Ndzima 32

Vukarhi Bya Xikwembu Byi Fika eMakumu

1. Xana ku ta va ku endleke yini loko minkambana leya nkombo se yi chuluriwile hinkwayo, naswona hi swihi swivutiso leswi tlakukaka leswi khumbaka minkambana leyi?

YOHANE ana se u hlamuserile hi ta tintsumi leti lerisiweke ku chulula minkambana ya nkombo. U hi byele leswaku “lawa i yo hetelela, hikuva ku hlundzuka ka Xikwembu ku hetisisiwa hi ku tirhisa wona.” (Nhlavutelo 15:1; 16:1) Makhombo lawa, lama kombisaka ndlela leyi Yehovha a byi vengaka ha yona vuhomboloki emisaveni, ma fanele ma chuluriwa kukondza ma hela. Loko se ma herile, vuavanyisi bya Xikwembu byi ta va byi humesiwile. Misava ya Sathana yi ta va yi nga ha ri kona! Xana makhombo lawa ma ta vula yini eka vanhu ni vafumi va mafambiselo lawa yo biha ya swilo? Xana Vakreste va nga swi papalata njhani ku lovisiwa swin’we ni misava leyi langutaneke ni ndzoviso? Leswi i swivutiso swa nkoka hakunene, kutani swi ta hlamuriwa. Hinkwavo lava languteleke leswaku vululami byi hlula va ta swi navela hi mahlo-ngati ku twa leswi Yohane a yaka mahlweni a swi vona.

Vukarhi Bya Yehovha Ehenhla Ka “Misava”

2. Ku humelele yini loko ntsumi yo sungula yi chulula nkambana wa yona emisaveni naswona “misava” yi fanekisela yini?

² Ntsumi yo sungula yi sungule ntirho wa yona! “Kavaloko leyo sungula yi ya chulula nkambana wa yona emisaveni. Kutani vanhu lava a va ri ni mfungho wa xivandzana ni lava a va gandzela xifaniso xa xona va huma swilondza leswi vavaka swa khombo.” (Nhlavutelo 16:2) Ku fana niloko ku yimbiwa mhalamhala yo sungula, “misava” leyi ku vulavuriwaka ha yona laha yi fanekisela fambiselo ra swilo ra politiki leri vonaka swilo swi ri fambela kahle, leri Sathana a ri simekeke laha misaveni khale koloko hi nkarhi wa Nimrodo, eka malembe lama tlulaka 4 000 lama hundzeke.—Nhlavutelo 8:7.

3. (a) Hi yihi ndlela leyi mimfumo yo tala yi sindziseke vanhu leswaku va yi gandzela hi ndlela yo karhi? (b) I yini leswi matiko ma xi yimiseke leswaku xi siva Mfumo wa Xikwembu, naswona ku va ni vuyelo byihi eka lava va xi gandzelaka?

³ Emasikwini lawa ya makumu, mimfumo yo tala yi sindzisa leswaku vanhu va yi gandzela hi ndlela yo karhi, ni leswaku Mfumo wu fanele wu tlakusiwa ku tlula Xikwembu kumbe vanhu va tshembeka eka wona ntsena. (2 Timotiya 3:1; ringanisa na Luka 20:25; Yohane 19:15.) Ku sukela hi 1914 swi ye swi toloveleka leswaku mimfumo yi sindzisa majaha leswaku ma tsarisa evusocheni, leswaku ma ta lwa kumbe ma lunghekela nyimpi, leyi nga vanga leswaku matimu ya vanhu ma tiveka hi ku halata ngati. Esikwini ra Hosi, matiko ma tiendlele xifaniso xa xivandzana lexi siveke Mfumo wa Xikwembu—ku nga Ntwanano wa Matiko lowu tlhandlamiweke hi Nhlangano wa Matiko. I ndzhukano lowukulu ku vula leswaku nchumu lowu simekiweke hi vanhu hi wona wu nga ta tisela vanhu ku rhula, hilaha vapapa va le nkarhini wa hina va ha ku vulaka hakona! Phela, wu kaneta Mfumo wa Xikwembu hi ku helela. Lava va wu gandzelaka va tithyakisa hi tlhelo ra moya, va va ni swilondza hilaha Vaegipta lava kaneteke Yehovha hi nkarhi wa Muxe va biweke hi marhumba ni swilondza swa xiviri hakona.—Eksoda 9:10, 11.

4. (a) Xana leswi nkambana wo sungula wa vukarhi bya Xikwembu wu swi tameleke swi kandziyisa yini? (b) Yehovha u va languta njhani lava amukeleke mfungho wa xivandzana?

⁴ Leswi nkambana lowu wu swi tameleke, swi kandziyisa leswi vanhu va nga ta swi hlawula. Va fanele va hlawula ku vengiwa hi misava kumbe va langutana ni vukarhi bya Yehovha. Vanhu va sindzisiwa ku amukela mfungho wa xivandzana hi xikongomelo xa leswaku “ku nga vi na munhu la kotaka ku xava kumbe ku xavisa handle ka munhu la nga ni mfungho, ku nga vito ra xivandzana kumbe nhlayo ya vito ra xona.” (Nhlavutelo 13:16, 17) Kambe ku amukela mfungho wolowo swi ni khombo! Yehovha u teka lava amukelaka mfungho wa xivandzana va ri lava humeke “swilondza leswi vavaka swa khombo.” Ku sukela hi 1922 swi ve erivaleni eka mani na mani leswaku va fularhele Xikwembu lexi hanyaka. Marhengu ya vona ya politiki a ma humeleli kutani va le ku xanisekeni. Va thyakile hi tlhelo ra moya. Loko va nga hundzuki, vuvabyi lebyi “vavaka” byi ta va dlaya hikuva sweswi i siku ra Yehovha ra ku avanyisa. A nga kona la nga ta hundzuka nkanyi wa le ndzilakaneni, munhu u fanele a va xiphemu xa mafambiselo lawa ya swilo ya misava kumbe a tirhela Yehovha hi ku yima na Kreste loyi a n’wi hlawuleke.—Luka 11:23; ringanisa na Yakobo 4:4.

