Dyondzo 1
Ku Vulavula Marito Lama Tsakisaka Ya Ntiyiso
1-3. Xana ku vulavula ka vanhu ku sungurise ku yini, naswona ku ndlandlamuxisiwe ku yini ke?
1 Yehova i Muvumbi lonkulu wa ku vulavula. Ku dzunisa hinkwako ku fanele ku ya eka yena hikwalaho ka ndlela leyi yo hlamarisa ya ku vulavurisana exikarhi ka swivumbiwa leswi nga ni vutlhari. Naswona tanihi leswi hinkwaswo leswi Xikwembu xi swi endlaka swi nga leswinene, hi nga tiyiseka leswaku nyiko ya xona ya ku vulavula eka munhu, eku sunguleni a ku ri yin’wana ya ‘tinyiko leti hetisekeke,’ letiya ku kombeteriwaka eka tona eBibeleni eka Yakobo 1:17. Malunghana ni ku vulavula ka vanhu, Ludwig Koehler mutivi wa marito, u tsarile a ku: “Leswi hakunene swi humelelaka eku vulavuleni, ndlela leyi xitwi xi susumetaka mintlhaveko ha yona . . . yi va rito leri vuriwaka, a swi twisiseki. Ku vulavula ka munhu i xihundla; i nyiko ya Xikwembu, i singita.”
2 Xisweswo loko Adamu a vumbiwa u nyikiwile nxaxamelo wa marito. Nakambe a a ri na vuswikoti byo sungula marito lamantshwa. Entiyisweni a a nyikiwile vuswikoti byo vulavula hi laha ku humelelaka. A a nga koti ku phofula mianakanyo ya yena hi mavulavulelo lamanene ntsena, kambe u tlhele a va ni vuswikoti byo twisisa ku vulavula. Leswi hi swi tiva hi mhaka ya leswi Xikwembu xi vulavuleke na Adamu, xi n’wi nyika swiletelo. Hi ku fanana, Adamu u swi kotile ku vulavula na Evha.—Gen. 1:27-30; 2:16-20.
3 Hambi swi ri tano, hi nkarhi wa vuhomboloki lebyikulu emisaveni, exihondzweni xa Babele, Xikwembu xi pfilungane ririmi ra vanhu. (Gen. 11:4-9) Kutani xexo hi xona xivangelo xa leswi namuntlha ku nga ni tindzimi to tala, leti to tala ta tona ti nga ni swindzin’wana swo hambana-hambana. Tin’wana ta tindzimi leti ti vulavuriwa hi mintlawa leyitsongo ya rixaka naswona tin’wana ti vulavuriwa hi timiliyoni ta vanhu. Ririmi ra munhu, ku fana ni munhu hi byakwe, ri le kule swinene ni ku hetiseka ka rona ko sungula. Nkarhi na nkarhi ririmi ra yena ri tirhisiwa ku hangalasa mavunwa ni ku hambukisa vanhu eka Xikwembu.
4. Hi fanele hi ma tirhisisa ku yini matimba ya hina ya ku vulavula?
4 Hi tlhelo rin’wana, hina, tanihi vatirheli va Yehova, hi lava ku tirhisa matimba ya ku vulavula hi ndlela leyi faneleke. Hi ni lunghelo ro vulavula ni vanhu malunghana ni Xikwembu xa ntiyiso ni ku avelana na vona rungula ra xona leri nyanyulaka ra vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyintshwa yo lulama. Leswaku hi endla leswi hi ndlela leyi humelelaka, Buku Yo Letela Ya Xikolo Xa Vutirheli Bya Le Tilweni, yi lunghiseleriwile.
5, 6. Ha yini swi ri swa nkoka swinene leswaku leswi hi swi vulavulaka swi va ntiyiso?
