Ndzima Ya Vuntlhanu
Ntshunxeko Lowu Vagandzeri Va Yehovha Va Tiphinaka Ha Wona
1, 2. (a) I ntshunxeko wa muxaka muni lowu Xikwembu xi wu nyikeke mpatswa wo sungula? (b) Vula milawu yin’wana leyi a yi kongomisa ntirho wa Adamu na Evha.
LOKO Yehovha a vumba wanuna ni wansati vo sungula a va tiphina hi ntshunxeko lowu tlulaka swinene ntshunxeko wihi na wihi lowu vanhu va nga na wona namuntlha. Kaya ra vona a ku ri Paradeyisi, Ntanga wo saseka wa le Edeni. A va tiphina hi vutomi va nga vabyi, tanihi leswi mianakanyo ni mimiri ya vona a yi hetisekile. A va nga rindzelanga ku fa hambileswi vana va vona va tswariweke va ri karhi va tiva leswaku va ta fa. Nakambe, a va nga hanyi ku fana ni tirhoboto, kambe va vumbiwe va ri ni nyiko yo hlamarisa ya ku tihlawulela, ku nga vuswikoti bya ku tiendlela swiboho. Hambiswiritano, leswaku va ya emahlweni va tiphina hi ntshunxeko wolowo a va fanele va xixima milawu ya Xikwembu.
2 Hi xikombiso, xiya milawu ya ntumbuluko leyi Xikwembu xi yi simekeke. Ina, swi nga ha endleka leswaku milawu yoleyo a yi nga tsariwanga ehansi, kambe Adamu na Evha a va swi kota ku yi landzelela hi ntumbuluko. A va twa ndlala kutani va dya; a va twa torha kutani va ri timula hi mati; loko dyambu ri pela a va lava ku etlela. Yehovha u tlhele a va nyika ntirho. Entiyisweni ntirho wolowo a ku ri nawu hikuva a wu ta lawula ndlela leyi va hanyaka ha yona. A va fanele ku tswala vana, va fuma swivumbiwa hinkwaswo leswi nga laha misaveni, va tlhela va ndlandlamuxa Paradeyisi leswaku yi tata misava hinkwayo. (Genesa 1:28; 2:15) Hakunene nawu lowu a wu vuyerisa swonghasi! Wu va nyike ntirho lowu enerisaka, leswaku va kota ku tirhisa matimba ya vona ya ku ehleketa hi tindlela leti pfunaka. Naswona a va ri ni ntshunxeko wa ku vona leswaku ntirho lowu va averiweke wona va wu hetisisa njhani. Xana munhu a a ta lava yini lexi tlulaka leswi?
3. Xana Adamu na Evha a va ta wu tirhisa njhani hi vutlhari ntshunxeko wa vona loko va endla swiboho?
3 Ina, loko Adamu na Evha va nyikiwe ntshunxeko wa ku tiendlela swiboho, leswi a swi nga vuli swona leswaku xiboho xin’wana ni xin’wana lexi va xi endlaka xi ta tswala mihandzu leyinene. Ntshunxeko wa vona wa ku tiendlela swiboho, a va fanele va wu tirhisa hi ku landza milawu ya Xikwembu ni misinya ya milawu ya xona. Xana a va ta yi dyondza njhani? A va ta yi dyondza hi ku yingisa Muvumbi wa vona ni ku xiyisisa mintirho ya yena. Xikwembu xi nyike Adamu na Evha vutlhari lebyi lavekaka leswaku va kota ku tirhisa leswi va swi dyondzeke. Leswi a va vumbiwe va hetisekile, mboyamelo wa vona wa ntumbuluko a ku ta va ku tekelela timfanelo ta Xikwembu loko va endla swiboho. Ina, sweswo a va ta swi endla hi rixaladza loko va swi tlangela hakunene leswi Xikwembu xi va endleleke swona ni loko va lava ku xi tsakisa.—Genesa 1:26, 27; Yohane 8:29.
4. (a) Xileriso lexi nyikiweke Adamu na Evha xa leswaku va nga dyi mbhandzu wa nsinya wun’we, xana a xi va tsona ntshunxeko? (b) Hikwalaho ka yini xilaveko lexi a xi ri lexi faneleke?
