Ndzima 28

Ku Lwa Ni Swivandzana Swimbirhi Swa Vukarhi

Xivono 8—Nhlavutelo 13:1-18

Nhloko-mhaka: Xivandzana xa tinhloko ta nkombo, xivandzana xa timhondzo timbirhi ni xifaniso xa xivandzana

Nkarhi wa ku hetiseka: Ku sukela hi nkarhi wa Nimrodo ku ya fika eka nhlomulo lowukulu

1, 2. (a) Xana Yohane u te yini hi dragona? (b) Xana Yohane u yi hlamusele njhani hi ndlela yo fanekisela nhlengeletano leyi vonakaka leyi tirhisiwaka hi dragona?

DRAGONA leyikulu yi lahleriwe emisaveni! Leswi hi swi dyondzeke ebukwini ya Nhlavutelo swi swi veka erivaleni leswaku Nyoka leyi kumbe madimona ya yona a ma nge he pfuki ma pfumeleriwile ku nghena etilweni. Kambe ka ha ri ni swo tala leswi hi faneleke hi swi tiva hi loyi a “vuriwaka Diyavulosi na Sathana, [loyi a] xisaka misava hinkwayo leyi akiweke.” Rungula leri ri ya emahlweni ri swi hlamusela hi vuxokoxoko leswi Sathana a swi tirhisaka ku lwa ni ‘wansati ni mbewu ya yena.’ (Nhlavutelo 12:9, 17) Loko Yohane a vulavula hi nyoka leyi nga dragona leyikulu u te: “Kutani yi yima yi ku tserhe, esaveni ra lwandle.” (Nhlavutelo 13:1a) A hi yimeninyana hi kambisisa ndlela leyi dragona leyi yi tirhaka ha yona.

² Matilo yo kwetsima a ma nge he tlheli ma karhatiwa hi Sathana ni madimona ya yena. Mimoya yoleyo yo biha yi hlongoriwile etilweni kutani yi pfumeleriwa ku yingayinga yi helela kwala misaveni ntsena. A swi kanakanisi leswaku hi yona yi vangaka mikhuva yo tala swinene ya vungoma eminkarhini leyi ya hina. Nyoka leyi yo homboloka ya ha ri ni nhlengeletano leyi nga ni moya lowu onhaka. Kambe, xana na yona yi ni nhlengeletano leyi vonakaka leyi yi tirhisaka ku hambukisa vanhu? Yohane u te: “Hiloko ndzi vona xivandzana xi tlhandluka xi huma elwandle, xi ri ni timhondzo ta khume ni tinhloko ta nkombo, naswona xi ri ni swidlodlo swa khume etimhondzweni ta xona, kambe xi ri ni mavito lama sandzaka etinhlokweni ta xona. Xivandzana lexi ndzi xi voneke a xi fana ni yingwe, kambe milenge ya xona a yi fana ni ya bere, kasi nomu wa xona a wu fana ni nomu wa nghala. Kutani dragona yi nyika xivandzana matimba ya xona ni xiluvelo xa xona ni vulawuri bya xona lebyikulu.”—Nhlavutelo 13:1b, 2.

3. (a) Hi swihi swivandzana swa vukarhi leswi Daniyele a swi voneke exivonweni xakwe? (b) Xana swivandzana leswikulu swa Daniyele ndzima 7 a swi fanekisela yini?

³ Xana i yini xivandzana lexi xo chavisa? Bibele ya hi hlamula. Loko mfumo wa Babilona wu nga si lovisiwa hi 539 B.C.E., Daniyele muprofeta wa Muyuda u vone swivono leswi khumbaka swivandzana swo kariha. Eka Daniyele 7:2-8, u hlamusele swivandzana swa mune leswi humaka elwandle, xo sungula a xi fana ni nghala, xa vumbirhi xi fana ni bere, xa vunharhu xi fana ni yingwe kutani a ku “waswivo, lahaya a ku ri ni xivandzana xa vumune, lexi chavisaka, lexi nga ni khombo, lexi tiyeke hilaha ku nga tolovelekangiki . . . a xi ri ni timhondzo ta khume.” Xivandzana lexi xi fana kahle ni lexi voniweke hi Yohane hi lembe ra 96 C.E. Xivandzana xexo a xi ri ni xivumbeko xa nghala, xa bere, xa yingwe naswona xi ri ni timhondzo ta khume. Xana xivandzana lexikulu lexi voniweke hi Daniyele a xi hlamusela yini? U te: “Loko ku ri swivandzana leswi leswikulu, . . . ku ni tihosi ta mune leti ti nga ta va kona emisaveni.” (Daniyele 7:17) Ina, swivandzana sweswo swi fanekisela “tihosi” kumbe mimfumo leyikulu ya tipolitiki emisaveni.

4. (a) Eka Daniyele ndzima 8, xana khuna ni xiphongo a swi fanekisela yini? (b) Xana a swi vula yini loko rimhondzo lerikulu ra xiphongo ri tshoviwa ivi ku huma timhondzo ta mune endhawini ya rona?

⁴ Eka xivono xin’wana, Daniyele u vone khuna ra timhondzo timbirhi leri hluriweke hi xiphongo hi rimhondzo ra xona lerikulu. Loko ntsumi Gabriyele yi n’wi hlamusela leswi xivono xexo a xi vula swona, yi te: “Khuna leri u ri voneke . . . ri yimela tihosi ta Meda na Peresiya. Xiphongo lexi nga ni voya xi yimela hosi ya Grikiya.” Gabriyele u ye emahlweni a hlamusela leswaku rimhondzo lerikulu ra xiphongo a ri ta tshoviwa kutani ku mila timhondzo ta mune endhawini ya rona. Leswi swi endleke emalembeni lama tlulaka 200 endzhaku ka loko Alexander Lonkulu a file kutani mfumo wa yena wu avanyisiwa wu va mimfumo ya mune leyi a yi lawuriwa hi tindhuna-nkulu ta yena.—Daniyele 8:3-8, 20-25.a

5. (a) Xana tinhlamuselo ta rito ra Xigriki ra xivandzana ti vula yini? (b) Xana xivandzana xa Nhlavutelo 13:1, 2 swin’we ni tinhloko ta xona ta nkombo swi fanekisela yini?

⁵ Hikwalaho, swi le rivaleni leswaku Mutsari wa Bibele u teka mimfumo ya misava ya tipolitiki yi ri swivandzana. Kambe i swivandzana swa muxaka muni? Mutsari un’wana wa mahungu u vula leswaku xivandzana lexi ku vulavuriwaka ha xona eka Nhlavutelo 13:1, 2, xi ni “tihanyi,” kutani a ku: “Ha ti amukela tinhlamuselo hinkwato leti rito leri nge θηρίον [the·riʹon, ku nga rito ra Xigriki leri vulaka “xivandzana”] ri vulaka swona, to tanihi leti nge tihanyi, ku lovisa, ku chavisa, vukarhi ni swin’wana ni swin’wana ni xinghunghumana.”b Sweswo swi ri hlamusela kahle fambiselo ra tipolitiki leri halateke ngati yo tala, leri Sathana a fumeke vanhu ha rona! Tinhloko ta nkombo ta xivandzana lexi ti yimela mimfumo leyikulu ya tsevu leyi ku vulavuriwaka ha yona ematin’wini ya Bibele ku ta fikela enkarhini wa Yohane—ku nga Egipta, Asiriya, Babilona, Meda-Peresiya, Grikiya na Rhoma—kasi mfumo wa vunkombo eka vuprofeta lebyi a wa ha to humelela hi ku famba ka nkarhi.—Ringanisa na Nhlavutelo 17:9, 10.

