Ndzima 12

Papalata Mimoya Leyo Biha Ya Matimba

1. Xana Yesu u endlise ku yini loko a langutane ni mimoya leyo biha?

ENDZHAKU ka ku khuvuriwa kakwe, Yesu Kreste u ye emananga ya Yudiya a ya khongela ni ku tiyingisa. Loko a fika kona, Sathana Diyavulosi u ringete ku n’wi kucetela leswaku a tlula nawu wa Xikwembu. Hambi swi ri tano, Yesu u papalate ndzingo wa Diyavulosi naswona a nga phasiwanga hi ntlhamu wa yena. Yesu u langutane ni mimoya yin’wana yo biha enkarhini wa vutirheli byakwe emisaveni. Kambe, nkarhi na nkarhi, u yi tshinyile a tlhela a yi papalata.—Luka 4:1-13; 8:26-34; 9:37-43.

2. Hi swihi swivutiso leswi hi nga ta swi kambisisa?

² Timhaka ta Bibele leti hlamuselaka swiendlakalo sweswo ti fanele ku hi khorwisa leswaku mimoya leyo biha ya matimba yi kona. Yi ringeta ku hambukisa vanhu. Hambi swi ri tano, hi nga yi papalata mimoya leyi yo biha. Kambe xana mimoya leyo biha yi huma kwihi? Ha yini yi ringeta ku xisa vanhu? Naswona xana yi tirhisa tindlela tihi leswaku yi fikelela swikongomelo swa yona? Loko wo kuma tinhlamulo ta swivutiso swo fana ni leswi, swi ta ku pfuna leswaku u papalata mimoya leyo biha ya matimba.

MIMOYA LEYO BIHA—MASUNGULO NI XIKONGOMELO XA YONA

3. Xana Sathana Diyavulosi u tise ku yini?

³ Yehovha Xikwembu u endle swivumbiwa swo tala swa moya ka ha sale nkarhi wo leha leswaku a vumba vanhu. (Yobo 38:4, 7) Hi laha swi hlamuseriweke ha kona eka Ndzima 6, yin’wana ya tintsumi leti yi navele leswaku vanhu va gandzela yona ematshan’weni yo gandzela Yehovha. Hi ku landza xikongomelo xexo, ntsumi leyi yo biha yi kanete Muvumbi ni ku n’wi lumbeta, yi tlhela yi byela wansati wo sungula leswaku Xikwembu a xi ri muhembi. Kutani, hi laha ku faneleke xivumbiwa lexi xa moya lexi xandzukeke xi vitaniwe Sathana (mukaneti) na Diyavulosi (mulumbeti).—Genesa 3:1-5; Yobo 1:6.

4. Xana tintsumi tin’wana ti dyohe njhani esikwini ra Nowa?

⁴ Endzhaku, tintsumi tin’wana ti seketele Sathana Diyavulosi. Emasikwini ya wanuna wo lulama Nowa, tin’wana ta tona ti fularhele ntirho wa tona etilweni ivi ti tihundzula ti va ni mimiri ya nyama leswaku ti enerisa ku navela ka tona ka vuxaka bya rimbewu ni vavasati va laha misaveni. A swi kanakanisi leswaku Sathana u kucetele tintsumi teto leswaku ti teka ndlela yo biha. Sweswo swi endle leswaku ti tswala vana lava a va ri va moya tlhelo va ri va nyama lava a va vitaniwa Tinefelimi, lava veke swihontlovila swa tihanyi. Loko Yehovha a tisa Ndhambhi leyikulu, yi lovise vanhu lava onhakeke ni vana lava nga riki va ntumbuluko va tintsumi leti nga yingisiki. Tintsumi leti xandzukeke ti pone ndzoviso hi ku siya mimiri ya tona ya nyama ivi ti tlhelela exivandleni xa moya. Kambe Xikwembu xi sivele mademona lawa hi ku ma endla valahliwa lava nga ta tshama emunyameni wa moya. (Genesa 6:1-7, 17; Yuda 6) Sathana, “hosi ya mademona,” ni tintsumi ta yena leto biha va ye emahlweni ni ku xandzuka ka vona. (Luka 11:15) Xikongomelo xa vona hi xihi?