Lwandle Ri Hundzuka Ngati

5. (a) Xana ku humelele yini loko ku chuluriwa nkambana wa vumbirhi? (b) Xana Yehovha u va languta njhani lava hanyaka elwandle leri ro fanekisela?

⁵ Nkambana wa vumbirhi wa vukarhi bya Xikwembu wu fanele wu chuluriwa. Xana wu ta va khumba njhani vanhu? Yohane u te: “Kutani leya vumbirhi yi chulula nkambana wa yona elwandle. Hiloko ri hundzuka ngati yo fana ni ya munhu loyi a feke, kutani mimoya-xiviri hinkwayo leyi hanyaka yi fa, ina, swilo leswi nga elwandle.” (Nhlavutelo 16:3) Ku fana ni ku yimbiwa ka mhalamhala ya vumbirhi, nkambana lowu wu chuluriwa “elwandle”—ku nga ntshungu wa vanhu lava xandzukeke ni ku fularhela Yehovha. (Esaya 57:20, 21; Nhlavutelo 8:8, 9) Ematihlweni ya Yehovha, ‘lwandle’ leri ri fana ni ngati, a ku na xivumbiwa lexi nga hanyaka eka rona. Hi yona mhaka leyi Vakreste va nga fanelangiki va va xiphemu xa misava. (Yohane 17:14) Ku chuluriwa ka nkambana wa vumbirhi wa vukarhi bya Xikwembu ku paluxa leswaku vanhu hinkwavo lava tshamaka elwandle leri va file emahlweni ka Yehovha. Hikwalaho ka ku tinyiketela ka vona etimhakeni ta ntshamisano, vanhu va ni nandzu lowukulu wa ku chuluriwa ka ngati leyi nga riki na nandzu. Loko siku ra vukarhi bya Yehovha ri fika, mavuthu ya yena ma ta va dlaya hi xiviri.—Nhlavutelo 19:17, 18; ringanisa na Vaefesa 2:1; Vakolosa 2:13.

Ku Va Nyika Ngati Va Nwa

6. Xana ku humelela yini loko ku chuluriwa nkambana wa vunharhu naswona hi wahi marito lama twiwaka ma huma eka ntsumi ni le alitarini?

⁶ Nkambana wa vunharhu wa vukarhi bya Xikwembu wu cheriwa eswihlobyeni swa mati lama tengeke, hilaha swi veke hakona loko ku yimbiwa mhalamhala ya vunharhu. “Kutani leya vunharhu yi chulula nkambana wa yona emilambyeni ni le minseledyaneni ya mati. Kavaloko yi hundzuka ngati. Kutani ndzi twa ntsumi leyi ungamelaka mati yi ku: ‘Wena, Loyi a nga kona ni loyi a a ri kona, Mutshembeki, u lulamile, hikuva u endle swiboho leswi, hikuva va halate ngati ya vakwetsimi ni ya vaprofeta, kutani u va nyike ngati va nwa. Swi va lulamerile.’ Kutani ndzi twa alitari yi ku: ‘Ina, Yehovha Xikwembu, xa Matimba Hinkwawo, swiboho swa wena swa vuavanyisi i swa ntiyiso naswona swi lulamile.’”—Nhlavutelo 16:4-7.

7. Xana ‘milambu ni minseledyana ya mati’ swi fanekisela yini?

⁷ ‘Milambu leyi ni minseledyana ya mati’ swi fanekisela leswi vanhu va swi vulaka swihlovo leswi phyuphyisaka swa nkongomiso ni vutlhari bya misava leyi, swo tanihi tifilosofi ta politiki, ta ikhonomi, ta sayense, ta dyondzo, ta ntshamisano ni ta vukhongeri, leti vanhu va kongomisiwaka hi tona loko va endla swiboho. Ematshan’weni ya leswaku vanhu va lava ntiyiso lowu nyikaka vutomi eka Yehovha, Xihlovo xa vutomi, va ‘ticelele swihlovo leswi boxekeke,’ kutani va byi nwa va kolwa “vutlhari bya misava leyi [lebyi nga] vuphukuphuku eka Xikwembu.”—Yeremiya 2:13; 1 Vakorinto 1:19; 2:6; 3:19; Pisalema 36:9.