6. (a) I yini lexi tinhloko leta nkombo ta xivandzana ti rhangeleke eka xona? (b) Xana Yehovha u wu tirhise njhani mfumo wa Rhoma ku tisa vuavanyisi bya yena eka fambiselo ra swilo ra Vayuda naswona Vakreste lava a va ri eYerusalema va ponise ku yini?

⁶ I ntiyiso leswaku yi ve kona mimfumo yin’wana ya matimba ematin’wini ya vanhu handle ka leyi ya nkombo—tanihi leswi xivandzana lexi Yohane a xi voneke xi nga ni miri lowu nga ni tinhloko ta nkombo ni timhondzo ta khume. Kambe tinhloko leta nkombo ti yimela mimfumo leyikulu ngopfu leyi nyiketaneke hi vanhu va Xikwembu yi va tshikilela. Hi lembe ra 33 C.E., loko mfumo wa Rhoma ku ri wona wu lawulaka misava hinkwayo, Sathana u tirhise nhloko yoleyo ya xivandzana ku dlaya N’wana wa Xikwembu. Hi wona nkarhi wolowo, Xikwembu xi fularhele fambiselo ra swilo ra Vayuda lava nga riki na ripfumelo kutani endzhakunyana hi lembe ra 70 C.E., xi pfumelela Varhoma ku hetisisa vuavanyisi bya xona ehenhla ka tiko rero. Nkateko wa kona, Israyele wa Xikwembu wa ntiyiso, ku nga vandlha ra vatotiwa lava nga Vakreste a ri lemukisiwile kutani lava a va ri eYerusalema ni le Yudiya va balekile va ya tumbela entsungeni wa Nambu wa Yordani.—Matewu 24:15, 16; Vagalatiya 6:16.

7. (a) I yini lexi a xi fanele xi endleka loko ku fika nkarhi wa leswaku mafambiselo ya swilo ma hela ivi ku sungula siku ra Hosi? (b) I yini lexi tikombeke xi ri nhloko ya vunkombo ya xivandzana lexi ku vulavuriwaka ha xona eka Nhlavutelo 13:1, 2?

⁷ Hambiswiritano, loko lembe-xidzana ro sungula C.E. ri hela, vo tala evandlheni leri ro sungula a va nga ha ri Vakreste naswona “vana va mfumo” ku nga Vakreste lava nga koroni ya xiviri se a va pfariwe hi mfava, ku nga “vana va lowo homboloka.” Kambe loko makumu ya mafambiselo ya swilo ma fika, Vakreste lava totiweke va tlhele va vonaka tanihi ntlawa lowu hlelekeke. Hi nkarhi wa siku ra Hosi, a ku ri nkarhi wa leswaku lavo lulama va “voninga ngopfu kukota dyambu.” Xisweswo vandlha ra Vukreste ri tlhele ri hleleka kutani ri ya emahlweni ni ntirho. (Matewu 13:24-30, 36-43) Hi nkarhi wolowo Mfumo wa Rhoma a wu nga ha ri kona. Mimfumo leyi a yi lawula misava a ku ri Mfumo lowukulu wa Britain swin’we ni mfumo wa matimba wa United States of America. Mimfumo leyimbirhi ya misava yi ve nhloko ya vunkombo ya xivandzana.

8. Ha yini swi nga fanelanga swi chavisa ku fanisa mfumo wa misava wa Anglo-Amerika ni xivandzana?

⁸ Xana a swi chavisi ku vula leswaku mimfumo ya tipolitiki i xivandzana? Hi swona leswi vakaneti van’wana va swi vuleke hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava loko Timbhoni ta Yehovha tanihi nhlengeletano ni Mbhoni ha yin’we, ti konanisiwa emisaveni etihubyeni to hambana-hambana. Kambe, anakanyisisa hi mhaka leyi! Xana matiko hi woxe a ma tirhisi swivandzana ku yimela matiko ya wona? Hi xikombiso, tiko ra Britain ri yimeriwa hi nghala, ra Amerika ri yimeriwa hi gama kasi ra le Chayina ri yimeriwa hi dragona. Kutani a xi kona xivangelo xa leswaku ku va ni munhu la solaka loko Mutsari wa Bibele yo Kwetsima na yena a tirhisa swivandzana ku fanekisela mimfumo ya matimba!

9. (a) Ha yini ku nga fanelanga ku va ni loyi a solaka Bibele loko yi vula leswaku Sathana hi yena la nyikaka xivandzana matimba lamakulu? (b) Xana Sathana u hlamuseriwa njhani eBibeleni naswona u yi kucetela njhani mimfumo?

⁹ Tlhandlakambirhi, a nga kona la faneleke a sola loko Bibele yi vula leswaku Sathana hi yena la nyikaka xivandzana lexi matimba lamakulu! Marito wolawo ma vuriwa hi Xikwembu naswona eka xona ‘matiko ma fana ni thonsi leri humaka ekhuwaneni swin’we ni ntshurinyana exikalweni.’ Matiko wolawo ma ta va ma endla kahle loko ma kondletela vuxaka ni Xikwembu ku ri ni ku hlundzukisiwa hi ndlela leyi Rito ra xona ra vuprofeta ri ma hlamuselaka ha yona. (Esaya 40:15, 17; Pisalema 2:10-12) Sathana a hi munhu wa ntsheketo loyi a xanisaka mimoya-xiviri hi ndzilo wa tihele. A xi kona xivandla xo tano. Ematshan’weni ya sweswo, Matsalwa ma hlamusela Sathana tanihi “ntsumi ya ku vonakala”—n’wini wa vuxisi, loyi a tirhisaka matimba ya yena ku kucetela timhaka ta tipolitiki.—2 Vakorinto 11:3, 14, 15; Vaefesa 6:11-18.

10. (a) Xana swi fanekisela yini ku va ku ri ni xidlodlo eka rimhondzo ha rin’we ra leta khume? (b) Xana timhondzo leta khume ni swidlodlo swa khume swi fanekisela yini?

¹⁰ Xivandzana lexi xi ni timhondzo ta khume etinhlokweni ta xona ta nkombo. Kumbexana eka tinhloko ta mune ku ni rimhondzo rin’we enhlokweni ha yin’we kasi eka letin’wana tinharhu ku ni timhondzo timbirhi enhlokweni ha yin’we. Tlhandlakambirhi, xi ni swidlodlo swa khume etimhondzweni ta xona. Ebukwini ya Daniyele, ku vulavuriwa hi swivandzana swo chavisa naswona nhlayo ya swona i ya xiviri. Hi xikombiso, timhondzo timbirhi ta khuna ti fanekisela mimfumo yimbirhi ya misava leyi a yi tirhisana, ku nga wa Meda ni wa Peresiya, kasi timhondzo ta mune ta xiphongo ti yimela mimfumo ya mune leyi veke kona hi nkarhi wun’we, leyi humeke eka mfumo wa le Grikiya wa Alexander Lonkulu. (Daniyele 8:3, 8, 20-22) Hambiswiritano, eka xivandzana lexi voniweke hi Yohane, swi tikomba nhlayo ya timhondzo ta khume yi ri yo fanekisela. (Ringanisa na Daniyele 7:24; Nhlavutelo 17:12.) Ti fanekisela matiko hinkwawo lama nga ni mimfumo, leyi yimelaka nhlengeletano hinkwayo ya Sathana ya tipolitiki. Timhondzo leti hinkwato ta kariha kambe hilaha swi kombisiweke hakona hi tinhloko ta nkombo, ku lawula mfumo wun’we ntsena hi nkarhi wo karhi. Hilaha ku fanaka, swidlodlo swa khume swi kombisa leswaku matiko hinkwawo lama nga ni mimfumo ma ta lawula hi nkarhi wun’we ni mfumo wa misava lowu fumaka hi nkarhi wolowo.

