Mimoya Leyi Nga Vonakiki—Xana Ya Hi Pfuna? Kumbe Ya Hi Vavisa?
1, 2. (a) Van’wana va pfumela yini ehenhleni ka makhombo lama vangeriwaka hi swilo swo tanihi ndlati? (b) Xana van’wana va tshemba yini hi vafi?
MAPAPA ya ntima ma hlengeletana. Ri pfuma. Mpfula yi sungula ku na swinene. Eximutanini xin’wana ndyangu wa vanhu va nkombo wu hlengeletanile, naswona swirho swa ndyangu swi tshemba leswaku va kokwa wa vona lava feke khale va ta swi sirheleta. Va nga rindzelanga, ndlati yi ba, kutani yindlu yi lumekiwa. Ku lo pona vambirhi ntsena endyangwini. Kutani vanhu vambirhi lava va poneke sweswi “va chava ku tshama ndhawini yoleyo hikuva va ehleketa leswaku yi loyiwile ni leswaku ku na noyi loyi a ringetaka ku heta ndyangu hinkwawo.”
2 Xiviko xexo xi humelele eka The Times of Swaziland, January 28, 1977. Ndyangu lowu swi nga endleka leswaku a wu swi tiva kahle leswaku ndlati yi vangeriwa hi gezi leri nga kona emapapeni. Kambe xiviko xi komba leswaku a va pfumela nakambe leswaku nala a nga kota ku endla leswaku mimoya leyi nga vonakiki yi kongomisa ndlati endhawini yin’wana, naswona a va pfumela leswaku vakokwa wa vona lava nga fa va nga swi kota ku nyika nsirhelelo lowu lavekaka.
3. I yini leswi vanhu vo tala va pfumelaka leswaku hi swona swi vangelaka makhombo, mavabyi ni swirhalanganya swin’wana?
3 Sweswi languta emutini wa Vantima ni muti wa nyamusoro kumbe “mungoma.” Ku ni manana na xihlangi xa yena lexi vabyaka. Loko xi sungula ku va na mukhuhlwana no chuluka u hatlisile a xi yisa exibedlele xa le mutini. Endzhaku ka mavhiki loko a yile hi ku phindha-phindha no tirhisa mirhi leyi a nyikiweke exibendlhele, xihlangi xi vabya ngopfu. Hikwalaho ka ku heleriwa hi ntshembo manana u ye emungomeni, hi ku tshemba ku hanyisiwa. A hi yena ntsena la teke kwalaho. Jaha ri tele ku ta lava “murhi” leswaku ri tlhantlha swiphiqo eku kumeni ka ntirho. Mukhalabya, la lunghiselelaka riendzo ro leha, wa ha ku amukela “mhamba” yo famba na yona. Kavula, vanhu lava hinkwavo va tiva hi switsongwa-tsongwana tanihi leswi vangela vuvabyi, hi ku tshikeleleka ka ikhonomi tanihi loku vangelaka ku pfumaleka ka ntirho, hi ku chayela u pyopyiwile na movha lowu nga ni xihoxo swi ri leswi vangelaka makhombo ya le mapatwini. Kambe hi tlhelo rin’wana va pfumela leswaku wona makhombo lama ya nga vangeriwa kumbe ya sirheletiwa hi mimoya leyi nga vonakiki ni leswaku mungoma u kuma matimba eka yona mimoya leyi nga vonakiki.
4, 5. Ha yini vungoma byi ri na xiphemu xikulukumba evuton’wini bya vanhu vo tala eka matlhelo yo hambana ya misava? Njhani?
4 Le Afrika, eswihlaleni swo tala swa Pacific, Asia, eswiphen’wini swo tala swa Amerika Dzonga ni le tindhawini tin’wana to tala emisaveni hinkwayo, timiliyoni to tala ti ni ku pfumela loku fanaka. Evuton’wini bya vona bya siku na siku va khathalela leswi mimoya yo tano leyi nga vonakiki yi nga swi endlaka, yi swi endlela vona kumbe yi lwisana na vona. Va pfumela leswaku rifu a hi makumu ya vutomi kambe i ku ntshunxiwa ka moya emirini. Eka vona, rifu ko va nkarhi ntsena wa ku hundza ka moya wu ya evuton’wini lebyi landzelaka kumbe “misava ya swivumbiwa swa moya.”
5 Leswi a swi pfumeriwi ntsena hi vanhu lava nge tindhawini ta le makaya kumbe lava nga dyondzangiki, nakambe ni le xikarhi ka vanhu vo tala lava dyondzekeke lava tshamaka emadorobeni lamakulu. Kun’we ni lava tirhisaka vukhongeri bya mikhuva ya rixaka, swirho swo tala swa tikereke ta Vujagana ni mimpambukwa ya Mamoslem va pfumela leswaku swiendlakalo swa vutomi swi lawuriwa kumbe swi fambelana na mimoya leyi nga vonakariki. Loko ku humelela khombo, ro tanihi ku vabya ngopfu kumbe ku fa kan’we-kan’we endyangwini, va vonana na nyamusoro kumbe mungoma. A nga ha hoxa “tinhlolo” kumbe a tirhisa yin’wana ndlela ya ku va byela leswaku mimoya ya vakokwa wa vona lava feke ya vilela kumbe loko vakambisisi va ri vahlaseriwa va vuvabyi lebyi vangeriwaka hi valala. A nga ha va nyika timhamba leswaku va ti ambala kumbe switshungulo leswaku va titiyisa hi swona. Hakanyingi ku tlhaviwa mbuti, nyimpfu kumbe huku leswaku ku miyetiwa mimoya leyi nga vonakiki.
6. I swivangelo swihi swin’wana leswi vangelaka vanhu vo tala leswaku va ya eka vanyamusoro?
6 Timhaka leti vangelaka vanhu emisaveni hinkwayo leswaku va ya eka vanyamusoro kumbe vangoma ti hlayile: i ku biya muti ni ndyangu; ku tiyisa n’wana la ha ku velekiwaka; ku herisa vumhika kumbe ku sivela ku onhakeriwa hi khwiri; ku sivela makhamba; ku endla vanghana; ku humelela eku rhandziweni, ebindzwini, loko ku hlotiwa, eswikambelweni exikolweni hambi ku ri emintlangwini. Swipano swa bolo swi hirhe mungoma leswaku a swi pfuna ku hlula. Loko va lahlekeriwa hi ntirho, vanhu van’wana va vonana ni mungoma naswona va nyikiwa murhi leswaku va wu tola etinxiyeni, kumbe rimitsu leswaku va ri veka hansi ka ririmi loko va ri karhi va vulavula na muthori la languteriweke. Ku phahla loku hlawulekeke ka endliwa etindhawini ta vurimi loko ku byariwa mbewu kumbe hi matshalatshala yo vitana mpfula. Exikarhi ka vanhu vo tala, loko ku fa munhu, rixaka rin’wana ni rin’wana kumbe vanhu va kwalaho va phahla hi mukhuva wa vona. Kambe hambi ko va swihi leswi endliwaka, eka mhaka yin’wana ni yin’wana xikongomelo i ku miyeta mimoya leyi nga vonakiki evukarini bya yona kumbe ku kombela mpfuno wa yona. Hambi leswi ku hlangana ku nga ta ka ku nga voniwi minkarhi hinkwayo, mikhuva yo tala ya mihiva-hivana ni mikhuva leyi rhendzeleke ku velekiwa ka n’wana, ku yimba, ku sungula minkhuvo, vukati, ku hlota, ku fuwa tihomu, ku va na tiko na ku fa swi hlanganile hi ku kongoma kumbe hi ku nga kongomi ni ku gandzela mimoya leyi nga vonakiki.
7. Hi swihi swivutiso leswi tlakukaka, naswona i yini lexi kombisaka leswaku tinhlamulo ta vanhu ti ri toxe a ti anelanga?
7 Xana mimoya leyi nga vonakiki leyi nga na matimba lama tlulaka ya munhu yi kona hakunene? Ku ni vumbhoni lebyi khorwisaka ku komba leswaku yi kona. Loko swi ri tano, xana hi ta vuyeriwa hi leswinene kumbe ho tivangela khombo loko hi lava ku vulavula na mimoya yoleyo leyi nga vonakiki kumbe loko hi kombela ku pfuniwa hi yona? Xana mimoya yo tano i ya vakokwa wa hina lava feke? Hi xikombiso, xana maxaka lama nga fa ya pfuna hakunene ku sirheleta kumbe ku tsundzuxa lava hanyaka? Loko ku lava mpfuno wa mimoya leyi nga vonakiki swi pfuna, hikwalaho ka yini hakanyingi hi twa swiviko swa makwanga, ku xisa, ku tikhoma loko biha, hambi ku ri ku dlaya exikarhi ka lava va katsekaka swinene eku gandzeleni ka mimoya? Ha yini ku ri na mianakanyo yo tala yo hambana-hambana, mikhuva na malangutelo, leswi swo tala swa swona swi hambaneke? Xana hi nga hundzukela kwihi leswaku hi kuma tinhlamulo letinene?
NDLELA YO KUMA TINHLAMULO LETINENE
8. Hi wihi nhlengeleto wa “matsalwa” lawa Mutumbuluxi a ya nyikeke? Ha yini?
8 Hambi ko va wahi malungutelo ya vona hi ta matimba ya mimoya, vanhu vo tala va pfumela leswaku ku fanele ku ri na un’wana la nga Xihlovo xa vutomi hinkwabyo, Mutumbuluxi la nga riki na ku hela. Leswi ku nga yena musunguri wo Nyika Vutomi u vuriwa Tatana lonkulu wa vanhu hinkwavo. Kutani ke, xiya xivutiso lexi: Loko u ri tatana wa ndyangu kutani u famba u ya kule ni vana va wena, xana a wu nga ta va tsalela hi masiku? Vatatana lavanene va endla sweswo, va tivisa vana va vona hi ta vutomi bya vona ni ku va laya hi rirhandzu. Xana vanhu va na kona ku vulavurisana ko tano na Mutumbuluxi wa vona ni Tatana? Nhlamulo yi ri, Ina, ku ni nhlengeleto wa “mapapila” ya 66 kumbe matsalwa lama huhuteriweke lama humaka eka Mutumbuluxi lama nga ni rungula ra nkoka ni ndzayo eka hina hinkwerhu. Nhlengeleto wolowo wa matsalwa lama huhuteriweke i: Bibele.
9. I yini lexi kombisaka leswaku Bibele a hi buku ya rixaka kumbe vanhu van’we?
9 Bibele yi tsariwile, ku nga ri hi Valungu, kambe hi vavanuna va le Vuxa-xikarhi, aAsia. Kambe i ya vanhu hinkwavo, hinkwako. A yi hlawuli vanhu hikwalaho ka ndhawu leyi va tshamaka eka yona, rixaka kumbe muvala, hambi i va xitshopana, va ntima, vo basa, va buraweni. Eka yona hi kuma marito lama huhuteriweke ya muapostola Petro lama nge: “Kunene ndza swi vonisisa leswaku Xikwembu a xi yi hi nghohe ya vanhu; kambe xikarhi ka matiko hinkwawo, loyi a xi chavaka, a endla leswi lulameke, xa n’wi tsakela.”—Mintirho 10:34, 35.
10. I tindlela tihi leti Bibele yi hlawulekeke no hambana ha tona?
10 Exikarhi ka tibuku ta ntsandza vahlayi leti tsariweke, Bibele ko va yona ntsena leyi fikelelaka endzhaku eku sunguleni ka vurunguri bya vanhu ku tlula matsalwa wahi na wahi ya khale, yi tsariwe hi vavanuna va 40 ku sungula hi Muxe malembe lama lavaka ku va 3 500 lama hundzeke (hi 1513 B.C.E.). Hambi swi ri tano, ku ni ku twanana loku xiyekaka eka tibuku hinkwato ta 66 ta Bibele. Magidi ya timiliyoni ta tikopi, leti heleleke kumbe swiphemu, ma hangalasiwile hi tindzimi leti tlulaka 1 800. I ntiyiso leswaku eka tindzimi tin’wana Bibele ko va yona ntsena buku leyi kandziyisiweke. Xa nkoka swinene hi leswaku, ko va yona ntsena emisaveni buku leyi nyikaka mhaka leyi nga erivaleni ya masungulo ya munhu, xivangelo xa swiphiqo swa yena leswi nga kona sweswi ni leswaku vumundzuku byakwe byi ta va njhani. Handle ka ku kanakana, Bibele yi hlawulekile.
11. I mani vito ra Mutumbuluxi, naswona hi tihi timfanelo tin’wana ta yena?
11 Bibele yi hi hlavutela hi vito ra Mutumbuluxi wa matilo ni misava—Yehova—vito ra Xiheveru leri vulaka “La Vangelaka Leswaku Swilo Swi Va Kona.” Ha yena Psalma 83:18 yi ri: “Va ta tiva leswaku wena loyi vito ra yena a nga Yehova, u tlakukile henhla ka misava hinkwayo.” I Xikwembu “lexi nga hembiki,” lexi vuriwaka eka Tito 1:2. Kutani u nga tshemba Yehova. A nga hembi, a nga xisi, a nga dyeleti. Nakambe Psalma 86:15 yi vula leswi hi yena: “Kambe wena, Yehova, u Xikwembu lexi twelaka vusiwana, lexa tintswalo, la hlwelaka ku kariha, la teleke tintswalo ni vunene.” Xana hi nga tiyisekisa ku yini hi sweswo? Xana hi nga tshembisa ku yini leswaku buku ya xona, Bibele, i buku ya ntiyiso?
VUPROFETA BYA BIBELE BYI KOMBISIWE BYI RI NTIYISO
12. (a) I yini xi kombisaka leswaku Bibele i ya ntiyiso? (b) Hi byihi vuprofeta byin’wana lebyi vhumbeke ehenhleni ka Yesu Kriste lebyi hetisekeke madzana ya malembe endzhaku ka loko byi tsariwile?
12 Mhaka ya matimba ya leswaku Bibele i ya ntiyiso hi leswaku yi na vuprofeta bya madzana lebyi nga hetiseka. Vuprofeta i ku vhumba swiendlakalo swa nkarhi lowu taka. Hi xikombiso, ku ni vuprofeta byo tala hi ta Mudyondzisi Lonkulu, Yesu Kriste. Hinkwabyo byi endliwe madzana ya malembe a nga si velekiwa. Hinkwabyo byi kombisiwe byi ri ntiyiso. Muprofeta Esaya u vhumbe leswaku Yesu a a ta velekiwa hi wanhwana. (Esaya 7:14) Ku tlula 700 wa malembe endzhakunyana leswi swi hetisekile. (Matewu 1:23) Mikea 5:2 yi vhumbe leswaku a a ta velekeriwa eBetlehema. Zakaria 11:12 yi vhumbe leswaku a a ta xengiwa hi swiphemu swa 30 swa silivhere. Psalma 22:16-18 yi vhumbe leswaku swandla ni minkondzo yakwe a swi ta tlhaviwa ni leswaku tinhlolo a ti ta hoxiwa hikwalaho ka nguvu yakwe. Hambi ku ri ku huwelela ka yena ka mahlomulo emhandzini ya nxaniso a ku vhumbiwile eka Psalma 22:1. Vuprofeta lebyi hinkwabyo, na byin’wana byo tala byi hetisekile, tanihi laha marungula ya timbhoni leti swi voneke hi mahlo ya kombisaka ha kona.—Matewu 2:1-6; 26:14, 15; Yohane 20:25; Matewu 27:35, 46.