5 Ku vulavula marito ya ntiyiso. Ku tirhisiwa loku faneleke ka matimba ya ku vulavula ku lava leswaku leswi hi swi vulavulaka swi va ntiyiso hi minkarhi hinkwayo, swi twanana hi laha ku heleleke ni Rito ra Xikwembu. Mavunwa a ma nge swi koti ku nyikela rihanyo ra moya eka vayingiseri. Kutani muapostola Pawulo u tsundzuxile hi vutlhari a ku: “Landza ntila wa marito lama tiyeke ya xiviri, lawa u ma tweke eka mina.” Ha yini ke? Hikuva ‘ntila wolowo wa marito lamanene’ a wu huma eka Xikwembu. (2 Tim. 1:13) Pawulo u tsundzuxe leswaku van’wana a va ta ‘hambukisa tindleve ta vona ekule ni ntiyiso,’ kambe u kombise leswaku nchumu lowu faneleke i ku “twarisa Rito,” Rito ra Xikwembu. Kutani hi fanele ku namarhela Rito ra Xikwembu ra ntiyiso, hi ri tirhisa tanihi xisekelo xa ku chumayela ni ku dyondzisa hinkwako loku hi ku endlaka.—2 Tim. 4:1-5.
6 Hi swi tiva kahle leswaku rito leri faneleke leri vuriweke hi nkarhi lowu faneleke ri nga nghenisa munhu endleleni yo ya evuton’wini lebyi nga heriki kumbe ri n’wi pfuna ku tshama endleleni ya vutomi. (Swiv. 18:21; Yak. 5:19, 20) Kutani ku tirhisiwa loku faneleke ka marito i ka nkoka lowukulu eka un’wana ni un’wana wa hina tanihi vatirheli, naswona Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni xi lava ku kandziyisa mhaka leyi.
7-9. I muxaka wihi wa marito lama hakanyingi ma humelelaka swinene?
7 Ku hlawula ka Marito. Marito ma kunguhateriwe ku phofula mianakanyo leyi humaka emiehleketweni ya xivulavuri yi ya eka vayingiseri va xona. Leswi swi nga endliwa hi laha ku humelelaka, ntsena loko xivulavuri xi hlawula marito lama phofulaka mianakanyo ya xona ni lama tiviwaka kumbe lama khomiwaka hi ku hatlisa hi vayingiseri va xona hi laha ku pakanisaka ntsena. Ku hlawula loku humelelaka ka marito a ku ti hi ku olova eku sunguleni. Hambi a ri Hosi Solomoni, la tlhariheke, muhlengeleti wa Israyele, “[a a] vutisisa, a lavisisa, a lunghisa marito layo tala ya vutlhari. Mudyondzisi u chivirike ku kuma swihlambanyiso leswi tsakisaka, kutani leswi tsariweke hi ku lulama i marito ya ntiyiso.” (Ekl. 12:9, 10) Kutani swi lava matshalatshala ya mianakanyo, ku lavisisa ni ku avanyisa lokunene leswaku u kuma marito lama rhandzekaka. Eka ndzimana ya vukhume-n’we ya ndzima leyi fanaka ya Bibele, ku humelela ka marito lama hlawuriweke kahle ka kombisiwa. “Marito ya lavo tlhariha” ya fanisiwa ni “tinsungunhu” leti susumetaka ni ku khutaza vanhu ku famba egondzweni leri yaka evuton’wini.
8 Ku olovisiwa ka marito hi wun’wana wa misinya ya milawu yo sungula ku yi dyondza. Leswaku u endla mhaka yi humelela, marito a ma fanelanga ma rharhangana kumbe ma nonon’hwa. Entiyisweni, ku olovisa i xilotlelo xo twisisa naswona xisweswo i mpfuno lowukulu wo hlayisa mhaka emiehleketweni. I yini lexi nga vaka lexi olovaka kambe xi ri lexi nga ni matimba swinene ku tlula marito lawa yo sungula ya Rhekhodo ya Bibele lama nge: “Eku sunguleni Xikwembu xi tumbuluxile tilo ni misava”? U nga ka u nga ma rivali. Kutani ke, swa ha fana ni makumu lama fikeleriweke hi muhlengeleti wa vutlhari endzhaku ka ku anakanyisisa ka yena hinkwako loko a ku: “Chava Xikwembu, u hlayisa milawu ya xona, hikuva hi yona mfanelo hinkwayo ya munhu.”—Ekl. 12:13.
