Bibele—Yi Ni Vuprofeta Lebyi Pakanisaka—Xiyenge 3

“Hi Kume Mesiya”

Swiyenge leswi swa nhungu swa Xalamuka! swi hlamusela yinhla ya nkoka swinene eBibeleni—vuprofeta. Swihloko leswi swi ta ku pfuna ku hlamula swivutiso leswi nge: Xana vuprofeta bya le Bibeleni byi ve kona hikwalaho ka tintlharhi to karhi? Xana byi kombisa leswaku byi huhuteriwe hi Xikwembu? Hi kombela leswaku u kambisisa vumbhoni bya kona.

EKA malembe-xidzana yo tala loko Yesu a nga si velekiwa, vaprofeta lava nga Vaheveru va profete hi ta ku ta ka Mesiya, leswi hi Xiheveru swi vulaka “Mutotiwa.” Vaprofeta volavo va nyikele vuxokoxoko lebyi kongomeke hi vutomi bya Mesiya—ku katsa ni rixaka leri a a ta huma eka rona—laha a a ta velekeriwa kona, nkarhi lowu a a ta fika ha wona ni leswi a swi ta endleka eka yena.

Vakreste va lembe-xidzana ro sungula C.E. a va tshemba leswaku vuprofeta byebyo byi hetiseke eka Yesu. A va titwa hi ndlela leyi mudyondzisiwa Andriya a a titwa ha yona loko a byela buti wakwe Simoni a ku: “Hi kume Mesiya.” (Yohane 1:40, 41) Xana leswi a ku ri ntiyiso? A hi kambisiseni vuprofeta bya mune eka byo tala lebyi vulavulaka hi Mesiya, naswona eka hinkwabyo hi ta xiya leswi vumbhoni byi swi vulaka.

Vuprofeta byo sungula: “U ta tshama exiluvelweni xa Davhida.”—Esaya 9:7, Bibele—Mahungu Lamanene.

Ku hetiseka ka byona: Evhangeli ya Matewu yi sungula hi marito lawa: “Buku ya matimu ya Yesu Kreste, n’wana wa Davhida, n’wana wa Abrahama.” Endzhaku ka marito lawa Matewu u vulavule hi rixaka ra Yesu leri sukelaka eka Davhida, naswona Luka mutsari wa Evhangeli na yena u endle tano.—Matewu 1:1-16; Luka 3:23-38.

Leswi matimu ma swi vulaka:

● Matsalwa ya Josephus, n’wamatimu wa Muyuda ma kombisa leswaku tirhekhodo ta matimu ya mindyangu ya Vayuda a ti hlayiwa hi mani na mani laha a ti hlayisiwe kona. Tirhekhodo teto ti lahleke hi 70 C.E. loko muti wa Yerusalema wu lovisiwa. Kambe loko muti lowu wu nga si lovisiwa, mhaka ya leswaku Yesu a a huma erixakeni ra Davhida se a yi tiviwa hi vanhu vo tala. (Matewu 9:27; 20:30; 21:9) Loko leswi a ku nga ri ntiyiso, vanhu a va ta va va swi kanetile. Kambe a ku na vumbhoni lebyi kombisaka leswaku ku ve ni munhu la ringeteke ku swi kaneta.

Vuprofeta bya vumbirhi: “Wena Betlehema Efurata, wena lontsongo ngopfu leswaku u va exikarhi ka magidi ya Yuda, eka wena ku ta huma loyi a nga ta va mufumi eIsrayele.”—Mikiya 5:2.

Ku hetiseka ka byona: Yesu u velekeriwe eBetlehema. Endzhaku ko va Khezari Awugusto a lerise leswaku vanhu va hlayiwa, Yosefa tatana wa Yesu wa muwundli u boheke ku suka eNazareta a ya “eYudiya [Yuda], emutini wa Davhida, lowu vuriwaka Betlehema, hikwalaho ka leswi a a ri xirho xa yindlu ni ndyangu wa Davhida, leswaku a ya tsarisiwa na Mariya.” Loko va ha ri kwalaho, Mariya u ‘veleke n’wana wakwe wa jaha,’ ku nga Yesu.—Luka 2:1-7.

Leswi matimu ma swi vulaka:

● Vuyimburi byi tiyisekisa mhaka ya leswaku Varhoma a va hlaya vanhu le Vuxa Xikarhi leswaku va ta va hakerisa xibalo ni ku va tsarisa evusocheni. Vumbhoni byin’wana byi nga voniwa eka tsalwa ra ndhuna-nkulu ya Murhoma leyi a yi fuma aEgipta hi 104 C.E. Kopi ya tsalwa rero leri sweswi ri nga eLayiburari ya le Britain ri hlayeka hi ndlela leyi: “Leswi masiku ya ku hlayiwa ka vanhu hi muti ni muti ma tshineleke, i swa nkoka leswaku hi lerisa vanhu hinkwavo lava tshamaka eka miganga yin’wana [swifundzha] leswaku va tlhelela emakaya ya vona, leswaku va ta kota ku hlayiwa naswona va kota ku va ni nkarhi wa ku khathalela tindhawu leti va tshamaka eka tona.”

