Ndzima 5
Ntshunxeko Lowu Tsakeriwaka Hi Vagandzeri Va Yehovha
1, 2. (a) Xana Xikwembu xi nyike mpatswa wo sungula wa vanhu, ntshunxeko wa muxaka muni? (b) Boxa milawu yin’wana leyi a yi lawula ntirho wa vona.
LOKO Yehovha a vumba mpatswa wo sungula wa vanhu, a wu ri na ntshunxeko lowu tlulaka wihi na wihi lowu vanhu va nga na wona namuntlha. Kaya ra vona a a ri ri Paradeyisi. A ku nga ri na vuvabyi lebyi a byi kavanyeta ku tiphina ka vona hi vutomi. A va nga langutananga na rifu. Kambe a va fanele ku xixima milawu ya Xikwembu leswaku va hambeta va va ni ntshunxeko wo tano.
2 Yin’wana ya milawu yoleyo swi nga ha endleka a a yi nga vuriwanga hi marito, kambe Adamu na Evha a va vumbiwe hi ndlela leyi a swi ri swa ntumbuluko eka vona leswaku va yi landzela. Xisweswo ndlala a yi kombisa xilaveko xa ku dya; torha, a ri kombisa xilaveko xa ku nwa. Ku pela ka dyambu a ku va komba leswaku va wisa, ni ku etlela. Nakambe, Yehovha u vulavule na vona, a va nyika ntirho. Entiyisweni xiavelo xexo a ku ri nawu, hikuva a xi ta lawula ndlela leyi va endlaka swilo ha yona. Kambe a ku ri nawu wa musa, ni lowu vuyerisaka swonghasi! Wu va nyike ntirho lowu a wu ta va enerisa hi ku helela, wu va pfuna ku tirhisa vuswikoti bya vona hi xitalo hi tindlela letinene. A va fanele ku tswala vana, va fuma swiharhi swa misava ivi va ndlandlamuxa mindzilakana ya Paradeyisi yi kondza yi hlanganisa misava hinkwayo. (Gen. 1:28; 2:15) Xikwembu a xi va tikiselanga hi milawulawu leyi nga fanelangiki. A va nyikiwe ntshunxeko lowu ringaneke wo tiendlela swiboho. A va ta lava yini swin’wana?
3. Xana Adamu a a ta va a pfuneke njhani leswaku a tirhisa ntshunxeko wakwe hi vutlharhi loko a endla swiboho?
3 Ina, loko Adamu a nyikiwe lunghelo ra ku endla swiboho, sweswo a swi nga vuli leswaku xiboho xihi na xihi lexi a xi endlaka, hambi xi ri njhani, a xi ta va ni vuyelo lebyinene. Ntshunxeko wakwe wo endla swiboho a wu vula vutihlamuleri. A a ta dyondza hi ku yingisa Tata wakwe wa le tilweni ni ku xiyisisa mintirho ya Yena, naswona Xikwembu xi nyike Adamu vutlharhi lebyi a byi ta n’wi pfuna ku tirhisa leswi a swi dyondzaka. Tanihi leswi Adamu a vumbiweke “a fana ni Šikwembu,” hi ntumbuluko a a ta kombisa timfanelo ta Xikwembu loko a endla swiboho. Entiyisweni a a ta swi endla sweswo loko hakunene a swi tlangela leswi Xikwembu xi n’wi endleleke swona, naswona a lava ku tsakisa Xikwembu.—Gen. 1:26, 27; ringanisa Yohane 8:29.
4. (a) Xana nawu lowu Adamu a nyikiweke wona wo yirisa, a wu n’wi tsona ntshunxeko? (b) Ha yini lexi a ku ri xilaveko lexi fanelekaka?
4 Tanihi xitsundzuxo xa leswaku munhu u le hansi ka Muvumbi ni Munyiki-vutomi wa yena, Yehovha u n’wi nyike xileriso lexi: “U ta tidyela miri hikwayo ya ntanga; kambe loko wu ri muri wo tiv̌isa ŝo saseka ni ŝo biha, u nga ṭhuki u dya; hikuv̌a siku u dyaka, u ta fa.” (Gen. 2:16, 17) Xana nawu wolowo a wu tsona munhu ntshunxeko? A swi tano nikatsongo. Adamu a a ntshunxekile leswaku a yingisa kumbe a nga yingisi. Ku siveriwa loku a ku nga n’wi tikiseli nchumu. A a ri ni ndzalo ya swakudya swin’wana handle ko khumba murhi wolowo wun’we. Hambi swi ri tano, a swi fanerile eka yena ku xiya leswaku misava leyi a a tshama eka yona a yi ri ya Xikwembu ni leswaku tanihi Muvumbi, Xikwembu i Mufumi la fanelekaka wa swivumbiwa swa xona.—Ps. 24:1, 10.