9 Hi lava ku papalata marito lama tumbetaka ku twisiseka ka ntiyiso wa Xikwembu. A hi lavi ku ‘rharhanganisa xitsundzuxo hi marito lama kalaka vutivi.’ (Yobo 38:2) Hikuva i mani loyi a nga ta twa ni ku twisisa “loko mhalamhala yi nga pfumi swinene”?—1 Vakor. 14:8.
10, 11. Yesu i xikombiso xa hina eku vulavuleni hi ndlela yihi?
10 Hinkwerhu hi nga pfuneka eka xikombiso lexinene xa Kriste Yesu. Ku veka ka yena marito hi ndlela leyi olovaka ni swikombiso leswi humaka eka swiendlakalo leswi tolovelekeke swa vutomi a swi ri ni nsusumeto wa matimba eka vayingiseri. Tsundzuka nkulumo ya yena leyi nyikeriweke entshaveni ekusuhi na Kapernawume, hi laha yi andlariweke ha kona eka ndzima ya vuntlhanu ku ya eka ya vunkombo ya Evhangeli ya Matewu. Xana a a ri xivulavuri lexi nga cinca-cinciki rito? E-e. Xana a a vula marito lama pfilunganyaka ke? Nikatsongo. Yesu a a khathalela ku nghenisa ntiyiso emianakanyweni leswaku wu ta khumba timbilu ta vanhu. Entiyisweni a a ri ni mianakanyo ya Tata wa yena, Yehova. Xikombiso xa yena hi lexinene loko ku tiwa eka mavulavulelo ya vatirheli hinkwavo va Yehova.
11 Hi nga tshuki hi byi tekela ehansi vuyelo bya matimba bya marito lama twisisekaka, yo olova, lama hlawuriweke kahle ya ntiyiso. Ma nga tsakisa, ma nga nyika matimba, ma nga susumetela ku endla xo karhi. Hi nkulumo ya Yesu, mhaka leyi nga eka Luka 4:22 yi hi byela leswaku vayingiseri “hinkwavo [a] va vula vumbhoni byo saseka ehenhla ka yena, va ri karhi va hlamala marito layo saseka lama humaka enon’wini wa yena.” Vaapostola va yena na vona va kume vayingiseri vo tala lava tiyimiseleke. Leswi swi ve tano ku nga khathariseki mhaka ya leswaku Vayuda lava tlakukeke va nkarhi wolowo va teke vaapostola volavo tanihi vanhu “ntsena, lava ni ku dyondza va nga dyondzangiki.” (Mintirho 4:13) Xana nhlamuselo a ku ri yihi ke? A va dyondze maendlelo ya vona eka N’wini wa vona, Kriste. Xana xexo a hi xikhutazo lexikulu eka vatirheli va Xikwembu namuntlha, lavatsongo ni lavakulu ke?
12. Vatswari va nga va pfunisa ku yini vana va vona ku dyondza ku tiphofula kahle?
12 Vatswari va nga pfuna swinene vana va vona ku tiphofula kahle. Ekaya, ku vulavula lokunene ka siku na siku ku nga tolovetiwa hi xikombiso na hi ku dyondzisa. Misinya ya milawu ya Bibele, leyi yi faneleke ku kongomisa ku vulavula ka munhu, yi nga nghenisiwa emianakanyweni ya vantshwa. (Deut. 6:6-9) Mindyangu yo tala yi teka timinete ti nga ri tingani mixo wun’wana ni wun’wana yi bula hi ndzimana ya Bibele ya siku hi laha yi andlariweke ha kona eka xibukwana lexi nge Ku Kambisisa Matsalwa Siku Na Siku, naswona hi minkarhi yin’wana yi hlaya swin’we Xihondzo xo Rindza kumbe Awake! Lebyi i vuleteri lebyi hlamarisaka eka ndyangu, byi engetela marito lamantshwa eka mavulavulelo ya vona ni ku kombisa ndlela leyi marito lawa ma nga xaxametiwaka ha yona hi ndlela leyi tsakisaka leswaku ku vulavurisaniwa hi ndlela leyi humelelaka ni van’wana. Hi ndlela leyi, ndyangu nakambe wu kuma mianakanyo ya Yehova ehenhleni ka timhaka, naswona ku vulavula ka vona ku ta swi kombisa sweswo.