4 Kutani a swi fanerile leswaku Xikwembu xi va ringa leswaku xi vona ku tinyiketela ka vona eka xona tanihi leswi xi nga Munyiki wa Vutomi ni ku vona loko va swi rhandza ku hanya hi ku pfumelelana ni swileriso swa xona. Yehovha u lerise Adamu a ku: “U nga ha tidyela u eneriseka eka murhi wun’wana ni wun’wana wa ntanga. Kambe loko ku ri murhi wa ku tiva leswinene ni leswo biha u nga tshuki u wu dya hikuva siku u nga ta wu dya, u ta fa hakunene.” (Genesa 2:16, 17) Endzhaku ka loko Evha a vumbiwile, na yena u byeriwe nawu wolowo. (Genesa 3:2, 3) Xana ku siveriwa loku a ku va tsona ntshunxeko? Doo! A va ri ni swakudya swo tala swo nandziha swa mixaka hinkwayo leswi a va ta swi dya, handle ka mbhandzu lowu a a va lerise leswaku va nga wu dyi. (Genesa 2:8, 9) A a va fanele va swi tiva leswaku misava i ya Xikwembu, tanihi leswi yi vumbiweke hi xona. Kutani xi ni mfanelo ya ku endla milawu leyi fambisanaka ni xikongomelo xa xona ni leyi nga ta vuyerisa vanhu.—Pisalema 24:1, 10.
5. (a) Xana Adamu na Evha va lahlekeriwe hi ntshunxeko wihi wo vangama lowu a va ri na wona? (b) I yini leswi veke kona ematshan’weni ya ntshunxeko lowu Adamu na Evha a va ri na wona, naswona hina hi khumbeke njhani?
5 Xana ku humelele yini? Hi ku susumetiwa hi ku navela ka vutianakanyi, ntsumi yi tirhise ntshunxeko wa yona hi ndlela yo biha kutani yi hundzuka Sathana, leswi vulaka “mukaneti.” Yi xise Evha hi ku n’wi tiyisekisa leswaku a endla leswi hambanaka ni ku rhandza ka Xikwembu. (Genesa 3:4, 5) Adamu u landzele Evha eku tluleni ka nawu wa Xikwembu. Leswi va tekeke nchumu lowu a wu nga ri wa vona, va lahlekeriwe hi ntshunxeko wa vona wo vangama. Xidyoho xi ve mulawuri wa vona, naswona hilaha Xikwembu xi va tsundzuxeke hakona, eku heteleleni va file. Va endle leswaku vana va vona va velekiwa va ri ni xidyoho—leswi swi vonaka hi leswi va voyameleke eku endleni ka leswo biha. Xidyoho xi endle leswaku vanhu va tsana, xisweswo va vabya, va dyuhala ni ku fa. Mboyamelo wa ku endla leswo biha, lowu hlohloteriwaka hi Sathana, wu endle leswaku vanhu va taleriwa hi rivengo, vugevenga, ntshikilelo ni tinyimpi leti koxeke vutomi bya vanhu vo tala. Leswi swi hambanile swinene ni ntshunxeko lowu Xikwembu xi wu nyikeke vanhu eku sunguleni!—Deteronoma 32:4, 5; Yobo 14:1, 2; Varhoma 5:12; Nhlavutelo 12:9.
Laha Ntshunxeko Wu Nga Kumiwaka Kona
6. (a) Xana ntshunxeko wa xiviri wu nga kumeka kwihi? (b) I ntshunxeko wa muxaka muni lowu Yesu a vulavuleke ha wona?
6 Leswi swiyimo leswo biha swi hangalakeke ni misava hinkwayo namuntlha, a swi hlamarisi leswi vanhu va navelaka ntshunxeko lowu engetelekeke. Kambe ntshunxeko wa xiviri wu nga kumeka kwihi? Yesu u te: “Loko mi tshama eritweni ra mina, hakunene mi vadyondzisiwa va mina, naswona mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.” (Yohane 8:31, 32) Ntshunxeko lowu a hi wona lowu vanhu va langutelaka ku wu kuma loko va susa mufumi kumbe muxaka wo karhi wa mfumo kutani va simeka wun’wana. Ematshan’weni ya sweswo, ntshunxeko lowu wu herisa swiphiqo hinkwaswo leswi vanhu va nga na swona. Leswi Yesu a a vulavula ha swona a ku ri ku ntshunxeka evuhlongeni bya xidyoho. (Yohane 8:24, 34-36) Kutani loko munhu a hundzuka mudyondzisiwa wa ntiyiso wa Yesu Kreste, u vona ku cinca lokukulu evuton’wini bya yena, wa ntshunxeka!