5. (a) Xana Adamu na Evha va lahlekeriwe njhani hi ntshunxeko wo tsakisa lowu a va ri na wona? (b) Xana wu siviwe hi yini, naswona hina hi khumbeke hi ndlela yihi?
5 Kambe ku humelele yini? Hi ku susumetiwa hi mavondzo ni vutianakanyi, ntsumi yi xise Evha hi ku tiendla mukongomisi wa ntiyiso, yi n’wi tshembisa nchumu lowu lwisanaka ni ku rhandza ka Xikwembu. Ematshan’wini yo yingisa Tata wakwe, Adamu u hlanganyele na Evha evudyohweni. Hikwalaho ko teka nchumu lowu a wu nga ri wa vona, Adamu na Evha va lahlekeriwe hi ntshunxeko wo tsakisa lowu a va ri na wona. Va sungule ku lawuriwa hi xidyoho, naswona hi laha Xikwembu xi va tsundzuxeke ha kona, a va rindzeriwe hi rifu. Hikwalaho, xana hi yihi ndzhaka leyi va yi siyeleke vatukulu va vona? I xidyoho, lexi kombisiwaka hi mboyamelo lowu nga emirini wa ku endla vudyoho, ku tsana loku endlaka munhu a hatla a khomiwa hi vuvabyi ni ku ya a hela matimba hikwalaho ka ku dyuhala. Kun’we ni rifu. Mboyamelo lowu hi velekiweke na wona wa ku endla vudyoho, lowu hlohloteriwaka hi nkucetelo wa Sathana, wu tswale rixaka leri eka rona vutomi byi nga le khombyeni eka un’wana ni un’wana. Vona ku hambana konghasi ni ntshunxeko lowu Xikwembu xi wu nyikeke vanhu eku sunguleni!—Rhom. 5:12; Yobo 14:1; Nhlav. 12:9.
LAHA NTSHUNXEKO WU NGA KUMIWAKA KONA
6. (a) Xana ntshunxeko wa ntiyiso wu nga kumiwa kwihi? (b) Xana Yesu a a vulavula hi ntshunxeko wa muxaka muni eka Yohane 8:31, 32?
6 Hikwalaho ka swiyimo swa namuntlha, a swi hlamarisi leswi vanhu va navelaka ntshunxeko lowukulu ku tlula lowu va nga na wona. Kambe, hi kwihi laha ntshunxeko wa ntiyiso wu nga kumekaka kona? Yesu Kreste u te: “Loko mi tiyisela eritweni ra mina, mi va dyondzisiwa va mina hakunene, naswona mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.” (Yoh. 8:31, 32) Ntshunxeko lowu a hi wona ntshunxeko wo koma lowu vanhu va langutelaka ku wu kuma loko va fularhela mufumi wo karhi wa politiki kumbe hulumendhe ya muxaka wun’wana, ivi va seketela yin’wana. Ematshan’wini ya sweswo, wona wu lulamisa swiphiqo swa vanhu hi vuenti. Leswi Yesu a a bula ha swona a a ku ri ku ntshunxeka exidyohweni, ku va hlonga ra xidyoho. (Vona Yohane 8:24, 34-36.) Xisweswo loko munhu a va mudyondzisiwa wa ntiyiso wa Yesu Kreste, sweswo swi hundzula vutomi byakwe hi ndlela leyi xiyekaka, wa ntshunxeka.
7. (a) Xana hi nga ntshunxeka njhani exidyohweni sweswi? (b) Leswaku hi kuma ntshunxeko wolowo, hi fanele hi endla yini?