8. Xana vanhu va tivangele nandzu wa ngati hi ndlela yihi?

⁸ “Mati” yo tano lama thyakisiweke ma endle leswaku vanhu va va ni nandzu wa ngati, hi xikombiso ma khutaze vanhu leswaku va halata ngati hi ndlela leyi chavisaka etinyimpini leti eka lembe-xidzana leri hundzeke ku feke vanhu vo tlula dzana ra timiliyoni. Vanhu va ‘hatlisele ku halata ngati leyi nga riki na nandzu,’ ngopfu-ngopfu eka Vujagana, laha tinyimpi timbirhi letikulu ti sunguleke kona, naswona ngati yoleyo yi katsa ni ya timbhoni ta Xikwembu. (Esaya 59:7; Yeremiya 2:34) Vanhu va tlhele va tivangela nandzu lowukulu wa ngati hi ku tirhisa ngati hi ndlela yo biha, tanihi loko va tlula milawu ya Yehovha yo lulama hi ku pomperiwa ngati. (Genesa 9:3-5; Levhitika 17:14; Mintirho 15:28, 29) Hikwalaho ka sweswo, ku pomperiwa ngati ku va dyise mbitsi lowukulu hi ku va tluleta mavabyi yo kota AIDS, vuvabyi bya xivindzi ni mavabyi man’wana. Ku nga ri khale vatluri lava va nawu va ta xupuriwa hilaha ku heleleke loko va kuma xigwevo xo hetelela loko ku pyanyeteriwa ‘xikamelo xa vhinya lexikulu xa ku hlundzuka ka Xikwembu.’—Nhlavutelo 14:19, 20.

9. Xana ku chuluriwa ka nkambana wa vunharhu ku katsa yini?

⁹ Hi nkarhi wa Muxe loko Nambu wa Nayili wu hundzuka ngati, Vaegipta va kote ku hanya hi ku cela mati eswihlobyeni swin’wana. (Eksoda 7:24) Kambe, namuntlha hi nkarhi lowu wa khombo ra moya, a ku kona laha vanhu va misava ya Sathana va nga celaka kona leswaku va kuma mati yo va hanyisa. Ku chuluriwa ka nkambana lowu wa vunharhu swi katsa ku twarisiwa ka leswaku ‘milambu ni minseledyana ya mati’ ya misava leyi swi hundzeke ngati leyi dlayaka hi tlhelo ra moya eka hinkwavo lava nwaka mati wolawo. Vanhu va ta dyiwa hi vuavanyisi bya yena lebyi nga riki na ntsetselelo handle ka loko vo hundzukela eka Yehovha.—Ringanisa na Ezekiyele 33:11.

10. I yini lexi “ntsumi leyi ungamelaka mati” yi swi twarisaka, naswona “alitari” yi engetele hi vumbhoni byihi?

¹⁰ “Ntsumi leyi ungamelaka mati,” hileswaku ntsumi leyi chululaka nkambana lowu ematini, yi tlakusa Yehovha tanihi Muavanyisi wa Vuako Hinkwabyo, loyi swiboho swa yena swo lulama swi nga riki na xihoxo. Hikwalaho, loko yi vulavula hi vuavanyisi byebyo, yi te: “Swi va lulamerile.” A swi kanakanisi leswaku ntsumi leyi yi tivonele hi ya yona loko ku halatiwa ngati yo tala niloko ku endliwa tihanyi eka magidi ya malembe hikwalaho ka tidyondzo ta mavunwa ni tifilosofi ta misava leyi yo homboloka. Kutani yi swi tiva kahle leswaku xiboho xa vuavanyisi bya Yehovha xi fanerile. Ku twale ni rito ri huma eka “alitari” ya Xikwembu. Eka Nhlavutelo 6:9, 10, ku vuriwa leswaku ehansi ka alitari, ku ni mimoya-xiviri ya lava va dlayiweke. Kutani “alitari” yi engetela vumbhoni bya leswaku swiboho swa Yehovha swi lulamile.a Hakunene swi fanerile leswaku lava va halateke ngati leyi yo tala swonghasi, va dyisiwa yona hi nkani, leswi fanekiselaka xigwevo ra rifu lexi Yehovha a va gwevaka ha xona.

Ku Hisa Vanhu Hi Ndzilo

11. Hi kwihi laha nkambana wa vumune wa vukarhi bya Xikwembu wu chululeriweke kona, naswona ku endleke yini loko wu ri karhi wu chuluriwa?

¹¹ Nkambana wa vumune wa vukarhi bya Xikwembu wu chuluriwa edyambyini. Yohane u te: “Kutani leya vumune yi chulula nkambana wa yona edyambyini; hiloko dyambu ri pfumeleriwa ku vavula vanhu hi ndzilo. Kavaloko vanhu va vavuriwa hi mumu lowukulu, kambe va sandza vito ra Xikwembu, lexi nga ni matimba eka makhombo lawa, naswona a va hundzukanga leswaku va xi vangamisa.”—Nhlavutelo 16:8, 9.

12. I yini “dyambu” ra misava leyi, naswona i yini leswi dyambu leri ro fanekisela ri pfumeleriwaka ku swi endla?

¹² Namuntlha, emakumu ya mafambiselo lawa ya swilo, vamakwavo va Yesu va moya va “voninga ngopfu kukota dyambu emfun’weni wa Tata wa vona.” (Matewu 13:40, 43) Yesu hi byakwe i “dyambu ra ku lulama.” (Malakiya 4:2) Kambe, vanhu va misava leyi va ni “dyambu” ra vona, ku nga vafumi va vona lava ringetaka ku voninga hi ku lwa ni Mfumo wa Xikwembu. Ku yimbiwa ka mhalamhala ya vumune ku twarise leswaku ‘dyambu, n’weti ni tinyeleti’ swa matilo ya Vujagana a swi voningi nchumu handle ko vanga munyama ntsena. (Nhlavutelo 8:12) Nkambana wa vumune wa vukarhi bya Xikwembu wu kombisa leswaku “dyambu” ra misava ri ta hisa hi ndlela leyi nga tiyiselekiki. Varhangeri lava vanhu va va tekaka tanihi dyambu va ta va ‘vavula.’ Leswi swi ta endleka ntsena eka dyambu ro fanekisela. Hi marito man’wana, Yehovha u ta pfumelela sweswo tanihi ndlela yin’wana yo tisa vuavanyisi bya yena lebyi vavulaka ku fana ni dyambu eka vanhu. Xana dyambu leri ri vavule hi ndlela yihi?