7. (a) Xana hi nga ntshunxeka njhani eka xidyoho? (b) Leswaku hi va ni ntshunxeko wolowo, xana hi fanele hi endla yini?
7 Leswi a swi vuli swona leswaku Vakreste va namuntlha a va langutani na byona vuyelo lebyi tisiweke hi xidyoho. Tanihi leswi va velekiweke va ri ni xidyoho, va fanele va lwisana na xona. (Varhoma 7:21-25) Hambiswiritano, loko munhu hakunene a hanya hi ku pfumelelana ni tidyondzo ta Yesu, a nge he pfuki a ve hlonga ra xidyoho. Eka yena xidyoho a xi nge he fani ni mufumi loyi a n’wi lerisaka ku endla swilo hambi a nga swi lavi. A nge he phasiwi hi ku hanya vutomi lebyi nga riki na xikongomelo kutani byi n’wi endla a tshama a ri karhi a tivona nandzu. U ta tsakela ku va ni ripfalo leri baseke emahlweni ka Xikwembu hikuva u rivaleriwe swidyoho swa yena swa khale exisekelweni xa ripfumelo leri a nga na rona egandzelweni ra Kreste. Mimboyamelo ya xidyoho yi nga ringeta ku n’wi lawula, kambe loko a lwisana na yona hi ku tsundzuka tidyondzo ta Kreste, u kombisa leswaku a nga ha lawuriwi hi xidyoho.—Varhoma 6:12-17.
8. (a) Xana Vukreste bya ntiyiso byi hi nyika ntshunxeko wihi? (b) Xana hi fanele hi va ni langutelo ra njhani hi vafumi va misava?
8 Anakanya hi ntshunxeko lowu hi nga na wona tanihi Vakreste. Hi ntshunxiwile eka vuyelo bya tidyondzo ta mavunwa, evuhlongeni bya vukholwa-hava ni xidyoho. Ntiyiso wa mhaka ya xiyimo xa vafi ni ku pfuxiwa ka vona swi hi endla leswaku hi nga chavi rifu ku fana ni lava nga tiviki nchumu. Ku tiva leswaku ku nga ri khale tihulumendhe ta vanhu ti ta siviwa hi Mfumo wa Xikwembu wo lulama, swi hi nyika ntshembo. (Daniyele 2:44; Matewu 6:10) Hambiswiritano, ntshunxeko wolowo a wu hi pfumeleli leswaku hi nga ha va xiximi valawuri va tihulumendhe ni milawu ya vona.—Tito 3:1, 2; 1 Petro 2:16, 17.
9. (a) Hi rirhandzu, xana Yehovha u hi pfuna njhani leswaku hi kuma ntshunxeko lowukulu ku tlula wihi ni wihi lowu vanhu va nga na wona sweswi? (b) Xana swiboho swa vutlhari hi nga swi endla njhani?
9 Yehovha a nga hi endli hi mbambela leswaku hi yihi ndlela yo antswa leyi hi faneleke hi hanya ha yona. Wa swi tiva leswaku hi endliwe njhani, i yini leswi hi tiselaka ku eneriseka ka xiviri, naswona i yini leswi nga hi vuyerisaka hilaha ku nga heriki. Wa yi vona mianakanyo ya munhu ni ku tikhoma ka yena loku nga onhaka vuxaka lebyi a nga byona na Yena ni vanhu-kulobye, kumbexana leswi nga tlhelaka swi n’wi sivela ku nghena emisaveni leyintshwa. Hi rirhandzu, Yehovha u hi tivisa swilo leswi hinkwaswo hi ku tirhisa Bibele ni nhlengeletano yakwe leyi vonakaka. (Marka 13:10; Vagalatiya 5:19-23; 1 Timotiya 1:12, 13) Kutani swi le ka hina leswaku hi wu tirhisa njhani ntshunxeko lowu Xikwembu xi hi nyikeke wona wa ku tihlawulela. Ku hambana na Adamu, loko hi swi tekela enhlokweni leswi Bibele yi hi byelaka swona, hi ta endla swiboho swa vutlhari. Hi ta swi kombisa leswaku vuxaka lebyinene na Yehovha, i nchumu wa nkoka ngopfu evuton’wini bya hina.