7 Sweswo a swi vuli swona leswaku sweswi Vakreste a va na wona mboyamelo lowu va velekiweke na wona wa ku tikhoma hi ndlela yo biha. Kambe, va lwisana na wona. (Rhom. 7:21-25) Kambe loko munhu hakunene a hanya hi ku pfumelelana ni tidyondzo ta Yesu, a nga ka a nga ha vi hlonga ra xidyoho. Eka yena xidyoho a xi nge he fani ni hosi leyi yi n’wi nyikaka swiletelo leswi a faneleke ku swi yingisa. A nga ka a nga ha phasiwi leswaku a hanya vutomi lebyi nga riki na xikongomelo ni lebyi endlaka ripfalo rakwe ri karhateka. U ta va ni ripfalo leri baseke emahlweni ka Xikwembu hikuva swidyoho swa yena swa khale swi rivariwile hikwalaho ka ripfumelo leri a nga na rona egandzelweni ra Kreste. Mimboyamelo ya vudyoho yi nga ha tinyika matimba, kambe loko a nga yi pfumeleli hikwalaho ka leswi a tsundzukaka tidyondzo leti baseke ta Kreste, u ta va a kombisa leswaku a nga fumiwi hi xidyoho.—Rhom. 6:12-17.
8. (a) Vukreste bya ntiyiso byi hi nyika ntshunxeko wihi lowu engetelekeke? (b) Xana leswi swi fanele swi ri khumba njhani langutelo ra hina eka valawuri va tiko?
8 Tanihi Vakreste hi ni ntshunxeko lowukulu. Hi tshunxiwe eminkucetelweni ya tidyondzo ta mavunwa, evuhlongeni bya vukholwa-hava ni ku fumiwa hi xidyoho. Mintiyiso yo tsakisa leyi khumbaka xiyimo xa vafi ni ku pfuxiwa, yi hi tshunxile eku chaveni ka leswaku munhu wa xaniseka loko a file leswi endlaka vanhu va dlaya ripfalo ra vona. Ku tiva mhaka ya leswaku tihulumendhe ta vanhu lava nga hetisekangiki ti ta siviwa hi Mfumo wa Xikwembu wo lulama, swi hi tshunxa exiyin’weni xo pfumala ntshembo. Kambe ntshunxeko wo tano a wu vuli leswaku hi fanele ku honisa nawu kumbe ku ka hi nga va xiximi vatirhela-mfumo, hi mhaka ya leswi hi tivaka leswaku hi ku hatlisa mafambiselo ya khale ma ta va ma nga ha ri kona.—1 Pet. 2:16, 17; Tito 3:1, 2.
9. (a) Xana Yehovha u hi pfuna njhani hi rirhandzu leswaku hi kuma ntshuxeko lowukulu lowu vanhu va nga kotaka ku va na wona sweswi? (b) Loko hi endla swiboho, hi nga swi kombisisa ku yini leswaku hi swi twisisa kahle leswi vangiweke hi ku va Adamu a tirhise ntshunxeko wakwe hi ndlela yo biha?
9 Yehovha a nga hi siyi ntsena leswaku hi tivonela leswaku hi yihi ndlela leyi nga yinene yo hanya ha yona. U tiva ndlela leyi hi vumbiweke ha yona, u tiva leswi swi nga hi enerisaka swinene ni ku titwa hi ri ni xindzhuti, ni leswi swi nga hi vuyerisaka hi laha ku nga heriki. Nakambe u tiva nkarhi wa yena lowu a wu vekeke wo hetisisa xikongomelo xakwe, hikwalaho u tiva ni mintirho leyi swi nga swinene eka hina ku yi endla. Naswona wa yi lemuka mianakanyo ni mahanyelo lawa ma nga onhaka munhu kumbe ma onha vuxaka byakwe ni van’wana, hambi ku ri ku n’wi sivela ku kuma mikateko ya Mfumo wa Xikwembu. U hi tsundzuxa hi swilo leswi hi rirhandzu, hi ku tirhisa Bibele ni nhlengeletano yakwe leyi vonakaka. (Gal. 5:19-23; Mar. 13:10; ringanisa 1 Timotiya 1:12, 13.) Kutani swi le ka hina, hi ku tirhisa matimba yo tihlawulela lama humaka eka Xikwembu, leswaku hi kunguhata leswaku hi ta angurisa ku yini. Loko hi swi yingisile leswi Bibele yi hi byelaka swona malunghana ni ndlela leyi Adamu a lahleke ha yona ntshunxeko lowu a a wu nyikiwe vanhu eku sunguleni, hi ta endla swiboho sweswo hi vutlharhi. Hi ta kombisa leswaku ku endla vuxaka lebyinene na Yehovha, i mhaka leyikulu evuton’wini bya hina.
