Rito Ra Xikwembu Ri Tshama Hi Masiku
“Rito ra Šikwembu ša hina ri ta ṭhama hi laha ku nga heriki.”—ESAYA 40:8.
1. (a) Xana laha “rito ra Šikwembu ša hina” i yini? (b) Xana switshembiso swa vanhu swi njhani loko swi pimanisiwa ni rito ra Xikwembu?
HAKANYINGI vanhu va veka mintshembo ya vona eka switshembiso swa vavanuna ni vavasati lava nga eswiyin’weni leswi tlakukeke. Kambe ku nga khathariseki ndlela leyi switshembiso leswi swi nga ha vonakaka swi tsakisa ha yona eka vanhu lava navelaka leswaku ku va ni ku antswisiwa ka swilo swo tala evuton’wini bya vona, swi fana ni swiluva leswi vunaka loko swi pimanisiwa ni rito ra Xikwembu xa hina. (Pisalema 146:3, 4) Ku tlula 2700 wa malembe lama hundzeke, Yehovha Xikwembu u huhutele muprofeta Esaya ku tsala a ku: “Nyama yiṅwana ni yiṅwana yi fana ni byanyi, ni ku saseka ka byona ku fana ni šiluv̌a ša nhov̌a. . . . Byanyi bya oma, šiluv̌a ša v̌una, kambe rito ra Šikwembu ša hina ri ta ṭhama hi laha ku nga heriki.” (Esaya 40:6, 8) I yini “rito” rero leri tshamaka hilaha ku nga heriki? I marito ya Xikwembu lama vulavulaka hi xikongomelo xa xona. Namuntlha hi na rona “rito” rero, ri tsariwe eBibeleni.—1 Petro 1:24, 25.
2. Xana Yehovha u hetisise rito rakwe malunghana na Israyele na Yuda wa khale, ehansi ka vanhu va langutelo ni mintirho ya njhani?
2 Vanhu lava hanyeke eminkarhini ya Israyele wa khale va vone ntiyiso wa leswi Esaya a swi tsaleke. Hi ku tirhisa vaprofeta va yena, Yehovha u vhumbhe leswaku, hikwalaho ka leswi va nga tshembekangiki eka yena, mfumo wa tinyimba ta khume wa Israyele wu ta va wo sungula ku yisiwa evuhlongeni kutani ku landzela mfumo wa tinyimba timbirhi wa Yuda. (Yeremiya 20:4; Amosi 5:2, 27) Hambileswi va xaniseke ni ku dlaya vaprofeta va Yehovha, va hisa tsalwa-songwa leri nga ni rungula ra Xikwembu ro tsundzuxa, ni ku kombela Egipta leswaku ri va pfuna hi masocha leswaku ku siveriwa ku hetiseka ka byona, rito ra Yehovha a ri helelanga empfhukeni. (Yeremiya 36:1, 2, 21-24; 37:5-10; Luka 13:34) Ku tlula kwalaho, xitshembiso xa Xikwembu xo tlherisela masalela ya Vayuda lama hundzukeke etikweni ra wona xi hetiseke hi ndlela leyi xiyekaka.—Esaya, ndzima 35.
3. (a) Hi swihi switshembiso leswi tsariweke hi Esaya leswi hi khumbaka hi ndlela yo hlawuleka? (b) Hikwalaho ka yini u tiyiseka leswaku hakunene swilo leswi swi ta hetiseka?
3 Hi ku tirhisa Esaya, Yehovha u tlhele a vhumbha hi ta vulawuri lebyi lulameke ehenhla ka vanhu hi ku tirhisa Mesiya, ku ponisiwa eka xidyoho ni rifu ni ku hundzula misava yi va paradeyisi. (Esaya 9:6, 7; 11:1-9; 25:6-8; 35:5-7; 65:17-25) Xana swilo leswi na swona swi ta hetiseka? Ina swi ta hetiseka! ‘Xikwembu a xi hembi.’ Xi endle leswaku rito ra xona ra vuprofeta ri tsariwa leswaku hi ta pfuneka, naswona xi endle leswaku ri hlayisiwa.—Tito 1:2; Varhoma 15:4.