13. Hi byihi vuprofeta bya khale lebyi hetisekaka namuntlha?
13 Xana leswi a swi hi nyiki vumbhoni bya matimba bya leswaku Bibele i buku ya ntiyiso? Hambi swi ri tano, un’wana a nga ha ku, ‘Ina, kambe hinkwaswo sweswo swi humelele khale.’ I ntiyiso, hambi ku ri namuntlha, vuprofeta byo tala bya Bibele bya hetiseka emahlweni ya hina. Ku sukela hi 1914 hi vonile tinyimpi letikulu na ku dlayiwa ka vanhu swonghasi, kun’we na ku hangalaka ka ku kayivela ka swakudya na mavabyi, tanihi laha swi hlamuseriweke ha kona hi ririmi ro fanekisela eka Nhlavutelo 6:1-8. Vunyingi bya varhangeri va misava bya pfumela leswaku a byi swi tivi leswaku byi nga swi ntlhantlhisa ku yini swiphiqo leswi ngo ya swi kula exikarhi ka vanhu. Swilo leswi swi vangela ku chava, hi laha Bibele yi vhumbeke ha kona yi ku: “Vamatiko va ta xaniseka, . . . vanhu va ta hela matimba hi ku chava, ni ku langutela leswi nga ta ta la misaveni.”—Luka 21:25, 26; nakambe hlaya 2 Timotiya 3:1-5.a
14. Hi swihi swivutiso leswi Bibele yi nga ta hi hlamulela swona hi ntiyiso?
14 Kutani ke, Bibele yi hi byela yini hi ta mimoya leyi nga vonakiki? I vamani naswona yi huma kwihi? Ku vuriwa yini hi matimba ya yona ya ku hi pfuna kumbe ya ku hi vavisa? Kutani hi fanele ku endla yini leswaku hi kota ku tsakela vutomi lebyinene, bya ku rhula ni lebyi sirheletekeke lebyi naveriwaka hi vanhu hinkwavo lava tolovelekeke?
I VAMANI LAVA TSHAMAKA EXIVANDLENI XA MOYA?
15, 16. (a) Xana va kona vanhu van’wana va moya handle ka Yehova Xikwembu? (b) Xana vanhu hinkwavo, va moya kumbe va nyama va kolota vutomi bya vona eka mani?
15 Bibele yi kombisa leswaku hina vanhu lava hanyaka laha misaveni a hi hina ntsena vanhu lava hanyaka lava tlhariheke exivandleni hinkwaxo. Yi hlavutela leswaku, tanihi leswi ku nga ni xivandla xa swivumbiwa swa nyama leswi hefemulaka moya wa misava, swi nwa mati ya yona ni ku vanhu va dya swakudya swa yona, nakambe ku na xivandla xa vanhu va moya lava va nga titshegiki hi swilo leswi nga laha misaveni leswaku va hanya. Kutani yi kombisa leswaku Lonkulu swinene exivandleni xolexo xa moya i Mutumbuluxi hi byakwe, Yehova Xikwembu. Ha yena Yesu u te: “Xikwembu i moya; lava xi gandzelaka, va fanele ku xi gandzela hi moya ni ntiyiso.”—Yohane 4:24.
16 Sweswi ku ni vanhu va kwalomu ka timiliyoni ta magidi-mune ta lava hanyaka emisaveni. Bibele yi hlavutela leswaku exivandleni xa moya, handle ka Mutumbuluxi ku ni timiliyoni ta vanhu va moya lava tiviwaka tanihi tintsumi. (Daniel 7:9, 10; Nhlavutelo 5:11) Hinkwaswo leswi swin’wana swi amukele vutomi bya swona eka Mutumbuluxi wa tilo ni misava kutani swi vile kona khale munhhu a nga si tumbuluxiwa. Hi laha Nhlavutelo 4:11 yi vulaka ha kona: “[Yehova] Xikwembu xa hina, u lulameriwe hi ku kwetsima, ni xichavo, ni matimba, hikuva u tumbuluxile swilo hinkwaswo, kutani swi kona, kambe swi tumbuluxiwe hi ku rhandza ka wena.” Ku hava vanhu va nyama kumbe va moya lava nga kolotiki vutomi bya vona eka Yehova Xikwembu, Mutumbuluxi.
17. (a) I mani wo sungula ku xandzukela Xikwembu? (b) I vamani vaxandzuki van’wana lava tihlanganiseke na yena?
17 Mhaka ya matimu ya Bibele yi komba leswaku endzhaku ka ku tumbuluxa ka le Edeni ka vanhu vo sungula va Xikwembu, jaha ni wanhwana, Adamu na Evha, ntsumi yin’wana ya matimba, hikwalaho ka ku susumetiwa hi vutianakanyi na ku tikurisa, yi xandzukele Xikwembu. Hi ku tirhisa vuxisi na ku khongotela ka yona ka vutianakanyi, yi humelerile leswaku yi kuma mpatswa wo sungula wa vanhu leswaku va yi joyina eku xandzukeni ka yona. Leswi yi hundzukeke nala wa Yehova, Mutumbuluxi, yi vuriwa Sathana, leswi hi Xiheveru swi vulaka ku “mukaneti” kumbe “nala.” (Genesa 3:1-13; Nhlavutelo 12:9) Endzhakunyana u kokele vana van’wana va Xikwembu va le matilweni kumbe tintsumi leswaku va landzela ndlela leyi fanaka ya ku xandzuka.
18. (a) Xana swivumbiwa sweswo swa moya swi xandzuke rini? (b) I yini lexi swi susumeteleke ku tshika ku tirhela Yehova?
18 Muapostola Petro u vulavula hi mimoya yoleyo “leyi ingi yi tiarisa khale loko Xikwembu xa ha langutele hi ku leha ka mbilu eminkarhini ya Nowa.” (1 Petro 3:19, 20) Matimu ya Bibele ya komba leswaku ku navela ka rimbewu ku vile ni xiphemu eka ku nga yingisi loku, ku vangela vana lava va moya leswaku va ta laha misaveni, va ambala xivumbeko xa vumunhu bya nyama kutani va tshika ndhawu leyi a va averiwe eka yona evutirhelini bya Yehova. Hi masiku ya Nowa emahlweni ka ndhambi, eka Genesa 6:2 hi hlaya ku: “Vana va Xikwembu va vona leswaku vanhwanyana va vanhu va sasekile, kutani va titekela ka vona evasati exikarhi ka hinkwavo lava va nga va hlawula.”
19. Ku endleke yini hi tintsumi leti xandzukeke loko ku fike Ndhambi?
19 Yehova Xikwembu a nga swi pfumelelanga sweswo leswaku swi ya emahlweni hi laha ku nga heriki. U tisile ndhambi ya mati ehenhla ka misava, a kukula vanhu hinkwavo lavo biha kutani a hlayisa malandza ya yena lama tshembekeke ntsena. Hikwalaho, vana va moya lava nga yingisiki a va fanele ku tihundzula, hi leswaku, va tshika xivumbeko xa vona xa vumunhu bya nyama kutani va tlhelela exivandleni xa moya. Endzhaku ka sweswo va vuriwe mademona kumbe mimoya leyo biha. Loko yi kombisa leswaku Xikwembu a xa ha va pfumelelanga leswaku va teka xivumbeko xa vumunhu kutani xi va hlayisa exiyin’weni lexi nga hansi xo avanyisiwa, Yuda 6 yi ri: “Kambe, ni tintsumi leti nga hlayisangiki swa ku sungula ka tona, kambe ti sukele kaya ra tona, [Xikwembu xi] ti hlayisile munyameni, hi ku bohiwa loku nga heriki, ku langutela kona ku avanyisa ka siku lerikulu.”
20. (a) I mani “xikwembu” xa misava leyi? (b) Xana matimba ya yena i yo tanihi kwihi?
20 Ku sukela enkarhini wolowo, na hi nseketelo wa mimoya leyi yo biha kumbe mademona, Sathana u vile “xikwembu” xa misava leyi ni mafambiselo ya yona lamo biha. Leswi swi nga ha ku hlamarisa. Kambe hlaya Yohane 14:30 na 2 Vakorinto 4:4 kutani u ta vona leswaku loko Rito ra Xikwembu ri vulavula hi “hosi ya misava leyi” kumbe “xikwembu xa misava leyi” a ri kombeteli eka Yehova Xikwembu kambe eka Sathana Diyavulosi. Muapostola Yohane u tsarile: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo biha,” nakambe u kombetela eka Sathana tanihi la “[kanganyisaka] misava hinkwayo.”—1 Yohane 5:19, NW; Nhlavutelo 12:9.
21. Hikwalaho ka yini vutivi lebyi kongomeke bya Rito ra Xikwembu byi ri bya nkoka?
21 Kutani ke, Bibele yi komba leswaku a ko va na mimoya leyinene ntsena, yo tanihi tintsumi, kambe na mademona kumbe mimoya leyo biha. Ku tiva mintiyiso leyi i swa nkoka swinene, hikuva i xilotlelo xa ku ya eku twisiseni ka ku hlangana ka hina na mimoya leyi nga vonakiki na swiendlakalo swa vutomi bya hina bya siku rin’wana ni rin’wana. A hi voneni leswi vutivi lebyinene bya Rito ra Xikwembu byi nga hi pfunisaka xiswona ku kuma nhlamulo ya swivutiso leswi landzelaka swa nkoka.
XANA MARUNGULA YA MIMOYA YA HUMA KWIHI?
22. Hi wihi ntokoto lowu nhwanyana wa le Brazil a veke na wona hi marungula lama twiwaka ma huma emisaveni ya vanhu va moya?
22 Vanhu vo tala namuntlha eswiphen’wini swo hambana-hambana swa misava va pfumela leswaku marungula ma nga kumiwa ma huma exivandleni xa moya. Xikombiso xa vunyingi lebyi vulaka leswaku byi ya kumile marungula yo tano i ntokoto wa xinhwanyetana xin’wana le Brazil. Siku rin’wana xi sungule ku twa “marito.” Xi ye evangomeni leswaku xi pfuneka. Hi malembe yo tala endzhaku ka sweswo a xi tala ku vona xivumbeko xa ntima hi xitshuketa emahlweni ka xona kutani xi khomiwa hi mihahamu. Loko xi ri eka xiyimo xexo a xi kota ku hlamusela mirhi leyi tshungulaka mavabyi ni ku endla swilo leswaku xi ntshunxa lava hlaseriweke hi matimba laya tlulaka ya munhu wa nyama.
23. (a) Xana vanhu van’wana lava vabyaka va ringeta njhani ku tshungula vuvabyi bya vona? (b) Vapfumela leswaku marungula lama ma huma kwihi?
23 Munhu la vabyaka a nga tala ku ya eka nyamusoro kumbe la khongelelaka leswaku a kuma swo karhi leswi nga tshungulaka vuvabyi byakwe. Nyamusoro u n’wi byela leswaku a tlhelela ekaya a vuya mundzuku ni mixo. Ni vusiku munhu la vabyaka, enorhweni, u byeriwa muxaka wa rimitsu leri a fanelaka ku ri tirhisa hikwalaho ka vuvabyi byakwe ni laha a nga ta ri kuma kona. Ku pfumeriwa leswaku rungula leri ri huma eka xaka leri feke, kumbexana kokwana wa xisati loyi kahle-kahle a vonakaka a n’wi vona enorhweni.
24. Hi wahi malangutelo yo hambana-hambana lawa vanhu va nga na wona hi vafi?
24 Vunyingi bya lava pfumelaka eka marungula yo tano nakambe va pfumela leswaku vakokwa wa vona lava feke va hanya etikweni ra mimoya ni leswaku vakokwana lava va nga pfuna kumbe ku vavisa lava hanyaka laha misaveni. Swirho swo tala swa tikereke ta Vujagana hakanyingi swi pfumela leswaku eku feni, moya lowu va vulaka leswaku a wu fi, wu ya ematilweni kumbe etiheleni, kumbe loko va ri va Khatoliki ya Rhoma, va pfumela leswaku wu nga ya endhawini leyi va nge i pagatori wu nga si ya etilweni. Vanhu van’wana va nga ri vangani, va pfumela leswaku rifu hi wona makumu, naswona ku hava vutomi endzhaku ka rifu. Leswi pfumeriwaka hi vanhu hi ta vafi swi le rivaleni leswaku swa hambana. Kutani, hikwalaho ka yini u nga kambisisi leswi Yehova Xikwembu, Moya wa Matimba Hinkwawo la vumbeke vutomi hinkwabyo, a swi vulaka ehenhleni ka leswi?
XANA MOYA-XIVIRI A WU FI?
25. Xana ‘ntiyiso wu nga kumiwa wu ri wa Xikwembu’ hi ndlela yihi? (Nakambe hlaya 2 Timotiya 3:16.)
25 Xo sungula, a hi kambisiseni ku pfumela loku hangalakeke hinkwako ka leswaku moya-xiviri a wu fi, ni leswaku wu nga ka wu nga fi. Xana sweswo hi swona leswi u swi pfumelaka? Xana un’wana ni un’wana wa hina a nga tiyisekisisa ku yini? Hakunene Loyi a vumbeke moya-xiviri u fanele ku swi tiva, hikuva u tshama exivandleni xa vanhu va moya, a ri Moya wa Matimba Hinkwawo, Yehova Xikwembu. Bibele yi ri: “Ntiyiso wu ta kumiwa wu ri wa Xikwembu, vunwa byi ri bya vanhu.” (Varhoma 3:4) Xana u tsakela ku amukela rito ra Xikwembu ku tlula ra vanhu? Xana Bibele yi hlavutela yini?
26. (a) Xana Rito leri nge ‘moya lowu nga riki na ku fa’ ri kumeka kangani eBibeleni? (b) Hi swihi swivumbiwa swin’wana, handle ka vanhu, leswi vuriwaka mimoya?
26 Loko a wo hlaya Bibele ku sukela eku sunguleni ku ya fika emakumu, a wu ta hlamala ku kuma leswaku leswi yi swi vulaka hi ta moya-xiviri swi hambanile swinene eka leswi vanhu vo tala swinene va swi pfumelaka. Xo sungula, u ta kuma leswaku marito lawa ya nge “moya-xiviri lowu nga riki na ku fa” a ma humeleli eBibeleni hinkwayo, ni kan’we. Hi tlhelo rin’wana, u ta kuma leswaku etindhawini to hambana-hambana, tinhlampfi, tinyanyana na swiharhi hinkwaswo swi vuriwa “mimoya-xiviri.”—Genesa 1:20, 21, 24, 30; Tinhlayo 31:28.
27. Xana mimoya yi nga lovisiwa? Ezekiel 18:4, 20 yi swi kombisa njhani leswi?
27 Kumbexana leswi hlamarisaka swinene, eka Tinhlayo 23:10; Luka 6:9; Mintirho 3:23 ni le ka matsalwa man’wana yo tala u ta kuma leswaku “moya[-xiviri]” wu nga “fa.” Eka vuprofeta bya Ezekiyele, Yehova Xikwembu wa hi byela erivaleni leswaku “moya[-xiviri] lowu dyohaka, hi wona lowu nga ta fa.” (Ezekiel 18:4, 20) Leswi moya-xiviri wu faka, swi le rivaleni leswaku a hi nchumu lowu nga fiki.
28. (a) Xana Bibele yi ri yini hi ta ku nga fi? (b) Hi kwihi ku pfumela loku toloveriweke loku nga kumiki nseketelo eBibeleni?
28 Bibele yi kombisa erivaleni leswaku ku nga fi a hi nchumu lowu hi velekiwaka hi ri na wona, hi laha vanhu vo tala va anakanyaka ha kona. Exikarhi ka swivumbiwa hinkwaswo swa Yehova Xikwembu, Yesu Kriste la pfuxiweke ku vulavuriwa hi yena tanihi loyi a “nga riki wa ku fa.” (1 Timotiya 6:16) Kutani 1 Vakorinto 15:50-54 yi vula leswaku tanihi hakelo ya ku tshembeka ka vona eka xona, malandza man’wana ya Xikwembu ma ta amukela ku nga fi. Leswi swi vula leswaku ku pfumela loku nga tala ka leswaku munhu un’wana ni un’wana u velekiwa a ri na moya-xiviri lowu nga fiki a ku seketeriwi hi ndlela yihi na yihi eRitweni ra Xikwembu. Kutani ke, hi ta tshemba rito ra mani, ra Muvumbi kumbe ra vanhu? Hakunene Moya wa Matimba Hinkwawo, Yehova Xikwembu, u tiyisa ntshembo wa hina. Vanhu va nga hemba, kambe Xikwembu xa ntiyiso a xi nge hembi.
KU HUMELELA YINI LOKO VANHU VA FA?
29. Hi byihi vunwa byo sungula lebyi rhekhodiweke naswona byi vuriwe hi mani?
29 Ku humelela yini eka vakokwa va hina loko va fa, naswona ku ta humelela yini eka hina loko ho fa? Xiya leswi humeleleke eka vakokwa va hina vo sungula, mpatswa wo sungula wa vanhu, Adamu na Evha. A va hetisekile naswona ingi va hanyile hi laha ku nga heriki loko a va lo tshama va ri karhi va yingisa Xikwembu. Kambe Xikwembu xi va tsundzuxile hi ta khombo leri a ri ta va wela loko va nga yingisi, xi vula leswaku, “u ta fa.” (Genesa 2:17) Endzhaku ka sweswo, nala lonkulu na muxisi, Sathana, u tshinelele Evha kutani a n’wi byela mavunwa yo sungula lama rhekhodiweke. Hi matshalatshala yo n’wi xisa ni ku hambukisa Evha na nuna wa yena Adamu eka Xikwembu, Sathana u tirhise nyoka tanihi muvulavuleri wa yena, a ku: “Mi nga ka mi nga fi.”—Genesa 3:4.