KU LAVA NTSHUNXEKO WA MUXAKA WUN’WANA
10. I ntshunxeko wa muxaka muni lowu van’wana lava tivulaka Vakreste va wu lweleke?
10 Minkarhi yin’wana vantshwa lava kurisiweke va ri Timbhoni ta Yehovha, kun’we ni van’wana lava va ha riki vatsongo, va va ni miehleketo ya leswaku va fanele va kuma ntshunxeko wa muxaka wun’wana. Misava yi nga ha tikomba yi tsakisa, naswona loko va ehleketa ha swona ngopfu, va ya va navela ngopfu ku endla swilo leswi endliwaka hi vanhu va misava. Swi nga ha endleka va nga kunguhati ku tirhisa swidzidzirisi, ku nwa ku tlurisa kumbe ku oswa. Kambe va nga ha sungula ku hungasa ni vanghana va misava endzhaku ka nkarhi wa xikolo kumbe endzhaku ka nkarhi wa ntirho. Ina, va lava ku amukeriwa hi vanghana va vona lavantshwa, kutani va sungula ku tekelela ririmi ni mahanyelo ya vona.—3 Yoh. 11.
11. Xana nkucetelo wa ku endla leswi nkarhi wun’wana wu ta hi kwihi?
11 Nkarhi wun’wana nkucetelo wo nghenela mahanyelo ya misava wu ta hi munhu un’wana loyi a vulaka leswaku u tirhela Yehovha. Sweswo hi leswi endlekeke aEdeni loko Sathana a hambukise Evha, ni loko Evha a kuce Adamu leswaku a n’wi joyina. Swi ve tano ni le ka Vakreste vo sungula, naswona nchumu lowu fanaka wa humelela namuntlha. Vanhu vo tano hakanyingi va rhandza nyanyuko naswona va lava swilo leswi tisaka ntsako lowukulu. Va khutaza van’wana leswaku va “titsakisanyana.” Va ‘tshembisa van’wana ntshunxeko, kasi vona hi voxe i mahlonga ya leswo bola.’—2 Pet. 2:18, 19.
12. (a) Hi byihi vuyelo lebyi nga tsakisiki bya mahanyelo ya misava? (b) Loko lava katsekaka va tiva vuyelo bya kona, ha yini va hambeta va endla swilo swo tano?
12 Mihandzu ya kona a yi tsakisi. Rimbewu leri thyakeke ri vanga ku karhateka emintlhavekweni. Ri nga ha tlhela ri vanga vuvabyi, ku kuma khwiri leri nga lavekiki naswona ri nga ha dlaya vukati. (Swiv. 6:32-35; 1 Kor. 6:18; 1 Tes. 4:3-8) Ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha ku nga ha vanga ximbilwambilwana, nhlambha, ku nga voni kahle, sululwana, ku nga hefemuli kahle, mijamujamu ni rifu. (Ringanisa Swivuriso 23:29-35.) Swi nga ha vanga ku godzomberiwa, loku ku nga vangaka vukhamba, leswaku u ta kota ku yisa mukhuva lowu emahlweni. Lava va katsekaka eka mahanyelo yo tano hakanyingi va swi tiva leswaku vuyelo byi nga va byihi. Kambe ku lava nyanyuko ni ntsako wa nyama swi va endla leswaku va tipfala mahlo, va rivala hi vuyelo bya kona. Va tibyela leswaku i ntshunxeko, kambe loko se ri va xele kambirhi hi kona va tivonaka leswaku i mahlonga ya xidyoho, vona ndlela leyi ha yona xidyoho xi nga mufumi wo biha ngopfu swonghasi! Ku anakanyisisa hi mhaka leyi sweswi swi nga hi sirhelela leswaku sweswo swi nga endleki eka hina.—Gal. 6:7, 8.
LAHA SWIPHIQO SWI SUNGULAKA KONA
13. (a) Xana hakanyingi ku navela loku yisaka eka swiphiqo leswi, ku sungurisa ku yini? (b) Leswaku hi twisisa leswaku “vanghana lavo biha” i yini, hi fanele hi va ni langutelo ra mani? (c) Loko u ri karhi u hlamula swivutiso leswi nga emakun’wini ya ndzimana leyi, kandziyisa langutelo ra Yehovha. Hlamula swivutiso ha xin’we-xin’we.