4. Hambileswi matsalwa yo sungula ya Bibele ma nga hlayisiwangiki, rito ra Xikwembu “ra hanya” hi ndlela yihi?
4 Yehovha a nga hlayisanga matsalwa layo sungula lawa vatsari va yena va le minkarhini ya khale a va tsale vuprofeta lebyi eka wona. Kambe “rito” ra yena, xikongomelo xa yena lexi vuriweke, xi tikombe xi ri rito leri hanyaka. Xikongomelo xexo xi ya emahlweni handle ko siveriwa, naswona hi nkarhi lowu fanaka, mianakanyo ni minsusumeto ya le ndzeni ya vanhu lava ri khumbaka vutomi bya vona, swi sungula ku vonaka kahle. (Vaheveru 4:12) Ku tlula kwalaho, rhekhodo ya matimu yi kombisa leswaku ku hlayisiwa ni ku hundzuluxeriwa ka Matsalwa layo kwetsima hi koxe a ku endliwa hi nkongomiso wa Xikwembu.
Loko Va Langutane Ni Matshalatshala Yo Yi Herisa
5. (a) Hi wahi matshalatshala lama endliweke hi hosi ya Siriya yo herisa Matsalwa ya Xiheveru lama huhuteriweke? (b) Hikwalaho ka yini yi tsandzekile?
5 Hi minkarhi yo hlayanyana, vafumi va ringete ku herisa matsalwa lama huhuteriweke. Hi 168 B.C.E., Antiochus Epiphanes Hosi ya Siriya (leyi kombisiweke eka tluka 10) u akele Zewusi altari etempeleni leyi a yi nyiketeriwe eka Yehovha. U tlhele a lava ‘tibuku ta Nawu,’ a ti hisa, ni ku vula leswaku un’wana ni un’wana loyi a nga ni Matsalwa yo tano u ta dlayiwa. Ku nga khathariseki leswaku i tikopi tingani leti a ti hiseke eYerusalema ni le Yudiya, a nga swi kotanga ku herisa Matsalwa hinkwawo. Mintlawa ya Vayuda a yi hangalake ni matiko yo tala enkarhini wolowo, naswona sinagoga yin’wana ni yin’wana a yi ri ni nhlengeleto wa yona wa matsalwa-songwa.—Ringanisa Mintirho 13:14, 15.
6. (a) Hi wahi matshalatshala lamakulu lama endliweke yo ringeta ku herisa Matsalwa lawa a ma tirhisiwa hi Vakreste vo sungula? (b) Ku ve ni vuyelo byihi?
6 Hi 303 C.E., Diocletian Mufumi wa Rhoma na yena u humese xileriso xa leswaku tindhawu ta minhlangano ya Vukreste ti herisiwa ni leswaku ‘Matsalwa ya vona ma hisiwa hi ndzilo.’ Ku herisa koloko ku hambetile ku ringana khume ra malembe. Hambileswi a ku ri ni nxaniso lowu tsemaka nhlana, Diocletian a nga swi kotanga ku herisa Vukreste, naswona Xikwembu a xi va pfumelelanga vatirhi va mufumi loyi leswaku va herisa tikopi leti hinkwato, hambi ku ri xiphemu xin’we xa Rito ra xona leri huhuteriweke. Kambe leswi va swi endleke hikwalaho ka ku hangalasiwa ni ku chumayeriwa ka Rito ra Xikwembu, vakaneti lava va kombise leswi a swi ri etimbilwini ta vona. Va tikombise va ri vanhu lava Sathana a va siveke mahlo, ni leswaku va endla ku rhandza ka yena.—Yohane 8:44; 1 Yohane 3:10-12.
7. (a) Hi wahi matshalatshala lama endliweke ku sivela ku hangalasiwa ka vutivi bya Bibele eYuropa vupela-dyambu? (b) I yini leswi hetisisiweke hi ku hundzuluxeriwa ni ku hangalasiwa ka Bibele?