Ku Lava Muxaka Wun’wana Wa Ntshunxeko
10. I ntshunxeko wa muxaka muni lowu van’wana lava nga Timbhoni ta Yehovha va laveke ku va na wona?
10 Minkarhi yo tala vantshwa lava nga Timbhoni ta Yehovha—swin’we ni vanhu van’wana lavakulu—va nga ha titwa va lava muxaka wun’wana wa ntshunxeko. Swilo swa misava swi nga ha tikomba swi tsakisa, naswona loko va ehleketa ngopfu ha swona, va ya va navela ku endla swilo leswi nga fambisaniki ni Vukreste, leswi rhandziwaka hi vanhu va misava. Leswi a swi vuli swona leswaku vanhu lava va lava ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha, ku dakwa kumbe ku endla vumbhisa. Kambe va sungula ku tihlanganisa ni vanhu lava nga riki Vakreste va ntiyiso, hi ku navela ku amukeleka eka vona. Naswona va nga ha sungula ku tekelela mavulavulelo ni mahanyelo ya vona.—3 Yohane 11.
11. Nkarhi wun’wana nkucetelo wo endla leswo biha wu huma kwihi?
11 Minkarhi yin’wana ku yengiwa leswaku u tikhoma hi ndlela leyi nga riki ya Vukreste swi nga huma eka munhu loyi a vulaka leswaku u tirhela Yehovha. Sweswo swi ve tano hi Vakreste van’wana va lembe-xidzana ro sungula, naswona leswi swi nga ha endleka ni le sikwini ra hina. Hakanyingi vanhu vo tano va lava ku endla swilo leswi va vonaka onge swi ta va nyika ntsako, kambe swilo swa kona swi lwisana ni milawu ya Xikwembu. Va hlohlotela van’wana leswaku va “titlonya.” Va “tshembisa ntshunxeko, kasi vona i mahlonga ya ku onhaka.”—2 Petro 2:19.
12. Hi byihi vuyelo lebyi twisaka ku vava, lebyi nga fambisaniki ni milawu ni misinya ya milawu ya Xikwembu?
12 Nkarhi hinkwawo ku va ni vuyelo byo biha eka ntshunxeko wo tano, tanihi leswi ku tluriwaka milawu ya Xikwembu. Hi xikombiso, rimbewu leri nga riki enawini ri nga ha pfilunganya mintlhaveko, ri vanga vuvabyi, rifu, ku tika u nga tekiwanga, naswona ri nga ha dlaya ni vukati. (1 Vakorinto 6:18; 1 Vatesalonika 4:3-8) Ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha ku nga endla munhu a va ni ximbilwa-mbilwana, a va ni timholovo, a nga voni kahle, a va ni sululwana, a nga koti ku hefemula kahle, a hahama hambi ku ri ku fa. Swi nga ha n’wi godzombela, kutani a sungula ku hanya hi vugevenga leswaku a seketela mukhuva wa yena. Ku endleka leswi fanaka loko munhu a tirhisa xihoko hi ndlela yo biha. (Swivuriso 23:29-35) Lava va hlanganyelaka eka swilo leswi va nga ha ehleketa leswaku va ntshunxekile, kambe loko va ya ku phapha, va tikuma se va ri mahlonga ya xidyoho. Wa nga vona ndlela leyi xidyoho xi nga mulawuri wa tihanyi ha yona! Ku anakanyisisa hi mhaka leyi sweswi, swi nga hi pfuna leswaku hi tihlayisa leswaku hi nga langutani ni swilo swo tano.—Vagalatiya 6:7, 8.
Laha Swiphiqo Swi Sungulaka Kona
13. (a) Xana ku navela loku vangaka swiphiqo, hakanyingi ku sungula njhani? (b) Hi fanele hi va ni langutelo ra mani leswaku hi twisisa leswi “vunakulobye byo biha” byi vulaka swona? (c) Loko u ri karhi u hlamula swivutiso leswi longoloxiweke eka ndzimana 13, kandziyisa langutelo ra Yehovha.