5. Xana Sathana ni mademona yakwe va ni xikongomelo xihi, naswona va tirhisa yini leswaku va phasa vanhu?

⁵ Xikongomelo xo biha xa Sathana ni mademona i ku endla leswaku vanhu va fularhela Yehovha Xikwembu. Hikwalaho, vabihi lava a va ri karhi va hambukisa, va chavisa ni ku hlasela vanhu ematin’wini hinkwawo ya vanhu. (Nhlavutelo 12:9) Swikombiso swa manguva lawa swi tiyisekisa leswaku vukarhi bya mademona sweswi i byikulu swinene ku tlula leswi a byi ri xiswona. Leswaku ma phasa vanhu, mademona hakanyingi ma tirhisa vungoma hi ku hambana-hambana ka byona. Xana mademona ma wu tirhisa njhani ntlhamu lowu, naswona xana u nga tisirhelela hi ndlela yihi?

NDLELA LEYI MIMOYA LEYO BIHA YI RINGETAKA KU KU HAMBUKISA HA YONA

6. Xana vungoma i yini, naswona hi tihi tindlela ta byona?

⁶ Xana vungoma i yini? I ku tirhisana ni mademona kumbe mimoya leyo biha, hi ku kongoma kumbe hi ku tirhisa munhu. Vungoma byi endla leswi fanaka ni leswi xinavetisi xi swi endlelaka vahloti: Xi koka nchumu lowu phasiwaka. Naswona tanihi leswi muhloti a tirhisaka swinavetisi swo hambana-hambana leswaku a kokela swiharhi entlhan’wini wakwe, na yona mimoya leyo biha yi khutaza tindlela to hambana-hambana ta vungoma leswaku yi lawula vanhu. (Ringanisa Pisalema 119:110.) Tin’wana ta tindlela leti i ku hlahluva, masalamusi, ku vhumbha, migilo, ku loya, ku tihlanganisa ni vangoma ni ku vutisa vafi.

7. Xana vungoma byi hangalake ku fikela kwihi, naswona ha yini byi andzile ni le tindhawini leti vuriwaka ta Vukreste?

⁷ Xinavetisi xa tirha, hikuva vungoma byi koka vanhu emisaveni hinkwayo. Lava va tshamaka etindhawini ta le makaya va ya evangomeni, kasi vatirhi va le madorobeni va ya eka vangoma va tinyeleti. Vungoma byi kona hambi ku ri ematikweni lama vuriwaka ya Vukreste. Vulavisisi byi kombisa leswaku eUnited States ntsena, timagazini ta kwalomu ka 30 leti kandziyisiwaka hi nhlayo yo tlula 10 000 000 ti hlamusela tindlela to hambana-hambana ta vungoma. Vanhu va le Brazil va tirhisa tirhandi to tlula 1,8 wa magidi ya timiliyoni eka swilo swa vungoma lembe na lembe. Kambe, 80 wa tiphesente ta lava hambaka va ya eswivandleni swa vugandzeri bya vungoma etikweni rero i Makhatoliki lama khuvuriweke lawa ma tlhelaka ma va kona eka Masa. Tanihi leswi vafundhisi van’wana va tirhisaka vungoma, vanhu vo tala va vukhongeri va anakanya leswaku ku byi tirhisa swa amukeleka eka Xikwembu. Kambe xana swi tano?

LEXI ENDLAKA LESWAKU BIBELE YI NGA SWI AMUKELI KU TIRHISA VUNGOMA

8. Xana hi rihi langutelo ra Matsalwa ra vungoma?

⁸ Loko u dyondzisiwe leswaku swivumbeko swo karhi swa vungoma i tindlela ta ku tihlanganisa ni mimoya leyinene, u nga ha hlamala loko u twa leswi Bibele yi swi vulaka malunghana ni vungoma. Vanhu va Yehovha va tsundzuxiwile: “Mi nga ṭhuki mi ya v̌angomeni ni ka la’v̌a hlahluv̌aka, mi nga ṭhuki mi v̌a v̌utisisa e timhaka leŝaku mi nga tinyamisi ha v̌ona.” (Levhitika 19:31, xiitaliki i xerhu; 20:6,  27.) Buku ya Bibele ya Nhlavutelo yi nyika xitsundzuxo xa leswaku “vangoma” va ta helela “etiveni leri pfurhaka hi ndzilo ni xivavula, ri nga rona rifu ra vumbirhi [leri nga heriki].” (Nhlavutelo 21:8; 22:15) Tindlela hinkwato ta vungoma a ti amukeriwi hi Yehovha Xikwembu. (Deteronoma 18:10-12) Ha yini swi ri tano?