11. Xana swi vula yini ku va xivandzana xi ri ni “mavito lama sandzaka etinhlokweni ta xona”?

¹¹ Xivandzana lexi a xi ri ni “mavito lama sandzaka etinhlokweni ta xona,” xi vula marito lama kombisaka ku delela Yehovha Xikwembu na Kreste Yesu. Xi tirhise vito ra Xikwembu ni ra Kreste leswaku xi hetisisa mintirho ya xona ya tipolitiki; naswona xi tirhisane ni vukhongeri bya mavunwa, xi kala xi pfumelela vafundhisi leswaku va hlanganyela etimhakeni ta xona ta tipolitiki. Hi xikombiso, Yindlu ya Swirho swa Palamendhe ya le Nghilandhi yi katsa ni vabixopo. Vafundhisi-nkulu va kereke ya Khatoliki va hoxe xandla swinene eka tipolitiki ta le Furwa ni le Italy naswona sweswinyana vaprista va nyikiwe swikhundlha eka swa tipolitiki ematikweni ya le Latin Amerika. Mimfumo yi tsala marito ya vukhongeri etimalini ta wona, yo kota lama nge “IN GOD WE TRUST, (HI TSHEMBE XIKWEMBU),” yi vula leswaku yi pfumeleriwe hi Xikwembu leswaku yi fuma, hi xikombiso yi vula leswaku yi hlawuriwe hikwalaho ka “tintswalo ta Xikwembu.” Sweswo hinkwaswo i ndzhukano hikuva swi endla onge Xikwembu xa katseka eka tipolitiki leti thyakeke.

12. (a) Xana swi vula yini ku va xivandzana xi huma “elwandle” naswona xi sungule rini ku humelela? (b) Mhaka ya leswaku dragona hi yona yi nyikaka xivandzana lexi xo fanekisela vulawuri bya xona lebyikulu yi vula yini?

¹² Xivandzana lexi a xi huma “elwandle” leri yi fanekiselaka kahle mintshungu leyi pfilunganeke leyi mimfumo ya vanhu yi humaka eka yona. (Esaya 17:12, 13) Xivandzana lexi xi sungule ku humelela eka vanhu lava pfilunganeke le ndzhaku hi nkarhi wa Nimrodo (kwalomu ka lembe-xidzana ra vu-21 B.C.E.,) loko vanhu lava nga hanya emahlweni ka Ndhambhi va sungule ku swi veka erivaleni leswaku va kaneta Yehovha. (Genesa 10:8-12; 11:1-9) Kambe nhloko ya xona yo hetelela yi tikombise hilaha ku heleleke esikwini ra Hosi. Nakambe, xiya leswaku i dragona leyi a yi “nyika xivandzana matimba ya xona ni xiluvelo xa xona ni vulawuri bya xona lebyikulu.” (Ringanisa na Luka 4:6.) Xivandzana lexi i fambiselo ra tipolitiki leri vumbiweke hi Sathana exikarhi ka mintshungu ya vanhu. Hakunene Sathana i “mufumi wa misava leyi.”—Yohane 12:31.

Phokola Leri Dlayaka

13. (a) Hi rihi khombo leri hlaseleke xivandzana le masungulweni ya siku ra Hosi? (b) Swi tisa ku yini leswaku xivandzana hinkwaxo xi twa ku vava kasi ku lo tlhaviwa nhloko yin’we ntsena?

¹³ Le masungulweni ya siku ra Hosi ku ve ni khombo leri hlaseleke xivandzana lexi. Yohane u te: “Kavaloko ndzi vona yin’wana ya tinhloko ta xona onge yi tlhaviwe yi fa, kambe phokola ra xona leri dlayaka ri hola, kutani misava hinkwayo yi landzela xivandzana yi xi xixima.” (Nhlavutelo 13:3) Ndzimana leyi yi vula leswaku nhloko yin’wana ya xivandzana lexi yi tlhaviwile yi tikomba onge yi file, kambe ndzimana 12 yi vulavula onge hiloko xivandzana hinkwaxo xi file. Ha yini ku vuriwa tano? Phela tinhloko ta xivandzana lexi a ti fumi hi nkarhi wun’we. Ha yin’we yi fuma vanhu hi ku tshikilela hi nkarhi wa yona, ngopfu-ngopfu vanhu va Xikwembu. (Nhlavutelo 17:10) Xisweswo, loko siku ra Hosi ri sungula, a ku ri ni nhloko yin’we ntsena, ku nga ya vunkombo, leyi a yi lawula misava hinkwayo. Ku tlhaviwa ka nhloko yoleyo ivi yi tikomba onge yi file swi karhate xivandzana hinkwaxo.

14. Xana nhloko ya xivandzana yi tlhaviwe rini naswona ndhuna yin’wana ya masocha yi te yini loko yi hlamusela ndlela leyi ku tlhaviwa loku ku xi khumbeke ha yona xivandzana lexi xa Sathana?

¹⁴ Xana a ku ri yini phokola leri dlayaka? Endzhakunyana ri vuriwa khombo ra banga naswona banga ri fanekisela nyimpi. Khombo ra banga leri xi tlhaviweke ha rona hi siku ra Hosi, ri fanele ri fambisana ni nyimpi yo sungula ya misava, leyi hlakateke yi tlhela yi tswonga swimalana hinkwaswo swa xivandzana lexi xa tipolitiki xa Sathana. (Nhlavutelo 6:4, 8; 13:14) Mutsari Maurice Genevoix, loyi a a ri ndhuna ya masocha enyimpini yoleyo u vule leswi ha xona: “Vanhu hinkwavo va pfumela leswaku ematin’wini hinkwawo ya munhu, a ma talanga masiku lawa ma tekiwaka ma ri ya nkoka ku fana ni ra August 2, 1914. Ku rhange Yuropa yi tikuma yi ri ekhombyeni lerikulu ivi endzhakunyana ka sweswo khombo rero ri lave ku khumba vanhu hinkwavo. Swisekelo hinkwaswo swa mintsombano, mintwanano ni swa milawu ya mahanyelo swi tsekatsekisiwile; siku rin’wana ni rin’wana a xi nga ha ri kona lexi vanhu va xi tshembeka. Nyimpi leyi yi endle leswaku vanhu va hanya hi ku chava hilaha ku hundzeletiweke naswona a ku nga languteriwi nchumu lowunene. Hambileswi se yi nga hundza kambe ya ha hi khumba swinene hikwalaho ka vukulu ni ku chavisa ka yona.”—Maurice Genevoix, xirho xa Académie Française, la tshahiweke ebukwini leyi nge Promise of Greatness (1968).

15. Xana swi tise ku yini leswaku nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi tlhaviwa yi sala onge yi lo fa?