13. Hi yihi ndlela leyi vafumi va misava lava fanaka ni dyambu va ‘vavuleke’ vanhu ha yona?

¹³ Endzhaku ka nyimpi yo sungula ya misava, vafumi va misava leyi va simeke Ntwanano wa Matiko hi xikongomelo xo ringeta ku tlhantlha swiphiqo swa nsirhelelo wa misava, kambe va tsandzekile. Hiloko va ringeta mixaka yin’wana ya mimfumo yo kota Vufasisi ni Vunazi. Vukhomunisi byi ye emahlweni byi andza. Ematshan’weni ya leswaku vafumi lava fanaka ni dyambu eka mafambiselo lawa, va antswisa xiyimo xa vanhu, va sungule ku va ‘vavula hi mumu lowukulu.’ Tinyimpi leti veke kona eSpain, aEtiyopiya ni le Manchuria, ti pfuxe nyimpi ya vumbirhi ya misava. Matimu ya manguva lawa ma vula leswaku mafumelo ya tihanyi ya Mussolini, Hitler na Stalin ma hoxe xandla hi ku kongoma kumbe hi ndlela yo karhi leswaku ku fa makume ya timiliyoni ta vanhu, ku katsa ni vanhu vo tala va matiko lawa a va ma fuma. Ku nga ri khale, nkwetlembetano wa matiko yo hambana-hambana kumbe wa le ndzeni ka tiko wu endle leswaku vanhu va “vavuriwa” hi dyambu ematikweni yo kota Vietnam, Kampuchea, Iran, Lebanon na le Ireland, swin’we ni le matikweni ya le Latin Amerika ni laha Afrika. Ku engetela kwalaho, ku ni nkwetlembetano lowu nga heriki exikarhi ka mimfumo leyikulu, leyi matlhari ya wona ya nyutliya ma nga kotaka ku mbumburhela vanhu hinkwavo. Emasikwini lawa ya makumu, a swi kanakanisi leswaku vanhu va vavuriwe hi “dyambu,” ku nga vafumi va vona vo homboloka. Ku chuluriwa ka nkambana wa vumune wa vukarhi bya Xikwembu ku ti humesele erivaleni timhaka leti ta matimu naswona vanhu va Xikwembu va karhi va ti twarisa emisaveni hinkwayo.

14. I yini lexi Timbhoni ta Yehovha ti tshamaka ti ri karhi ti dyondzisa leswaku hi xona ntsena lexi nga ta tlhantlha swiphiqo swa vanhu, kambe vanhu vo tala va angula njhani?

¹⁴ Timbhoni ta Yehovha ti tshama ti ri karhi ti dyondzisa leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena lowu nga ta tlhantlha swiphiqo leswi pfilunganyaka vanhu, naswona Yehovha u tiyimisele ku vangamisa vito ra yena ha wona. (Pisalema 83:4, 17, 18; Matewu 6:9, 10) Hambiswiritano, vanhu vo tala a va swi lavi ku twa hi ta wona. Vo tala lava alaka Mfumo wa Xikwembu va tlhela va rhukana vito ra Xikwembu, tanihi laha Faro a endleke hakona loko a ala ku pfumela leswaku Yehovha i hosi. (Eksoda 1:8-10; 5:2) Leswi vakaneti lava va nga laviki ku twa nchumu hi Mfumo lowu wa Mesiya, va hlawula ku vavuriwa hi “dyambu” leri nga vafumi va tihanyi lava va fumaka.

Xiluvelo Xa Xivandzana

15. (a) Xana nkambana wa vuntlhanu wu chuluriwe eka yini? (b) Xana i yini “xiluvelo xa xivandzana,” naswona ku chuluriwa ka nkambana ehenhla ka xona swi katsa yini?

¹⁵ Xana ntsumi leyi landzelaka yi wu chululele kwihi nkambana wa yona? “Kutani leya vuntlhanu yi chulula nkambana wa yona ehenhla ka xiluvelo xa xivandzana.” (Nhlavutelo 16:10a) “Xivandzana” xi yimela mafambiselo ya mfumo wa Sathana. A xi na xiluvelo xa xiviri tanihi leswi na xona xivandzana xi ngo va xo fanekisela. Hambiswiritano, ku boxiwa ka xiluvelo ku kombisa leswaku xivandzana lexi xi fuma vanhu; leswi swi pfumelelana ni mhaka ya leswaku eka rimhondzo ha rin’we ra xona ku ni xidlodlo xa vuhosi. Entiyisweni, matimba ya xona yo fuma ma huma eka “xiluvelo xa xivandzana.”b Bibele yi paluxa xiyimo xa xiviri xa matimba ya ku fuma ya xivandzana loko yi vula leswaku ‘dragona yi nyike xivandzana matimba ya xona ni xiluvelo xa xona ni vulawuri bya xona lebyikulu.’ (Nhlavutelo 13:1, 2; 1 Yohane 5:19) Xisweswo, ku chuluriwa ka nkambana exiluvelweni xa xivandzana swi katsa ku twarisiwa ka marito lama paluxeke ntirho wa xiviri lowu Sathana a wu endleke ni lowu a wu endlaka leswaku a seketela xivandzana lexi.