7 Ku tlhele ku endliwa matshalatshala man’wana yo herisa ku hangalasiwa ka vutivi bya Bibele. Loko Xilatini xi tshikiwile xi nga ha tirhisiwi tanihi ririmi leri tolovelekeke, a ku nga ri valawuri va vuhedeni lava lwisaneke swinene ni ku hundzuluxeriwa ka Bibele yi ya eka tindzimi tin’wana leti a ti tirhisiwa hi vanhu lava tolovelekeke—kambe hi lava a va tivula Vakreste—ku nga Mupapa Gregory wa Vunkombo (1073-85) na Mupapa Innocent wa Vunharhu (1198-1216). Loko yi endla matshalatshala yo herisa ku xandzukela vulawuri bya kereke, Huvo ya kereke ya Rhoma Khatoliki ya le Toulouse, eFurwa, hi 1229, yi lerise leswaku munhu ntsena la nghenaka kereke a a nga fanelanga a va ni tibuku ta Bibele hi ririmi leri tolovelekeke. Leswaku xileriso lexi xi tirha, a ku tirhisiwa Vukonanisi hi ndlela ya tihanyi. Kambe, endzhaku ka Nkonaniso wa malembe ya 400, varhandzi va Rito ra Xikwembu va hundzuluxele Bibele leyi heleleke naswona a va ri karhi va hangalasa minkandziyiso leyi tsariweke hi tindzimi ta 20, ku katsa ni tindzimi-mpambukwa leti engetelekeke, swin’we ni swiphemu swa yona leswikulu hi tindzimi tin’wana ta 16.
8. Hi lembe-xidzana ra vu-19, a ku humelela yini emhakeni ya ku hundzuluxeriwa ni ku hangalasiwa ka Bibele eRussia?
8 A ku nga ri Huvo ya Kereke ya Rhoma Khatoliki ntsena leyi ringeteke ku alela vanhu lava tolovelekeke leswaku va va ni Bibele. Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-19, Pavsky, profesa wa le St. Petersburg Academy of Divinity, u hundzuluxele Evhangeli ya Matewu ku suka eka Xigriki yi ya eka Xirussia. Tibuku tin’wana ta Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki na tona ti hundzuluxeriwe ti ya eka Xirussia, naswona Pavsky a a ri muhleri wa tona. Ti hangalasiwe swinene, ku fikela hi 1826, loko hikwalaho ka nhlohlotelo wa vafundhisi mufumi a boheke ku veka Vandla ra Bibele ra le Russia ehansi ka vulawuri bya “Huvo ya Vafundhisi yo Kwetsima” ya Kereke ya Orthodox ya le Russia, leyi enkarhini wolowo yi siveleke swinene migingiriko ya rona. Endzhaku, Pavsky u hundzuluxele Matsalwa ya Xiheveru ma suka eka Xiheveru ma ya eka Xirussia. Hi nkarhinyana wolowo, Makarios, murhangeri-nkulu wa Kereke ya Orthodox, u tlhele a hundzuluxela Matsalwa ya Xiheveru ma suka eka Xiheveru ma ya eka Xirussia. Havumbirhi bya vona va xupuriwile hikwalaho ka matshalatshala ya vona, naswona vuhundzuluxeri bya vona byi nghenisiwe evuhlayiselweni bya matsalwa, ekerekeni. Kereke a yi tiyimisele ku hlayisa Bibele hi ririmi ra Xislavonia xa khale, lexi enkarhini wolowo vanhu lava tolovelekeke a va nga swi koti ku xi hlaya kumbe ku xi twisisa. Hi loko ntsena matshalatshala ya vanhu yo lava ku kuma vutivi bya Bibele, ma nga ha siveleki, laha “Huvo ya Vafundhisi yo Kwetsima” hi 1856, yi sunguleke vuhundzuluxeri bya yona lebyi lawuriwaka hi vafundhisi, yi ri karhi yi endla sweswo hi ku tirhisa nkongomiso lowu kambisisiweke swinene leswaku yi tiyiseka leswaku swiga leswi tirhisiwaka swi pfumelelana ni langutelo ra kereke. Xisweswo, emhakeni ya ku hangalasiwa ka Rito ra Xikwembu, ku hambana a ku va erivaleni exikarhi ka leswi vafundhisi va vukhongeri va nga swona ehandle ni leswi va nga swona endzeni, hilaha swi kombisiweke hakona hi marito ni hi swiendlo swa vona.—2 Vatesalonika 2:3, 4.