¹⁵ Nyimpi leyi yi yi vavise ngopfu nhloko leyi ya vunkombo ya xivandzana, leyi fumaka. Tiko ra Britain swin’we ni matiko man’wana ya le Yuropa ya feriwe hi majaha ya wona yo tala hi ndlela leyi chavisaka. Eka Nyimpi yin’wana leyi lweriweke eNambyeni wa Somme hi 1916, ku fe vanhu va 420 000 va le Britain swin’we ni va le Furwa va kwalomu ka 194 000 ni va 440 000 va le Jarimani—loko va helerile hinkwavo a va tlula 1 000 000! Hi tlhelo ra timali tiko ra Britain—swin’we ni matiko ya le Yuropa—ri sale evusiwaneni. Ku sele katsongo leswaku Mfumo Lowukulu wa Britain wu heleriwa hi matimba hikwalaho ka nyimpi leyi naswona a wu si swi kota ku hlakarhela hi ku helela. Hakunene, nyimpi yoleyo leyi eka yona ku hlanganyeleke matiko lamakulu ya 28, yi siye misava hinkwayo onge hiloko yi lo tlhaveriwa ku fa. Hi August 4, 1979, endzhaku ka malembe ya 65 Nyimpi yo Sungula ya Misava yi herile, The Economist, ya le London, eNghilandhi yi te: “Hi 1914 misava yi lahlekeriwe hi vun’we lebyi ya ha lwelaka ku byi kondletela na sweswi.”

16. Hi nkarhi wa nyimpi yo sungula, xana mfumo wa United States wu kombise hi ndlela yihi leswaku a wu ri xiphemu xa mfumo wa misava lowu nga mimfumo yimbirhi?

¹⁶ Hi nkarhi wolowo, Nyimpi Leyikulu, hilaha a yi vuriwa hakona, yi pfulele mfumo wa United States leswaku wu swi veka erivaleni leswaku i xiphemu xa Mfumo wa Misava Hinkwayo wa Anglo-Amerika. Emalembeni yo sungula ya nyimpi, leswi vanhu a va swi vula swi endle leswaku mfumo wa United States wu nga ngheneleli enyimpini leyi. Kambe, hilaha n’wamatimu Esmé Wingfield-Stratford a tsaleke hakona, “a ku ri mhaka ya leswaku mfumo wa Britain ni wa United States ma tshika timholovo ta wona hi nkarhi lowu wo tika kutani ma xiya leswaku [ma] fanele ma va ni vun’we ni ku tshembana.” Hakunene swi ve tano. Hi 1917 mfumo wa United States wu nyikele hi nhundzu ni masocha ya wona enyimpini leswaku wu pfuna Matiko lawa a wu ma Seketela. Hiloko nhloko ya vunkombo yi hlula, leyi katsaka mfumo wa Britain ni wa United States.

17. Xana ku endleke yini eka fambiselo ra Sathana ra laha misaveni endzhaku ka nyimpi?

¹⁷ Misava yi cince ngopfu endzhaku ka nyimpi. Hambileswi fambiselo ra misava ya Sathana a ri vavisiwe hi ku tlhaviwa ri tikomba onge ri file, ri tlhele ri hlakarhela kutani ri va ni matimba swinene ku tlula rini na rini kutani vanhu va ri tsakela leswi ri nga tlhela ri hlakarhela.

18. Ha yini ku nga vuriwaka leswaku ‘vanhu va landzele xivandzana va xi xixima’?

¹⁸ N’wamatimu Charles L. Mee, Lontsongo, u ri: “A swi fanerile leswaku mafumelo ya khale ma wa [lama vangiweke hi nyimpi yo sungula ya misava] leswaku moya wa ku tifuma wu kota ku andza, matiko lamantshwa ma kuma ntshunxeko ni mintlawa, nileswaku ku va ni ntshunxeko lowuntshwa.” Nhloko ya vunkombo ya xivandzana, leyi phokola ra yona leri dlayaka se a ri horile, yi ve yona yi rhangelaka eka mafumelo lawa lamantshwa endzhaku ka nyimpi, naswona mfumo wa United States of America a wu vonaka wu ri wona wu nga ni matimba lamakulu yo lawula. Mfumo lowu lawuriwaka hi mimfumo yimbirhi wu khomisanile leswaku ku simekiwa vandla ra Ntwanano wa Matiko ni ra Nhlangano wa Matiko. Hi lembe ra 2005, mfumo wa tipolitiki wa le United States, wu pfumelele matiko lama yimeke kahle leswaku ma hoxa xandla eku simekeni ka milawu ya mahanyelo ya xiyimo xa le henhla, eku lweni ni mavabyi ni le ku hluvukiseni ka thekinoloji. Wu kale wu yisa vanhu va 12 en’wetini. Kutani a swi hlamarisi leswi vanhu va ‘landzeleke xivandzana va xi xixima.’

19. (a) I yini lexi kombaka leswaku vanhu a va helelanga hi ku xixima xivandzana ntsena? (b) I mani loyi a lawulaka mimfumo hinkwayo ya misava naswona hi swi tivisa ku yini? (c) Xana Sathana u xi nyika njhani xivandzana matimba yo lawula naswona sweswo swi ve ni vuyelo byihi eka vanhu?

¹⁹ Kambe, hilaha Yohane a yeke emahlweni a vula hakona, vanhu a va helelanga hi ku xixima xivandzana ntsena, u te: “Kutani yi gandzela dragona hikuva yi nyike xivandzana matimba, yi tlhela yi gandzela xivandzana hi marito lama nge: ‘I mani la fanaka ni xivandzana, naswona i mani loyi a nga lwaka na xona?’” (Nhlavutelo 13:4) Loko Yesu a ha ri laha misaveni, Sathana u vule leswaku mimfumo hinkwayo ya misava yi lawuriwa hi yena. Yesu a nga n’wi kanetanga; entiyisweni u vule leswaku Sathana i mufumi wa misava leyi kutani a ala ku hlanganyela etimhakeni ta tipolitiki ta nkarhi wolowo. Hi ku famba ka nkarhi, Yohane u tsalele Vakreste va ntiyiso a ku: “Ha swi tiva leswaku hi huma eka Xikwembu, kambe misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka.” (1 Yohane 5:19; Luka 4:5-8; Yohane 6:15; 14:30) Sathana u nyika xivandzana matimba yo lawula naswona u endla tano hi xikongomelo xo seketela moya wo rhandza tiko ku tlula mpimo. Xisweswo, ematshan’weni ya leswaku vanhu va hlanganisiwa hi rirhandzu leri humaka eka Xikwembu, va avana hikwalaho ka ku tikukumuxa hi ku ya hi xivongo, rixaka ni tiko. Entiyisweni vanhu vo tala va gandzela xiphemu xexo xa xivandzana lexi lawulaka tiko leri va tshamaka eka rona. Xisweswo, xivandzana hinkwaxo xa xiximiwa ni ku gandzeriwa.

20. (a) Xana vanhu va gandzela xivandzana hi ndlela yihi? (b) Ha yini Vakreste lava gandzelaka Yehovha Xikwembu va nga xi xiximi xivandzana naswona va landzela xikombiso xa mani?