16. (a) Xana matiko ma tirhela mani, swi nga khathariseki leswaku ma swi xiya kumbe a ma swi xiyi? Hlamusela. (b) Misava yi byi kombisa njhani vumunhu bya Sathana? (c) Xana xiluvelo xa xivandzana xi ta lovisiwa rini?

¹⁶ Xana vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka Sathana ni matiko byi kondleteriwa hi ndlela yihi? Loko Sathana a ringa Yesu, u n’wi kombe xivono xa mimfumo hinkwayo ya misava kutani a n’wi byela leswaku u ta n’wi nyika “vulawuri lebyi hinkwabyo ni ku vangama ka byona.” Kambe Yesu a a nga ta swi kuma mahala, a a fanele a rhanga hi ku gandzela Sathana. (Luka 4:5-7) Xana hi nga langutela leswaku mimfumo ya misava yi nga nyikiwa vulawuri bya misava mahala? Nikatsongo! Hi ku ya hi Bibele, Sathana i xikwembu xa mafambiselo lawa ya swilo lerova swi nga khathariseki leswaku matiko ma swi tiva kumbe a ma swi tivi, kambe ma tirhela yena. (2 Vakorinto 4:3, 4)c Mhaka leyi yi paluxiwa hi ndlela leyi mafambiselo lawa ya sweswi ma nga xiswona, ma akiwe exisekelweni lexi nga tiyangiki xa vutiko, rivengo ni ku tianakanyela. Ma hleriwe hi ndlela leyi Sathana a lavaka ha yona—leswaku a ta kota ku lawula vanhu. Vukanganyisi lebyi nga kona eka mimfumo, ku navela ku fuma, vuxisi exikarhi ka matiko, ku phikizana hi ku endla matlhari—leswi hinkwaswo swi kombisa vumunhu byo homboloka bya Sathana. Misava yi pfumele ku hanya hi milawu ya Sathana yo homboloka, hi ndlela yoleyo yi n’wi endla xikwembu xa yona. Xiluvelo xa xivandzana xi ta lovisiwa loko xivandzana xi herisiwa kutani Mbewu ya nsati wa Xikwembu yi hetelela hi ku pfalela Sathana ekheleni.—Genesa 3:15; Nhlavutelo 19:20, 21; 20:1-3.

Munyama Ni Ku Vava Loku Dyisaka Mbitsi

17. (a) Xana ku chuluriwa ka nkambana wa vuntlhanu ku wu hlamusela njhani munyama wa moya lowu ku nga khale wu ri kona emfun’weni wa xivandzana? (b) Xana vanhu va angurisa ku yini loko ku chuluriwa nkambana wa vuntlhanu wa vukarhi bya Xikwembu?

¹⁷ Mfumo wa xivandzana lexi wu tshame wu ri emunyameni hi tlhelo ra moya ku sukela loko wu simekiwa. (Ringanisa na Matewu 8:12; Vaefesa 6:11, 12.) Nkambana wa vuntlhanu wu paluxa munyama lowu. Wu tlhela wu endla xikombiso xa leswi humelelaka ha wona, hileswi nkambana wa vukarhi bya Xikwembu wu chululeriwaka ehenhla ka xiluvelo xa xivandzana xo fanekisela. “Hiloko mfumo wa xona wu hundzuka ntima, kutani va tixenha tindzimi ta vona hikwalaho ka switlhavi swa vona, kambe va sandza Xikwembu xa tilo hikwalaho ka switlhavi swa vona ni hikwalaho ka swilondza swa vona, naswona a va hundzukanga emintirhweni ya vona.”—Nhlavutelo 16:10b, 11.

18. Hi kwihi ku yelana loku nga kona eka ku yimbiwa ka mhalamhala ya vuntlhanu ni ku chuluriwa ka nkambana wa vuntlhanu wa vukarhi bya Xikwembu?

¹⁸ Ku yimbiwa ka mhalamhala ya vuntlhanu a ku fani kahle ni ku chuluriwa ka nkambana wa vukarhi bya Xikwembu hikuva ku yimbiwa ka mhalamhala a ku vitana khombo ra tinjiya. Kambe, xiya leswaku loko khombo leri ra tinjiya ri sungula, ku ve ni munyama edyambyini ni le xibakabakeni. (Nhlavutelo 9:2-5) Nakambe eka Eksoda 10:14, 15, hi hlaya leswi landzelaka hi tinjiya leti Yehovha a hlaseleke tiko ra Egipta ha tona: “A ti nyenyetsa ngopfu. A ku nga si tshama ku va ni tinjiya leti nga humelela hi ndlela leyi, naswona a ku nge pfuki ku ve ni tin’wana leti nga ta humelela hi ndlela leyi endzhaku ka tona. Hiloko ti funengeta vuandlalo lebyi vonakaka bya tiko hinkwaro, tiko ri phumela.” Ina, tiko ri funengetiwe hi munyama! Namuntlha xiyimo xa vumoya bya misava xi lo dlaa, erivaleni hikwalaho ka ku yimbiwa ka mhalamhala ya vuntlhanu ni ku chuluriwa ka nkambana wa vuntlhanu wa vukarhi bya Xikwembu. Rungula leri tlhavaka leri twarisiwaka hi tinjiya ta manguva lawa, ri tlhava ri tlhela ri xanisa vanhu vo homboloka lava ‘rhandzeke munyama ku ri ni ku rhandza ku vonakala.’—Yohane 3:19.