30. Ku endleke yini hi mpatswa wo sungula wa vanhu loko wu fa?
30 I mani loyi a a ri ni ntiyiso, i Xikwembu kumbe i Sathana? Xana hi nga kuma Adamu a ri karhi a hanya kun’wana laha misaveni? Kavula a swi tano. Tanihi leswi Xikwembu xi vuleke leswaku a swi ta endleka, Adamu u file. (Genesa 5:5) Kutani ke, loko mpatswa wo sungula wa vanhu wu file, leswi humeleleke a swi ri hi laha Xikwembu xi va byeleke erivaleni ha kona: “Hikuva u ntshuri, u ta tlhelela entshurini.” (Genesa 3:19) Xikwembu a xi vulanga nchumu hi ta ku ya ka vona etilweni kumbe etiheleni emisaveni ya mimoya.
31. Bibele yi ri yini hi xiyimo xa lava feke?
31 Malunghana ni xiyimo xa ntiyiso hi ta vafi, Rito ra Xikwembu ri ri: “Vafi a va tivi nchumu.” (Eklesiasta 9:5) Xana va nga swi kota ku kombisa rirhandzu kumbe rivengo eka lava va hanyaka? Nakambe Bibele ya hlamula: “Rirhandzu ra vona, ni ku venga ka vona, ni mona wa vona swi lahlekile, . . . hikuva xivandleni xa vafi [emasirheni] laha u yaka kona, a ka ha ri na ntirho, hambi makungu, ni ku tiva, hambi vutlhari.” (Eklesiasta 9:6, 10) Ku tiyisekisa leswi, Psalma 146:4 yi ri vanhu “va tlhelela entshurini; kutani hi siku rolero makungu ya vona ma ta hela.” Naswona Psalma 115:17 ya engetela: “A hi vafi lava nga ta vonga Yehova. Ni loko va ri lava xikeleke xivandleni xa ku miyela.”
32. (a) EBibeleni rifu ri fanisiwa na yini? (b) Xana vafi va nga pfuna kumbe ku vavisa lava hanyaka?
32 Hikwalaho ka leswi, xiyimo xa ku fa xi fanisiwa na ku etlela eBibeleni. Mintirho 13:36 yi ri loko Hosi Davhida a file a “tietlelela.” Vatesalonika vo Sungula 4:13, 14 yi kombetela eka Vakriste lava feke tanihi “lava tietleleleke.” Yesu, na yena u vulavule hi Lazaro hi ndlela leyi fanaka loko Yesu a ya eku n’wi pfuxeni. U te: “Ndzi ta ya n’wi pfuxa.” (Yohane 11:11-14; Daniel 12:13) Hikwalaho ke, u nga vona mhaka leyi ha yona swi nga fanelangiki leswaku u chava vafi, u ringeta ku miyeta ku kariha ka vona kumbe hi ndlela yihi na yihi u ringeta ku endla leswaku va ku rhandza. Rito ra Xikwembu ri komba leswaku va file, a va twi nchumu, va le xivandleni xa ku miyela naswona a va swi koti ku vulavurisana ni lava va hanyaka kumbe ku kombisa ntlhaveko kumbe xiendlo. Va nga ka va nga pfuni kumbe ku vavisa lava hanyaka.
KU PFUKA KA VAFI
33. (a) Hi wihi ntokoto lowu hlamarisaka lowu Lazaro a veke na wona? (b) Xana a a ri kwihi hi masiku ya mune?
33 Hi kombela leswaku u anakanya hi vukheta ehenhleni ka mhaka liya ya Lazaro leyi hlamarisaka. Loko Yesu a fika ekaya ka yena, Lazaro a a ri na masiku ya mune a file. (Yohane 11:39) Ntsumbu wakwe ana se a wu sungule ku bola. Kutani Yesu u endle nchumu lowu ku nga hava mungoma kumbe la khongelelaka la nga wu endlaka. Kutani “a huwelela hi rito lerikulu, a ku: Lazaro, humela handle! Kutani mufi a huma.” (Yohane 11:43, 44) Xana a a huma kwihi? Xana a a huma “emisaveni ya mimoya”? E-e, a a huma masirheni laha a a etlele kona a nga twi nchumu, a etlele vurhongo bya rifu, hi masiku ya mune.
34. Hi rihi hlori rin’wana leri rhekhodiweke eka Marka 5:42, kutani vatswari va xinhwanyetana va titwise ku yini hi swona?
34 Hi nkarhi wun’wana Yesu u pfuxe nhwanyana wa malembe ya 12 eku feni. U nga anakanya ku tsaka ka vatswari va n’wana loyi loko sweswo swi humelela! Rungula leri nga eka Marka 5:42 ri vula leswaku “va hlamal[e] ngopfu.” Ku vona n’wana wa vona a file hi minete yin’we kutani a tlhela a pfuka hi ku hatlisa ku vile nchumu lowu tsakisaka swinene. Hakunene leswi a swi tlula kule swinene ku kuma rungula, leri ku ehleketiwaka leswaku ri huma ka murhandziwa la feke, ri ta hi nyamusoro kumbe mungoma.
35. (a) Xana Yesu u ta endla yini hi mpimo lowukulu eku fumeni ka yena ka gidi ra malembe ra ku rhula? (b) Xana Pawulo u swi tiyisekise njhani leswi?
35 Kambe laha ku ni dyondzo leyinene eka hina hinkwerhu. Leswi Yesu a swi endleke loko a ri laha misaveni hi ku pfuxa vafi a ku ri xikombiso xintsongo xa leswi a nga ta swi endla emisaveni eku fumeni ka yena ka gidi ra malembe ya ku rhula, lama sweswi ya tshineleke. Yesu hi byakwe u te: “Hinkwavo lava nga masirheni, va . . . ta twa rito ra yena, kutani va ta huma.” (Yohane 5:28, 29) Loko yi hlamusela nkarhi wolowo wo hlamarisa, Nhlavutelo 20:13 yi ri: “Lwandle ri tlherisa vafi va rona; rifu ni xivandla xa vafi [masirha] xi humesa vafi lava ngi va ri ka xona kutani un’wana ni un’wana a avanyisiwa hi mintirho ya yena.” Muapostola Pawulo u te: “Ndzi ni ku tshemba eka Xikwembu, . . . leswaku ku pfuka ka vafi ku ta va kona, eka lavo lulama ni ka lava nga lulamangiki.”—Mintirho 24:15.
36. Xitshembiso lexi hlamarisaka xa ku pfuxiwa ka vafi xi kombisa yini hi ta xiyimo xa vafi?
36 Kutani ke, hi kombela u hlamula swivutiso leswi emiehleketweni ya wena: Xana xitshembiso lexi xi nge rivaleni xa ku pfuxiwa ka vafi a xi yi kaneti mianakanyo ya leswaku vafi va hanya? Loko vafi a va hanya naswona va tsakela vutomi ematilweni kumbe emisaveni ya mimoya, xikongomelo xa ku pfuxiwa ka vafi a ku ta va xihi ke? A ku nga ta va na xilaveko xa kona. Swi fanele swi va erivaleni hi ku ya hi Rito ra Xikwembu leswaku mianakanyo ya leswaku ‘rifu ko va nkarhi wa ku hundzela ka moya-xiviri eka vutomi byin’wana’ i mavunwa. Bibele yi dyondzisa erivaleni leswaku vafi va file hakunene, a va twi nchumu, va ta etlerisa sweswo ku fikela nkarhi wa ku pfuxiwa lokukulu hi ku pfuxiwa ka vafi emisaveni leyintshwa ya Xikwembu.
37. Hi swihi swivutiso leswi swi fanelaka ku hlamuriwa?
37 Kambe, u nga ku: ‘Loko sweswo ku ri ntiyiso, xana hi swi hlamuserisa ku yini swivono ni marungula lama twiweke lama amukeriweke?’ Esikwini ra hina, vanhu lava nga hlayekiki emisaveni hinkwayo va hlangane ni misava ya swivumbiwa swa moya hi ku tirhisa vanyamusoro, vangoma, milorho na hi tindlela tin’wana. Leswi vafi va nga twiki nchumu naswona va nga koteki ku vulavula na lava hanyaka, marungula lawa ma huma eka vamani?
XIHLOVO XA XIVIRI XA MARUNGULA YA MOYA
38. (a) I vamani va tshamaka emisaveni ya mimoya? (b) Xana Xikwembu xi vulavurisa ku yini na hina namuntlha?
38 Hi dyondzile hi lava tshamaka emisaveni ya vanhu va moya. Handle ka Moya wa Matimba Hinkwawo, Yehova Xikwembu, na tintsumi ta yena leti tshembekaka, ku ni nala wa Xikwembu, Sathana, na vandla ra yena ra tintsumi leti nga tshembekiki kumbe mademona. Hi yi vonile ndlela leyi Xikwembu xi hundziselaka marungula ya xona ha yona eka hina kumbe leyi xi vulavulaka ha yona na hina. I ku tirhisiwa ka Rito ra xona leri huhuteriweke, Bibele, leyi xi yi hundziseleke eka vavanuna lava tshembekaka leswaku va yi hundzisela ka hina, naswona leyi hlayisiweke ku fikela namuntlha leswaku yi ta hi kongomisa.
39. (a) Hi xihi xihlovo xa ntiyiso xa marungula lama twiwaka onge ma huma eka vafi? (b) I mani ‘tatana wa mavunwa’?
39 Kutani ke, ku vuriwa yini hi marungula lawa man’wana? Xana swi nga endleka leswaku ematshan’weni ya ku va ya huma eka vakokwana lava feke ma huma eka nala wa Xikwembu na mademona yakwe? Xana u ehleketa leswaku swi nga ti nonon’hwela tintsumi to tano leto biha ku tihundzula kumbe ku tiendla ti fana ni vanhu lava feke ivi ti xisa vanhu? Leswi Sathana a ringeteke ku xisa vanhu vo sungula hi rifu, xana leyi a yi nge vi yona ndlela ya vutlhari eka yena ku ringeta ku seketela dyondzo ya yena ya mavunwa? Ina, ngopfu-ngopfu loko hi anakanya leswaku Bibele yi vitana Sathana leswaku “i muhembi, ni tata wa mavunwa.”—Yohane 8:44.
40. (a) Hi wahi makumu lawa ma nga fikeleriwaka eka 2 Vakorinto 11:14, 15? (b) Hi ku ya hi 1 Timotiya 4:1, i va mani lava fambisaka nyimpi ya ku xisa?
40 Kambe u nga vula u ku: ‘Kutani ke, hikwalaho ka yini man’wana ya marungula lawa ma vonaka ma ri lamanene kumbe ma ri lama pfunaka, tanihi ku horisa mavabyi hi ku tirhisa nyamusoro un’wana kumbe mungoma?’ Xikwembu xi huhuterile muapostola Pawulo leswaku a nyika nhlamulo leyi olovaka eka leswi, a ku: “Kambe a swi hlamarisi, hikuva, Sathana, na yena, u ambala nghohe ya ntsumi ya ku vonakala. Loko swi ri tano, hi nga ka hi nga hlamari loko malandza ya yena ma ambele nghohe ya malandza ya leswo lulama.” (2 Vakorinto 11:14, 15) Swi le rivaleni, leswaku ma xisa na ku lahla vanhu hi ku olova, mademona hakanyingi ma endla wonge ma pfuna. Pawulo u nyika xitsundzuxo xin’wana xa tsima leri ra ku xisa hi ku vula a ku: “Van’wanyana va ta tlhela eku pfumeleni, va namarhela mimoya leyi kanganyisaka, ni tidyondzo ta mademona.”—1 Timotiya 4:1.
41. A hi ta rindzela yini loko marungula ya moya a ma huma eka xihlovo lexinene?
41 Loko marungula lawa ya mimoya hakunene a ma huma eka xihlovo lexinene, a ma ta va lamanene hinkwawo, xana a swi tano? Tanihi laha Yesu Kriste a vuleke ha kona: “Kumbe vulani leswaku murhi wunene, na vona vana va wona vanene; kumbe vulani leswaku murhi wu bihile, ni mihandzu ya wona yi bihile; hikuva murhi wu tiviwa hi vana va wona.” (Matewu 12:33) I “mihandzu” muni leyi hakanyingi hi yi kumaka yi hlangane na ku vulavurisana na mimoya leyi?
42. (a) Xana ntokoto wa noni ya le Lisbon wu xi kombisisa ku yini xilaveko xa ku tiva laha marungula ya moya ma humaka kona? (b) Moya wa Matimba Hinkwawo, Yehova Xikwembu wa va hlasela vanhu ke?
42 Xiya mhaka ya noni yin’wana eLisbon, Portugal. U hlaye tibuku ehenhleni ka ku vulavula na mimoya leyi nga vonakiki kutani u sungule ku twa rito leri n’wi byeleke ndlela leyi a nga tsalaka tibuku hi Xifurwa ha yona. Leswi swi n’wi tsakisile, kutani u hambetile a twa marungula yo tano. Hambi swi ri tano, endzhaku ka sweswo, u twile huwa leyi chavisaka ekamareni ya yena na vusiku. Minkarhi yin’wana a a twa onge matimba lama nga vonakiki a ma ringeta ku n’wi susumetela ehansi eswitepisini. Leswi eku sunguleni swi vonakeke onge swa n’wi pfuna se a swi hundzukile xihlovo lexi chavisaka eka yena. Handle ko kanakana u tshama u twa hi ta vanhu lava nga na ntokoto lowu fanaka, kumbexana hambi ku ri swiphiqo leswi tlulaka mpimo, lerova va fikelela eku xanisekeleni ka ntshunxeko. Kambe, xana yoleyo hi yona ndlela leyi Moya wa Matimba Hinkwawo, Yehova Xikwembu a tirhisanaka na vanhu ha yona? Bibele yi hi byela leswaku Xikwembu i rirhandzu naswona xi lava leswaku na hina hi xi rhandza. (1 Yohane 4:8) Kutani eka 1 Yohane 4:18 yi vula leswaku hi nga tshinelela Yehova Xikwembu hi ntshunxekile hikuva “a ku na nchavo erirhandzwini, kambe rirhandzu leri hetisekeke ri susa ku chava; . . . la chavaka a nga hetisekanga rirhandzwini.”
43. Yehova u hi dyondzisa leswaku hi hanyisa ku yini na van’wana, kutani leswi swi tlakusa xivutiso xihi?
43 Hikuva i rirhandzu, Moya wa Matimba Hinkwawo, Mutumbuluxi wa hina, wa hi tsakela swinene embilwini yakwe. U hi dyondzisa leswaku hi nga vi na vutianakanyi ni leswaku hi kombisa van’wana rirhandzu leri fanaka ni leri a ri kombiseke eka hina. Kambe hakanyingi hi kuma yini mayelana ni lava va tirhisaka vungoma?
KU RHANDZA MALI
44. Xana vangoma kumbe vanyamusoro, ku hambana na moya lowu kombisiweke hi Yesu na vadyondzisiwa vakwe, va ku kombisisa ku yini ku rhandza ka vona mali?
44 I kangani u nga tshama u twa leswaku mungoma kumbe nyamusoro u tshungula vanhu mahala? Yesu u byele vadyondzisiwa vakwe, “Mi nyikiwile ntsena; na n’wina, va nyikeni ntsena.” (Matewu 10:7, 8) Xana swi tano eka vangoma? Etikweni rin’wana dzongeni wa Afrika mungoma kumbe la khongelelaka loko a ta ku tiyiseni ka muti, u xuva hi timitsu leti pfanganisiweke na nkuma na mati kumbexana a tsala swihambano enyangweni a pfanga no “xuva” va ndyangu hi swin’wana swa leswi pfanganisiweke. Xana leswi swi endliwa hikwalaho ka rirhandzu, mahala? E-e, ematshan’weni ya sweswo, ku tiyisiwa loku ka muti leswaku wu nga hlaseriwi hi mimoya leyi nga vonakiki, mungoma u ta hakerisa mali hi ku ya hi muholo wa munhu wa mavhiki manharhu kumbe mune wa wona.