Ku Hlayisa Rito Leswaku Ri Nga Onhiwi
9. Xana vahundzuluxeri van’wana va Bibele va ku kombise njhani ku rhandza ka vona Rito ra Xikwembu?
9 Exikarhi ka lava va hundzuluxeleke ni ku kopa Matsalwa a ku ri ni vanhu lava rhandzaka Rito ra Xikwembu hakunene, naswona va tikarhate swinene ku endlela leswaku ri kumeka eka munhu un’wana ni un’wana. William Tyndale u dlayiwile (hi 1536) hikwalaho ko endla matshalatshala ya leswaku Bibele yi kumeka hi Xinghezi. Francisco de Enzinas u pfaleriwe ekhotsweni hi huvo ya Vukonanisi ya Khatoliki (endzhaku ka 1544) hikwalaho ko hundzuluxela ni ku kandziyisa Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki hi Xipaniya. Robert Morrison u nghenise vutomi bya yena ekhombyeni (ku sukela hi 1807 ku ya eka 1818) hi ku hundzuluxela Bibele yi ya eka Xichayina.
10. Hi swihi swikombiso leswi kombaka leswaku vahundzuluxeri van’wana a va susumeteriwa hi swivangelo swin’wana ku nga ri hikwalaho ko rhandza Rito ra Xikwembu?
10 Hambiswiritano, minkarhi yin’wana ku ve ni swivangelo swin’wana leswi veke ni nkucetelo eka vahundzuluxeri ni vakopi, handle ko rhandza Rito ra Xikwembu. Xiya swikombiso swa mune: (1) Vasamariya va ake tempele eNtshaveni ya Gerizimi tanihi xikombiso xo lwisana ni tempele ya le Yerusalema. Leswaku va sekela goza rero, eka Tibuku ta Ntlhanu to rhanga ta Vasamariya va engetele swo karhi eka Eksoda 20:17. Ku nghenisiwe nawu onge hi loko wu ri xiphemu xa Milawu ya Khume, leswaku va aka altari hi maribye eNtshaveni ya Gerizimi ni ku endla magandzelo kwalaho. (2) Munhu loyi a hundzuluxeleke buku ya Daniyele ro sungula eka Septuagint ya Xigriki, a a tiendlela hi ku rhandza eka vuhundzuluxeri bya yena. U nghenise swiga leswi a a anakanya leswaku a swi ta hlamusela kumbe ku antswisa leswi a swi ri eka tsalwa ra Xiheveru. U suse vuxokoxoko lebyi a a anakanya leswaku a byi nge tsakeriwi hi vahlayi. Loko a hundzuluxela vuprofeta lebyi vulavulaka hi nkarhi wa ku humelela ka Mesiya, lebyi kumekaka eka Daniyele 9:24-27, u tsale nkarhi wa kona hi ndlela leyi hoxeke, a tlhela a engetela, a siva ni ku cinca marito, leswi kumbexana a swi endlela ku seketela nyimpi ya Maccabees. (3) Hi lembe-xidzana ra vumune C.E., eka rungula ra Xilatini, ku kandziyisiwe swinene ku lweriwa ka dyondzo ya Vunharhu-un’we laha kumbexana ku katsiweke ni marito yo tanihi lama nge “etilweni, Tatana, Rito ni moya lowo kwetsima; naswona lava vanharhu i un’we” onge hi loko leswi ku ri leswi swi tshahiweke eka 1 Yohane 5:7. Hi ku famba ka nkarhi, ndzimana yoleyo yi nghenisiwe eka tsalwa ra Bibele ya Xilatini. (4) Louis wa Vukhume-nharhu (1610-43), wa le Furwa, u nyike Jacques Corbin mpfumelelo wo hundzuluxela Bibele yi ya eka Xifurwa leswaku a ta kota ku herisa matshalatshala ya Maprotestente. Hikwalaho ka xikongomelo xexo, Corbin u engetele rungula rin’wana, ku katsa ni “gandzelo ro kwetsima ra Masa” eka Mintirho 13:2.