19. Hi ku pfumelelana na Nhlavutelo 16:10, 11, xana ku paluxiwa ka Sathana tanihi xikwembu xa mafambiselo lawa ya swilo ku vange yini?

¹⁹ Tanihi mufumi wa misava, Sathana u vangele vanhu mbitsi lowukulu ni ku xaniseka. Ndlala, tinyimpi, madzolonga, vugevenga, ku dzaha swidzidzirisi, mahanyelo yo biha, mavabyi lama tlulelaka hi vuxaka bya rimbewu, ku nga tshembeki, vukanganyisi bya vukhongeri—swilo leswi ni swin’wana hi swona leswi mafambiselo ya swilo ya Sathana ma dumeke hi swona. (Ringanisa na Vagalatiya 5:19-21.) Hambiswiritano, ku paluxiwa ka Sathana tanihi xikwembu xa mafambiselo lawa ya swilo ku va twise ku vava lava hanyaka hi milawu ya yena ku tlhela ku va khomisa tingana. ‘Va tixenhe tindzimi ta vona hikwalaho ka switlhavi swa vona,’ ngopfu-ngopfu va Vujagana. Vo tala va nyangatsiwa hileswi ntiyiso wu paluxaka mahanyelo ya vona yo biha. Van’wana va wu teka wu ri nxungeto eka vona kutani va xanisa lava wu twarisaka. Va ala Mfumo wa Xikwembu ni ku rhukana vito ro kwetsima ra Yehovha. Va vabya hi tlhelo ra vukhongeri, swi le rivaleni leswaku va hume swilondza lerova va sandza Xikwembu xa le tilweni. Kambe, a va ‘hundzuki emintirhweni ya vona.’ Kutani a hi nge languteli ku hundzuka ka mintshungu leyikulu loko mafambiselo lawa ya swilo ma ri kusuhi ni ku hela.—Esaya 32:6.

Nambu Wa Yufrata Wu Oma

20. Xana ku yimbiwa ka mhalamhala ya vutsevu ni ku chuluriwa ka nkambana wa vutsevu swi katsa nambu wa Yufrata hi ndlela yihi?

²⁰ Ku yimbiwa ka mhalamhala ya vutsevu ku twarise ku ntshunxiwa ka “tintsumi ta mune leti bohiweke enambyeni lowukulu wa Yufrata.” (Nhlavutelo 9:14) Hi ku ya hi matimu, Babilona a ku ri muti lowukulu lowu a wu sirheleriwe hi nambu wa Yufrata. Kutani hi 1919, ku ntshunxiwa ka tintsumi ta mune to fanekisela ku fambisane ni ku wa lokukulu ka Babilona Lonkulu. (Nhlavutelo 14:8) Hi swona swi endlaka leswaku nkambana wa vutsevu wa vukarhi bya Xikwembu wu katsa nambu wa Yufrata: “Kutani leya vutsevu yi chulula nkambana wa yona enambyeni lowukulu wa Yufrata, kavaloko mati ma phya, leswaku ku lunghiseleriwa ndlela ya tihosi ta le vuhuma-dyambu.” (Nhlavutelo 16:12) Lawa na wona i mahungu lama nga dyisiki byi rhelela eka Babilona Lonkulu!

21, 22. (a) Xana mati ya nambu wa Yufrata lama a ma sirhelela muti wa Babilona ma phye njhani hi 539 B.C.E.? (b) “Mati” lawa Babilona Lonkulu a tshameke eka wona i yini, naswona ma phya hi ndlela yihi sweswi?

²¹ Enkarhini wa Babilona wa khale loko wa ha fuma misava hinkwayo, a wu tisirhelela ngopfu hi mati yo tala ya Yufrata. Hi 539 B.C.E., mati wolawo ma phyile loko Korexe murhangeri wa vuthu ra le Peresiya a ma hambukisile. Xisweswo ndlela yi pfulekile leswaku Korexe lowa Muperesiya na Dariyosi lowa Mumeda, tihosi ta le “vuhuma-dyambu” (hileswaku evuxeni), ti nghena eBabilona ti wu hlula. Hi nkarhi lowu muti lowukulu a wu lava nsirhelelo, nambu wa Yufrata a wu vanga xisirhelelo. (Esaya 44:27–45:7; Yeremiya 51:36) Ku ta endleka nchumu lowu fanaka eka Babilona wa manguva lawa, ku nga mafambiselo ya misava hinkwayo ya vukhongeri bya mavunwa.