45. Hi tihi tin’wana tindlela leti vangoma va ti tirhisaka etindhawini tin’wana leswaku va kuma mali yo tala?
45 Etindhawini tin’wana, vangoma va teka swilo swo karhi va swi tirha hi mirhi ya vuloyi. Kutani va veka swilo sweswo etindleleni ha vomu leswaku vanhu va swi rhola. Kutani lava va swi thumbaka, hakanyingi va ta chava leswaku va ta vaviseka kutani va ya mungomeni leswaku a va pfuna. Kambe mpfuno wu fanele ku hakeleriwa, kutani vangoma va kuma mali ya vona. Xana u anakanya leswaku leyi i ndlela leyinene yo endla swilo?
46. Xana ku humelele yini eka Pawulo eFilipiya? Hikwalaho ka yini?
46 Khale eminkarhini ya Bibele makwanga lawa ma fanaka ma kombisiwile hi vanhu lava tirhisaka vungoma. Loko a ri emutini wa Filipiya, muapostola Pawulo a a hamba a huweleriwa hi nandza wa nhwanyana loyi a a ri “ni moya wa vungoma.” Eku heteleleni Pawulo u lerisile demona leswaku “ri huma eka yena” kutani moya wu huma eka yena. Pawulo u endle sweswo mahala, a nga hakerisanga kumbe ku teka hakelo. Kambe vini va nhwanyana loyi ematshan’weni ya ku va va tsaka, va hlundzukile kutani va pfalela Pawulo ekhotsweni. Hikwalaho ka yini? Bibele ya hi byela leswaku a ku ri mhaka ya leswi a va ‘bindzula swinene’ hi mintirho ya nhwanyana loyi ya vungoma.—Mintirho 16:16-24.
NHLANGANO WO BIHA WA RIMBEWU
47, 48. Hi yihi mintirho yo biha leyi hlanganeke na mimoya leyo biha?
47 Ana se hi dyondzile leswaku a ku ri hikwalaho ka nkoka-miri wa rimbewu leswi vangeke leswaku van’wana va vana va Yehova va moya va tshika ntirho wa yena, va xandzuka. Xana namuntlha hi kuma ku tikhoma loko biha ka rimbewu ku hlangane ni ku gandzela mimoya leyi nga vonakiki? Etindhawini tin’wana swi tolovelekile ku twa hi ta vavasati lava va twaka onge va etlele na munhu wa moya ku fikela laha va nyanyuriwaka kona hi rimbewu onge hi loko va hlanganile na munhu la nga vonakiki hi rimbewu.
48 Eka swin’wana swiphemu swa misava, vavasati va timhika hakanyingi va hlangana ni mimoya leyi nga vonakiki hi ku tirhisa vangoma leswaku va kuma mhamba ya vumhika bya vona. Kambe minkarhi yin’wana ku laveka leswaku va etlela na “n’anga” tanihi xiphemu xa ku “tshunguriwa” ka vona.
49. Xana ku tikhoma loko biha ka rimbewu ku endle yini emahlweni ka Ndhambi, naswona ku endla yini namuntlha?
49 Xana u anakanya leswaku swilo swo tano swi tisa leswinene kumbe swi nga pfuna ku endla mindyangu leyi tsakeke na miti leyi tsakeke? Bibele yi komba leswaku loko vana volavo va moya va xandzukile emahlweni ka Ndhambi ivi va hlanganyela eku tikhomeni loko biha ka rimbewu, kutani ‘ku biha ka vanhu ku kurile emisaveni.’ (Genesa 6:1-11) Namuntlha ku tikhoma loko biha ka nhlangano wa rimbewu nakambe ku vangela timholovo, ku lwa ni ku halatiwa ka ngati.
KU DLAYA NI TIHANYI
50. Yehova u titwisa ku yini hi ku dlaya?
50 Ku hava na un’we exikarhi ka hina la lavaka ku lahlekeriwa hi vutomi bya yena hikwalaho ka mudlayi. Bibele yi kombisa leswaku Yehova Xikwembu u venga vadlayi. Wun’wana wa Milawu ya yena ya Khume wu ri: “U nga tshuki u dlaya.” (Eksoda 20:13) Xana hi vona yini tanihi ntirho wa vungoma kumbe ku gandzela swikwembu emhakeni leyi? Anakanya ntiyiso lowu landzelaka:
51-54. Nyika swikombiso swa ku dlaya loku fambisanaka na vungoma.
51 Ku phahla ka ku dlaya na magandzelo ya ku dlaya munhu a swi le nawini ematikweni hinkwawo. Kambe, exikarhi ka lava va gandzelaka swikwembu na vangoma ematikweni man’wana mikhuva leyi ya tihanyi ya ha hambeta. Hi xikombiso, eGhana, loko ku fa hosi yi fanele ku lahliwa ni tinhloko ta van’wana lava nga ta dlayiwa eku phahleni. Hi 1974 vanhu vambirhi va dlayiwile hikwalaho ka ku va ku file hosi leyi chavisekaka. Hambi leswi wu nga riki enawini, mukhuva lowu wu phikelela ku endla tano hikwalaho ka ku pfumela, loku sekeriweke eka vukhongeri bya mavunwa, ka leswaku mimoya ya lava dlayiweke yi famba ni hosi ku ya tirhela swilaveko swa yona “emisaveni ya mimoya.”
52 Hi August 9, 1977, nyuziphepha ya le Liberia, The Liberian Age, a yi ri na nhloko-mhaka leyi nge “Ku Phahla Ka Ku Dlaya—Loko Nkambisiso Wu Ya eMahlweni, ‘Vanhu Va 11’ Va Hehliwa Hi Ku Dlaya.” Yi vule leswaku vavanuna va 11 ku katsa ni tindhuna tin’wana, va mangaleriwile hikwalaho ka ku phahla hi ku dlaya munhu hi tihanyi, matihlo ya yena, tindleve, nhompfu na ririmi hinkwaswo swi tsemiwile emirini wakwe. Xiviko xi vule leswaku swilo leswi a swi ta tirhisiwa tanihi “xitshungulo” xo pfuna vavanuna lava va nga mangaleriwa hi ku dlaya leswaku va kuma switshamo swa le henhla.
53 Xiviko xa mahungu lexi humaka hi le Botswana hi June 8, 1977, xi te: “‘N’anga ya xintima’ [nyamusoro] namuntlha yi vule leswaku khale ka n’watipolitiki wa le Botswana u yi nyikile nxaxamelo wa mavito ya vanhu va 18 lava a lavaka leswaku va dlayiwa hi vuloyi.”
54 Leswi chavisaka ngopfu hi leswaku vanhu lavantshwa na swihlangi va vile vahlaseriwa. Xiviko lexi humaka eNigeria xi te:
“Ku gandzela mali ku kokele Vanigeria vo tala emikhuveni ya khale yo tanihi ku khoma vanhu lavantshwa hi mano leswaku va dlayiwa etindhumbeni ta laha ku humaka mali kona.
“Swa hlamarisa swinene loko vangoma va le Nigeria va nga swi kota ku hundzula tinhloko ta vanhu ti hundzuka mali. Kambe leswi nga kanakanisiki hi leswaku vana vo tala va le Nigeria va khomiwa hi mano hikwalaho ka xikongomelo xexo.”—Daily Times, December 31, 1976.
55. Hambi loko van’wana va nga vula leswaku vungoma byi ni “leswinene” leswi byi swi endlaka, xana mintiyiso yi kombisa yini?
55 Hakunene loko u ri munhu la tlangelaka leswinene, kutani mikhuva leyi nga laha henhla yi fanela yi ku tata hi ntlhaveko wo nyenya kun’we ni gome eka ku xanisa loku endliwaka. Kunene, hi ku fanana u twe hi njhekanjhekisano lowu hakanyingi wu humelelaka wa leswaku vungoma byi endla swilo leswinene. Hi xikombiso, vangoma va sindzisa leswaku va tirhisa mirhi ni timhamba eka swikongomelo leswinene ntsena ni ku ‘loya’. Kambe un’wana ni un’wana la va xiyaka a nga pfumela leswaku a hi kangani va alaka ku tirhisa swilo leswi fanaka ku tisela van’wana khombo, hakanyingi loko va ta kuma mali kumbe nyiko.
56, 57. (a) Hikwalaho ka yini u fanele ku anakanya mhaka leyi hi vukheta? (b) Xana ntiyiso wa mhaka leyi hi ta wu kuma kwihi?
56 Mhaka leyi yi lava leswaku u yi anakanyisisa hi vukheta. Hambi loko wo twa hi ta swivono, marungula na milorho leyi vonakaka yi ri yinene, Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke ra hi tsundzuxa leswaku Sathana ni mademona yakwe va tirha “hi swihlamariso swa tinxakaxaka, ni swikombiso, ni masingita yo hemba, ni ku kanganyisa hinkwako ka ku homboloka ka lava lovaka.”—2 Vatesalonika 2:9, 10.
57 Hi ri na swilo leswi emianakanyweni, sweswi a hi xiyeni leswi Rito ra Xikwembu ri swi vulaka ehenhleni ka vanyamusoro lava vhumbaka ni vangoma.
LESWI BIBELE YI SWI KOMBAKA HI VANGOMA NI LAVA VHUMBAKA
58. (a) Hi wahi matiko lawa a ya tirhisa vungoma khale eka malembe xidzana yo tala lama hundzeke? (b) Xiyimo a xi ri xihi eKanana loko Vaisrayele va hlule tiko? (c) Hi wihi nawu mayelana ni vungoma lowu Yehova ana se a a wu nyike Vaisrayele?
58 Bibele yi hlavutela leswaku eka magidi ya malembe lama hundzeke ku gandzela mimoya na ku vhumba a swi tolovelekile ematikweni yo tanihi Egipta, Babilona na Kanana. (Eksoda 7:10-12; Deutoronoma 18:14; Esaya 47:1, 12, 13) Kutani a swi hlamarisi leswi loko Yehova Xikwembu a ntshunxile tiko ra Israyele evuhlongeni aEgipta a va tisa tikweni ra Kanana va kumeke vanhu va ndhawu yoleyo va katseke ngopfu eka vungoma. I nawu wihi lowu Yehova Xikwembu a wu nyikeke malandza ya yena? U va byele erivaleni leswaku a va fanele ku gandzela yena ntsena. Hi nga vona ndlela leyi leswi a swi lulamile ha yona, hikuva hi yena Moya wa Matimba Hinkwawo la nga Munyiki wa vutomi naswona hi yena ntsena la faneriwaka hi ku gandzeriwa tanihi Xikwembu xa ntiyiso xa tilo ni misava. (Eksoda 20:3-6) Ku gandzela mimoya yin’wana leyi nga vonakiki kumbe mimoya swi ta komba ku nga xiximi Mutumbuluxi. Hikwalaho ka mhaka yoleyo Xikwembu xi tsundzuxe Vaisrayele: “Mi nga tshuki mi ya vangomeni ni ka lava hlahluvaka, mi nga tshuki mi va vutisisa etimhaka leswaku mi nga tinyamisi ha vona.”—Levitika 19:31.
59. Xana nawu wa Yehova a wu vule yini ehenhleni ka nxupulo eka lava tirhisaka vungoma?
59 Yehova Xikwembu u tsundzuxe Vaisrayele leswaku a va nga ta lahlekeriwa hi mikateko yakwe ntsena kambe na hi vutomi bya vona loko va nga yingisi ku ala ka yena ko tanihi ku gandzela mimoya a ku: “Ku nga ku loko munhu a ya vangomeni ni ka lava hlahluvaka, a oswana na vona, ndzi ta languta hi vukari emunhu loyi, ndzi n’wi susa etikweni ra yena. Ku nga ku loko wanuna, hambi wansati, a vutisa swikwembu, kumbe loko va vhumba, va ta dlawa; va ta khandliwa hi maribye; engati ya vona yi le henhla ka vona.”—Levitika 20:6, 27.
60, 61. (a) Kutani Yehova u titwisa ku yini hi vungoma? (b) Hi tihi tindlela tin’wana leti tirhisiwaka endhawini ya ka n’wina?
60 Endzhakunyana, Xikwembu xi engetile nakambe xi tiyisisa swinene ku venga ka xona ka mintirho ya ku nga yingisi leyi hlanganeke na ku gandzela mimoya leyi nga vonakiki, yo tanihi ku hlahluva ni ku vhumba, hi ku tirhisa muprofeta wa xona Muxe xi ku: “Kutaku loko u nghenile tikweni leri Yehova, Xikwembu xa wena, a ku nyikaka rona, u nga tshuki u dyondza ku endla swo biha swa matiko lawa. Ku nga tshuki ku kumiwa munhu ni un’we ka wena la nghenisaka n’wana wa yena wa wandzisanyana, kumbe wa wanhwanyana endzilweni ni la hlahluvaka, ni mungoma, ni mulorhi, ni noyi, ni la vutisaka mimoya, ni la vhumbaka, ni la vutisaka vafi. Hikuva un’wana ni un’wana la endlaka swilo leswi, wa yila eka Yehova.”—Deuteronoma 18:9-12.
61 Xana sweswo a swi le rivaleni naswona xana a swi kombisi erivaleni leswi Xikwembu xa Matimba Hinkwawo xi titwisaka xiswona hi vanyamusoro na ku gandzela ka vona mimoya leyi nga vonakiki? Hi ku ya hi Rito leri huhuteriweke, Yehova Xikwembu u venga hinkwayo mintirho yo tano ku nga khathariseki xivumbeko lexi yi xi tekaka kumbe tiko-nkulu leri yi kumekaka eka rona. Naswona hikwalaho ka rirhandzu rakwe, u hi nyika switsundzuxo leswi leswaku hi nga twisiwi ku vava hi leswi nga tisiwaka hi mintirho yo tano.
62. Hi swihi leswi Yesu na vadyondzisiwa vakwe va swi tokoteke hi mimoya leyo biha?
62 Loko a ri laha misaveni, Yesu Kriste u kanetiwile hi nala wa Xikwembu, Sathana, na mimoya leyi hambukeke leyi n’wi landzelaka. Loko Sathana a phikelela ku endla leswaku Yesu a endla xikombiso xo n’wi gandzela kutani a n’wi nyika vuhosi na matimba, Yesu u hlamurile a ku: “Suka Sathana hikuva ku tsariwile [eBibeleni eka Deuteronoma 5:9; 6:13], va ku: U ta nkhinsamela Hosi, Xikwembu xa wena, u tirhela xona ntsena.” (Matewu 4:8-10) Hakanyingi, yena na vaapostola vakwe hi ku fanana a va hlongola swikwembu kumbe mademona eka vanhu lava a ma va karhata.—Marka 1:39; 3:14, 15.
63. Ku ta endleka yini eka Vakriste lava tirhisaka vungoma?
63 Yesu u dyondzisile vadyondzisiwa vakwe leswaku va gandzela Moya wa Matimba Hinkwawo, Yehova Xikwembu ntsena, naswona, va pfumela eka Rito ra yena, Bibele. (Yohane 4:23, 24; 17:6, 17) Vadyondzisiwa vakwe a va ri na malangutelo lama fanaka ni ya Tata wa vona Yehova hi ta mimoya ya vungoma na ku yi gandzela. Muapostola Pawulo la huhuteriweke hi Xikwembu, u tsale leswi eka vagandzeri-kulobye: “Kasi mintirho ya nyama yi le rivaleni, byi nge vumbhisa, ni vugangu, ni vuoswi, ni ku khongela swikwembu swa hava, ni vungoma, . . . leswi ndzi mi byelaka erivaleni, . . . leswaku, lava endlaka leswo tano, va nga ka va nga dyi ndzhaka ya ku fuma ka Xikwembu.” (Vagalatiya 5:19-21) Mutumbuluxi ni Xihlovo xa vutomi hinkwabyo a nga va nyiki naswona a nga ka a nga va nyiki vutomi lebyi nga heriki vanhu lava ku hambana ni rito ra yena, va tekaka vugandzeri lebyi nga bya yena va byi nyika mimoya leyi nga vonakiki. Hi ku ya hi vuprofeta ebukwini ya Nhlavutelo, vanhu lava nga hundzukiki, lava hambetaka va va exikarhi ka ‘vangoma’ va ta amukela “ku fa ka vumbirhi,” leswi vulaka ku lovisiwa hi laha ku nga heriki loku pfumalaka ku pfuxiwa.—Nhlavutelo 21:8; 22:15.
