwisana Ni Ku Hundzuluxeriwa Ka Bibele

Eku heteleleni, Kereke ya Rhoma Khatoliki yi teke Xilatini tanihi ririmi ro kwetsima. Loko Mupapa Gregory wa Vunkombo a hlamula xikombelo xo va ku tirhisiwa Xislavic etikerekeni ta kwalaho, lexi endliweke hi Vratislaus, ndhuna ya le Bohemia hi 1079, u tsale a ku: “A hi nge pfuki hi swi pfumerile sweswo.” Ha yini?

Gregory u te: “Lava va yi kambisisaka hi vukheta mhaka leyi va swi xiya leswaku Xikwembu xa tsaka hi ku va Matsalwa yo Kwetsima ma nga twisisiwi etindhawini tin’wana hikuva loko a swi nga ri tano, a ma nga ha ta tekeriwa enhlokweni, a ma nga ta xiximiwa naswona a ma ta pfilunganya vanhu lava nga dyondzekangiki lerova va hambuka.”

Vanhu vo tala a va nga pfumeleriwi ku hlaya Bibele naswona a va fanele va tshamisa xisweswo. Leswi swi endle leswaku vafundhisi va va tshikilela. Vafundhisi a va nga lavi leswaku vanhu vo tala va tiva timhaka leti a va tibyela leswaku i ta vona ntsena.

Hi 1199, Mupapa Innocent wa Vunharhu u tsale hi vanhu lava a va vula vagwinehi lava hundzuluxeleke Bibele hi Xifurwa naswona va nga chavi ku hlengeletana va burisana hi yona. Innocent u va byele leswaku marito lawa Yesu a ma vuleke ma tirha eka vona, lama nge: “Mi nga nyiki timbyana leswi kwetsimaka, hambi ku ri ku hoxa tiperela ta n’wina emahlweni ka tinguluve.” (Matewu 7:6) Xana a a vula yini? “A a vula leswaku vanhu lava nga dyondzekangiki a va fanelanga va vulavula hi Matsalwa yo kwetsima kumbe ku ma dyondzisa van’wana.” Lava a va nga xi yingisi xileriso xa mupapa a va rhumeriwa eka vakonanisi leswaku va va xanisa kukondza va pfumela leswi mupapa a swi vulaka. Kasi lava a va nga pfumeli a va hisiwa va ri karhi va hanya.

Eka nyimpi leyi tekeke nkarhi wo leha malunghana ni ku va munhu a va ni Bibele ni ku yi hlaya, vanhu vo tala a va tirhisa papila ra Mupapa Innocent tanihi xivangelo xo sivela vanhu vo tala ku hlaya Bibele ni ku yi hundzuluxela hi tindzimi tin’wana. Endzhakunyana ka sweswo, ku hisiwe Tibibele leti tsariweke hi tindzimi leti a ti vulavuriwa hi vanhu vo tala ku tlhela ku hisiwa ni vini va tona. Eka malembe-xidzana lama landzeleke, vabixopo ni valawuri va kereke ya Khatoliki ya le Yuropa va endle hinkwaswo leswi va nga swi kotaka ku tiyiseka leswaku leswi Mupapa Innocent wa Vunharhu a swi vuleke swa tirhisiwa.

Ntlawa wa vafundhisi va Khatoliki a wu swi tiva leswaku wu dyondzisa ndhavuko wa kereke ku nga ri leswi Bibele yi swi dyondzisaka. A swi kanakanisi leswaku lexi i xin’wana xa swivangelo leswi endleke leswaku va nga lavi leswaku swirho swin’wana swa kereke swi va ni Bibele. Loko swi yi hlaya, a swi ta vona leswaku leswi kereke yi swi dyondzisaka a swi fambisani ni leswi Bibele yi swi dyondzisaka.

Vuyelo Bya Ku Cinca Loku Veke Kona

Ku fika ka vukhongeri bya Maprotestente swi cince xiyimo xa vukhongeri bya le Yuropa. Martin Luther u ringete ku cinca tidyondzo ta Kereke ya Khatoliki naswona ku cinca koloko loku veke kona hi 1521 a ku sekeriwe eka ndlela leyi a a yi twisisa ha yona Bibele. Endzhaku ka sweswo, Luther muhundzuluxeri la nga ni ntokoto, u endle matshalatshala ya leswaku Bibele yi kumiwa hi vanhu hinkwavo.