9. I yini lexi nga hi endlaka hi fikelela xiboho xa leswaku marungula ya manguva lawa ya mimoya a ma humi eka Yehovha?

⁹ Yehovha u rhumele mimoya leyinene, kumbe tintsumi to lulama, leswaku ti vulavula ni vanhu van’wana loko Bibele yi nga si hetiwa. Ku sukela loko yi hetiwile, Rito ra Xikwembu ri nyike nkongomiso lowu vanhu a va wu lava leswaku va tirhela Yehovha hi laha ku amukelekaka. (2 Timotiya 3:16, 17; Vaheveru 1:1, 2) A nga ri bakanyelanga etlhelo Rito rakwe hi ku yisa marungula eka vanhu van’wana. Marungula yo tano hinkwawo ya manguva lawa ya xivandla xa mimoya, ma huma eka mimoya leyo biha. Ku tirhisa vungoma swi nga ha vanga ku karhatiwa hi mademona kumbe ku ngheniwa ni hi mimoya leyo biha. Hikwalaho, Xikwembu xa hi tsundzuxa hi rirhandzu leswaku hi nga katseki eka swiendlo swihi na swihi swa vungoma. (Deteronoma 18:14; Vagalatiya 5:19-21) Tlhandla-kambirhi, loko hi hambeta hi tirhisa vungoma endzhaku ko tiva ndlela leyi Yehovha a byi langutaka ha yona, hi ta va hi seketela mimoya leyo biha leyi xandzukeke naswona hi ta va valala va Xikwembu.—1 Samuwele 15:23; 1 Tikronika 10:13, 14; Pisalema 5:4.

10. Xana ku hlahluva i yini, naswona ha yini hi fanele hi ku papalata?

¹⁰ Ndlela yin’wana leyi dumeke ya vungoma i ku hlahluva—ku ringeta ku tiva swilo swa nkarhi lowu taka kumbe leswi nga tiviwiki hi mpfuno wa mimoya. Tindlela tin’wana ta ku hlahluva i vungoma bya tinyeleti, ku vhumbha hi ku tirhisa swivoni, ku hlamusela milorho, ku nyanga xandla ni ku vhumbha mikateko hi ku tirhisa makhadi yo vhumbha ha wona. Vo tala va languta ku hlahluva tanihi ntlango lowu nga riki na khombo, kambe Bibele yi kombisa leswaku vavhumbhi ni mimoya leyo biha swa fambisana. Hi xikombiso, Mintirho 16:16-19 yi vulavula hi ‘demona ra ku hlahluva’ leri pfuneke wanhwana wo karhi leswaku a “vhumbha.” Hambi swi ri tano, vuswikoti bya yena byo vhumbha swilo swa nkarhi lowu taka byi herile loko demona ri susiwile. Hakunene, ku hlahluva i xinavetisi lexi tirhisiwaka hi mademona leswaku ma kokela vanhu entlhan’wini wa wona.