11. (a) Xana Rito ra Xikwembu ri tshame njhani ri ri kona ku nga khathariseki ku pfumala ku tshembeka ka vahundzuluxeri van’wana? (b) I matsalwa mangani ya le minkarhini ya khale lama seketelaka leswi Bibele yi swi vuleke eku sunguleni? (Vona bokisi.)
11 Yehovha a nga ku sivelanga ku cinciwa koloko ka Rito ra yena, naswona a ku xi cincanga xikongomelo xa yena. Xana swi ve ni vuyelo byihi? Ku engeteriwa ka rungula eka Ntshava ya Gerizimi a swi endlanga leswaku vukhongeri bya Vasamariya byi va xitirho xa Xikwembu xo katekisa vanhu. Ku ri ni sweswo, swi nyikele vumbhoni bya leswaku hambileswi vukhongeri bya Vasamariya a byi vula leswaku byi pfumela eka Tibuku ta Ntlhanu to rhanga, a ku nga ta tshemberiwa eka tona leswaku ku dyondzisiwa ntiyiso. (Yohane 4:20-24) Ku vekiwa ka marito hi ndlela leyi hoxeke eka Septuagint a swi n’wi sivelanga Mesiya leswaku a ta hi nkarhi lowu a wu profetiwile hi ku tirhisa muprofeta Daniyele. Ku tlula kwalaho, hambileswi Septuagint a yi tirhisiwa eka lembe-xidzana ro sungula, swi le rivaleni leswaku Vayuda a va toloverile ku twa Matsalwa ma hlayiwa hi Xiheveru emasinagogeni ya vona. Hikwalaho, “vanhu a va tshama va langute[rile]” loko nkarhi wa ku hetiseka ka vuprofeta wu ri karhi wu tshinela. (Luka 3:15) Loko ku ri ku cinciwa ka 1 Yohane 5:7 leswaku ku seketeriwa Vunharhu-un’we na Mintirho 13:2 leswaku ku seketeriwa dyondzo ya Masa, a ku wu hundzulanga ntiyiso. Naswona hi ku famba ka nkarhi vukanganyisi lebyi byi vekiwe erivaleni hilaha ku heleleke. Mphakelo wo tala wa matsalwa ya Bibele hi tindzimi to sungula wu endla leswaku swi koteka ku kambisisa ku tshembeka ka vuhundzuluxeri byin’wana ni byin’wana.
12. (a) Hi kwihi ku cinca lokukulu loku endliweke hi vahundzuluxeri van’wana va Bibele? (b) Xana ku cinca loku a ku ri ka mpimo wo tanihi kwihi?
12 Matshalatshala man’wana yo cinca Matsalwa a ma nga ri ya ku cinca tindzimana ti nga ri tingani ntsena. A ma katsa ku hlaseriwa ka leswi Xikwembu xa ntiyiso xi nga swona. Muxaka ni mpimo leswi cinciweke, swi kombisa leswaku nkucetelo lowu a wu huma eka xihlovo xa matimba swinene ku tlula ya munhu kumbe nhlangano wihi na wihi wa vanhu—ina, i nkucetelo lowu humaka eka nala lonkulu wa Yehovha, Sathana Diyavulosi. Hikwalaho ko pfumelela nkucetelo wolowo, vahundzuluxeri ni vakopi—van’wana va ri lava swi endlaka hi tinghitsi, van’wana hi ku tikoka—va sungule ku susa vito ra Xikwembu, Yehovha, eRitweni ra yena leri huhuteriweke eka tindhawu ta magidi laha ri humelelaka kona. Eminkarhini ya khale vuhundzuluxeri byin’wana lebyi sukaka eka Xiheveru byi ya eka Xigriki, Xilatini, Xijarimani, Xinghezi, Xintariyana ni Xidachi, byi suse vito ra Xikwembu hinkwako kumbe byi ri siya etindhawini ti nga ri tingani ntsena. Ri tlhele ri susiwa eka tikopi ta Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki.