²⁰ Kambe va xi gandzela hi ndlela yihi? Hileswi va rhandzaka tiko ra rikwavo ku tlula ku rhandza Xikwembu. Vanhu vo tala va rhandza tiko ra rikwavo hi mbilu hinkwayo. Tanihi vaaka-tiko lavanene, Vakreste va ntiyiso va xixima valawuri ni mimfungho ya tiko leri va tshamaka eka rona, va yingisa milawu ya rona naswona va hoxa xandla leswaku swilo swi famba kahle emugangeni wa ka vona ni le ka vaakelani va vona. (Varhoma 13:1-7; 1 Petro 2:13-17) Hambiswiritano, a va nge rhandzi tiko rin’wana ku tlula rin’wanyana. A va dyondzisi vanhu leswaku “hi fanele hi rhandza tiko ra hina hambi ri endla swo biha kumbe leswinene.” Xisweswo, Vakreste lava gandzelaka Yehovha Xikwembu a va nge pfuki va hlanganyerile eku tlakuseni ka tiko ra rikwavo hikuva sweswo i ku gandzela xivandzana naswona swi fana ni ku gandzela dragona—ku nga yona leyi nyikaka xivandzana matimba yo fuma. A va nge pfuki va vutise hi ndlela yo xi xixima va ku: “I mani la fanaka ni xivandzana?” Ku ri na sweswo va landzela xikombiso xa Mikayele—loyi vito ra yena ri vulaka leswaku “I Mani La Fanaka Ni Xikwembu?”—hi ku tlakusa vuhosi bya Yehovha bya vuako hinkwabyo. Hi nkarhi wa Xikwembu lowu vekiweke, Mikayele loyi, ku nga Kreste Yesu u ta lwa ni xivandzana kutani a xi hlula, hilaha a hluleke Sathana hakona etilweni.—Nhlavutelo 12:7-9; 19:11, 19-21.

Ku Lwa Ni Vakwetsimi

21. Xana Yohane u ma hlamusela njhani makungu ya Sathana yo biha yo tirhisa xivandzana?

²¹ Sathana a a ri ni makungu yo biha yo tirhisa xivandzana leswaku xi endla ku rhandza ka yena. Yohane u te: “Kutani [xivandzana xa tinhloko ta nkombo] xi nyikiwa nomu lowu vulavulaka swilo leswikulu ni swisandzu, xi nyikiwa ni matimba ya ku tirha tin’hweti ta 42. Kavaloko xi ahlamisa nomu xi sandza Xikwembu, ni ku sandza vito ra xona ni vutshamo bya xona, ku nga lava tshamaka etilweni. Hiloko xi pfumeleriwa ku lwa nyimpi ni vakwetsimi, ni ku va hlula, kutani xi nyikiwa matimba ehenhla ka tinyimba hinkwato ni vanhu hinkwavo ni tindzimi hinkwato ni matiko hinkwawo. Hinkwavo lava tshamaka emisaveni va ta xi gandzela; lava ni un’we wa vona vito ra yena ri nga tsariwangiki eka buku-nsongwa ya vutomi ya Xinyimpfana lexi tlhaviweke, hi mpfhuka misava yi va kona.”—Nhlavutelo 13:5-8.

22. (a) Xana nkarhi lowu wa tin’hweti ta 42 wu kombetela eka yini? (b) Hi nkarhi lowu wa tin’hweti ta 42, xana Vakreste lava totiweke va ‘hluriwe’ hi ndlela yihi?

²² Tin’hweti ta 42 leti ku vulavuriwaka ha tona laha ti vonaka ti fana ni malembe manharhu ni hafu lawa vakwetsimi va xanisiweke ha wona hi rimhondzo leri humaka eka xivandzana xa vuprofeta bya Daniyele. (Daniyele 7:23-25; nakambe vona Nhlavutelo 11:1-4.) Xisweswo, ku sukela eku heleni ka 1914 ku ya fika hi 1918 loko matiko lama lwaka ma ri karhi ma handzulelana hi ndlela ya xiviri ku fana ni swivandzana leswi lwaka, vaaki va matiko wolawo a va sindzisiwa ku gandzela xivandzana, ku tipeta evukhongerini bya vutiko ni ku tiyimisela ku fela tiko ra rikwavo. Ntshikilelo wo tano wu endle leswaku vatotiwa va xanisiwa ngopfu hikuva a va tiyimisele ku yingisa Yehovha Xikwembu ni N’wana wa yena Kreste Yesu ntsena. (Mintirho 5:29) Miringo ya vona yi fikelele emaninginingini hi June 1918 loko va ‘hluriwa.’ Le United States, malandza lama nga ni vutihlamuleri ya Nhlengeletano ya Watch Tower ni vayimeri van’wana va yona va khomiwile va pfaleriwa swi nga ri enawini, naswona ntirho wa vona wo chumayela lowu hlelekeke lowu a wu endliwa hi vamakwavo lava nga Vakreste wu kavanyetekile swinene. Tanihi leswi xivandzana a xi ri ni “matimba ehenhla ka tinyimba hinkwato ni vanhu hinkwavo ni tindzimi hinkwato ni matiko hinkwawo,” xi sivele ntirho wa Xikwembu emisaveni hinkwayo.

23. (a) Xana “buku-nsongwa ya vutomi ya Xinyimpfana” i yini naswona i yini lexi a xi ri karhi xi ya eku heleni ku sukela hi 1918? (b) Ha yini ndlela yin’wana ni yin’wana leyi nhlengeletano leyi vonakaka ya Sathana yi hlulaka “vakwetsimi” ha yona yi nga taka yi nga pfuni nchumu?

²³ Leswi swi vonake onge Sathana ni nhlengeletano ya yena va hlurile. Kambe ku hlula koloko a ku nga ta tlhaveriwa hi dyambu hikuva a nga kona ni un’we eka nhlengeletano ya Sathana leyi vonakaka loyi ‘vito ra yena ri tsariweke eka buku-nsongwa ya vutomi ya Xinyimpfana.’ Hi ndlela yo fanekisela, buku leyi yi tamele mavito ya lava va nga ta fuma na Yesu eMfun’weni wa yena wa le tilweni. Mavito yo sungula ma tsariwe ebukwini leyi hi Pentekosta ya 33 C.E. Kutani emalembeni lama landzeleke ku sukela enkarhini wolowo ku tsariwe mavito lama engetelekeke. Ku sukela hi 1918, ku funghiwa ka lava 144 000 lava nga vadyandzhaka va Mfumo a ku ri karhi ku ya eku heleni. Ku nga ri khale, mavito ya vona hinkwavo a ma ta va se ma tsariwe hilaha ku nga heriki eka buku-nsongwa ya vutomi ya Xinyimpfana. Loko ku ri vakaneti lava gandzelaka xivandzana, a nga kona ni un’we wa vona loyi vito ra yena ri tsariweke eka buku-nsongwa yoleyo. Kutani ndlela yin’wana ni yin’wana leyi va hlulaka “vakwetsimi” ha yona, yo va ya xinkarhana ntsena naswona a yi nge pfuni ha nchumu.

24. Yohane u ri lava nga ni ku twisisa va fanele va endla yini, naswona marito lama twiweke ma vula yini eka vanhu va Xikwembu?