13-16. Leswaku hi pfuneka hi xitalo eka Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni, hina hi hexe hi fanele hi endla yihi?
13 Ku endla nhluvuko hi ku hlanganyela eka Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni. Hi mpfuno wa ntila wo dyondza lowu andlariweke eka Buku leyi yo Letela, hinkwerhu ka hina lava, hi ku tshembeka, hi navelaka ku endla nhluvuko evutirhelini hi ta pfuniwa ku tirhisa ‘marito lama tsakisaka, marito lama faneleke ya ntiyiso.’ Ku nga khathariseki vukhale kumbe dyondzo leyi u nga na yona, loko u titshega hi nkongomiso wa Yehova na hi moya wa yena u nga endla nhluvuko ivi u ya emahlweni evutirhelini bya Vukriste. Kambe i swa nkoka eka wena ku endla matshalatshala lama lavekaka. U khutaziwa ku “anakanya timhaka leti, [u tinyiketela, NW] eka tona, leswaku ku ya mahlweni ka wena ku voniwa hi vanhu hinkwavo.”—1 Tim. 4:15, BX.
14 Matshalatshala ya un’wana ni un’wana wa hina ma katsa ku tiyimisela ku va kona eminhlanganweni hinkwayo ya bandlha ya vanhu va Yehova, ivi u fambisana ni ku tiyimisela koloko. Ngopfu-ngopfu eka minongonoko ya vhiki na vhiki ya Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni, ku ta va na mpfuno lowu nga ta nyikeriwa leswaku u kota ku hetisisa xitsundzuxo xa muapostola Pawulo lexi nge: “Endla hi matimba ku vonaka u ri la nkhensekaka emahlweni ka Xikwembu, u nga ri na tingana hi ntirho wa wena, u dyondzisa Rito ra ntiyiso hi ndlela leyinene.”—2 Tim. 2:15.
15 Munhu un’wana ni un’wana, wa xinuna kumbe wa xisati, lontsongo kumbe lonkulu, loyi a vaka kona eminhlanganweni ya bandlha a nga tsarisa ivi a kuma mimpfuno ya xikolo lexi. U nga ha tsarisa hambi u khuvuriwile kumbe e-e. Lava kumbexana va pfumalaka dyondzo yo karhi ya xikolo va fanele ku tsundzuka leswaku Xikwembu xi swi vone ka ha ri emahlweni leswaku rungula ra Mfumo a ri ta ariwa hi vo tala lava va tlhariheke hi ndlela ya nyama, lava tswariweke hi tinghanakana, lava dyondzekeke swinene hi langutelo ra misava. (1 Vakor. 1:26-29) Kambe u tlhele a swi tiva ka ha ri emahlweni leswaku vo tala lava va tekeriwaka ehansi hi langutelo ra misava a va ta ri hlayisa, ivi hi ku swi rhandza va ri hundzisela eka vanhu van’wana lava nga ni ndlala ya ntiyiso. Hi ku tsarisa exikolweni lexi, ni ku fambisana ni tidyondzo ta xona hi ku tshembeka, u ta kongomisiwa eka vutivi lebyi entiyisweni byi nga ta ku pfuna ku vulavula marito lama tsakisaka ya ntiyiso eka vanhu va timbilu letinene. Leswi swi ta phyuphyisa wena, swi tlhela swi phyuphyisa lava va ku yingisaka.
16 Ehenhla ka hinkwaswo, hi ku va xichudeni lexi gingiritekaka xa dyondzo leyi, u ta va u lava ku fikelela leswi Hosi Davhida wa Israyele a swi khongeleleke hi rito ni xiendlo: “Wa nga amukela marito ya nomu wa mina, ni ku anakanya ka mbilu ya mina, wena Yehova, ribye ni mulweri wa mina!” (Ps. 19:14) Vakriste hinkwavo va fanele va navela swinene ku kota ku vulavula kahle, hi minkarhi hinkwayo va tirhisa marito lama ma nga ta va lama tsakisaka eka Muvumbi. Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni xi ku nyikela mpfuno lowu nga ni ntikelo leswaku u fikelela pakani yoleyo.