²² Babilona Lonkulu u ‘tshame ematini yo tala.’ Hi ku ya hi Nhlavutelo 17:1, 15, leswi swi fanekisela “vanhu ni mintshungu ni matiko ni tindzimi”—ku nga mintshungu ya vaseketeri va yena lava a va tekaka tanihi xisirhelelo xa yena. Kambe “mati” lawa ma le ku phyeni! Le Yuropa Vupela-dyambu, laha a a ri ni nkucetelo lowukulu kona, madzana ya magidi-gidi ya vanhu a va ha ri na mhaka ni vukhongeri. Ematikweni man’wana, se ku hundze malembe yo tala ku ri karhi ku ringetiwa ku herisa nkucetelo wa vukhongeri. Mintshungu leyi nga ematikweni wolawo a yi na mhaka na yena. Hilaha ku fanaka, loko nkarhi wu fika leswaku Babilona Lonkulu a lovisiwa, nhlayo leyi yaka yi hunguteka ya vaseketeri va yena a yi nge n’wi sirheleli nikatsongo. (Nhlavutelo 17:16) Hambileswi a vulaka leswaku swirho swa yena swi hlayiwa hi timiliyoni, Babilona Lonkulu u ta tikuma a nga ri na vaseketeri loko “tihosi ta le vuhuma-dyambu” ti n’wi hlasela.

23. (a) Xana a ku ri vamani “tihosi ta le vuhuma-dyambu” hi 539 B.C.E.? (b) Esikwini ra Hosi i vamani “tihosi ta le vuhuma-dyambu,” naswona ti ta n’wi lovisa njhani Babilona Lonkulu?

²³ Xana i vamani tihosi leti? Hi 539 B.C.E., a ku ri Dariyosi lowa Mumeda na Korexe wa Muperesiya, lava Yehovha a va tirhiseke ku hlula muti wa khale wa Babilona. Hi nkarhi lowu wa siku ra Hosi, mafambiselo ya vukhongeri bya mavunwa ya Babilona Lonkulu, na wona ma ta lovisiwa hi vafumi va misava. Kambe, lebyi ku ta va ku ri vuavanyisi byin’wana lebyi humaka eka Xikwembu. Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste, “tihosi ta le vuhuma-dyambu,” va ta nghenisa etimbilwini ta vafumi va vanhu leswaku va va ni “miehleketo” yo hlasela Babilona Lonkulu va n’wi lovisela makumu. (Nhlavutelo 17:16, 17) Ku chuluriwa ka nkambana wa vutsevu ku twarisa leswaku vuavanyisi lebyikulu byi ta tisiwa ku nga ri khale!

24. (a) Xana marungula lama tameriweke hi minkambana yo sungula ya tsevu ya vukarhi bya Yehovha ma twarisiwe njhani naswona vuyelo bya kona byi ve byihi? (b) Loko buku ya Nhlavutelo yi nga si hi byela hi ta ku chuluriwa ka nkambana wo hetelela wa vukarhi bya Xikwembu, yi hlavutela yini?

²⁴ Minkambana leyo sungula ya tsevu ya vukarhi bya Yehovha yi tamele rungula leri dyisaka mbitsi. Malandza ya Xikwembu ya laha misaveni, ma le ku twariseni ka marungula wolawo emisaveni hinkwayo ma ri karhi ma seketeriwa hi tintsumi. Hi ndlela yoleyo, swiyenge hinkwaswo swa mafambiselo ya misava ya Sathana swi lemukisiwile naswona Yehovha u nyike vanhu nkarhi wo hundzuka va endla leswinene kutani va hambeta va hanya. (Ezekiyele 33:14-16) Hambiswiritano, ka ha ri ni nkambana wun’we wa vukarhi bya Xikwembu lowa ha saleke. Kambe, loko buku ya Nhlavutelo yi nga si hi byela ha wona, yi hlavutela ndlela leyi Sathana ni malandza ya yena ya laha misaveni va ringetaka ha yona ku sivela ku twarisiwa ka vuavanyisi bya Yehovha.

Ku Hlangana eArmagedoni

25. (a) I yini leswi Yohane a hi byelaka swona hi “marito lama huhuteriweke,” lama fanaka ni machela lama nyenyetsaka? (b) Swi tise ku yini leswaku ku va ni ‘marito lama huhuteriweke lama nga basangiki’ lama fanaka ni machela enkarhini wa siku ra Hosi, naswona sweswo swi ve na vuyelo byihi?

²⁵ Yohane u te: “Kutani ndzi vona marito manharhu lama huhuteriweke lama nga basangiki yo languteka ku fana ni [machela] ma huma enon’wini wa dragona ni le non’wini wa xivandzana ni le non’wini wa muprofeta wa mavunwa. Entiyisweni, i marito lama huhuteriweke hi madimona, ma endla mahlori, naswona ma ya etihosini ta misava hinkwayo leyi akiweke, ku ti hlengeletela nyimpi ya siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.” (Nhlavutelo 16:13, 14) Hi nkarhi wa Muxe, Yehovha u hlasele Faro wa le Egipta hi khombo leri nyenyetsaka ra machela lerova “tiko ri sungula ku nun’hwa.” (Eksoda 8:5-15) Esikwini ra Hosi, ku ve ni machela lama nyenyetsaka, kambe a ma nga humi eka Xikwembu. Ma katsa ‘marito lama huhuteriweke lama nga basangiki’ ya Sathana, leswi kombisaka kahle leswaku i mavunwa lawa xikongomelo xa wona ku nga ku kucetela vafumi hinkwavo va misava, ku nga ‘tihosi,’ leswaku va kaneta Yehovha Xikwembu. Xisweswo Sathana u tiyisekisa leswaku va nga khomiwi hi rhumbyana loko va vona minkambana ya vukarhi bya Xikwembu yi chuluriwa, kambe va n’wi seketela va nga chavi nchumu loko ku sungula “nyimpi ya siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.”

