Ndzima 4
Ku Lovisiwa Ka Misava Ka Sungula—Ku Landza Ku Rhula Ka Misava
1-3. (a) Xana i yini ku lovisiwa ka misava loku varhangeri va vanhu va tsundzuxaka hi ta kona? (b) Hikwalaho ka yini sweswo ku nga ri swona leswi Bibele yi vulavulaka hi swona tanihi ku lovisiwa ka misava loku nga ta pfula ndlela ya ku rhula ni nsirhelelo lowu nga heriki?
HI KU landza vuprofeta bya Bibele, emahlweni ko va vanhu va tikhorwisa hi ku rhula loku nga heriki, ku lovisiwa ka misava ku fanele ku sungula ku humelela. (2 Petro 3:5-7) Kambe hikwalaho ka yini sweswo swi laveka? Xana ku lovisiwa loku ku huma kwihi? Naswona ku vula yini evanhwini eka pulanete leyi ke?
2 Xo sungula hi fanele ku twisisa leswaku ku lovisiwa ka misava loku Bibele yi ku vhumbaka a ku fani na khombo ra misava hinkwayo leri varhangeri vo tala va misava, tintlhari, ni van’wana va tsundzuxaka hi ta rona. Khombo leri va vulavulaka hi rona ri ta ta hi xivumbeko xa maxangu lama vangiwaka hi vanhu lama tisiwaka hi swilo swo tanihi nthyakiso kumbe nyimpi ya nyutliya, kumbe ha swimbirhi. Kambe, kavula, khombo ro tano ri nga ka ri nga siyi ntshembo wa ku rhula ni nsirhelelo lowu nga heriki eka pulanete leyi.
3 Misava a a yi ta heriseriwa swivumbiwa leswi hanyaka. Hi xikombiso, mpfundze wa nyutliya kumbe “ghwitsi ra nyutliya” leri ehleketeriwaka swi nga siya lava poneke va ri lava—loko swi nga bihanga ngopfu—va tluriwaka hi lava feke. Ku pona yi ngo va mhaka yo weriwa hi nkateko ntsena, hambi leswi swisiwana swi nga vaka swona swi sungulaka swi xaniseka. Xana i ntshembo muni lowu wena u nga vaka na wona wo va exikarhi ka lava ponaka khombo ro tano? Naswona hambi loko wo pona, i ntshembo muni lowu nga vaka kona wa leswaku vutomi byi nga ka byi nga rhetemukeli exiyin’weni lexi kanakanisaka xa mpfilumpfilu xo tanihi xexi xi nga kona sweswi?
Leswi Vhumbiwaka Hi Bibele Swa Tshembisa
4. I vamani lava nga ta lovisiwa eka ndzoviso wa misava lowu Bibele yi vulavulaka hi wona?
4 Lexi endlaka leswaku ku lovisiwa ka misava loku Bibele yi ku vhumbaka ku va loku hambanaka hi leswi ku nga ta va loku hlawulaka, loku nga ni xikongomelo. A ku nga vi khombo leri tisiwaka hi ku chaputa ntsena ka swihoxo leswi endliweke hi vanhu. Ematshan’wini yo tisa rifu eka un’wana ni un’wana handle ko hlawula, ku ta susa lava hakunene va fanelaka hi ku lovisiwa emisaveni. Ku lovisiwa ka muxaka lowu ka misava ku pfumelelana ni nawu wa Xikwembu eka Swivuriso 2:21, 22 lowu nge: “Hikuva lava lulameke va ta aka emisaveni, lavo tenga va ta siyiwa kona; kambe lavo biha va ta susiwa la misaveni, ni timbabva ti ta tsuvuriwa ka yona.”
5, 6. (a) I yini lexi nga ta endleka hi misava hi yoxe hi nkarhi wa ndzoviso wolowo wa misava ke? (b) Emhakeni leyi, xana swi ta endlekisa ku yini ku “fana ni leswi swi humeleleke emasikwini ya Nowa”?
5 Kutani ke, i yini lexi nga ta lovisiwa xana? Vo tala va ehleketa leswaku Bibele yi vhumba ku tshwa loku heleleke ka misava ni hinkwaswo leswi nga eka yona. Kambe a swi tano. Yesu Kriste hi yexe u te: “Ku katekile lavo rhula, hikuva va ta dya ndzhaka ya misava.” (Matewu 5:5) Kunene ‘ndzhaka’ yoleyo yi nga ka yi nga vi nsiti, lowu nga hava vutomi! Bibele yi tlhela yi nyikela ku pakanisa lokunene ka Xikwembu leswaku misava yi ta tshama hi masiku yi ri xivandla xa vanhu xo tshama eka xona.—Psalma 104:5; Esaya 45:18; Matewu 6:9, 10.