²⁴ Yohane u ye emahlweni a kombela lava nga ni ku twisisa leswaku va rhiya ndleve, u te: “Loko mani kumbe mani a ri ni ndleve, a a yingise.” Kutani a ku: “Loko mani kumbe mani a kunguhateriwe vukhumbi, u ya evukhumbini. Loko mani kumbe mani a ta dlaya hi banga, u fanele ku dlayiwa hi banga. Laha hi lomu ku kombisiwaka kona ku tiyisela ni ripfumelo ra vakwetsimi.” (Nhlavutelo 13:9, 10) Yeremiya u tshama a tsala marito lama fanaka ni lawa loko lembe ra 607 B.C.E., ri ri karhi ri tshinela, a kombisa leswaku vuavanyisi bya Yehovha ehenhla ka muti wa Yerusalema lowu nga tshembekangiki a byi nga ta cinca. (Yeremiya 15:2; nakambe vona Yeremiya 43:11; Zakariya 11:9.) Loko Yesu a langutane ni ndzingo lowukulu, u swi veke erivaleni leswaku valandzeri va yena a va fanelanga va landzula ripfumelo ra vona, u te: “Hinkwavo lava khomaka banga va ta lova hi banga.” (Matewu 26:52) Hilaha ku fanaka, nisweswi esikwini ra Hosi, vanhu va Xikwembu va fanele va khomelela swi tiya eka misinya ya milawu ya Bibele. Lava va hambetaka va gandzela xivandzana va ta hetelela va lovisiwile loko va nga hundzuki. Hinkwerhu hi fanele hi tiyisela naswona hi va ni ripfumelo leri nga tsekatsekiki leswaku hi kota ku pona nxaniso ni miringo leyi hi nga ta langutana na yona enkarhini lowu taka.—Vaheveru 10:36-39; 11:6.

Xivandzana Xa Timhondzo Timbirhi

25. (a) Xana Yohane u xi hlamusele njhani xivandzana xin’wana xo fanekisela lexi humeleleke emisaveni? (b) Xana xivandzana lexintshwa lexi nga ni timhondzo timbirhi, lexi humaka emisaveni xi fanekisela yini?

²⁵ Kambe, ku humelele xivandzana xin’wana emisaveni. Yohane u te: “Kutani ndzi vona xivandzana xin’wana xi tlhandluka xi huma emisaveni, xi ri ni timhondzo timbirhi to fana ni ta xinyimpfana, kambe xi sungula ku vulavula wonge i dragona. Xi tirhisa vulawuri hinkwabyo bya xivandzana xo sungula emahlweni ka xona. Kutani xi endla misava ni lava tshamaka eka yona va gandzela xivandzana lexo sungula, lexi phokola ra xona leri dlayaka ri holeke. Hiloko xi endla mahlori lamakulu, lerova xi endla hambi ndzilo leswaku wu xika hi le tilweni wu ta emisaveni emahlweni ka vanhu.” (Nhlavutelo 13:11-13) Xivandzana lexi a xi ri ni timhondzo timbirhi leswi kombisaka ku tirhisana ka mimfumo yimbirhi ya politiki. Naswona ku vuriwa leswaku xi huma emisaveni, ku nga ri elwandle. Leswi vulaka leswaku xi huma eka fambiselo ra misava ya Sathana leri ana se a ri ri kona. Xi fanele xi ri mfumo wa misava lowu nga ni matimba, lowu ana se wu nga kona, lowu sunguleke ku fuma hi siku ra Hosi.

26. (a) Xana i yini xivandzana xa timhondzo timbirhi naswona xi fana njhani ni lexo sungula? (b) Xana timhondzo ta xivandzana xa timhondzo timbirhi ti fana njhani ni ta xinyimpfana naswona xi vulavula “wonge i dragona” hi ndlela yihi? (c) Kahle-kahle vanhu lava nga ni moya wa vutiko va gandzela mani naswona moya wa vutiko wu fanisiwe na yini? (Vona nhlamuselo ya le hansi.)

²⁶ Xana xi nga va xi ri yini? I Mfumo wa Matimba wa Anglo-Amerika—xa fana ni nhloko ya vunkombo ya xivandzana xo sungula kambe xona xi ni ntirho wo hlawuleka! Mhaka ya leswaku xi hambanisiwe ni lexin’wana exivonweni, yi hi pfuna leswaku hi swi vona kahle leswaku xi tiendlela ku rhandza ka xona emisaveni. Xivandzana lexi xo fanekisela lexi nga ni timhondzo timbirhi xi vumbiwa hi mimfumo yimbirhi leyi fumaka hi nkarhi wun’we, kambe yi tifumela hi ku rhandza ka yona kambe ya khomisana. Leswi timhondzo ta yona timbirhi ti ‘fanaka ni ta xinyimpfana,’ swi kombisa leswaku xi tiendla onge xi ni ku rhula kutani a xi rhandzi nyimpi naswona i mfumo lowu hluvukeke lowu misava hinkwayo yi faneleke yi wu amukela. Kambe xi vulavula “wonge i dragona” hileswi xi tshikilelaka vanhu ni ku va xungeta hambi ku ri ku va hlasela hi ku kongoma loko vulawuri bya xona byi nga amukeriwi. A xi khutazi munhu ku titsongahata eka Mfumo wa Xikwembu lowu nga le hansi ka Xinyimpfana xa Xikwembu, kambe xi lava leswaku vanhu va titsongahata eka Sathana, dragona leyikulu. Xi hlohlotele moya wa vutiko ni rivengo leswi khutazaka vanhu leswaku va gandzela xivandzana xo sungula.c

27. (a) Leswi xivandzana lexi xa timhondzo timbirhi xi koteke ku endla leswaku ndzilo wu xika hi le tilweni wu ta emisaveni, swi hi byela yini ha xona? (b) Xana vanhu vo tala va wu teka njhani mfumo lowu fanekiseriwaka hi xivandzana xa timhondzo timbirhi?

²⁷ Xivandzana lexi xa timhondzo timbirhi xi endla mahlori lamakulu lerova xi kota ni ku endla leswaku ndzilo wu xika hi le tilweni wu ta emisaveni. (Ringanisa na Matewu 7:21-23.) Hlori leri ra ndzilo ri hi tsundzuxa Eliya, muprofeta wa Xikwembu wa khale loyi a nga tshama a tlhontlha vaprofeta va Bali. Loko a kote ku vitana ndzilo wu xika hi le tilweni hi vito ra Yehovha, swi nambe swi va erivaleni leswaku a a ri muprofeta wa ntiyiso nileswaku vaprofeta va Bali a va ri va mavunwa. (1 Tihosi 18:21-40) Ku fana ni vaprofeta volavo va Bali, xivandzana lexi xa timhondzo timbirhi xi tivona xi ri ni mfanelo yo vitaniwa muprofeta. (Nhlavutelo 13:14, 15; 19:20) Phela xi vula leswaku xi herise lava kondletelaka moya wo biha hi nkarhi wa tinyimpi timbirhi ta misava naswona xi hlule Vukhomunisi lebyi nga pfumeliki eka Xikwembu! Hakunene, vanhu vo tala namuntlha va teka mfumo lowu fanekiseriwaka hi xivandzana lexi xa timhondzo timbirhi wu ri wona lowu nga ta tisa ntshunxeko ni rifuwo lerinene.

Xifaniso Xa Xivandzana

28. Yohane u swi kombise njhani leswaku xivandzana lexi xa timhondzo timbirhi a xi rhulanga hi ndlela leyi xi vonakaka ha yona, tanihi leswi xi nga ni timhondzo leti fanaka ni ta xinyimpfana?

²⁸ Xana xivandzana lexi xa timhondzo timbirhi xi rhule hi ndlela leyi xi vonakaka ha yona, tanihi leswi xi nga ni timhondzo leti fanaka ni ta xinyimpfana? Yohane u ye emahlweni a ku: “Naswona xi hambukisa lava tshamaka emisaveni, hikwalaho ka mahlori lawa xi pfumeleriweke ku ma endla emahlweni ka xivandzana, xi ri karhi xi byela lava tshamaka emisaveni leswaku va endla xifaniso xa xivandzana, lexi a xi ri ni phokola ra banga kambe xi hlakarheleke. Kutani xi pfumeleriwa ku nghenisa ku hefemula exifanisweni xa xivandzana, leswaku xifaniso xa xivandzana xi vulavula xi tlhela xi endla leswaku ku dlayiwa hinkwavo lava nga ta ka va nga xi gandzeli xifaniso xa xivandzana hi ndlela yihi ni yihi.”—Nhlavutelo 13:14, 15.