Ku va Luther a hundzuluxele Bibele hi Xijarimani ni ku va yi hangalasiwile swi tlhontlhe Kereke ya Rhoma Khatoliki leyi a yi lava leswaku Bibele yakwe yi pfumelelana ni tidyondzo ta kereke. Sweswo swi endle leswaku ku humesiwa Tibibele timbirhi hi Xijarimani. Kambe hi 1546, ku nga si hundza malembe ya 25, Huvo ya le Trent ya Rhoma Khatoliki yi veke nawu wa leswaku ku kandziyisiwa ka nkandziyiso wun’wana ni wun’wana wa vukhongeri, ku katsa ni ku hundzuluxeriwa ka Bibele, swi fanele swi lawuriwa hi kereke.

Huvo ya le Trent yi vule leswaku “ku sukela sweswi Matsalwa yo kwetsima . . . ma fanele ma kandziyisiwa hi ndlela leyinene; naswona swi ta va swi nga ri enawini ku va munhu a tikandziyisela wona kumbe ku endla leswaku ku kandziyisiwa tibuku leti vulavulaka hi timhaka to kwetsima handle ko va ku tsariwa mavito ya vatsari va tona; kumbe ti xavisiwa enkarhini lowu taka kumbe vanhu va va na tona, handle ka loko ti sungule ti kambisisiwa kumbe ku pfumeleriwa hi [bixopo wa le ndhawini yoleyo].”

Hi 1559, Mupapa Paul wa Vumune u humese nxaxamelo wo sungula wa tibuku leti yirisiweke hi Kereke ya Rhoma Khatoliki. Nxaxamelo wolowo wu yirise ku hundzuluxeriwa ka Bibele hi Xidutch, Xifurwa, Xiitaliya, Xijarimani, Xinghezi, Xipaniya swin’we ni tindzimi tin’wana ta Xilatini. Un’wana ni un’wana la lavaka ku hlaya Bibele a a fanele a kuma papila ra mpfumelelo eka bixopo kumbe eka vakonanisi—ku endlela leswaku a ta va ni xo tiyimela ha xona loko a xanisiwa hi vanhu lava a va nga lavi leswaku Bibele yi hlayiwa.

Vanhu lava a va kanya timbilu va tshama ni Tibibele kumbe va tihangalasa hi tindzimi leti vulavuriwaka hi vanhu vo tala laha va tshamaka kona, a swi fana niloko va pfukela Kereke ya Khatoliki. Kutani vo tala a va khomiwa, va hisiwa emhandzini, ehenhla ka sefo, va gweviwa rifu kumbe va hayekiwa. Vanhu a va tekeriwa Tibibele kutani ti hisiwa. Hi lembe-xidzana ra vu-20, vaprista va Khatoliki va ye emahlweni ni ku tekela vanhu Tibibele kutani va ti hisa.

Sweswo a swi vuli swona leswaku Maprotestente a ma yi rhandza Bibele ma tlhela ma yi yimelela. Hi lembe-xidzana ra vu-18 ni ra vu-19, vafundhisi van’wana va Protestente va sungule ku tirhisa ndlela yin’wana yo dyondza Bibele leyi vitaniweke ku xopaxopiwa ka Matsalwa. Hi ku famba ka nkarhi vanhu vo tala va amukele tidyondzo ta Darwin ta leswaku swilo swi lo tiendlekela, a swi tumbuluxiwanga hi Muvumbi.

Vativi va vukhongeri ni vafundhisi vo tala va dyondzisa leswaku leswi nga eBibeleni i mintsheketo. Kutani namuntlha swi tolovelekile ku twa vafundhisi va Protestente swin’we ni swirho swa vona va vula leswaku Bibele a yi fambisani ni matimu.

Kumbexana na wena u tshame u va xiya vanhu lava kanakanaka leswaku Bibele ya tshembeka, naswona swi nga ha endleka leswaku ma ku hlamarisa matshalatshala yo herisa Bibele lama endliweke eka malembe-xidzana lama hundzeke. Kambe matshalatshala wolawo hinkwawo a ma humelelanga. Bibele yi ponile!