● Loko Yesu a velekiwa, a ku ri ni miti yimbirhi le Israyele leyi a yi vuriwa Betlehema. Wun’wana a wu ri en’walungwini ekusuhi ni muti wa Nazareta. Wun’wana hi lowu khale a wu vuriwa Efurata, lowu a wu ri ekusuhi ni muti wa Yerusalema ni wa Yuda. (Genesa 35:19) Yesu u velekeriwe eka muti lowa vumbirhi, hilaha Mikiya a profeteke hakona eka malembe-xidzana ya kwalomu ka nhungu lama hundzeke.

Vuprofeta bya vunharhu: “Ku sukela eku humeni ka rito ro vuyisela ni ku pfuxa Yerusalema ku fika eka Mesiya lowa Murhangeri, ku ta va ni mavhiki ya nkombo, ni mavhiki ya 62.”—Daniyele 9:25.

Ku hetiseka ka byona: Nkarhi lowu boxiwaka eka vuprofeta bya Daniyele wu endla malembe ya 69 lama andzisiweke ka nkombo, ku nga malembe ya 483. Muti wa Yerusalema wu sungule ku pfuxetiwa hi 455 B.C.E. Hilaha swi profetiweke hakona, endzhaku ka malembe ya 483, hi 29 C.E., Yesu u ve Mutotiwa kumbe Mesiya loko a khuvuriwa kutani a tala hi moya lowo kwetsima wa Xikwembu.a—Luka 3:21, 22.

Leswi matimu ma swi vulaka:

● Eku sunguleni ka lembe-xidzana ro sungula C.E., ‘vanhu a va langutele’ Mesiya. (Luka 3:15) Eka buku yakwe leyi vuriwaka A History of Messianic Speculation in Israel, Abba Hillel Silver, xidyondzi xa Muyuda, u vule leswaku vanhu lava a va hanya emahlweni ko va muti wa Yerusalema wu lovisiwa “a va ehleketa leswaku Mesiya u ta humelela hi nkarhi wolowo.” U tlhele a vula leswaku “Mesiya a a languteriwe endzhakunyana ka 25 C.E.” U tlhele a vula leswaku ku va Vayuda va n’wi langutela hi mahlo-ngati a ku ri hileswi “a va swi tiva leswi nga ta endleka hi nkarhi wolowo.”

Vuprofeta bya vumune: “Xilahlo xakwe u ta xi endla swin’we ni xa lavo homboloka, ni ntlawa wa lava fuweke eku feni kakwe.”—Esaya 53:9.

Ku hetiseka ka byona: Yesu u beleriwe ni makhamba mambirhi, kambe u lahliwe eka sirha-bako ra Yosefa wa Arimatiya loyi a a ri xigwili.—Matewu 27:38, 57-60; Yohane 19:38.

Leswi matimu ma swi vulaka:

● Vatsari vo tala va khale lava nga riki Vakreste—ku katsa na Josephus, n’wamatimu wa Muyuda na Tacitus, n’wamatimu wa Murhoma—va tiyisekisa mhaka ya leswaku Yesu u dlayiwe ku fana ni khamba.

● Vulavisisi lebyi endliweke hi vayimburi le Palestina byi kombise masirha-bako lama pfulekeke lama kombisaka makamara kumbe masirha lama endliweke eribyeni. Ku va ni sirha-bako ro tano leri lunghiseleriweke a ku nga ta va mhaka leyikulu eka munhu wo tanihi Yosefa wa Arimatiya.

Rungula leri ri lo hi tsongolela eka vuprofeta byo tala lebyi vulavulaka hi Mesiya, lebyi hetisekeke eka Yesu. A ku na munhu la nga kanakanaka ku hetiseka ka vuprofeta byebyo. Ku hetiseka ka byona loku pakanisaka swi tiyisa ripfumelo ra hina ni ku tiyisekisa leswaku Xikwembu hi xona xi byi huhuteleke, naswona xa ha ta hetisisa vuprofeta lebyi vulavulaka hi mikateko leyi Mesiya a nga ta yi tisela vanhu lava yingisaka.

Eka xihloko lexi nga ta landzela xa swihloko leswa nxaxamelo, hi ta hlamula xivutiso lexi, lexi tlhontlhaka mianakanyo: Loko ku ri leswaku hakunene Yesu a a ri Mesiya la tshembisiweke, ha yini a pfumele ku xaniseka a tlhela a fa?

[Nhlamuselo ya le hansi]

Chati/Swifaniso leswi nga eka matluka 22, 23]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

NKARHI WA SWIENDLAKALO SWA MUNE SWA VUPROFETA LEBYI KHUMBAKA MESIYA

1 Mesiya a a ta huma erixakeni ra Hosi Davhida

1070 B.C.E.

Davhida a va hosi ya tiko ra Israyele hinkwaro

607 B.C.E.

Yerusalema yi lovisiwa hi Vababilona

455 B.C.E.

Ku huma xileriso xo pfuxeta muti wa Yerusalema

2 Mesiya a a ta velekeriwa eBetlehema wa Yuda

2 B.C.E.

Yesu a velekiwa eBetlehema wa Yuda eka rixaka ra Davhida

3 Mesiya a a ta humelela endzhaku ka malembe ya 483 loko ku humesiwe xileriso xa ku pfuxetiwa ka muti wa Yerusalema

29 C.E.

Yesu a khuvuriwa kutani a totiwa tanihi Mesiya

4 Mesiya a a ta beleriwa ni vadyohi naswona a lahliwa ni swigwili

33 C.E.

Yesu u beleriwe ni makhamba naswona a lahliwa ni swigwili