29. (a) Hi xihi xikongomelo xa xifaniso xa xivandzana naswona xifaniso lexi xi endliwe rini? (b) Ha yini xifaniso lexi xa xivandzana xi ri xifaniso lexi hanyaka?

²⁹ Xana ‘xifaniso xa xivandzana’ i yini naswona xikongomelo xa xona i yini? Xikongomelo xa xona hi leswaku ku gandzeriwa xivandzana lexa tinhloko ta nkombo, lexi xi nga xifaniso xa xona, sweswo swi ta endla leswaku xivandzana lexi xi tshama xi ri kona. Xifaniso lexi xi endliwe endzhaku ka loko xivandzana xa tinhloko ta nkombo xi horile eka phokola ra xona leri laveke ku xi dlaya, hileswaku endzhaku ka nyimpi yo sungula ya misava. A hi xifaniso lexi nga hanyiki ku fana ni lexiya xi nga tshama xi yimisiwa hi Nebukadnetsara erivaleni ra Dura. (Daniyele 3:1) Xivandzana lexi xa timhondzo timbirhi xi hefemulela vutomi eka xifaniso lexi leswaku xi kota ku hanya kutani xi hoxa xandla ematin’wini ya misava.

30, 31. (a) Xana matimu ma tiyisekisa leswaku xifaniso lexi i yini? (b) Xana va kona lava dlayiweke hikwalaho ka leswi va aleke ku gandzela xifaniso lexi? Hlamusela.

³⁰ Matimu ma paluxa leswaku xifaniso lexi xi yimela nhlengeletano leyi sunguriweke ni ku kondleteriwa hi mfumo wa Britain ni wa United States, lowu eku sunguleni a wu vitaniwa Ntwanano wa Matiko. Endzhakunyana, eka Nhlavutelo ndzima 17, xi ta tlhela xi humelela kambe xi ta va se xi endla ntirho wun’wana wa xivandzana xa muvala wa ribungu lexi se xi hanyaka naswona xi fumaka xi ri xoxe. Nhlengeletano leyi ya misava hinkwayo ya “vulavula” hikuva ya tibuma, yi vula leswaku hi yona ntsena leyi nga kotaka ku tisela vanhu ku rhula ni nsirhelelo. Kambe ntiyiso wa mhaka hi leswaku yo ma tlhutlhisa khuvi matiko lama yi sekelaka, hikuva ma tshamela ku tlhavana hi marito ha yona ni ku rhuketelana hikwalaho ka yona. Yi xungete hi ku vula leswaku tiko leri nga yi yingisiki, ri ta xupuriwa hi ku hlongoriwa eka nhlengeletano ya yona kumbe ri fularheriwa. Entiyisweni Ntwanano wa Matiko wu ma hlongorile matiko lama tsandzekeke ku endla leswi wu swi lerisaka. Loko nhlomulo lowukulu wu sungula, “timhondzo” leti ta nyimpi ta xifaniso lexi xa xivandzana ti ta endla ntirho wun’wana wa nkoka wo lovisa.—Nhlavutelo 7:14; 17:8, 16.

³¹ Ku sukela hi Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, xifaniso xa xivandzana—lexi sweswi xi yimeriwaka hi Nhlangano wa Matiko—ana se xi dlayile hi ndlela ya xiviri. Hi xikombiso, hi 1950, masocha ya Nhlangano wa Matiko ma hlanganyerile enyimpini leyi a yi lwiwa hi Korea N’walungu na Korea Dzonga. Masocha ya Nhlangano wa Matiko hi woxe swin’we ni masocha ya Korea Dzonga, ma dlaye vanhu va kwalomu ka 1 420 000 va le Korea N’walungu ni Machayina. Hilaha ku fanaka, ku sukela hi 1960 ku ya fika hi 1964, masocha ya Nhlangano Wa Matiko a ma lwa eCongo (Kinshasa). Tlhandlakambirhi, varhangeri va vukhongeri, ku katsa na mupapa Paul wa Vutsevu na mupapa John Paul wa Vumbirhi, va hambete va tiyisekisa leswaku xifaniso lexi i ntshembo lowukulu wo tisela vanhu ku rhula. Va sindzise leswaku loko vanhu va nga lavi ku xi gandzela, va ta tilovisa hi voxe. Xisweswo hi ndlela yo fanekisela va vange leswaku ku dlayiwa vanhu hinkwavo lava aleke ku tirhisana ni xifaniso lexi ni ku xi gandzela.—Deteronoma 5:8, 9.

Mfungho Wa Xivandzana

32. Xana Yohane u yi hlamusele njhani ndlela leyi Sathana a tirhiseke xiyenge xa tipolitiki xa nhlengeletano ya yena leyi vonakaka leswaku a ta va xanisa ngopfu lava seleke va mbewu ya nsati wa Xikwembu?

³² Yohane u ye emahlweni a vona ndlela leyi Sathana a tirhiseke swiyenge swa tipolitiki swa nhlengeletano ya yena leyi vonakaka leswaku a ta va xanisa ngopfu lava seleke va mbewu ya nsati wa Xikwembu. (Genesa 3:15) U ye emahlweni a hlamusela “xivandzana” hi xoxe a ku: “Hiloko xi sindzisa vanhu hinkwavo, lavatsongo ni lavakulu, ni vafuwi ni swisiwana, ni lava ntshunxekeke ni mahlonga, leswaku va nyikiwa mfungho evokweni ra vona ra xinene kumbe emombyeni wa vona, ni leswaku ku nga vi na munhu la kotaka ku xava kumbe ku xavisa handle ka munhu la nga ni mfungho, ku nga vito ra xivandzana kumbe nhlayo ya vito ra xona. Laha hi lomu vutlhari byi tirhaka kona: Loyi a nga ni ku twisisa a a kumisise nhlayo ya xivandzana, hikuva i nhlayo ya munhu; naswona nhlayo ya xona i 666.”—Nhlavutelo 13:16-18.

33. (a) Xana i mani vito ra xivandzana? (b) Xana nhlayo ya tsevu yi fambisana na yini? Hlamusela.

³³ Xivandzana lexi xi ni vito naswona vito ra xona i nomboro: ku nga 666. Tsevu i nhlayo leyi fambisanaka ni valala va Yehovha. Wanuna wa Mufilista wa Murefayimi a a ri wanuna “wo leha ngopfu” naswona “tintiho ni swikunwana swakwe a swi ri tsevu-tsevu.” (1 Tikronika 20:6) Hosi Nebukadnetsara u yimise xifaniso xa nsuku lexi vuanamo bya xona a xi ri swisungunu swa tsevu, xi tlakuke swisungunu swa 60, leswaku xi ta gandzeriwa hi malandza ya yena hinkwawo. Loko malandza ya Xikwembu ma ala ku gandzela xifaniso lexi xa nsuku, hosi yi ma hoxe ekheleni ra ndzilo lowu pfurhaka. (Daniyele 3:1-23) Nhlayo ya tsevu ya kayivela leswaku yi endla nkombo, ku nga nhlayo leyi yimelaka ku hetiseka ka swilo hi ku ya hi langutelo ra Xikwembu. Hikwalaho, loko tsevu a phindhiwe kanharhu u fanekisela ku nga hetiseki hi ndlela leyi nyumisaka.