6 Ku pfumelelana ni leswi, Bibele yi vulavula hi lava ponaka lava nga ta sala emisaveni loko ‘nhlomulo wolowo lowukulu wu hundzile.’ Yesu Kriste u vule leswaku ku “vuya ka N’wana-wa-Munhu ku ta fana ni leswi swi humeleleke emasikwini ya Nowa.” Loko ku lovisiwa ka misava ku endlekile enkarhini wa Nowa nakona a ku ri ni lava va poneke.—Matewu 24:21, 37; 2 Petro 2:5, 9; Nhlavutelo 7:9, 10, 13, 14.
7. I yini leswi nga ta hela enkarhini wolowo?
7 I yini lexi nga ta lovisiwa xana? I mafambiselo ya swilo ya misava hinkwayo lawa vanhu va ma vumbeteleke emisaveni—kun’we ni hinkwavo lava ma seketelaka ematshan’wini yo languta eka Xikwembu ni vulawuri bya xona lebyi tshembisiweke emisaveni. (Psalma 73:27, 28) Hi yona mhaka leyi xivulwa-hava lexi nge “ku hela ka misava,” lexi kumekaka eku hundzuluxeni kun’wana ka Bibele, xi hundzuluxeriweke kahle eka tin’wana Tibibele tanihi ku “ku hela ka nguva” (NE) “makumu ya nguva” (Ro), “makumu ya mafambiselo ya swilo” (NW).—Matewu 24:3.
8. (a) Xana ndzoviso wu ta ta hi kwini ke? (b) Leswi swi fanele ku humelela emahlweni ka ku va mafambiselo lama nga kona ya swilo ma fika eka xiyimo xihi?
8 Xihlovo xa ku lovisiwa ka misava loku taka ku ta va Yehova Xikwembu—hayi vanhu. Swihinganyeto swa manguva lawa swa nthyakiso, ndlala, nchavo wa nyutliya, ni leswi fanaka ni sweswo leswi vangiweke hi ku pfumala vutivi ka vanhu, xidyoho, ni vuhomboloki a hi swona leswi nga ta tisa ndzoviso. Kambe, leswi i xikombiso xa vutitivi ni ku hluleka loku heleleke ka mafambiselo ya sweswi ya misava. Swi pfula ndlela leyinene ya leswaku Yehova Xikwembu a kukula mafambiselo wolawo hi laha ku heleleke. U tshembisa ku teka goza ro tano emahlweni ko va misava ya namuntlha yi fika eku hohlokeni kumbe yi hetisisa ku tilovisa ka yona n’wini. (Nhlavutelo 11:17, 18) Kambe xiendlo xo tano xo vavisa hakunene hi yona ndlela ntsena ke?
Lexi Endlaka Leswaku Mafambiselo Lawa Ma Fanela Ku Hela Leswaku Ku Ta Ku Rhula Ka Ntiyiso
9, 10. Matimu ya vanhu ya kombisa ku yini leswaku xin’wana lexikulu swinene xa laveka ku tlula ku cinciwa ntsena ka misava ya sweswi?
9 Van’wana va nga ha vona onge Xikwembu a xi fanele xo cinca swin’wana eka mafambiselo ya sweswi, ematshan’wini yo ma herisa. Kambe Bibele yi komba leswaku Xikwembu xa swi xiya leswaku kahle-kahle a ya ha cinceki.
10 Tixiyeli ku cinca ko tala loku endliweke hi vanhu hi malembe xidzana. Anakanya hi tinxaka leti hambaneke ta tihulumendhe leti vanhu va ti vumbeke. Ku vile ni matiko lama ntshunxekeke, tihosi, tihulumendhe ta vudemokrati, vukhomanisi ni vusoxalisi, ni mimfumo ya ntlimbeleta. Tsundzuka hi laha hakanyingi vulawuri kumbe hulumendhe leyi nga kona yi siviweke ha kona hi leyintshwa—hi nhlawulo, nhlaselo, kumbe nhlunga-vuhosi. Hambi swi ri tano, ku hava murhi wo tlhantlha swiphiqo swa vanhu. Hambi va ri vanhu lavanene lava ringetaka ku antswisa matshamelo ya vanhu va kuma leswaku matshalatshala ya vona ma hetiwa matimba hi mafambiselo ya swilo lawa vona hi voxe va pfaleriweke eka wona. Hi laha mufumi wa misava wa khale a swi tshubuleke ha kona, hi matshalatshala ya vanhu ntsena “lexi hombolokeke xi nga ka xi nga ololoki.”—Eklesiasta 1:14, 15.