13. Ha yini matshalatshala lawa a ma hangalakile yo cinca Bibele ma nga swi kotanga ku susa vito ra Xikwembu emianakanyweni ya vanhu?
13 Kambe vito rero ro kwetsima a ri susiwanga emianakanyweni ya vanhu. Vuhundzuluxeri bya Matsalwa ya Xiheveru hi Xipaniya, Xiputukezi, Xijarimani, Xinghezi, Xifurwa ni vuhundzuluxeri byin’wana byo tala, hi ku tshembeka byi ri tirhisile vito ra Xikwembu. Hi lembe-xidzana ra vu-16, vito ra Xikwembu ri tlhele ri sungula ku humelela eka vuhundzuluxeri bya Xiheveru bya Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki; hi lembe-xidzana ra vu-18, hi Xijarimani; hi lembe-xidzana ra vu-19, hi Xicroatia ni hi Xinghezi. Hambiloko vanhu va ringeta ku fihla vito ra Xikwembu, loko “siku ra Yehova” ri fika, hilaha Xikwembu xi vulaka hakona, enkarhini wolowo ‘matiko ma ta boheka ku swi tiva leswaku hi mina Yehovha.’ Xikongomelo xexo xa Xikwembu lexi vuriweke a xi nge tsandzeki.—2 Petro 3:10; Ezekiyele 38:23; Esaya 11:9; 55:11.
Rungula Ri Fikelela Misava Hinkwayo
14. (a) Hi lembe-xidzana ra vu-20, i tindzimi tingani ta le Yuropa leti Bibele ana se a yi tsariwile ha tona, naswona ku ve ni vuyelo byihi? (b) Eku heleni ka 1914, Bibele a yi kumeka hi tindzimi tingani ta le Afrika?
14 Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20, Bibele ana se a yi kandziyisiwa hi tindzimi ta 94 ta le Yuropa. Yi xalamukise swichudeni swa Bibele exiphen’wini xexo xa misava, leswaku swiendlakalo swa misava, leswi tsemaka nhlana, a swi ta ta loko ku hela Minkarhi ya Vamatiko hi 1914, naswona entiyisweni swi endlekile! (Luka 21:24) Emahlweni ko va lembe ra nkoka ra 1914 ri hela, Bibele yi helerile kumbe tibuku tin’wana ta yona, se a yi humesiwe hi tindzimi ta 157 ta le Afrika, ku engetela eka Xinghezi lexi tirhisiwaka swinene, Xifurwa ni tindzimi ta Xiputukezi. Xisweswo ku ve ni masungulo ya ku dyondzisa mintiyiso ya Bibele leyi ntshunxaka eka vanhu lava titsongahataka vo huma etinxakeni to tala leti kumekaka endhawini yoleyo.
15. Loko masiku ya makumu ma sungula, xana Bibele a yi kumeka hi tindzimi ta vanhu va le matikweni ya Amerika hi mpimo wo tanihi kwihi?
15 Loko misava yi nghena emasikwini ya makumu lama vhumbhiweke, Bibele a yi kumeka swinene ematikweni ya Amerika. Valuveri lava humaka eYuropa va te na yona hi tindzimi ta vona to hambana-hambana. Nongonoko wo dyondzisa Bibele a wu ri karhi wu endliwa, hi tidyondzo ta le rivaleni ni hi ku hangalasiwa lokukulu ka tibuku ta Bibele leti humesiwaka hi Swichudeni swa Bibele swa Misava Hinkwayo, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa hakona enkarhini wolowo. Ku tlhandlekela kwalaho, Bibele a yi ri karhi yi gandlisiwa hi mavandla ya Bibele hi tindzimi tin’wana ta 57 leswaku ku fikeleriwa swilaveko swa vaaki lava tswaleriweke etindhawini teto, lava nga eXiphen’wini xa le Vupela-dyambu.