64. (a) Bibele yi xaxameta vungoma na yini? (Vona Vagalatiya 5:19, 20.) (b) I moya wa muxaka muni lowu nga ta pfumelela vanhu leswaku va xi chava na ku xi tirhela?
64 Ina, Bibele yi xaxameta vungoma tanihi “ntirho wa nyama,” kun’we ni vuoswi na thyaka. Hi vonile vumbhoni byo tala bya leswaku hakunene vungoma byi thyakile naswona bya vavisa. Byi hambukisa ku gandzela ka hina ni ku tinyiketela eka Loyi hi fanelaka ku swi yisa ka yena, Yehova Xikwembu. Hikwalaho ke, moya wihi na wihi lowu nga vonakiki, lowu pfumelelaka vanhu leswaku va kongomisa ku tinyiketa na ntirho wo tano eka wona a wu nge vi moya lowunene kambe ku fanele ku ri moya lowo biha kumbe demona. Muapostola Yohane u pfuniwe hi ntsumi ku tsala xiphemu xa Bibele. Kambe loko Yohane a khinsama emahlweni ka ntsumi leyi leswaku a yi gandzela, ntsumi leyo tshembeka yi te: “U nga tshuki u endlisa sweswo; ndzi nakuloni entirhweni, ni wa vamakwenu lava nga ni vumbhoni bya Yesu; gandzela Xikwembu.”—Nhlavutelo 19:10.
65. I moya muni lowu tirhisanaka na mungoma, muvhumbhi kumbe nyamusoro?
65 Kutani, leswi Rito ra Xikwembu ri kombaka leswaku ku va nyamusoro kumbe muhlahluvi kumbe muvhumbi kumbe munhu la vulavulaka ni vafi swa yila mahlweni ka Xikwembu, kutani swi le rivaleni leswaku moya wihi na wihi lowu nga vonakiki lowu tirhisanaka na vanhu vo tano wu fanele wu ri moya wo biha kumbe demona. Marungula wahi na wahi lama amukeriwaka swihlobyeni swo tano a ya nge humi ka Xikwembu xa ntiyiso, Moya wa Matimba Hinkwawo, hambi ku ri ku amukeriwa hi xona.
66. I mani loyi Esaya a kombeke leswaku hi fanele ku hundzukela eka yena ku kuma ntiyiso na ku va na ntshembo lowu tiyeke wa vumundzuku?
66 Hi yona mhaka leyi ha yona Xikwembu, hi ku tirhisa muprofeta wa xona Esaya, xi vuleke marito ya xitsundzuxo eka Vaisrayele xi ku: “Loko va nga ku ka n’wina: Vutisisani lava humesaka mimoya ya vafi, ni vavhumbi lava hlevetelaka, lava n’unun’utaka, mi ta ku: Xana tiko a ri faneli ku vutisa Xikwembu xa rona xana? Xana ku nga vutisiwa vafi etimhaka ta lava hanyaka xana?” (Esaya 8:19) Loko hi lava ku tiva ntiyiso na ku va na ntshembo wa vumundzuku lebyi tiyisekeke, a hi fanelanga ku hundzukela eka vanyamusoro, kambe eka Xikwembu lexi hanyaka, Mutumbuluxi wa vutomi hinkwabyo.
67. (a) Pawulo u vule yini eka mungoma un’wana? (b) Hi yihi ndzayo ya Yehova ehenhleni ka ku tikatsa eka mintirho yo tano ya thyaka?
67 Nakambe hi yona mhaka leyi endlaka leswaku lava va tirhisaka mintirho ya vungoma nkarhi hinkwawo va kaneta mahungu lama kumekaka eRitweni ra Xikwembu. Le ndzhaku eka lembe xidzana ro sungula, a ku ri na mungoma exihlaleni xa Kipra naswona u ringete ku sivela van’wana leswaku va yingisa mahungu yo saseka lawa a ma tisiwa hi muapostola Pawulo. Pawulo u vule leswi eka yena: “Wena loyi u teleke ku xisa hinkwako, ni ku hemba hinkwako, n’wana Diyavulosi, nala wa hinkwaswo leswi lulameke, xana u ta tshika rini ku homboloxa tindlela ta Hosi leti lulameke xana?” (Mintirho 13:9, 10) Ematshan’weni ya ku va exikarhi ka lava va hambukisaka no sandza tindlela letinene ta Xikwembu, hi fanele hi lava ku tintshunxa hi laha ku heleleke eka vugandzeri lebyi thyakeke bya mimoya, mukhuva lowu hambaneke ni Rito ra Xikwembu. Moya wa Matimba Hinkwawo wa vitana: “Hikwalaho humani xikarhi ka vona, mi tihlawula, ku vurisa sweswo [Yehova], mi nga tshuki mi khumba swa thyaka.”—2 Vakorinto 6:17.
68. Hi xihi xivutiso lexi tlakukaka hi ta vanhu lava katsekeke eka swivumbeko swin’wana swa vungoma?
68 Kumbexana u tikuma u ri eswiyin’weni leswi endlaka leswi swi vonaka swi ku nonon’hwela. U nga va u fana ni van’wana lava a va gandzela vakokwana kumbe xivumbeko xin’wana xa vungoma evuton’wini bya wena hinkwabyo. Handle ko kanakana maxaka ya wena na vanhu va ndhawu ya ka n’wina va ha landzela mikhuva yo tano, naswona va xiya mirhi yo karhi, maribye, milambu, tintshava kumbe tindhawu tin’wana tanihi tindhawu ta ku wisa ka mimoya. Kutani ke, xana u nga tintshunxisa ku yini evugandzerini byo tano bya mimoya leyi nga vonakiki kutani u kuma musa, ku sirheletiwa na mikateko ya Moya wa Matimba Hinkwawo, Yehova Xikwembu?
KU HAMBANA NA MIMOYA LEYO BIHA
69-71. Xinhwanyetana xa le Brazil xi ntshunxeke njhani eka mimoya leyo biha?
69 Loko mimoya leyo biha yo kala yi fuma kumbe yi kucetela munhu, a swi olovi ku tintshunxa eka yona. Kambe, hi mpfuno wa Yehova Xikwembu, swi nga koteka naswona swi kotekile eka magidi ya vanhu. Xikombiso lexi khutazaka hi lexiya xa nhwanyana wa le Brazil loyi a kuceteriweke hi mimoya kutani a vula mirhi ya ku tshungula vanhu. (Vona ndzimana 22.) Endzhaku ka malembe, loko a etlele siku rin’wana ni vusiku, u twile matimba lawa a ma n’wi kokakoka emubedweni. Hambi leswi a ha etlele, u pfukile a humela ehandle a ya ekusuhi na mugero lowu taleke hi mati. Kutani a khudlunyeka ivi a pfuka evurhongweni. Ntokoto lowu wu n’wi karhatile swinene kutani wu n’wi endla a lava ku ntshunxiwa eka mimoya leyi yi nga vonakiki leyi a a tirhisana na yona. Xana u endle yini?
70 Goza ra yena ro sungula ku vile ku khongela eka Xikwembu leswaku xi n’wi ntshunxa. Siku leri tlhandlamaka munhu un’wana u gongondzile enyangweni wa yena. Kutani u twile “marito” lama n’wi byeleke leswaku a nga pfuli nyangwa, hikuva ku na “Diyavulosi la n’wi yimeleke.” Kambe, hi matshalatshala lamakulu u pfule nyangwa. Muendzi a ku nga ri Diyavulosi kambe a ku ri jaha leri n’wi nyikeke nkandziyiso wa magazini wa Bibele, wa Xihondzo xo Rindza. Eka wona a ku ri na xihloko lexi vulavulaka hi ku kuceteriwa hi mimoya leyo biha. Kutani u tiyisekile leswaku leyi a yi ri nhlamulo ya xikhongelo xa yena.
71 U sungule ku dyondza Bibele na ku yi tirhisa hi ku endla ku hundzuka evuton’wini bya yena, ku nga ri ku dyondza ntsena kambe ni ku endla ku rhandza ka Xikwembu. Hakantsongo-ntsongo u ntshunxekile eku lawuriweni hi demona. Mawaku ku tsaka konghasi loku a a ri na kona hi ku tokota dyondzo leyikulu leyi Yesu a yi dyondziseke a ku: “Kutani mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.”—Yohane 8:32.
72. Wansati wa noni wa le Lisbon u endle yini ku va a tintshunxa eka mimoya leyo biha?
72 Swi vile tano hi wansati wa le Lisbon, loyi a boxiweke eku sunguleni. (Vona ndzimana 42.) Loko ku vulavurisana ka yena na mimoya leyi nga vonakiki ku sungula ku n’wi karhata hambi ku ri ku n’wi chavisa, hi ku hatlisa u hlangane na Timbhoni ta Yehova kutani a sungula ku dyondza Bibele na tona. U dyondze hi leswi Bibele yi swi vulaka hi ta xiyimo xa vafi xa ntiyiso, ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi na mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. Loko a xiyile leswaku yena, tanihi van’wana vo tala ematlhelweni hinkwawo ya misava, u xisiwile hi mademona, u vekile ripfumelo ra yena eka Moya wa Matimba Hinkwawo, Yehova Xikwembu, kutani a hambana ni ku hlangana hinkwako ni mimoya leyo biha, leyi xisaka.
73. Hikwalaho ka yini timiliyoni ta vanhu leti nga katsekangiki hi ku kongoma eka vungoma ti fanele ku tiva ntiyiso ehenhleni ka byona?
73 Ina, vanhu vo tala swinene emisaveni hinkwayo mahlo ya vona ma pfulekele ku tiva ntiyiso ehenhleni ka misava ya vanhu va moya. Kambe a hi timhaka hinkwato leti hundzeletaka ku fana ni leti hlamuseriweke. Timiliyoni ta vanhu lava nga riki vanyamusoro ni lava vulaka leswaku a va si ma twa “marito” ya mimoya leyi nga vonakiki, ku nga khathariseki sweswo, va ha fanele ku “huma emunyameni va nghena eku vonakaleni, va suka ne ku fumeni ka Sathana eku hundzela eka Xikwembu.” (Mintirho 26:18) Hikwalaho ka yini swi ri tano? Hikuva va khathalela vutomi bya vona bya siku na siku ehenhleni ka swilo swo tanihi ku vhumba, “timhamba,” leswi yilaka ni switshungulo swo titiyisa leswi na swona swi khumbaneke ni ku gandzela mimoya ku nga ri Xikwembu xa ntiyiso, Mutumbuluxi wa matimba hinkwawo loyi a tumbuluxeke matilo na misava.
74. Hi wihi “ntlhamu” lowu vanhu vo tala va lavaka ku ntshunxiwa eka wona?
74 Tanihi ntlhamu wa pume lowu rhendzelaka kutani wu phasa nhongana kumbe swivumbiwa swin’wana leswi nghenaka eka wona, kutani ku na ntlhamu lowu phasaka ndyangu na mikhuva ya rixaka na mihivani leyi khomaka vanhu vo tala va va eku chaveni. Va chava leswaku loko va nga landzeli mikhuva leyi hinkwayo, va nga ka va nga kumi mpfuno wa vakokwana kumbe leswaku va nga vavisiwa hi mimoya yin’wana leyi nga vonakiki. Va chava leswaku va nga ka va nga kumi vana kumbe leswaku vana va vona va ta fa, kumbe leswaku ntlhambi wa vona wu ta vabya kutani wu fa, loko va byala mbewu yi nga ka yi nga mili ni leswaku bindzu ra vona ri nga ka ri nga fambi khwatsi.
75. I mani loyi vanhu va faneleke ku hundzukela eka yena leswaku va pfuniwa?
75 I ntiyiso wa Rito ra Xikwembu ntsena lowu nga va ntshunxaka. Hi ku dyondza leswi Rito ra xona ri swi vulaka, va nga twisisa leswaku ku ni mimoya leyi nga vonakiki leyi tirhisanaka na vanyamusoro na vangoma kambe leswaku matimba ya yona a hi nchumu loko ma ringanisiwa ni matimba ya Xikwembu. Vanhu lava twisisaka leswaku mpfuno wa Xikwembu i wa nkoka ngopfu ku tlula mpfuno lowu humaka eka xihlovo xihi na xihi xin’wana va xiya leswaku ku hava khombo leri va nga xungetiwaka hi ku tiseriwa rona hi nyamusoro, mungoma kumbe moya wihi na wihi lowu nga vonakiki leri nga vavisaka ku tlula ku lahlekeriwa hi ku amukeriwa na mikateko leyi humaka eka Xihlovo xa vutomi.—Matewu 10:28.
76. (a) Kutani hi rihi goza ro sungula ku va u ntshunxeka eku gandzeleni ka mimoya? (b) Hi xihi xivutiso lexi sweswi xi tlakukaka?
76 Hikwalaho ke, vutivi hi Xikwembu xa ntiyiso na swikongomelo swa xona i goza ro sungula ra ku ntshunxeka evuhlongeni byo tano. Hi ku dyondza Rito ra Xikwembu hi dyondza xiyimo xa ntiyiso xa lava feke, leswaku va etlele eku feni, a va twi nchumu naswona a va na rirhandzu kumbe rivengo naswona va nga ka va nga koti ku pfuna kumbe ku vavisa. Nakambe hi twisisa leswaku i vamani lava tshamaka endhawini ya vanhu va moya ni leswaku vana vo tala va Xikwembu va moya va xandzukile. Kambe hikwalaho ka yini Xikwembu xi tshikile vana volavo lava xandzukeke ku va kona ku fikela sweswi?
77. Loko va xandzukela Xikwembu, xana Sathana na mademona yakwe va ntlhontlhe matimba ya Xikwembu?
77 Ku hikwalaho ka leswi ku xandzuka a ku ri mphikamakaneta eka Yehova Xikwembu. Sathana ni mademona yakwe a va lwisani ni matimba hinkwawo ya Xikwembu, hikuva va swi tiva leswaku xi na matimba lamakulu swinene ku va tlula naswona xi ni matimba yo va lovisa. EBibeleni eka Yakobo 2:19 ha hlaya: “U pfumela leswaku Xikwembu xi kona xi ri xin’we, u endla swona; na wona mademona, ma pfumela sweswo, kambe ma rhurhumela.” Ma rhurhumela hikuva ma swi tiva leswaku Yehova u vurile xikongomelo xa yena xa leswaku u ta ma lovisa. Loko Yesu Kriste, la tirhaka tanihi muyimeleri wa Xikwembu a ri kusuhi ni ku hlongola mademona eka vanhu lava a ma va karhata, ya huwelerile ma vutisa loko ‘a tele ku ta ma xanisa, wu nga si va nkarhi wa kona.’ (Matewu 8:29; Marka 1:24) Hikwalaho ke, vana va Xikwembu va moya lava xandzukeke va swi tiva leswaku va nga ka va nga lwi na Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.
78. (a) Xana Sathana u tlhontlhile ni ku kaneta yini? (b) Hi xihi xivutiso xin’wana lexi tlakusiweke naswona hi xihi xikombiso xa leswi lexi kumekaka eBibeleni?
78 Leswi Sathana a swi endleke a ku ri ku tlhontlha ku faneleka ka vuhosi bya Xikwembu ehenhla ka swivumbiwa swa xona. Marito ya yena eka Evha ma komba leswaku u ringete ku vangela vanhu leswaku va pfumela leswaku hakunene Xikwembu a hi Tatana wa rirhandzu la khathalelaka swivumbiwa swa yena. Ntiyiso wa leswaku mpatswa wo sungula wa vanhu wu hlanganyela eku xandzukeni koloko nakambe wu tlakuse xivutiso xin’wana. Xivutiso xa kona a ku ri loko swivumbiwa leswin’wana hinkwaswo swa Xikwembu swi ta susumeteriwa ku hambuka eka Yena kutani swi veka ntshembo wa swona eka un’wana. Hi nga vona leswi emhakeni ya Yobo nandza wa Xikwembu. Sathana u vurile leswaku Yobo a a ta tirhela Yehova Xikwembu ntsena hi ku va swilo swi n’wi fambela khwatsi kambe loko Yobo o nonon’hweriwa kumbe a xaniseka a a ta tshika ku veka ripfumelo ra yena eka Xikwembu kutani a xi fularhela.—Yobo 1:7-12; 2:4, 5.
79. (a) Ku laveka yini ku va ku lulamisiwa swivutiso leswi kahle? (b) Ku endleka yini hi nkarhi lowu saleleke Sathana?