11-13. (a) I yini lexi sivelaka vanhu ku cinca mafambiselo lama nga kona leswaku ku pfuneka vanhu hinkwavo? (b) Kutani ke, mpimo wa ku cinca loku lavekaka wu nga kombisiwa njhani?
11 Hi xikombiso, madoroba-nkulu ya misava ma hlaseriwa hi swirhalanganya. Kambe vanhu a va swi koti ku swi herisa ivi va sungula hi vuntshwa. Swi tano na hi mafambiselo hinkwawo ya misava ya ikhonomi ni ya vumaki. Ku tirhandza ni vutiko swi kandziyela no hinganyeta ku cinca kwihi na kwihi ka xiviri ka leswaku vanhu hinkwavo va kuma vunene.
12 Mafambiselo hinkwawo ya swilo xisweswo ma fana ni yindlu leyi akiweke emasungulweni layo biha, hi ku landza pulani leyi nga riki yinene, ni ku tirhisa switirho leswi hoxeke. Xana swi ta pfuna yini ku cincelela fanichara kumbe ku cinca xivumbeko xa yindlu ya kona ke? Ntsendze loko ya ha yimile, xirhalanganya xi ta ya emahlweni, naswona yindlu ya kona yi ta tshama yi ri karhi yi onhaka. Nchumu wo antswa ntsena lowu nga endliwaka i ku faya yindlu ya kona ivi ku akiwa yin’wana, leyi nga ni masungulo lamanene.
13 Yesu Kriste u tirhisile xifaniso lexi fanaka na xexo hi ku vula leswaku vanhu a va “cheli vhinyo leyintshwa eminkwameni ya khale.” Nkwama wa khale wa vhinyo a wu ta handzuriwa hi vhinyo leyintshwa. (Matewu 9:17) Hikwalaho a nga ringetanga ku cinca mafambiselo ya swilo ya Xiyuda lawa a ri eka wona. Ematshan’wini ya sweswo, u chumayerile Mfumo wa Xikwembu tanihi ntshembo wu ri woxe wa ku rhula ni nsirhelelo. (Luka 8:1; 11:2; 12:31) Kutani ke, ni le sikwini ra hina Yehova Xikwembu a nga ka a nga antswisi ntsena mafambiselo lama nga kona ya swilo, hikuva sweswo swi nga ka swi nga tisi mpfuno lowu nga heriki.
14. Xana ku pasisiwa ka milawu leyintshwa ku nga endla leswaku vanhu va rhandza ku lulama?
14 Rito ra Xikwembu ri kandziyisa ntiyiso wa leswaku a swi koteki ku nghenisa vululami etimbilwini ta vanhu. Loko va nga ri na rirhandzu ra leswi lulameke, ku hava mpimo wa vulawuri lowu nga ri nghenisaka. Eka Esaya 26:10 ha hlaya: “Loko mudyohi o rivaleriwa, a nga dyondzi swo lulama, etikweni lero lulama u ta endla leswo biha, a nga ka a nga hlayi vukulukumba bya Yehova.”—Ringanisa Swivuriso 29:1.
15, 16. Ku pfumaleka ka rirhandzu ra ntiyiso ra vululami eka vanhu vo tala ku kombisiwa njhani hi ndlela leyi va endlaka ku rhandza ka Xikwembu ha yona?