16, 17. (a) Xana Bibele a yi kumeka hi mpimo wo tanihi kwihi loko nkarhi wa ku chumayela emisaveni hinkwayo wu fika? (b) Xana Bibele yi tikombise njhani, leswaku hakunene i buku leyi tshamaka hi masiku ni leyi nga ni nsusumeto lowukulu?
16 Loko nkarhi wu fika wa leswaku mahungu lamanene ma chumayeriwa emisaveni hinkwayo ‘makumu ma nga si ta,’ Bibele a yi nga ri nchumu wuntshwa eAsia ni le swihlaleni swa Pacific. (Matewu 24:14) Ana se a yi kandziyisiwa hi tindzimi to ringana 232 leti kumekaka exiphen’wini xexo xa misava. Tin’wana a ti ri Tibibele leti heleleke; tin’wana a ko va vuhundzuluxeri bya Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki; tin’wana a ko va buku yin’we ya Matsalwa layo Kwetsima.
17 Ina, Bibele a yi nga ri buku leyi kumekaka elayiburari ntsena. Eka tibuku hinkwato leti a ti ri kona, i buku leyi a yi hundzuluxeriwe ni ku hangalasiwa swinene ku tlula hinkwato. Hi ku pfumelelana ni xikombiso xexo xa ku katekisiwa hi Xikwembu, leswi tsariweke ebukwini yoleyo a swi ri karhi swi hetiseka. Tidyondzo ta yona ni moya lowu yi huhuteriweke ha wona na swona a swi khumba vutomi bya vanhu swinene ematikweni yo tala. (1 Petro 1:24, 25) Kambe swo tala a swa ha ta ta—swo tala swinene.
Wa Tsundzuka Xana?
◻ Xana “rito ra Šikwembu ša hina” leri tshamaka hi masiku i yini?
◻ Hi wahi matshalatshala lama endliweke yo herisa Bibele, naswona ku ve ni vuyelo byihi?
◻ Xana vutshembeki bya Bibele byi hlayisiwe njhani?
◻ Xana marito ya Xikwembu lama nga ni xikongomelo ma vonake njhani ma ri rito leri hanyaka?
[Bokisi leri nga eka tluka 12]
Xana Ha Swi Tiva Hakunene Leswi Bibele Yi Swi Vuleke Eku Sunguleni?
Kwalomu ka 6000 wa matsalwa ya Xiheveru lama tsariweke hi voko ma tiyisekisa leswi nga eMatsalweni ya Xiheveru. Ma nga ri mangani ya wona ma tsariwe le ndzhaku emahlweni ka nguva ya Vukreste. Kwalomu ka 19 wa tibuku leti nga kona sweswi ta Matsalwa ya Xiheveru lama heleleke i ta le nkarhini wa le mahlweni ka ku endliwa ka michini yo tsala. Ku engetela kwalaho, ku sukela enkarhini wolowo, a ku ri vuhundzuluxeri lebyi yisiweke eka tindzimi tin’wana to ringana 28.
Loko ma ri Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki, ku hlengeletiwe matsalwa ya Xigriki ya kwalomu ka 5000. Rin’wana ra wona ri tsariwe emahlweni ka 125 C.E., ku nga malembe ma nga ri mangani endzhaku ka vutsari byo sungula. Naswona ku anakanyiwa leswaku swiphemu swin’wana swi tsariwe emahlweninyana swinene. Ku ringana 22 wa tibuku eka leta 27 leti huhuteriweke, ku ni matsalwa lama sukelaka ka 10 ku ya eka 19 lama heleleke yo tsariwa hi voko. Nhlayo leyitsongo ya kona eka matsalwa lama tsariweke hi voko hi ku helela eka tibuku hinkwato exiphen’wini lexi xa Bibele i tinharhu—ku nga Nhlavutelo. Tsalwa rin’wana leri heleleke ra Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki i ra lembe-xidzana ra vumune C.E.
Ku hava tibuku tin’wana ta le minkarhini ya khale leti tiyisekisiwaka hi vumbhoni byo tala swonghasi bya matsalwa ya khale.