79 Ku hlamula mphikamakaneta leyi na ku lulamisa swivutiso leswi erivaleni naswona handle ko kanakana a swi ta lava nkarhi. Kutani, hambi leswi vanhu vo sungula va xandzukeke, Yehova Xikwembu u va pfumelele ku hanya swa xinkarhana kutani va veleka vana. (Genesa 3:14-19) U tshike Sathana ni mademona ya yena ku va va ringeta ku tivonakarisa leswaku hi rihi tlhelo leri va ri tekaka ra ku tengisana lokukulu naswona u pfumelele vanhu leswaku va ringiwa ku vona loko va ta veka ripfumelo ra vona eka Xikwembu xa le Henhla-henhla, kumbe hikwalaho ka mianakanyo ya vutianakanyi va ta xi xandzukela. I ntiyiso leswaku kwalomu ka malembe ya 6 000 ma hundzile ku sukela loko mphikamakaneta leyi yi endliwe ro sungula aEdeni. Kambe Bibele yi hi byela leswaku eka Xikwembu xa hi laha ku nga Heriki, ‘khume ra madzana ra malembe ri ringana na siku rin’we ntsena.’ (2 Petro 3:8) Kutani ke, malembe lawa ya magidi tsevu ya fana ni masiku ya tsevu ntsena eka Yena. Rito ra Xikwembu ri komba leswaku nkarhi wa hela kutani sweswi Sathana u “karihile ngopfu, hi ku tiva leswaku nkarhi wa yena a wa ha ri wungani” emahlweni ka ku va Xikwembu xi teka goza ro herisa ku hambuka.—Psalma 90:2, 4; Nhlavutelo 12:12.
SWESWI TEKA GOZA HI RIPFUMELO HINKWARO
80. Hikwalaho ka yini u nga tiyisekaka loko u hundzukela eka Yehova leswaku u pfuniwa?
80 Hikwalaho ka ku lehisa mbilu ka Xikwembu, ku tiyisela na tintswalo, un’wana ni un’wana wa hina u nyikiwa nkarhi leswaku a tikomba laha a yimeke kona ni laha a nga ta veka ripfumelo ra yena kona. Loko u navela ku ntshunxeka evuhlongeni bya mimoya leyi nga vonakiki na ntlhamu wa mikhuva na ku phahla leswi yisaka vanhu evuhlongeni byo tano, u nga kanakani ku lava ku pfuniwa hi Yehova sweswi, “Xikwembu xa tintswalo ni vunene, . . . lexi teleke tintswalo ni ku tshembeka.” (Eksoda 34:6) Ntsumi ya Xikwembu, Yesu Kriste u dyondzise valandzeri va yena leswaku va khongela va ku: “U hi lwela ka lowo biha.” (Matewu 6:13) U nga tiyiseka leswaku Yehova u yingisa swikhongelo leswi sukaka mbilwini leyinene. “Hikuva mahlo ya [Yehova] ma languta lava lulameke, ni tindleve ta yena ti yingisela ku khongela ka vona.”—1 Petro 3:12; Swivuriso 15:29.
81. Leswaku u ntshunxeka evungomeni, hi rihi goza leri u fanelaka ku ri teka? Ha yini?
81 U ri karhi u tshembeka, u ta tlhela u seketela swikombelo swa wena eka Xikwembu hi ku tirha hi ku pfumelelana ni leswi u swi kombelaka. Kutani xana leswi swi vula yini mayelana ni mikhuva ni ku phahla loku hlanganaka ni vungoma? Muapostola Pawulo la huhuteriweke wa tsala: “Kutani ndza ala leswaku mi hlangana ni mademona . . . Mi nga ka mi nga dyeri tafuleni ra mademona.” (1 Vakorinto 10:20, 21) Hi fanele ku hlawula exikarhi ka ku gandzela Xikwembu na ku gandzela mademona, leswi Yehova Xikwembu na mademona va nga valala. Loko hi lava vuxaka bya Yehova ni ku sirheletiwa hi fanele ku tsema ku hlangana ni vunghana ni vungoma ni swivumbeko swo tala swa byona. Leswi swi katsa ku cukumeta swilo swihi na swihi leswi fambisanaka ni vungoma. Swilo swo tano swi nga tirha ntsena ku hi hlayisa hi ri mahlonga entlhan’wini wa nkucetelo wa mademona. Ku cukumeta kumbe ku hisa swilo swo tano i goza ra nkoka ehenhleni ka ku ntshunxeka eka nkucetelo wolowo.
82. Rito ra Xikwembu ri kombisa njhani leswaku a hi fanelanga hi chava xilo xihi na xihi xo tanihi xifaniso?
82 Laha nakambe, Rito ra Xikwembu ri pfuna swinene ku hi nyika ntamu wa ku teka goza ro tano. Ri hi komba leswaku hikwalaho ka yini hi nga fanelanga ku chava swilo swo tano, hambi loko van’wana va nga swi languta tanihi leswi swi domberiweke kumbe swi ri na matimba yo karhi. Hi ku tirhisa muprofeta wa yena Yeremiya, Yehova Xikwembu u vule marito lawa ya khutazaka a ku: “Mi nga tshuki mi titoloveta mikhuva ya matiko, . . . swifaniso leswi swi kotisa mhandze leyi sasekisiweke kambe a swi vulavuli; swa rhwariwa, hikuva a swi tivi ku famba; mi nga tshuki mi swi chava, a swi endli swo biha; na swona swa tsandzeka eku endla swo lulama.” (Yeremia 10:2-5) N’wana lontsongo a nga chava xifaniso xa ku chavisa swiharhi emasin’wini kambe vanhu lavakulu va xi tiva ku antswa. Kutani Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku, tanihi leswi xifaniso xo chavisa swiharhi xi nga koteki ku vulavula kumbe ku famba kumbe ku pfuna kumbe ku vavisa munhu, swi tano ni swifaniso leswi vanhu va swi vatlaka kutani va ku swa kwetsima.
83. Bibele yi byi kombisisa ku yini vuphukuphuku bya loyi a gandzelaka leswi vumbiweke hi mavoko ya vanhu?
83 Bibele yi kombisa vuphukuphuku bya vanhu lava va langutisaka swilo leswi endliweke hi mavoko ya vanhu tanihi leswi swi nga na matimba lama tlulaka ya vanhu. Hi xikombiso, vuprofeta lebyi huhuteriweke bya Esaya byi vulavula hi munhu la tsemaka murhi lowukulu ekhwatini, a teka xiphemu xa wona a tshivela ndzilo kutani a baka xinkwa hi xin’wana xiphemu a vatla xifaniso “a korhama emahlweni ka xona, a xi gandzela, a xi khongela, a ku: Ndzi ponise! hikuva u xikwembu xa mina!” Yehova Xikwembu u vula leswi hi vanhu lavo tano: “A va tivi nchumu, a va na ku twa, hikuva mahlo ya vona ma siveriwe hi leswaku va nga voni nchumu, ni timbilu, leswaku ti nga twi nchumu. A ku na la tianakanyaka, a ku na la nga ni ku tiva, ni vutlhari, a tivula, a ku: Ndzi pamburile ndzi tshivela hafu ya tona, ndzi oxa ha tona exinkwa emakaleni, ndzi katinga nyama, ndzi va ndzi yi dya; kutani hi leti seleke ndzi ta endla xilo lexi yilaka, ndzi ta nkhinsamela nsinya wa murhi! A tixurhisa hi nkuma, . . . A nga ka a nga ntshunxi moya wa yena, a ku: Leswi ndzi swi khomeke vokweni ra mina, a hi vunwa xana?”—Esaya 44:14-20.
84. (a) Xana xiphemu xa mhandze, gume kumbe ngoti hi yoxe yi nga hi pfuna kumbe yi hi vavisa? (b) I yini lexi nga hi vavisaka hakunene?
84 Rikunyi i rikunyi swi nga khathariseki ntirho lowu munhu a nga wu endlaka ha rona. Hi yona mhaka leyi ha yona xifaniso xa mhandze xi nga hisiwaka ni ku herisiwa xi tshoviwa ku kota xiphemu xihi na xihi xa rikunyi. Xi nga ka xi nga tisirheleti leswaku xi nga herisiwi. Swi tano na hi gume kumbe ngoti kumbe ndzhope kumbe ribye, kumbe timbewu kumbe xihi na xihi lexi vanhu va nga xi tirhisaka ku endla xanchumu leswaku va gandzela mimoya. Hinkwaswo swi nga lovisiwa hi ndlela yo karhi. Loko swilo leswi swi nga koti ku tisirheleta, hakunene swi nga ka swi nga va sirheleti van’wana. Kambe ku vavisa ka xiviri ku vangeriwa hi ku pfumela eka swilo leswi kutani xi sweswo hi pfumelela vuxisi, mimoya ya thyaka, mademona, swi hi endla mahlonga ya swilo leswi swa mavunwa na vukanganyisi. Rito ra Xikwembu ri hi komba ndlela ya ku ntshunxeka emavunweni yo tano.
85. Vakriste van’wana aEfesa va endle yini?
85 Bibele yi hi byela hi ta vanhu lava veke na ku pfumela na xivindzi xo herisa tibuku ta vungoma, hambi leswi a ti va dyele mali yo tala swinene. Endzhaku ko vula vumbhoni hi Xikwembu xa ntiyiso loku endliweke hi muapostola Pawulo emutini wa Efesa, buku ya Bibele ya Mintirho yi ri: “Kutani lavo tala exikarhi ka lava a va tirhile swa masalamusi, va hlengeleta tibuku ta vona, va ti hisa emahlweni ka vanhu hinkwavo; kutani loko ku hlayiwa nxavo wa tona, ku kumeka leswaku wu endla timali ta silivhere to ringana 50 000.” (Mintirho 19:19) Wa nga anakanya rifuwo ronghasi! Kambe, ku amukeriwa hi Xikwembu xa Matimba Hinkwawo na ku ntshunxeka eka nkucetelo wa mademona a swi vula swo tala eka vona ku tlula leswi mali yoleyo a yi yimela swona.
86. (a) Xana vuyelo bya ntokoto wolowo byi vile byihi? (b) Xana leswi fanaka swi vile ntiyiso exikarhi ka vanhu vo tala namuntlha hi ndlela yihi?
86 Hikwalaho ka yini u nga langutisi muti wa wena hinkwawo kutani u tivutisa loko u kombisa ku pfumela loku fanaka na ku landzela xikombiso lexi, u susa xin’wana ni xin’wana lexi fambelanaka na vugandzeri bya mimoya? Vuyelo bya leswi humeleleke aEfesa a byi khutaza swinene: “Hi mukhuva wolowo rito ra Hosi ri andza, ri kuma matimba.” (Mintirho 19:20) Leswi fanaka swi vile ntiyiso ni namuntlha exikarhi ka magidi ya vanhu lava tshikeke vungoma va hundzukela eka Xikwembu xa ntiyiso na vugandzeri bya xona. Matimba ya Rito ra Xikwembu ma va susumetele ku hlengeleta tibuku hinkwato, timhamba, switshungulo, vuhlalu bya vungoma, “vusenga” bya ku titiyisa, tinguvu ni swilo hinkwaswo leswi fambisanaka ni vungoma kutani va swi herisa.
87. Xana wansati un’wana edzongeni wa Afrika u endle yini, naswona vuyelo byi vile byihi?
87 Hi xikombiso, wansati un’wana loyi a a ri mungoma le dzongeni wa Afrika, u pfumele ku pfuniwa hi un’wana wa Timbhoni ta Yehova leswaku a dyondza Bibele. Loko va hlaye mhaka ya Bibele leyi tshahiweke eku sunguleni leyi hlamuseleke ndlela leyi ha yona vanhu va timbilu letinene eka lembe xidzana ro sungula va heriseke tibuku ta vona ta vungoma, wansati u vutisile loko na yena a nga endla leswi fanaka. Mbhoni yi kombise ndlela leyi leswi swi nga tisaka tintswalo ta Xikwembu ha yona, kutani va vekile siku leri va nga ta endla leswi. Loko Mbhoni yi tlhela yi vuya, yi kume wansati a a lunghekile naswona a hlengeletile swiambalo swa yena hinkwaswo swa kereke na hinkwaswo swilo swakwe swa vungoma a swi veka ni pharafini. Va tshivele ndzilo va hisa swilo hinkwaswo. Xana vuyelo byi vile byihi? Wansati u ntshunxekile eka nkucetelo wa mademona kutani sweswi u tsakela lunghelo lerikulu ra ku pfuna van’wana leswaku va tshembela eka Xikwembu xa ntiyiso.
88. Wanuna un’wana endhawini yoleyo u ntshunxeke njhani eku gandzeleni ka mimoya?
88 Hi ku fanana, wanuna un’wana eka yona ndhawu yoleyo a a ri eku chayeriweni eka mungoma la dumeke, naswona u endle nhluvuko wa xihatla, a va mupfuni-nkulu wa mungoma wakwe. Hambi swi ri tano, nsati wa mungoma loyi, u sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehova. Siku rin’wana jaha leri ri chayeriwaka ri tshamile ri yingisela loko va ri karhi va dyondza Bibele. Ku vulavuriwile hi Matsalwa lama kombisaka leswaku Xikwembu xi alela ku nwiwa ni ku dyiwa ka ngati. (Levitika 17:10-14; Deuteronoma 12:23, 24; Mintirho 15:20, 29) Kutani leswi swi nyanyule wanuna loyi swinene. A a ri kusuhi ni ku “thwasa” eka dyondzo ya yena ya “vun’anga” ni masalamusi naswona a a swi tiva leswaku ku nwa ngati a ku ri xiphemu xa nkhuvo wa ku “thwasa.” Xana u kunguhate yini? U lave ku tsakisa Xihlovo xa vutomi hinkwabyo, Yehova, ematshan’weni ya ku amukeriwa hi mimoya leyi nga vonakiki leyi kanetaka. Kutani u tshike ku dyondza swa vungoma hi ku hatlisa, a ya emahlweni a dyondza Bibele na Timbhoni ta Yehova kutani sweswi u tsakela ku ntshunxeka evuhlongeni bya mimoya leyi nga vonakiki ya vutianakanyi.
89. Hi wahi magoza ya nkoka lawa ya faneleke ku tekiwa leswaku u ta hlula nyimpi ya mimoya leyi nga vonakiki?
89 Loko u ta ntshunxeka eka mimoya yo tano leyi nga vonakiki, i swa ntikelo swinene ku va u nga khongeli ntsena ku lava mpfuno wa Yehova Xikwembu, kambe u ‘chivirikela ku khongela.’ (Varhoma 12:12) Rito ra Xikwembu ri komba leswaku i swa ntikelo ku va u nga tshiki ntsena mikhuva ya vungoma kambe u cukumeta swilo swihi na swihi leswi a swi ta hlayisa ku hlangana ka wena na vugandzeri bya mimoya leyi nga vonakiki. Kutani loko u ta hlula u va u kuma ntshunxeko, u fanele u kombela ku pfuniwa hi van’wana leswaku u nga kongomani ni valala lava va moya u ri wexe.
KU HLANGANYELA NI MALANDZA YA XIKWEMBU XA NTIYISO
90. Ha yini swi ri swa nkoka ku hlanganyela na vanhu va Xikwembu?
90 Bibele yi hi khutaza leswaku hi hlanganyela kun’we ni van’wana leswaku hi akana hi rirhandzu na hi ripfumelo. (Vaheveru 10:24, 25) Xana u nga endla sweswo na vamani? Swirho swa tikereke ta Vujagana, hambi leswi va tivulaka leswaku va pfumela leswi vuriwaka hi Bibele, hakanyingi va kumiwa exikarhi ka lava va lavaka mintirho ya vanyamusoro na vangoma ematlhelweni yo hambana-hambana ya misava. Hambi swi ri tano, Timbhoni ta Yehova ti teka ndlela leyi hambaneke. Ti tihlayisa ti tengile eka swilo hinkwaswo leswi nga kokelaka eku lawuriweni hi mimoya leyi nga vonakiki leyi kanetaka tidyondzo ta Rito ra Xikwembu. Ti tsakela ku pfuna mani na mani ku dyondza Bibele ni ku dyondza ntiyiso wa yona lowu ntshunxaka. Kutani, ku fana na Yesu ni vadyondzisiwa va yena, va endla leswi mahala. Va nga ku pfuna ku kuma nhlamulo ya swivutiso swa wena hi dyondzo yo tano ya mahala.