15 Mhaka yo nonon’hwa hi leswaku vanhu vo tala va hlawula ku tshama emafambiselweni lawa ya swilo ku nga khathariseki ku hluleka ni ku biha ka wona. A va swi lavi ku hundzukela eku lulameni ivi va titsongahatela vulawuri bya Xikwembu. Va nga ha vona vuhomboloki bya mafambiselo lawa ya politiki ya misava, ku hluleka ka tinyimpi ta wona, vukanganyisi bya vukhongeri bya wona, vumbhoni lebyi nga erivaleni bya leswaku vumaki bya wona byi vangile swiphiqo leswikulukumba ku tlula leswi byi swi lulamiseke. Kambe hambi ku ri na leswi hinkwaswo, vo tala va hlawula ku yengiwa hi nsirhelelo wa mavunwa wa varhangeri va vukhongeri ni va politiki lava ku navela ka vona ku nga ku hlayisa xiyimo lexi va nga eka xona. Va fana ni Vaisrayele lava Xikwembu xi vulavuleke ha vona xi ku: “Vaprofeta va profeta vunwa, kutani vaprista va fuma, va ri karhi va lerisiwa hi vona, kutani tiko ra mina ri tsakela swona. Mi ta endla yini eku heteleleni xana?”—Yeremia 5:31; Esaya 30:12, 13.
16 Kumbexana u tiva hi ta vanhu lava nga ni mikhuva leyi vekaka vutomi ni nsirhelelo wa vona ni wa mindyangu ya vona ekhombyeni. Hambi swi ri tano va lwisana ni matshalatshala hinkwawo yo va pfuna ku cinca. Kambe loko vanhu va lwisana ni ndzayo ni vuleteri bya Xikwembu, mhaka ya kona yi biha ku tlurisa. Lava va endlaka leswi va komba leswaku hakunene a va wu rhandzi ntiyiso ni ku lulama. Yesu u vulavule hi vanhu vo tano a ku: “Hikuva mbilu ya tiko leri yi tlanyarile, va tisivile tindleve, va tipfarile ni mahlo, leswaku va nga tshuki va vona hi mahlo, va nga twi hi tindleve, va nga twisisi hi mbilu, va nga hundzuki, na mina [Xikwembu] ndzi nga va hanyisi.”—Matewu 13:15.
17. Loko ku ri ntiyiso leswaku Xikwembu a xi tsakeli ku lovisa vanhu, hikwalaho ka yini xi ta swi endla xana?
17 Kahle-kahle, ku lehisa mbilu ni tintswalo ta Xikwembu swi na mindzilakana ya swona. Loko a swi nga ri tano, xana rirhandzu ra xona ra vanhu vo lulama a ri ta va kwihi? Xi nga ka xi nga pfali tindleve loko va kombela ku ntshunxiwa emaxangwini lawa vuhomboloki byi ma tisaka emisaveni leyi. (Luka 18:7, 8; Swivuriso 29:2, 16) Kutani ke, swiyimo swi lava ndzoviso wa misava. Swi susumetela Xikwembu ku teka goza loko xi ta tshama xi tiyisile eka leswi lulameke ni loko xi ta kombisa ntwelo-vusiwana eka lava rhandzaka leswi lulameke. A hi mhaka ya leswi Xikwembu xi tsakelaka ku herisa vanhu. “‘Xana ndzi ta tsakela rifu ra lowo biha-ke, ku vula Hosi Yehova? Leswi ndzi swi tsakelaka hi leswaku munhu a hundzuka, a tshika mikhuva ya yena, a hanya. . . . Hundzukani ha kona, mi ta hanya!”—Ezekiel 18:23, 32.
18. I yini nxavo lowu faneleke ku hakeleriwa ku kutsula vanhu lava rhandzaka leswi lulameke eku hlaseriweni?
18 Ku lovisiwa ka lava va hlawulaka mafambiselo lawa ya sweswi ya swilo, manuku i nxavo lowu faneleke ku hakeriwa leswaku wu ponisa eku hlaseriweni ni le ku kayakayeni ka lava rhandzaka leswi lulameke. Leswi swi pfumelelana ni nawu wa Bibele: “Lowo biha i nkutsulo lowu humeseriwaka lonene.”—Swivuriso 21:18; ringanisa Esaya 43:1, 3, 4.