34. (a) Xana swi vula yini leswi nhlayo ya xivandzana lexi yi nga “nhlayo ya munhu”? (b) Ha yini nhlayo ya 666 yi ri fanela kahle fambiselo ra tipolitiki ra misava ya Sathana?

³⁴ Vito ri hlamusela leswi munhu a nga swona. Kutani, xana nhlayo leyi yi xi hlamusela njhani xivandzana lexi? Yohane u vule leswaku i “nhlayo ya munhu,” ku nga ri ya munhu wa moya, kutani vito ra xivandzana lexi ri hi pfuna ku twisisa leswaku hakunene i xa laha misaveni, xi yimela mfumo wa vanhu. Tanihi leswi tsevu a kayivelaka leswaku a endla nkombo, nhlayo leyi ya 666—ku nga tsevu la phindhiweke kanharhu—yi faneleka kahle ku va vito ra fambiselo lerikulu ra tipolitiki leri tsandzekeke hi ndlela leyi nyumisaka ku fambisana ni milawu ya Xikwembu leyi heleleke. Xivandzana lexi yimelaka tipolitiki ta misava xi fuma hilaha ku heleleke ehansi ka vito leri yimeriwaka hi nhlayo ya 666, kasi mimfumo leyikulu ya tipolitiki ni vukhongeri lebyikulu ni van’wamabindzu lavakulu va hambeta va seketela xivandzana lexi leswaku xi ya emahlweni xi tshikilela vanhu ni ku xanisa vanhu va Xikwembu.

35. Xana swi vula yini ku va ni mfungho wa xivandzana ni vito ra xona emombyeni ni le vokweni ra xinene?

³⁵ Xana swi vula yini ku va ni vito kumbe mfungho wa xivandzana emombyeni kumbe evokweni ra xinene? Loko Yehovha a nyika Vaisrayele Nawu, u te: “Mi fanele mi tirhisa marito lawa ya mina embilwini ya n’wina ni le ka moya-xiviri wa n’wina, mi wa boha ma va xikombiso evokweni ra n’wina, ma fanele ma va vamba ra le mombyeni exikarhi ka mahlo ya n’wina.” (Deteronoma 11:18) Sweswo a swi vula leswaku Nawu a wu fanele wu tshama wu ri emahlweni ka Vaisrayele minkarhi hinkwayo, leswaku wu va kongomisa eka xin’wana ni xin’wana lexi va xi endlaka ni ku xi anakanya. Vatotiwa lava 144 000 ku vuriwa leswaku va tsariwe vito ra Tatana ni ra Yesu emimombyeni ya vona. Sweswo swi kombisa leswaku i va Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste. (Nhlavutelo 14:1) Sathana na yena u endla hilaha ku fanaka kutani a tirhisa mfungho wa vudimona wa xivandzana. Un’wana ni un’wana la endlaka mintirho leyi tolovelekeke ya siku ni siku yo tanihi ku xava ni ku xavisa u sindzisiwa ku endla swilo hi ndlela leyi xivandzana lexi xi lavaka ha yona, hi xikombiso, ku fana niloko ku tlangeriwa masiku ya ku wisa. Ku languteriwe leswaku vanhu va gandzela xivandzana, va xi pfumelela xi lawula vutomi bya vona leswaku va ta kuma mfungho wa xona.

36. Hi swihi swiphiqo leswi lava aleke ku amukela mfungho wa xivandzana va langutaneke na swona?

³⁶ Lava va aleke ku amukela mfungho lowu wa xivandzana va tikume va khome nyarhi hi timhondzo. Hi xikombiso, ku sukela hi va-1930, va boheke ku tiyiselela ku yisiwa etihubyeni ko tala ni ku tiyiselela ku hlaseriwa hi mintshungu leyi kariheke swin’we ni minxaniso yin’wana. Ematikweni lawa valawuri va kona va lawulaka hi tihanyi, va yisiwe etikampeni ta nxaniso laha vo tala va feleke kona. Ku sukela eka nyimpi ya vumbirhi ya misava, majaha ya ntsandza-vahlayi ma pfaleriwe nkarhi wo leha emakhotsweni, man’wana ma kale ma dlayiwa hikwalaho ka leswi mapfalo ya wona a ma nga ma pfumeleli ku hlanganyela eka swa tipolitiki. Ematikweni man’wana, Vakreste a va swi koti nikatsongo ku xava kumbe ku xavisa; van’wana a va swi koti ku kuma switandi; van’wana va pfinyiwa, va dlayiwa kumbe va hlongoriwa ematikweni ya rikwavo. Ha yini? Hikwalaho ka leswi mapfalo ya vona lamanene ma nga va pfumeleriki ku xava khadi ra politiki.d—Yohane 17:16.

37, 38. (a) Ha yini lava va alaka ku amukela mfungho wa xivandzana va hanya ku vava emisaveni leyi? (b) I vamani lava tshamaka va tshembekile naswona va tiyimisele yini?

³⁷ Ematikweni man’wana, vukhongeri byi lawula vanhu swinene lerova mani na mani la amukelaka ntiyiso wa Bibele wa xanisiwa hi swirho swa ndyangu ni hi khale ka vanghana va yena. Swi lava ripfumelo leri tiyeke leswaku munhu a tiyisela. (Matewu 10:36-38; 17:22) Etikweni leri vunyingi bya vanhu byi gandzelaka rifuwo ni laha vanhu va kona va hanyaka hi vukanganyisi, hakanyingi Mukreste wa ntiyiso u fanele a tshemba Yehovha hilaha ku heleleke leswaku U ta n’wi pfuna a tshama a tshembekile. (Pisalema 11:7; Vaheveru 13:18) Emisaveni leyi mahanyelo yo biha ma tinyikeke matimba, swi lava munhu a tiyimisela hi mbilu hinkwayo leswaku a tshama a basile. Vakreste lava vabyaka va tala ku sindzisiwa hi madokodela ni vaongori leswaku va tlula milawu ya Xikwembu leyi khumbaka ku kwetsima ka ngati; minkarhi yin’wana va boheka ni ku lwa ni swileriso swa huvo leswi lwisanaka ni ripfumelo ra vona. (Mintirho 15:28, 29; 1 Petro 4:3, 4) Nakambe, leswi masiku lawa mintirho yi kayivelaka, swi ya swi tika leswaku Vakreste va ntiyiso va papalata mintirho leyi nga ta endla leswaku va tshova vutshembeki bya vona eka Xikwembu.—Mikiya 4:3, 5.

³⁸ Ina, lava va nga riki na mfungho wa xivandzana va hanya ku vava emisaveni leyi. Swi le rivaleni leswaku matimba ya Yehovha ni mikateko ya yena hi swona swi pfunaka lava seleke va mbewu ya wansati swin’we ni lava ntshungu lowukulu, lava tlulaka timiliyoni ta tsevu leswaku va tshama va tshembekile hambiloko va langutane ni mintshikilelo leyi lavaka leswaku va tlula milawu ya Xikwembu. (Nhlavutelo 7:9) Onge hinkwerhu ka hina emisaveni hinkwayo hi vun’we, hi nga hambeta hi tlakusa Yehovha ni tindlela ta yena leto lulama loko hi ri karhi hi ala ku amukela mfungho wa xivandzana.—Pisalema 34:1-3.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 195]

Xi pfumeleriwe ku hefemulela vutomi eka xifaniso xa xivandzana