91, 92. I mpfuno wihi lowu ku hlanganyela minhlangano ya Timbhoni ta Yehova ku nga ta wu tisa?
91 Nakambe va hlangana minkarhi hinkwayo eku dyondzeni ka matsalwa lama huhuteriweke ya Rito ra Xikwembu, naswona hi laha ku fanaka minhlangano leyi i ya mahala, ku hava nhlengo lowu tekiwaka. Ku va kona eka yona swi pfuna swinene eku lweni ka nyimpi leyi muapostola Pawulo a tsaleke a vulavula ha yona a ku: “Hi lwa ni vafumi, ni leswa matimba, ni tihosi hinkwato ta munyama, ni mimoya leyo biha ya xivandla xa le henhla.” Kutani muapostola u ya emahlweni a hi khongotela a ku “hikwalaho-ke hlomani matlhari hinkwawo ya Xikwembu,” naswona “tiyani hikwalaho, mi ri karhi mi titsimbile swifunga hi vamba ra ntiyiso, mi ambele xifuveni exisirhelelo xa leswo lulama; . . . mi ta tamela xitlhangu xa vupfumeri, . . . rhwalani xihuku xa ku hlayiseka na fumu ra moya, . . . ri nga Rito ra Xikwembu.”—Vaefesa 6:12-17.
92 Ku tiva ku tirhisa matlhari lawa ya moya na “fumu ra moya” hi ndlela leyi humelaka swi nga teka nkarhi. Kambe ku hlanganyela ka wena ni van’wana lava hluleke ni lava hlulaka enyimpini ya vona ya moya swi ta ku pfuna ku va na nhluvuko lowunene. Loko u ri karhi u dyondza swo tala hi swikongomelo swa Mutumbuluxi wa Vuako ni Mufumi, Yehova Xikwembu, kutani u vona vutlhari bya milawu ya yena na swilaveko swa yena swo lulama, ripfumelo ra wena ri ta kula. U ta amukela ntshembo lowu hlamarisaka wa ku kuma vutomi emisaveni leyi nga Paradeyisi, laha vatitsongahati va misava va nga ta tsakela kona vutomi lebyi nga heriki, va ntshunxekile eka mavabyi na ku xaniseka, ehansi ka Mfumo wa Xikwembu ha Kriste Yesu. U ta dyondza leswaku u nga endlisa ku yini leswaku u va exikarhi ka lava va nga ta hanya va vona nkarhi lowu “Xikwembu xi [nga] ta hlangula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona.”—Nhlavutelo 21:4; Psalma 37:10, 11; Matewu 5:5.
93. I ku hundzuka muni ka vumunhu loku lavekaka?
93 Leswaku hi tshama hi ntshunxekile eka nkucetelo wa mimoya leyi nga vonakiki hi fanele hi landzela xitsundzuxo xa Bibele xa leswaku hi “tintshunxa eka munhu wa khale, la onhiweke hi ku navela loku dyelelaka” kutani hi “ambala munhu lontshwa, la vumbiweke hi xifaniso xa Xikwembu, eku lulameni ni le ku kwetsimeni ka ntiyiso.” (Vaefesa 4:22-24) Kumbexana ku tikhoma ka hina ka khale a ku nga fumiwi hi ku rhandza ka Xikwembu, kambe a ku fumiwa hi mikhuva ya vanhu va ndhawu ya ka hina. Hi fanele hi kambela vutomi bya hina ku vona leswaku byi hambanile na ku xisa hinkwako ka mademona ka leswaku lava feke va nga pfuna kumbe va vavisa lava hanyaka.—2 Vakorinto 13:5.
YANANI MAHLWENI MI LWA NYIMPI LEYINENE YA RIPFUMELO
94. Loko se hi ntshunxekile evudemonini, ku laveka yini leswaku hi tshama hi ntshunxekile?
94 Loko wo kala u ntshunxeka eka mademona u fanele ku lwa hi matimba leswaku u tshama u ntshunxekile. Yesu u vule leswaku “la nga ta tiyisela eku fikela makumu, hi yena la nga ta hlayiseka.” (Matewu 24:13) Siku na siku hi fanele ku lwisana ni matshalatshala lama nga hi kokelaka eka ntlhamu wa mikhuva ni mintirho ya vudemona leswi nga ta hi tekela mikateko ya Xikwembu.
95. I tindlela tihi leti hakanyingi Sathana a ti tirhisaka ku hi endla leswaku hi tsana?
95 Sathana ni mademona yakwe va nga tirhisa tindlela to hambana-hambana leswaku va ringeta ku hi heta matimba. Va nga ha tirhisa maxaka kumbe vanghana leswaku va hi kaneta. Hakanyingi swi hi laha Yesu a vhumbeke ha kona: “Ni malandza ya munhu va ta va valala eka yena.” (Matewu 10:36) Loko u lava ku hambana ni mintirho hinkwayo ya vudemona leswaku u kombisa rirhandzu ra wena eka Xikwembu kutani u landzela milawu ya xona hi ntiyiso ku nga khathariseki leswi vanhu van’wana va nga swi vulaka kumbe ku swi endla, xiya miringo yi nga ri yingani leyi munhu a nga kongomanaka na yona.—1 Yohane 5:3; Vakolosa 2:8.
LOKO UN’WANA A FA
96, 97. (a) Hi wihi mukhuva wa swilahlo lowu fambisanaka na ku gandzeriwa ka mademona? (b) Hi wahi malangutelo ya Vakriste ehenhleni ka swilahlo?
96 Eswiphen’wini swa Afrika, swi tolovelekile ku lunghiselela “murindzelo” loko ku fe munhu. Maxaka ni vanghana va hlengeletana emutini wa la feke kumbe “endlwini ya vandyangu.” Kutani ka ririwa, ku yimbeleriwa, ku chayiwa swigubu, ku nwiwa kutani ku endliwa ni mikhuva yin’wana hi ku ya hi mukhuva wa ndhawu. Minkarhi yin’wana mufi wa hlambisiwa a ambarisiwa swiambalo swa yena swo saseka, kutani a “vekiwa emubedweni” laha maxaka ni vanghana va nga ta longoloka va hundza kusuhi na wona leswaku va n’wi vona ro hetelela a nga si yisiwa emasirheni.
97 Swa twala ku va ni gome loko ku file munghana kumbe xaka. Yesu u twile ku vava loko ku file munghana wakwe Lazaro kutani a pfanga no rila. (Yohane 11:33, 35) Hambi swi ri tano, ku rila ka xiviri hikwalaho ka ku twa ku vava ku hambane kule ni ku rila ni ku kolola loku hi ntolovelo ku nga kona eswilahlweni swo tala ematikweni man’wana. Ku rila i ka ntumbuluko, hambi ku ri ku kolola hikwalaho ka ku lahlekeriwa hi murhandziwa. (2 Samuel 1:11, 12) Hambi swi ri tano, ku rila na ku kolola ntsena hi ku va hi chava ku hlundzukisa mimoya leyi nga vonakiki, kumbe ku chava swirho swin’wana swa ndyangu, ku hambanile na Rito ra Xikwembu. Hakanyingi marito lawa ma vuriwa loko munhu a ri karhi a rila kumbe a yimbelela ma kongomisiwa eka loyi a feke kumbe eka vakokwana lava feke khale hi xikhongelo kumbe hi ku kombela. Hakunene, yin’wana mirindzelo yi endliwa hikwalaho ka ku chava la feke. Kutani, hambi leswi swi nga hoxangiki leswaku munhu la chavaka Yehova a ya eswilahlweni, i swinene leswaku a tsundzuka ndzayo ya ‘ku tihlawula a nga khumbi swa thyaka.’ (2 Vakorinto 6:17) Hi nga kuma tindlela ta ku komba ku twela vusiwana ka hina na ku nyika nkhongotelo handle ka ku hlanganyela emintirhweni leyi hlanganeke na ku gandzela mimoya. Nakambe, vanhu va Yehova a va fanelanga va tipfumelela ku hluriwa hi ku twa ku vava, leswi va nga na ntshembo wa ku pfuka ka vafi. Swi hikwalaho ka mhaka yoleyo Bibele yi vulaka yi ku: “Kambe a ndzi rhandzi, vamakwerhu, leswaku mi nga tivi timhaka ta lava tietleleleke, mi nga ti vaviseka kukota van’wana lava nga riki na ku tshemba.”—1 Vatesalonika 4:13.
98. Hi yihi yin’wana mikhuva leyi fambisanaka na vudemona?
98 Kavula, mikhuva leyi fambisanaka ni rifu, swilahlo ni ku yirisa swilo ka maxaka lama feriweke swi hambana swinene hi ku ya hi mintshembo ni mikhuva ya kwalaho. Kambe hakanyingi yi sekeriwe eka ntshembo wa leswaku vafi va nga xiya-xiya lava hanyaka, naswona swi katsa mintirho yo tala leyi hambaneke ni Rito ra Xikwembu. Nandza wa ntiyiso wa Xikwembu a nge swi lavi ku tithyakisa hi leswi. Eka tindhawu tin’wana eAfrika, endzhaku ka lembe loko munhu a file, ku endliwa ku phahla ko karhi ‘ku vuyisiwa la feke ekaya.’ Ku pfumeriwa leswaku loko munhu a fa moya a wu yi kan’we-kan’we ‘emisaveni ya swivumbiwa swa moya’ kambe wa etlela ku fikela loko ku phahliwile ra vumbirhi kutani hi kona wu nga ta nghena ‘etikweni ra mimoya.’ Etindhawini tin’wana hakanyingi ku dlayiwa xifuwo ku swekiwa byala byo phahla vakokwana eswilahlweni. Valandzeri va Vujagana ni Vaislem va landzela ku phahla ko tano.
99, 100. (a) Hikwalaho ka yini Vakriste va fanele ku xalamukela minkarhi yo tano? (b) I yini leswi Yehova a nga ta ka a nga swi pfumeleli?
99 Hambi swi ri tano, swa nkoka hi leswi Rito ra Xikwembu ri swi vulaka ehenhleni ka mikhuva yo tano. Hi xikombiso, eka Psalma 106:28, 29 ku vulavuriwa hi Vaisrayele lava nga tshembekangiki lava landzeleke ku gandzela ka mavunwa kutani va sungula ku “dya tinyama ta swifuwo leswi tlhaveriweke vafi.” Yi kombisa leswaku a va “karihisa” Xikwembu hi mintirho yo tano kutani va lahlekeriwe hi tintswalo ta xona. Ana se hi dyondzile eBibeleni leswaku loko munhu a fa, i Xikwembu ntsena lexi nga vangelaka leswaku lowo tano a tlhela a hanya hi ku n’wi pfuxa eku feni.—Vona tindzimana 33 ku ya eka 36.
100 Ina, rifu, swilahlo, vukati, makhwiri, ku veleka, ni ku yimba hinkwaswo leswi i timhaka leti faneleke ku xalamukeriwa. Rito ra Xikwembu ra tsundzuxa: “Tikhomeni, mi hiteka; hikuva nala wa n’wina, a nga Diyavulosi wa mi wonga kukota nghala leyi vombaka, yi lava loyi yi nga n’wi dyaka.” (1 Petro 5:8) Swa olova leswaku munhu hikwalaho ka ku twa ku vava a tirhisa “swimidyana” tanihi timhamba. Kambe la lavaka ku amukeriwa hi Xikwembu u ta tsundzuka leswaku Yehova i “Xikwembu xa rilaveta.” (Eksoda 20:4-6) A xi pfumeleli vugandzeri bya mavunwa lebyi sekeriweke emavunweni naswona xi nga ka xi nga katekisi wihi na wihi wa malandza ya xona loko a “kufumela” ehenhleni ka milawu ya xona.—Nhlavutelo 3:16.
MINKARHI YA MAVABYI
101. Hi rihi khombo leri nga vaka kona eka “murhi wa tiko”?
101 Loko va vabya, vanhu van’wana va ringete vadokodela vo hambana-hambana na swibedlhele kambe a va kumanga mpfuno. Van’wana va nga ha vona leswaku swa antswa va hundzukela eka leswi vuriwaka “murhi wa tiko” ku nga mpfuno wa mutshunguri la hanyisaka. Vunyingi bya “tin’anga” leti byi tirhisa timitsu na mirhi yin’wana ya ntumbuluko yo tshungula, leyi yona hi yoxe yi nga ha va leyi nga vavisiki. Kambe khombo ri le ka loko n’watimitsu yoloye kumbe “n’anga ya tiko” yi katsa vungoma na ku tirhisa ka yona timitsu na mirhi yin’wana. EBibeleni, rito leri nge “vungoma” laha ri kumiwaka ha kona eka Nhlavutelo 21:8 ri huma eka rito ra Xigriki leri nge phar·ma·kiʹa, leri hi xiviri ri vulaka “swidzidzirisi.” Leswi swi hikwalaho ka ku va eminkarhini ya khale vangoma vo tala ni van’wana lava tirhisaka vungoma a va tirhisa swidzidzirisi eka maphahlelo ya vona.
102. Vungoma byi nga katsekisa ku yini eka ku “tshungula” loku ringanyetiwaka?
102 Lava tshungulaka va nga tirhisa vungoma eku tshunguleni ka vona hi ku endla magandzelo (hi nyanyana kumbe xiharhi lexi tisiwaka hi munhu loyi a vabyaka), hi ku tirhisa masalamusi kumbe hi ku hlahluva. Eka rin’wana tiko ra Afrika vupela-dyambu, wanuna un’wana u lerisiwile ku ya lava murhi wa ku tshungula ku pandza ka tino eka wansati un’wana. Loko wansati loyi a n’wi nyikile murhi, u n’wi byele leswaku a nga wu langutisi. Loko a vutisa leswaku hikwalaho ka yini, wansati loyi u vule leswaku murhi ‘a wu ta heleriwa hi matimba’ loko a wu languta. Kambe, xana rimitsu kumbe murhi wun’wana wu nga swi tivisa ku yini loko wu ‘langutiwile’? Xana swilo swo tano swi na mahlo? Hakunene swi hava, naswona swi le rivaleni leswaku mutshunguri a a tshemba leswaku matimba ya mimoya ya ta tirha hi murhi lowu, hi marito man’wana ma wu nyika matimba ya salamusi.
103. Tin’wana “tin’anga ta tiko” ti wu lava kwihi mpfuno loko ti endla mintirho ya tona?
103 Tin’wana “tin’anga ta tiko” ti nga vula leswaku ti xixima milawu ya Xikwembu leyi kanetaka vungoma, kasi ti tirhisa masalamusi emintirhweni ya tona. Ti nga ha va ti tirhisa buwu ro hisa ra ndzhope ni timitsu eka swikongomelo swo tshungula. Kambe, loko ti susa buwu leri ro hisa, ku huma swo karhi, kumbe ribye kumbe gume ra khale, kutani ti vula leswaku xexo hi xona xi vangaka vuvabyi lebyi ti vulaka leswaku ti byi susile emirini.
104. Ku nga vuriwa yini hi magandzelo lama hlanganeke ni “murhi wa tiko”?
104 Ana se hi dyondzile leswaku Xikwembu xa Matimba Hinkwawo xi anakanya yini hi lava va hlahluvaka ni ku vhumba ni vangoma, ni ndlela leyi xi swi langutaka swi ri leswo “yila” ha yona. (Deuteronoma 18:10-12; vona ndzimana 58 ku ya eka 61.) “N’anga ya tiko” hakanyingi ya phahla ni ku endla mikhuva yin’wana ku kombela ‘swikwembu.’ Kutani ke, loko “n’anga ya tiko” yo ku kombela leswaku u ta na huku kumbe mbuti ya ku gandzela, sweswo a swi ta vula yini? Xana xiharhi lexi entiyisweni xi endliwa gandzelo eka mani? Muapostola Pawulo la huhuteriweke u ri: “Swilo leswi vamatiko va swi tlhavelaka egandzelweni, va swi tlhavela mademona, a va tlhaveli Xikwembu.”—1 Vakorinto 10:20-22.
105. Loko hina kumbe vana va hina hi nga tshunguleki endzhaku ko tirhisa hinkwaswo leswi faneleke, hi fanele ku endla yini?