Xivangelo Xo Va Yi Ponile

I ntiyiso leswaku vanhu vo tala a va yi rhandza Bibele naswona a va nga ri na mhaka ni ku lahlekeriwa hi vutomi bya vona hikwalaho ka yona. Yi pone hikwalaho ka leswi vanhu a va yi rhandza swinene ku tlula ndlela leyi va va rhandzaka ha yona vanhu-kulobye. Xivangelo xa ku va Bibele yi ponile hileswi vanhu hinkwavo lava hoxeke xandla eku tsariweni ka yona a va huhuteriwe hi Xikwembu.—Esaya 40:8; 1 Petro 1:25.

Ku hlaya Bibele ni ku tirhisa leswi yi swi dyondzisaka swi ta antswisa vutomi bya hina, rihanyo ni vutomi bya ndyangu. Xikwembu xi lava leswaku Bibele yi pona yi tlhela yi hundzuluxeriwa hi tindzimi to tala leswaku vanhu hinkwavo va dyondza ku xi rhandza, va xi tirhela naswona va tiphina hi mikateko ya xona ya hilaha ku nga heriki. Leswi hi swona leswi hinkwerhu hi swi lavaka!

Loko Yesu a khongela eka Tata wakwe la nga ematilweni u te: “Rito ra wena i ntiyiso.” (Yohane 17:17) Bibele—ku nga Matsalwa lawa Yesu a a ma hlaya ni ku ma dyondzisa—hi yona leyi Xikwembu xi yi tirhisaka ku hlamula swivutiso swa vanhu va timbilu letinene.

Hi ku khutaza leswaku u dyondza swo tala hi rungula leri Xikwembu xi ri tsaleleke vanhu leri nga eBibeleni. Timbhoni ta Yehovha, leti ku nga tona vakandziyisi va magazini lowu, ti ta swi tsakela ku ku pfuna.b

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

Vanhu vo tala a va nga pfumeleriwi ku hlaya Bibele naswona sweswo swi endle leswaku vafundhisi va va tshikilela

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 8]

Loko vanhu lava a va kanya timbilu va tshama ni Tibibele kumbe va tihangalasa va kumiwa, a va hisiwa emhandzini kumbe va gweviwa rifu

[Bokisi leri nga eka tluka 9]

TINHLAMULO TA BIBELE

Muvumbi u lava leswaku hi kota ku hlamula swivutiso leswi swa nkoka:

● Ha yini hi ri laha?

● Ha yini ku ri ni ku xaniseka konghasi?

● Lava feke va kwihi?

● Xana vanhu va ta helela kwihi?

Bibele yi nyikela tinhlamulo ta swivutiso leswi ni ndlela leyi hi nga wu kumaka ha yona ntsako wa xiviri.

Chati/Swifaniso leswi nga eka matluka 6, 7]

MINKARHI YA KU HLASERIWA KA BIBELE

c. 636 C.E.

Isidore wa le Seville u sindzise leswaku Xiheveru, Xigriki ni Xilatini i tindzimi to kwetsima naswona hi tona ntsena leti Bibele yo Kwetsima yi faneleke yi kumeka ha tona

1079

Mupapa Gregory wa Vunkombo u ale xikombelo xa Vratislaus xo va ku tirhisiwa Xislavonic ekerekeni, a vula leswaku “vanhu lava nga dyondzekangiki” a va fanelanga va yi hlaya

1199

Mupapa Innocent wa Vunharhu a a n’wi teka a ri muxandzuki mani na mani loyi a a ri ni xivindzi xo hundzuluxela kumbe ku bula ni vanhu hi Bibele. Lava a va nga xi yingisi xileriso xakwe a va xanisiwa va dlayiwa

1546

Hi ku ya hi nawu wa Huvo ya le Trent, ku kandziyisiwa ka Bibele yin’wana ni yin’wana leyi hundzuluxeriweke a ku fanele ku rhanga ku pfumeleriwa hi kereke ya Rhoma Khatoliki

1559

Mupapa Paul wa Vumune a a nga lavi leswaku vanhu va hlaya Bibele hi ririmi ra manana. Vanhu lava a va ri ni Tibibele a va tekeriwa tona, ti hisiwa ku tlhela ku hisiwa na vona

[Swihlovo Swa Kona]

Pope Gregory VII: © Scala/White Images/Art Resource, NY; Pope Innocent III: © Scala/Art Resource, NY; Council of Trent: © Scala/White Images/Art Resource, NY; Pope Paul IV: © The Print Collector, Great Britain/HIP/Art Resource, NY

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 8]

From the book Foxe’s Book of Martyrs