13 Anakanya laha hakanyingi swiphiqo swi sungulaka kona. Bibele ya hlamusela: “Kambe un’wana ni un’wana u ringiwa hi ku kokiwa ni ku wongiwa hi ku navela ka yena n’wini. Kutani ku navela, loko ku xurhe, ku veleka xidyoho; kutani, xidyoho, loko xi hetisekile, xi tswala rifu.” (Yakobo 1:14, 15) Xana i yini lexi endlaka ku navela ku tinyika matimba? Ku vangiwa hi leswi nghenaka emiehleketweni. Hakanyingi lebyi i vuyelo bya ku tihlanganisa ni vanhu lava nga yi tirhisiki misinya ya milawu ya Bibele. I ntiyiso, leswaku hinkwerhu ha swi tiva leswaku hi fanele hi papalata “vunakulobye byo biha.” (1 Vakorinto 15:33) Kambe hi byihi vunakulobye byo biha? Xana Yehovha u yi languta njhani mhaka leyi? Ku anakanyisisa hi swivutiso leswi landzelaka ni ku kambisisa matsalwa lama tshahiweke swi ta hi pfuna ku va ni mavonelo lamanene.
Xana mhaka ya leswaku vanhu van’wana va languteka va xiximeka, swi vula leswaku i vanakulobye lavanene? (Genesa 34:1, 2, 18, 19)
Xana mabulo ya vona, kumbexana misavu ya vona, swi kombisa leswaku hi fanele hi va vanghana va vona lavakulu? (Vaefesa 5:3, 4)
Xana Yehovha u titwa njhani loko hi hlawula vanghana lava nga n’wi rhandziki? (2 Tikronika 19:1, 2)
Hambileswi hi nga tirhaka kumbe hi nghena xikolo ni vanhu lava nga riki vapfumeri-kulorhi, hikwalaho ka yini hi fanele hi tivonela? (1 Petro 4:3, 4)
Ku hlalela thelevhixini ni tifilimi, ku tirhisa Internet, ku hlaya tibuku, timagazini ni maphepha-hungu i tindlela tin’wana ta ku endla vunakulobye ni van’wana. I rungula ra muxaka muni leri hi faneleke ku tivonela eka rona eka swilo swo tano? (Swivuriso 3:31; Esaya 8:19; Vaefesa 4:17-19)
Xana vanghana lava hi va hlawulaka, va hi kombisa hi ri vanhu va njhani emahlweni ka Yehovha? (Pisalema 26:1, 4, 5; 97:10)
14. I ntshunxeko wihi lowukulu lowu vekeriweke vanhu vo tshembeka lava yingisaka xitsundzuxo xa Rito ra Xikwembu sweswi?
14 Misava leyintshwa ya Xikwembu yi kwala nyongeni. Hulumendhe ya Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni, yi ta ntshunxa vanhu eka nhlohlotelo wa Sathana ni le ka mafambiselo yo homboloka. Hakatsongo-tsongo, vuyelo hinkwabyo lebyi vangiweke hi xidyoho byi ta susiwa eka vanhu lava yingisaka, kutani va va ni mianakanyo ni mimiri yo hetiseka, xisweswo hi ta kota ku tsakela vutomi hilaha ku nga heriki eParadeyisini. Ntshunxeko lowu wu nga ta pfumelelana ni “moya wa Yehovha” hi ku helela, eku heteleleni wu ta kumiwa hi swivumbiwa hinkwaswo. (2 Vakorinto 3:17) Xana ku ta va ku ri vutlhari loko munhu a lahlekeriwa hi swilo leswi hinkwaswo, hikwalaho ko honisa xitsundzuxo xa Rito ra Xikwembu sweswi? Hi ku tirhisa ntshunxeko wa hina wa Vukreste hi vutlhari namuntlha, onge hinkwerhu hi nga swi kombisa erivaleni leswaku hakunene hi lava ku “va ni ntshunxeko lowu vangamaka wa vana va Xikwembu.”—Varhoma 8:21.
Mpfuxeto
• I ntshunxeko wa njhani lowu mpatswa wo sungula wu wu tsakeleke? Xana ntshunxeko wolowo wu nga fanisiwa njhani ni leswi vanhu va langutanaka na swona sweswi?
• Hi wihi ntshunxeko lowu Vakreste va ntiyiso va nga na wona? Xana wu hambane njhani ni leswi vanhu va misava va swi vitanaka ntshunxeko?
• Hikwalaho ka yini swi ri swa nkoka ku papalata vunakulobye byo biha? Ku hambana na Adamu, i swiboho swa mani leswi hi faneleke hi swi amukela mayelana ni swilo swo biha?
[Swifaniso leswi nga eka tluka 46]
Rito ra Xikwembu ra tsundzuxa: “Mi nga xisiwi. Vunakulobye byo biha byi onha mikhuva leyi pfunaka”