11. Xana matshalatshala yo vulavula ni vafi ma yise entlhan’wini hi ndlela yihi?

¹¹ Loko u ri karhi u rila rifu ra xirho xa ndyangu lexi rhandzekaka kumbe munghana lonkulu, u nga ha kokiwa hi ku olova hi xinavetisi xin’wana. Mungoma a nga ha ku nyika rungula ro karhi kumbe a vulavula hi rito leri tikombaka ri fana ni ra munhu la feke. Tivonele! Ku ringeta ku vulavula ni vafi swi yisa entlhan’wini. Ha yini? Hikuva vafi a va swi koti ku vulavula. Hi laha handle ko kanakana u swi tivaka ha kona, Rito ra Xikwembu ri swi hlamusela kahle leswaku munhu la feke u “tlhelela e nṭhurini; kutani hi siku rolero makungu ya [yena ma] hela.” Vafi “a v̌a tiv̌i ntšhumu.” (Pisalema 146:4; Eklesiasta 9:5, 10) Tlhandla-kambirhi, kahle-kahle mademona a ma tiviwa tanihi lama kotaka ku tekelela rito ra vafi kutani ma nyika mungoma rungula leri khumbaka mufi. (1 Samuwele 28:3-19) Kutani “l’a v̌utisaka v̌afi” u phasiwa hi mimoya leyo biha naswona u endla leswi hambaneke ni ku rhandza ka Yehovha Xikwembu.—Deteronoma 18:11, 12; Esaya 8:19.

KU SUKA EKU NAVETENI KU YA EKU HLASELENI

12, 13. Hi byihi vumbhoni lebyi kombisaka leswaku mademona ma phikelela ku ringa ni ku karhata vanhu?

¹² Loko u fambisana ni ndzayo ya Rito ra Xikwembu malunghana ni vungoma, a wu nge kokiwi hi xinavetisi xa mademona. (Ringanisa Pisalema 141:9, 10; Varhoma 12:9.) Xana leswi swi vula leswaku mimoya leyo biha yi ta tshika ku ringeta ku ku phasa? Nikatsongo! Endzhaku ka loko a ringete ku ringa Yesu kanharhu, Sathana “[u] n’wi tshik[ile], a yimela ku kuma nkarhi wun’wana lowunene.” (Luka 4:13) Hi laha ku fanaka, mimoya ya matimba a yi gimeti hi ku koka vanhu ntsena kambe yi tlhela yi va hlasela.

¹³ Anakanya hi mhaka leyi hlamuseriweke eku sunguleni ya nhlaselo wa Sathana eka Yobo nandza wa Xikwembu. Diyavulosi u endle leswaku a lahlekeriwa hi swifuwo swakwe ni ku feriwa hi malandza yakwe yo tala. Sathana u tlhele a dlaya ni vana va Yobo. Endzhaku ka sweswo, u hlasele Yobo hi vuvabyi lebyi vavaka. Kambe Yobo u hlayise vutshembeki eka Xikwembu naswona u kume mikateko leyikulu. (Yobo 1:7-19; 2:7, 8; 42:12) Ku sukela enkarhini wolowo, mademona ma endle vanhu van’wana va nga swi koti ku vulavula kumbe va pfaleka mahlo naswona ma hambete ma tsakisiwa hi ku vona vanhu va xaniseka. (Matewu 9:32, 33; 12:22; Marka 5:2-5) Namuntlha, swiviko swi kombisa leswaku mademona ma karhata van’wana hi tlhelo ra rimbewu ni ku hlanyisa van’wana. Nakambe ma endla van’wana va dlaya ni ku tisunga, ku nga swilo leswi ku nga xidyoho emahlweni ka Xikwembu. (Deteronoma 5:17; 1 Yohane 3:15) Hambi swi ri tano, magidi ya vanhu lama tshameke ma phasiwa hi mimoya leyi yo biha ma swi kotile ku yi balekela. Xana vona va swi kotise ku yini? Sweswo va swi endle hi ku teka magoza ya nkoka.

NDLELA YO PAPALATA MIMOYA LEYO BIHA

14. Hi ku pfumelelana ni xikombiso xa Vakreste va le Efesa va lembe-xidzana ro sungula, xana u nga yi papalata njhani mimoya leyo biha?