13 Yimanyana, u ehleketa laha swiphiqo sweswo swi talaka ku sungula kona. Bibele ya hlamusela: “Un’wana ni un’wana wa ringiwa loko a kokiwa ni ku phasiwa hi ku navela ka yena n’winyi. Kutani loko ku navela ku korwile, ku tswala xidyoho; xidyoho xona, loko xi hetisekile, xi tswala rifu.” (Yak. 1:14, 15) Kambe xana ku navela koloko ku sungurisa ku yini? Ku sunguriwa hi leswi nghenaka emianakanyweni, naswona leswi hakanyingi swi vangiwa hi ku hlangana ni vanhu lava nga yi tirhisiki misinya ya milawu ya Bibele. Kunene, hinkwerhu ha swi tiva leswaku hi fanele ku papalata “vanghana lavo biha.” Kambe xivutiso hi lexi, Vanghana lavo biha hi vahi? Xana Yehovha u yi languta njhani mhaka leyi? Ku kambisisa swivutiso ni matsalwa lama landzelaka swi fanele swi hi pfuna ku endla swiboho leswi faneleke.
Xana leswi vanhu van’wana va vonakaka va xiximeka swi vula leswaku va nga va vanghana lavanene? (Ringanisa Genesa 34:1, 2, 18, 19.)
Xana ndlela leyi va vulavulaka ha yona, kumbe mafenya ya vona, ma nga hi pfuna ku vona loko hi fanele ku tshama na vona? (Ef. 5:3, 4)
Xana hi ni xivangelo xo karhi xa ku khumbeka loko va nga pfumeli eka leswi hina hi pfumelaka eka swona malunghana ni xikongomelo xa Xikwembu? (Ringanisa 1 Vakorinto 15:12, 32, 33.)
Xana Yehovha u ta titwa njhani loko hi hlawula vanghana lava nga n’wi rhandziki? (Ringanisa 2 Tikronika 19:1, 2.)
Hambi loko hi tirha ni lava nga riki vapfumeri kumbe hi nghena na vona xikolo, hi nga swi kombisa njhani leswaku a hi va endli vanghana va hina? (1 Pet. 4:3, 4)
Ku hlalela thelevhixini ni ku hlaya tibuku, timagazini ni maphepha-hungu i tindlela tin’wana ta ku hlanganyela ni van’wana. I tibuku ta muxaka muni leti swi nga swa nkoka ngopfu ku ti papalata manguva lawa? (Swiv. 3:31; Esa. 8:19; Ef. 4:17-19)
Xana ndlela leyi hi hlawulaka ha yona vanghana yi kombisa Yehovha leswaku hi vanhu va muxaka muni? (Ps. 26:1, 4, 5; 97:10)
14. Hi wihi ntshunxeko lowukulu lowu nga ta kumiwa hi lava tirhisaka ndzayo ya Rito ra Xikwembu sweswi, hi ku tshembeka?
14 Mafambiselo Lamantshwa ya Xikwembu a ma le kule. Hi Mfumo wa xona vanhu va ta ntshunxiwa eka nkucetelo wa Sathana lowu wu va endlaka mahlonga ni le ka mafambiselo yakwe hinkwawo yo biha. Minkucetelo hinkwayo ya xidyoho yi ta susiwa hakatsongo-tsongo evanhwini. Va ta kuma vutomi lebyi nga heriki eParadeyisini. Ntshunxeko lowu fambisanaka hi ku helela ni ‘moya wa Yehovha’ eku heteleleni wu ta tsakeriwa hi swivumbiwa hinkwaswo. (2 Kor. 3:17) Xana swi nga va swinene ku tihoxa ekhombyeni ro lahlekeriwa hi sweswo hinkwaswo hikwalaho ka ku honisa ndzayo ya Rito ra Xikwembu sweswi? Hi ndlela leyi hi tirhisaka ntshunxeko wa hina wa Vukreste namuntlha, onge hinkwerhu hi nga kombisa kahle leswaku hakunene hi lava “ku ntshunxeka loko kwetsima loku nga ka vana va Xikwembu.”—Rhom. 8:21.
BULO RO PFUXETA
● Mpatswa wo sungula wa vanhu a wu ri ni ntshuxeko wa muxaka muni? Xana wu hambana njhani ni lowu vanhu va nga na wona sweswi?
● Ku hambana ni misava, xana Vakreste va ntiyiso va ni ntshunxeko wihi? Xana leswi swi kotekisa ku yini?
● Xana i vuyelo byihi lebyi kumiwaka hi lava lavaka ntshunxeko wa misava?
● Ha yini swi ri swa nkoka swonghasi ku papalata “vanghana lavo biha”? Ku hambana na Adamu, i swiboho swa mani leswi hi swi amukelaka emhakeni ya leswaku nchumu wo biha i yini?