105 Loko hi ntshunxekile eku endliweni ka mahlonga hi nkucetelo wa mademona, hi nga ka hi nga tipfumeleri leswaku hi kokeriwa endzhaku eka ntlhamu wa mintirho ya mavunwa kutani hi tshama hi ntshunxekile. Kambe ku vuriwa yini loko hi ringetile tindlela hinkwato ta ku tshunguriwa vuvabyi naswona byi nga holi? Bibele ya hi byela: “Nyiketa Yehova etimhaka ta wena, u ta ku seketela.” (Psalma 55:22) Khongela eka yena, hayi leswaku u ta tshunguriwa hi hlori, kambe leswaku u va na vutlhari byo hlawula vutshunguri byo antswa ni lebyinene, naswona ku tlula sweswo hinkwaswo leswaku u va na rihanyu lerinene ra moya ni ku tshama u tiyile eripfumelweni ni ku tshama u titsakerile ku nga khathariseki leswaku vuvabyi bya wena hi le bya njhani kumbe nkarhi lowu byi wu tekaka. Nakambe u nga veka vana va wena emavokweni ya Yehova. Eka Yena va kolota vutomi bya vona. Nakambe a nga va sirhelela kambe ku nga ri hi swilo swo tanihi “switshungulo” kumbe magandzelo, ku phahla kumbe minkhuvo yin’wana.
106. Hi wihi ntshembo lowu tiyisaka malandza ya Xikwembu laya vabyaka hambi ku ri ku fa?
106 Ha swi tiva leswaku vanhu lava tirhisaka vungoma, ku katsa ni lava khongelelaka ni “tin’anga ta tiko,” na vona va vabya kutani va fa. Hambi loko malandza ya Xikwembu ya ntiyiso ni vana va vona lava tshamaka va ntshunxekile evungomeni vo xaniseka nkharhinyana kumbe hambi ku ri ku khomiwa hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki, va ni ntshembo lowu hlamarisaka wo va tiyisa. Va swi tiva leswaku Yehova Xikwembu xi na nkarhi lowu hlawuriweke lowu xi nga ta susa vuvabyi ni rifu hi laha ku nga heriki ha wona. Lava va tshamaka va tshembekile eka Xikwembu va nga kota ku amukela malunghiselelo ya vutomi lebyi fanisiwaka ni “nambu wa mati ya vutomi” lowu rhendzeriweke hi mirhi leyi nga ni matluka lama ‘horisaka matiko.’ (Nhlavutelo 22:1, 2) Hambi loko hi kongomane ni rifu, hi nga anakanya marito ya Yesu: “Hikuva un’wana ni un’wana la rhandzaka ku tiponisa vutomi bya yena, u ta lahlekeriwa hi byona; kambe un’wana ni un’wana la lahlekelaka hi vutomi bya yena hikwalaho ka mina, u ta byi kuma.” (Matewu 16:25) Ematshan’weni ya ku ringeta ku ponisa vutomi bya hina hi ku hundzukela eka mintirho ya thyaka ya vungoma, hi nga languta eka matimba ya Xikwembu xa Matimba Hinkwawo kutani hi tshemba leswaku xi ta hi tlherisela vutomi bya hina hi ku pfuxiwa ka vafi hi hanya eka misava leyintshwa leyinene ya xona.
MILORHO
107, 108. (a) Ha yini namuntlha Yehova a nga tirhisi milorho ku hi kongomisa? (b) Ku tshembela emilorhweni ku ni ntshovelo wihi wo biha?
107 Nala wa moya la nga vonakiki, Sathana, a nga tirhisa milorho ku hambukisa malandza ya Xikwembu evugandzerini lebyi tengeke. Vanhu vo tala va khathalela swinene milorho. Hi minkarhi yi nga ri yingani va vonaka va vhumba swilo leswi swi tlhelaka swi humelela. Kutani i ntiyiso leswaku khale malandza ya Xikwembu ma nga ri mangani, ku fana na n’wana wa Yakobo la rhandzekaka Yosefa, va tirhisiwe ku vhumba swiendlakalo swin’wana hi milorho. Hambi swi ri tano, hi fanele ku tsundzuka leswaku emasikwini wolawo, a va nga ri na matsalwa hinkwawo ya Bibele yo va kongomisa hi laha ku heleleke. Hina namuntlha hi na wona. Hi ta matsalwa wolawo ha hlaya: “Matsalwa hinkwawo [hi] lama huhutiweke hi Xikwembu, . . . leswaku munhu wa Xikwembu a ta hetiseka, a ta lunghiseriwa ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.”—2 Timotiya 3:16, 17.
108 Rito ra Xikwembu, Bibele, i xikongomisi xa hina lexi HELELEKE eka ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene. Ku sukela loko Xikwembu xi vangele leswaku ri tsariwa hinkwaro, Rito rero leri huhuteriweke, naswona ku nga ri milorho, ri ve ndlela ya Xikwembu ya ku kongomisa malandza ya xona ya ntiyiso ku fikela ni namuntlha. Entiyisweni, Rito ra xona ra hi tsundzuxa ehenhleni ka milorho leyi fambisanaka ni ku vhumba ni vugandzeri bya mavunwa, ri ku: “Vangoma va vhumbile swa mavunwa, i milorho yo xisa leyi va nga yi lorha, va chavelela hi swa hava.” (Zakaria 10:2; Deuteronoma 13:1-3) Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke ri ta hi kongomisa endleleni leyinene. Kambe lava va tshembelaka eka milorho hakunene va ta hambukiseriwa endleleni ya mavunwa, ekule ni vugandzeri bya ntiyiso.—Yeremia 23:25-27, 32; 27:9, 10.
VUMUNDZUKU LEBYI TSAKISAKA BYA VAGANDZERI VA NTIYISO
109. Xana Rito ra Xikwembu ri hi sirheleta na ku hi tisela mikateko hi ndlela yihi?
109 Ematshan’weni ya ku veka ntshembo wa wena emilorhweni, hundzulukela eka vuprofeta lebyi hlamarisaka lebyi kumekaka eRitweni ra Xikwembu. Rito rero a ri ku xisi kambe ri ku byela ntiyiso hi ta ku gandzela mimoya leyi nga vonakiki na hi xiyimo xa ntiyiso xa lava feke. Hi ku ku kombisa leswaku vafi a va twi nchumu naswona va nga ka va nga pfuni kumbe ku vavisa lava hanyaka, ra ku ntshunxa leswaku u nga vi hlonga ra ku chava. Ra ku sirhelela hi ku hlavutela mademona tanihi mimoya leyi xisaka leyi nga tiendlaka onge i vafi kutani yi tlanga hi vanhu vo tala. Hi tlhelo rin’wana, loko u tirhisa tidyondzo ta Bibele evuton’wini bya wena, u ta kuma leswaku ti tisa mpfuno lowukulu swinene, wo tanihi ku rhula ka miehleketo ni ku tsaka ka mbilu. Naswona u nga vona ndlela leyi vuprofeta bya Bibele byi hetisekaka ha yona namuntlha.
110. Xana “Babilona Lonkulu” u fanekisela yini?
110 Xana vuprofeta lebyi byi hi byela yini hi vumundzuku? Byi hi byela leswaku ku nga ri khale vugandzeri hinkwabyo bya mavunwa ku katsa ni ku gandzela mimoya leyi nga vonakiki ya vutianakanyi ni mintirho ya yona ya vungoma swi ta herisiwa. EBibeleni, hinkwabyo vukhongeri bya mavunwa bya misava hinkwayo, ku katsa ni vukhongeri bya mavunwa bya Vujagana, byi yimeriwa hi wansati wa thyaka la vuriwaka “Babilona Lonkulu.” U fanisiwe tanihi mfumo lowukulu wa muti lowu ‘tshamaka ehenhla ka mati’ naswona mati wolawo “i swivongo, ni vunyingi, ni matiko, ni tindzimi.”—Nhlavutelo 17:1, 5, 15, 18.
111. Ha yini Yehova a tsundzuxa vanhu vakwe ku huma eka Babilona Lonkulu?
111 Hi nga yi vona ndlela leyi vukhongeri bya mavunwa byo hambana-hambana byi akeke mfumo lowu endlaka vanhu mahlonga ni ku va tshikilela ematlhelweni hinkwawo ya misava ha yona ku fikile namuntlha. Eka muti wolowo wo fanekisela, Rito ra Xikwembu ri ri: “Hikuva matiko hinkwawo ma hambukisiwile hi madambi ya wena.” (Nhlavutelo 18:23) Hi ku va vukhongeri bya mavunwa byi tirhisiwa hi mimoya leyi nga vonakiki ya vutianakanyi ku xisa ni ku hambukisa vanhu evugandzerini lebyi tengeke, Xikwembu xa byi venga. Hi ta mfumo wa vukhongeri bya mavunwa, Babilona Lonkulu wo fanekisela, Bibele yi ri: “Kutani u ta hisiwa hi ndzilo, hikuva Hosi leyi n’wi avanyisaka i [Yehova] Xikwembu xa matimba.” Hambi leswi mademona ni mufumi wa wona Sathana va nga ni matimba lama tlulaka ya vanhu, va vevuka loko va fanisiwa na Yehova Xikwembu na mavuthu ya yena ya tintsumi. Mimoya leyi ya vutianakanyi leyi nga vonakiki yi nga ka yi nga swi koti ku va ponisa lava va endlaka swilo leswi swi kanetiwaka hi Rito ra Xikwembu, loko ku fike nkarhi wa Xikwembu wa ku herisa mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa, Babilona Lonkulu. Swi hikwalaho ka mhaka yoleyo leswi Xikwembu xi hi tsundzuxaka xi ku: “Sukani ka yena, n’wina va tiko ranga, leswaku mi nga tshuki mi nghena eku dyoheni ka yena.”—Nhlavutelo 18:4, 8.
112. Hi yihi nyimpi leyi nga ta landzela? I vamani lava nga ta pona eka yona?
112 Ku lovisiwa koloko ka vukhongeri bya mavunwa ku ta landzeriwa hi “ku lwa ka siku lerikulu ra Xikwembu xa matimba hinkwawo.” Kutani, tanihi muyimeri wa Xikwembu, Kriste Yesu la kwetsimisiweke u ta rhangela mavandla ya le tilweni ya tintsumi eku loviseni ka valala hinkwavo va Xikwembu laha emisaveni. Hi mukhuva wolowo Xikwembu xi ta kukula vubihi hinkwabyo laha misaveni hi ku olova tanihi loko wansati a basisa yindlu ya yena. (Nhlavutelo 16:14-16) Xana va ta va kona vaponi? Bibele yi vula leswaku “lava lulameke va ta aka misaveni, lavo tenga va ta siyiwa kona; kambe lavo biha va ta susiwa la misaveni, ni timbabva ti ta tsuvuriwa ka yona.” (Swivuriso 2:21, 22) Ina, “va musa va ta fuma misava, va ta titsakela eku rhuleni lokukulu ka vona.”—Psalma 37:10, 11, 29; Swivuriso 12:7.
113. I vumundzuku byihi lebyi vangamaka lebyi nga emahlweni ka hina?
113 Xana wa swi anakanya u ri karhi u hanya emisaveni leyi vuyeteriweke ya Paradeyisi ni vanhu lava hakunene va titsongahataka, va rirhandzu va ri vanghana va wena, mi nga ri ehansi ka mafambiselo ya vutianakanyi, ya politiki kambe mi ri ehansi ka hulumendhe leyi hetisekeke yo lulama? (Daniel 2:44; Esaya 65:17, 21, 22, 25) Xana u nga tsakela ku hanya enkarhini wo tano loko ku rhandza ka Xikwembu ku endliwa laha misaveni tanihi loko ku endliwa etilweni naswona laha vanhu va nga ta ka va nga ha dyondzi nyimpi? (2 Petro 3:13; Matewu 6:10; Mikea 4:3, 4) Ku nga ka ku nga ha vi ni vuvabyi, xitlhavi kumbe ku chava rifu! Leswi tlulaka sweswo, lava va vangeke ku xaniseka laha misaveni hi ku tirhisa vungoma, ku nga Diyavulosi na mademona yakwe, va ta loviseriwa makumu! Mawaku ku langutela konghasi loku hi ku nyikiwaka hi Rito ra Xikwembu: Vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi ya ku rhula, ku sirheleteka ni rihanyo lerinene!—Nhlavutelo 21:3, 4; 20:10.
114, 115. Kutani u fanele ku endla yini?
114 Loko u rhandza vutomi, yana emahlweni ni ku kula hi vutivi bya Xikwembu xa Matimba Hinkwawo na swikongomelo swa xona. Yesu Kriste eka Tata wakwe hi xikhongelo u te: “Kambe vutomi lebyi nga heriki, hi leswaku va ku tiva, wena Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, na Yesu Kriste loyi u n’wi rhumeke.”—Yohane 17:3.
115 Hambi swi ri tano, matshalatshala ya wena ma ta laveka. “Lwana nyimpi leyinene ya ku pfumela,” ku vula muapostola Pawulo. Hi xikongomelo xihi? Leswaku u “khoma vutomi lebyi nga heriki.” (1 Timotiya 6:12) Ina, ntshunxeka eka ntlhamu lowu ku tisaka evuhlongeni bya mimoya leyi nga vonakiki ya vutianakanyi. Kutani yana emahlweni ni ku ‘alela Diyavulosi, kutani u ta suka eka wena. Tshinelela Xikwembu, kutani xi ta tshinela eka wena.’ (Yakobo 4:7, 8) U va wa ripfumelo leri tiyeke. Onge “Tatana wa tintswalo, Xikwembu xa ku chavelela hinkwako” a nga ku pfuna leswaku u hlula kutani u kuma ntsako wa ku n’wi tirhela hi laha ku nga heriki emisaveni ya yena leyintshwa yo lulama.—2 Vakorinto 1:3.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Vumbhoni lebyi engetelekeke bya ntiyiso wa Bibele byi nga kumiwa eka tibuku leti nge Bibele I Rito Ra Xikwembu Kumbe I Ra Munhu? na “Matsalwa Hinkwawo Ma Huhuteriwe Hi Xikwembu Naswona Ma Pfuna.”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]
Hi ku pfumela leswaku mimoya leyi nga vonakiki yi ta pfuna n’wana wa yena, wansati loyi u tile eka “mungoma”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]
Swifaniso leswi yimelaka mimoya ya vakokwana lava feke swi endli-wa hikwalaho ka ku pfumela loku hoxeke ka leswaku vakokwana lava va hanya kun’wana emisaveni ya mimoya
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Tinhlampfi, tinyanyana na swiharhi swi vuriwa “mimoya” eBibeleni, tanihi munhu. Kambe ku hava na xin’we xa swona lexi nga riki na ku fa
[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Eka gidi ra malembe ya ku fuma ka Yesu Kriste, lava feke va ta pfuxeriwa evuton’wini
[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]
Eka Israyele wa khale, Xikwembu xi lerise leswaku un’wana ni un’wana la tirhisaka vungoma a a fanele ku khandliwa hi maribye a dlayiwa
[Xifaniso lexi nga eka tluka 34]
Mirhi yin’wana, matamba, milambu, maboboma, tintshava kumbe tindhawu tin’wana ti langutiwa hi vanhu van’wana tanihi ndhawu ya ku wisa ka mimoya leyi nga vonakiki
[Xifaniso lexi nga eka tluka 37]
Ku pfumela loku hoxeke ku pfalela vo tala eka “ntlhamu” wa ku chava
[Xifaniso lexi nga eka tluka 42]
Tanihi leswi xifaniso xa ku chavisa swiharhi xi nga vulavuriki, ku pfuna kumbe ku vavisa mani na mani, swi tano na hi swifaniso leswi vatliweke hi vanhu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 43]
Xana xifaniso lexi endliweke hi mavoko ya vanhu xi nga va na matimba laya tlulaka ya munhu? Xifaniso lexi xi vatliwile hi murhi lowu fanaka lowu tihunyi ta kona wanuna a ti tshivelaka a sweka swakudya swa yena. Leswi xifaniso lexi xi nga hisiwaka hi wanuna hi ku olova tanihi tihunyi, xana xi nga va na matimba ya ku pfuna kumbe ku vavisa vanhu?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 45]
Magidi ya vanhu ya tshike vungoma naswona ya hise swilo leswi fambisanaka na byona
[Xifaniso lexi nga eka tluka 48]
Hi ku hlanganyela nkarhi na nkarhi eku dyondzeni ka Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke, hi nga lwisana hi laha ku humelelaka “ni mimoya leyo biha ya xivandla xa le henhla”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 61]
Emisaveni ya Paradeyisi, vanhu hinkwavo ni swiharhi va ta hanya hi ku rhula loku hetisekeke, kutani a ku nga ha vi na ndlala, ku vaviseka, vuvabyi kumbe ku fa