¹⁴ Xana hi yihi ndlela yin’wana leyi u nga papalataka mimoya leyo biha ha yona ni ku tisirhelela wena ni ndyangu wa wena emintlhan’wini ya yona? Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va le Efesa lava a va tirhisa vungoma loko va nga si va vapfumeri va teke magoza lamanene. Hi hlaya leswaku “lavo tala exikarhi ka lava a va tirhile swa masalamusi, va hlengeleta tibuku ta vona, va ti hisa emahlweni ka vanhu hinkwavo.” (Mintirho 19:19) Hambi loko u nga si tshama u byi tirhisa vungoma, cukumeta xin’wana ni xin’wana lexi fambelanaka ni vungoma. Leswi swi katsa tibuku, timagazini, tivhidiyo, swifaniso, vuyimbeleri lebyi rhekhodiweke ni swilo leswi tirhiseriwaka vungoma. Swin’wana leswi katsekaka i swifaniso swa swikwembu swa hava, timhamba ni switshungulo swin’wana ni tinyiko leti humaka eka lava tirhisaka vungoma. (Deteronoma 7:25, 26; 1 Vakorinto 10:21) Hi xikombiso: Mpatswa wun’wana lowu tekaneke wa le Thailand a wu ri ni nkarhi wo leha wu karhatiwa hi mademona. Kutani wu cukumete swilo hinkwaswo leswi fambelanaka ni vungoma. Vuyelo byi ve byihi? Wu ntshunxekile eka minhlaselo ya mademona naswona endzhaku ka sweswo wu endle nhluvuko wa xiviri wa moya.

15. Xana hi rihi goza rin’wana leri lavekaka, eku lwisaneni ni mimoya leyo biha ya matimba?

¹⁵ Leswaku u papalata mimoya leyo biha, goza rin’wana leri faneleke i ku tirhisa ndzayo ya muapostola Pawulo ya ku hloma hi xisirhelelo xa moya lexi humaka eka Xikwembu. (Vaefesa 6:11-17) Vakreste va fanele va tiyisa swisirhelelo swa vona ehenhla ka mimoya leyo biha. Xana goza leri ri katsa yini? Pawulo u te: “Minkarhi hinkwayo, rhwalani ku pfumela, xi va xitlhangu xa n’wina, kutani mi ta kota ku timela ha xona miseve hinkwayo leyi pfurhaka ya nyavuntswaka.” Hakunene, loko ripfumelo ra wena ri tiyile, u ta va ni vuswikoti lebyikulu bya ku papalata mimoya leyo biha ya matimba.—Matewu 17:14-20.

16. Xana u nga ri tiyisa njhani ripfumelo ra wena?

¹⁶ Xana ripfumelo ra wena u nga ri tiyisa njhani? Hi ku ya emahlweni u dyondza Bibele ni ku tirhisa ndzayo ya yona evuton’wini bya wena. Matimba ya ndyangu wa munhu ma titshege ngopfu hi ku tiya ka xisekelo xa wona—ku nga vutivi bya Xikwembu. Xana a wu pfumelelani na swona leswaku vutivi lebyi kongomeke lebyi u byi kumeke ni lebyi u byi ngheniseke embilwini ya wena loko u dyondza Bibele byi ake ripfumelo ra wena? (Varhoma 10:10, 17) Hikwalaho, a swi kanakanisi leswaku loko u ya emahlweni ni dyondzo leyi u tlhela u swi endla mukhuva wa wena ku va kona eminhlanganweni ya Timbhoni ta Yehovha, ripfumelo ra wena ri ta tiya swinene. (Varhoma 1:11, 12; Vakolosa 2:6, 7) Ri ta va xisirhelelo xa matimba eminhlaselweni ya mademona.—1 Yohane 5:5.

17. Hi wahi magoza man’wana lama nga lavekaka eku papalateni ka mimoya leyo biha ya matimba?

¹⁷ Hi wahi magoza man’wana lawa ma nga tekiwaka hi munhu loyi a tiyimiseleke ku papalata mimoya leyo biha ya matimba? Vakreste va le Efesa a va lava nsirhelelo hikuva a va tshama emutini lowu a wu taleriwe hi vudemona. Hikwalaho, Pawulo u va byele leswi: “Khongelani minkarhi hinkwayo hilaha Moya wu mi letelaka hakona.” (Vaefesa 6:18) Tanihi leswi hi hanyaka emisaveni leyi teleke hi mademona, ku khongelela nsirhelelo wa Xikwembu hi matimba i swa nkoka eku papalateni ka mimoya leyo biha. (Matewu 6:13) Leswi pfunaka emhakeni leyi i nseketelo wa moya ni swikhongelo swa vakulu lava vekiweke evandlheni ra Vukreste.—Yakobo 5:13-15.

YANA EMAHLWENI U LWISANA NI MIMOYA LEYO BIHA

18, 19. Xana ku nga endliwa yini loko mademona ma tlhela ma karhata munhu?

