Phaphatana Ra Mivalavala—Ku Tshuburiwa Ka Mhaka Leyi A Yi Nga Tiviwi
SE I khale vanhu va le Yuropa va ri karhi va vona maphaphatana ya mivala yo hlamarisa (Vanessa cardui) naswona va tivutisa leswaku ku endleka yini ha wona loko ximumu xi hela. Xana ma fa hikwalaho ka xirhami? Ndzavisiso lowuntshwa wu tshubule mhaka yin’wana ha wona. Lembe ni lembe maphaphatana lawa ma rhurha ma ya en’walungu wa Yuropa ni le Afrika.
Valavisisi va hlanganise leswi va swi kumeke eka vulavisisi bya vona lebyi rharhanganeke swin’we ni leswi vikiweke hi magidi ya vanhu va le Yuropa malunghana ni leswi va swi voneke. Ku kumeke leswaku loko ximumu xi hela, maphaphatana lawa ya timiliyoni ma rhurhela edzongeni, hakanyingi ma hahela ehenhla hi timitara to tlula 500—xisweswo swi nga ha olovi leswaku vanhu va ma vona. Maphaphatana lawa ma rindza ku kondza ku va ni moya lowu nga ta endla leswaku ma kota ku haha hi rivilo leri endlaka 45 wa tikhilomitara hi awara ma famba mpfhuka wo leha ma ya eAfrika. Riendzo ra wona ra lembe ni lembe ri lehe tikhilomitara ta 15 000 ku suka en’walungu wa Arctic kutani ma ya fika edzongeni etindhawini leti hisaka ta le Afrika Vupela-dyambu. Riendzo ra wona ri andzisiwe kambirhi loko ri pimanisiwa ni ra phaphatana lerikulu ra le Amerika N’walungu. Loko maphaphatana lawa ma famba, lama vuyaka ku va ku ri xitukulwana xa vutsevu.
Jane Hill profesa wa le Yunivhesiti ya York, le Nghilandhi u ri: “Maphaphatana lawa ma tshama ma ri eku fambeni, ma tswalana ivi ma famba.” Lembe ni lembe maphaphatana wolawo ma suka en’walungwini wa Yuropa ma ya eAfrika ivi ma tlhelela nakambe.
Richard Fox mukambisisi la nga mininjhere wa nhlangano lowu Sirhelelaka Maphaphatana u ri: “Ntiko wa xivumbiwa lexi lexitsongo wu le hansi ka giramu [0.04 oz], byongo bya xona byi ringana ni nhloko ya neleta naswona maphaphatana lawa a ma dyondzisiwi nchumu hi lamakulu malunghana ni ku rhurhela endhawini yin’wana.” Fox u tlhela a vula leswaku “khale vanhu a va ehleketa leswaku [xitsotswana lexi] xi hungiwa hi moya xi ya kun’wana ni kun’wana laha wu yaka kona ku kondza xi fa hikwalaho ka xirhami xa le Britain naswona a va nga ha ri na ntshembo wo vona maphaphatana man’wana. [Kambe ndzavisiso lowu] wu kombise leswaku maphaphatana lawa ma kota ku famba mpfhuka wo leha swinene.”