Vuyelo Lebyi Pfunaka
19. I swihinganyeto swihi swa ku rhula ka misava leswi nga ta susiwa hi ndzoviso wa mafambiselo lawa ya swilo?
19 Ku lovisiwa ka mafambiselo ya sweswi ni vaseketeri va wona swi ta pfulela mafambiselo lamantshwa lamanene ya misava hinkwayo lawa eka wona lava ponaka va nga ta kota ku tirha swin’we hi vun’we, hayi hi xisiyamani xa vutianakanyi. Ku ta herisiwa mindzilakana ya matiko ni ya politiki. Khwarha ya mali leyi tirhiseriwaka matlhari yi ta va yi herile. Nakambe swihinga swa mahanyelo leswi sivelaka vanhu ku va ndyangu lowu hlanganeke swi ta va swi nga ha ri kona. Mhaka ya nkoka eka leswi hinkwaswo ku ta va leswi un’wana ni un’wana la hanyaka enkarhini wolowo a vulavulaka ‘ririmi rin’we leri tengeke’ ra ntiyiso ni un’wana, va gandzela Muvumbi wa vona “hi moya ni ntiyiso.” Leswi swi ta va ntshunxa eka vukholwa-hava bya vukhongeri lebyi avanisaka, mikhuva, ni milawu ya vanhu.—Sofonia 3:8, 9; Yohane 4:23, 24.
20. Hi laha swi kombisiweke ha kona hi Psalma 72, i xiyimo xihi lexi nga ta va kona emisaveni hinkwayo?
20 Hi hulumendhe ya Xikwembu laha N’wana wa xona Kriste Yesu hi ku tiya a lawulaka misava hinkwayo, pisalema ya khale ya Bibele yi ta hetiseka: “Emasikwini ya yona, lowo lulama u ta hluka; ni ku rhula ku ta andza, n’hweti yi ko yi nga ha ri kona. Yi ta fuma eku sukela elwandle rin’wana ku ya fika eka rin’wana, ni ku sukela nambyeni, ku ya fika emakun’wini ya misava.”—Psalma 72:7, 8.
21. Xana misava hi yoxe yi ta pfunekisa ku yini hi ndzoviso lowu taka wa misava?
21 Misava yi ta pfuneka eka ndzoviso lowu taka wa misava. Yi nga ka yi nga ha onhiwi hi vathyakisi va makwanga ni valovisi va tihanyi. Mativa, milambu, malwandle, ni xibakabaka swi ta ntshunxeka ethyakeni leri cheriweke eka swona nakona hi xihatla swi ta tibasisa. Xisweswo Xikwembu xi ta kombisa leswaku a xi xi sukelanga xikongomelo xa xona xo va ni pulanete leyi baseke, leyi fanaka ni ntanga leyi teleke hi vanhu lava kombisaka timfanelo leti hlamarisaka ta Muvumbi wa vona.—Genesa 1:26-28; Esaya 45:18; 55:10, 11.
22. Xana ku tisiwa ka ndzoviso wo tano ku yelanisa ku yini na ku va Xikwembu xi ri ‘Xikwembu xa ku rhula’ ke?
22 Hikokwalaho, ku tisa ka Xikwembu ka ndzoviso wa misava a ku lwisani na ku va xi ri ‘Xikwembu xa ku rhula.’ Naswona a swi lwisani na ku va Yesu a ri “Hosana ya ku Rhula.” Hi leswi va rhandzaka ku rhula ni vululami ku kala va endla xiendlo lexi xo tlherisela misava exiyin’weni lexi baseke ni xo lulama.—1 Vakorinto 14:33; Esaya 9:6, 7.
23, 24. Loko hi ta tiphina hi vumundzuku lebyi nga ni ku rhula ni nsirhelelo, i yini xa nkoka eka hina ha un’we-un’we lexi hi faneleke ku xi endla sweswi?
23 Manuku ke, i yini lexi hina ha un’we-un’we hi fanelaka ku xi endla? Yesu u kombe leswaku lava honisaka swileriso swa Xikwembu a va aka mintshembo ya vona ya nkarhi lowu taka “esaveni,” ni leswaku ku aka ko tano a ku nga ta ma tiyisela mabubutsa lama onhaka lama taka. U kombe xilaveko xa nkoka xo aka mintshembo ya hina eku yingiseni ka Rito ra Xikwembu loko hi ta va ni vumundzuku lebyi rhuleke ni lebyi sirheletekeke.—Matewu 7:24-27.
24 Kambe hikwalaho ka yini Xikwembu xi yime nkarhi wo leha xi nga herisi vuhomboloki ni maxangu ke? Na xona xivutiso lexi Bibele ya xi hlamula, ivi yi komba leswi Xikwembu a xi swi endla hi malembe xidzana hinkwawo lama hundzeke eku hetisiseni ka xikongomelo xa xona.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 37]
Tanihi leswi vanhu va poneke Ndhambi, ku ta va ni lava nga ta pona “nhlomulo lowukulu”