¹⁸ Hambi swi ri tano, hambi ku ri endzhaku ko teka magoza lawa ya xisekelo van’wana va hambete va karhatiwa hi mimoya leyo biha. Hi xikombiso, wanuna un’wana eCôte d’Ivoire u dyondze Bibele ni Timbhoni ta Yehovha ivi a cukumeta timhamba ta yena hinkwato. Endzhaku ka sweswo, u endle nhluvuko lowunene, a nyiketela vutomi byakwe eka Yehovha, ivi a khuvuriwa. Kambe endzhaku ka vhiki a khuvuriwile, mademona ma tlhele ma sungula ku n’wi karhata, naswona ku twakale marito lawa a ma n’wi byela leswaku a tshika ripfumelo leri a ri kumeke. Loko leswi a swi lo endlekela wena, xana a swi ta vula leswaku Yehovha u tshike ku ku sirhelela? A swi nga ta vula swona sweswo.

¹⁹ Hambi leswi wanuna la hetisekeke Yesu Kreste a sirheleriwa hi Xikwembu, na yena u twe rito ra xivumbiwa xa moya lowo biha ku nga Sathana Diyavulosi. Yesu u kombise leswi faneleke ku endliwa eka xiyimo xo tano. U byele Diyavulosi a ku: “Suka Sathana.” (Matewu 4:3-10) Hi laha ku fanaka, u fanele ku ala ku yingisela marito lama humaka exivandleni xa mimoya. Papalata mimoya leyo biha hi ku kombela mpfuno wa Yehovha. Ina, khongela hi laha ku twalaka u tirhisa vito ra Xikwembu. Swivuriso 18:10 yi ri: “V̌ito ra Yehova i khokholo ro tiya, l’a lulameke o tšhav̌ela ka rona, o ṭhama e ku tlakukeni.” Wanuna loyi wa Mukreste wa le Côte d’Ivoire u swi endlile leswi, kutani mimoya leyo biha a ya ha n’wi karhatanga.—Pisalema 124:8; 145:18.

20. Hi ku komisa, xana u nga endla yini leswaku u papalata mimoya leyo biha?

²⁰ Yehovha u tshike mimoya leyo biha leswaku yi va kona, kambe u kombisa matimba yakwe, ngopfu-ngopfu eka vanhu vakwe, naswona vito ra yena ra twarisiwa emisaveni hinkwayo. (Eksoda 9:16) Loko u tshama u ri ekusuhi ni Xikwembu, a wu nge chavisiwi hi mimoya leyo biha. (Tinhlayo 23:21, 23; Yakobo 4:7, 8; 2 Petro 2:9) Matimba ya yona a ma nyawuli. Yi xupuriwile esikwini ra Nowa, yi cukumetiwa etilweni eminkarhini leyi ya ha ku hundzaka, naswona sweswi yi rindzele ku avanyisiwa ka makumu. (Yuda 6; Nhlavutelo 12:9; 20:1-3, 7-10, 14) Entiyisweni, ya chava hikwalaho ka ku lovisiwa loku yi langutaneke na kona. (Yakobo 2:19) Kutani ku nga khathariseki leswaku mimoya leyo biha yi ringeta ku ku koka hi xinavetisi kumbe ku ku hlasela hi ndlela yo karhi, u nga yi papalata. (2 Vakorinto 2:11) Fularhela muxaka wihi na wihi wa vungoma, u tirhisa ndzayo ya Rito ra Xikwembu, ni ku lava ku amukeriwa hi Yehovha. Endla sweswo handle ko hlwela, hikuva vutomi bya wena byi titshege hi ku papalata ka wena mimoya leyo biha ya matimba!

KAMBELA VUTIVI BYA WENA

Xana mimoya leyo biha yi ringetisa ku yini ku hambukisa vanhu?

Ha yini Bibele yi nga byi amukeli vungoma?

Xana munhu a nga ntshunxeka njhani eka mimoya leyo biha ya matimba?

Ha yini u fanele ku hambeta u papalata mimoya leyo biha?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 110]

Xana vungoma u byi languta njhani hi tindlela ta byona to hambana-hambana?