26. (a) Xana mavunwa ya Sathana ma huma eka swihlovo swihi swinharhu? (b) I yini “muprofeta wa mavunwa,” naswona hi swi tivisa ku yini?

²⁶ Mavunwa lawa ma huma eka “dragona” (ku nga Sathana) ni le ka “xivandzana,” (ku nga mafambiselo ya politiki ya Sathana ya laha misaveni), swivumbiwa leswi ana se hi hlamuseriweke ha swona ebukwini ya Nhlavutelo. Kambe, i yini “muprofeta wa mavunwa”? Wo va lontshwa hi vito ntsena. Eku sunguleni, hi kombiwe xivandzana lexi nga ni timhondzo timbirhi leti fanaka ni xinyimpfana, lexi endlaka swikombiso leswikulu emahlweni ka xivandzana xa tinhloko ta nkombo. Xivumbiwa lexi xa vuxisi xi tiendla muprofeta wa xivandzana. Xi hlohlotele leswaku ku gandzeriwa xivandzana hambi ku ri ku xi endlela xifaniso. (Nhlavutelo 13:11-14) Xivandzana lexi nga ni timhondzo timbirhi leti fanaka ni ta xinyimpfana xi fanele xi fana ni “muprofeta wa mavunwa” loyi ku vulavuriwaka ha yena laha. Leswaku swi tano, ha ha ta byeriwa leswaku xivandzana lexi xo fanekisela, lexi nga ni timhondzo timbirhi xi ‘endle mahlori emahlweni ka [xivandzana xa tinhloko ta nkombo], lawa muprofeta loyi wa mavunwa a va hambukiseke ha wona lava amukeleke mfungho wa xivandzana ni lava gandzelaka xifaniso xa xona.’—Nhlavutelo 19:20.

27. (a) Hi xihi xilemukiso lexi nga le nkarhini lexi Yesu Kreste a xi vuleke? (b) Hi xihi xilemukiso lexi Yesu a xi vuleke loko a ha ri laha misaveni? (c) Xana muapostola Pawulo u xi phindhe njhani xilemukiso lexi xa Yesu?

²⁷ Tanihi leswi mavunwa ya Sathana ma nga tala hinkwako lomu, marito lama landzelaka lawa Yohane a ma vuleke ma le nkarhini hakunene, u te: “Maswivo! Ndzi ta ku fana ni khamba. Wa tsaka loyi a tshamaka a hitekile, a hlayisa tinguvu takwe ta le handle, leswaku a nga fambi a nga ambalanga kutani vanhu va hlalela tingana takwe.” (Nhlavutelo 16:15) I mani la taka “ku fana ni khamba”? I Yesu hi byakwe, hikuva u ta fika hi nkarhi lowu nga rindzeriwangiki tanihi Mudlayi la yimelaka Yehovha. (Nhlavutelo 3:3; 2 Petro 3:10) Loko Yesu a ha ri laha misaveni, u fanise ku ta ka yena ni ku fika ka khamba, a ku: “Tshamani mi rindzile, hikuva a mi ri tivi siku leri Hosi ya n’wina yi nga ta ta ha rona. Hikwalaho na n’wina tshamani mi lunghekile, hikuva N’wana wa munhu u ta ta hi nkarhi lowu mi nga wu ehleketiki.” (Matewu 24:42, 44; Luka 12:37, 40) Loko muapostola Pawulo a phindha xitsundzuxo lexi, u te: “Siku ra Yehovha ri ta kukotisa khamba nivusiku. Loko va ku: ‘Ku rhula ni nsirhelelo,’ kutani ndzoviso wa xitshuketa wu ta va wela hi xihatla.” Sathana hi yena la kucetelaka leswaku vanhu va vula leswaku ku ni “Ku rhula ni nsirhelelo!”—1 Vatesalonika 5:2, 3.

28. Hi xihi xilemukiso lexi Yesu a xi vuleke loko a lemukisa hi ta mintshikilelo ya misava, naswona i yini “siku rero” leri Vakreste va nga swi laviki leswaku ri va fikela “ku fana ni ntlhamu”?

²⁸ Yesu u tlhele a lemukisa hi muxaka wa ntshikilelo lowu misava leyi teleke hi mavunwa a yi ta hlasela Vakreste ha wona. U te: “Tivoneleni leswaku timbilu ta n’wina ti nga tshuki ti tshikileriwa hi ku dya ngopfu ni ku nwa ngopfu ni ku vilela hi vutomi, kutani hi xitshuketa siku rero ri mi wela hi xihatla ku fana ni ntlhamu. . . . Kutani, hitekani nkarhi hinkwawo mi endla xikombelo leswaku mi ta humelela loko mi balekela swilo leswi hinkwaswo leswi nga ta humelela, ni ku yima emahlweni ka N’wana wa munhu.” (Luka 21:34-36) “Siku rero” i “siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.” (Nhlavutelo 16:14) Loko “siku rero” ra ku tlakusiwa ka vuhosi bya Yehovha ri ri karhi ri tshinela, swi ya swi tika ku tiyiselela swiphiqo swa vutomi. Vakreste va fanele va xalamuka va tlhela va tivonela, kukondza siku rero ri fika.

29, 30. (a) Xana xilemukiso xa Yesu xa leswaku lava va kumiwaka va etlele va ta khomisiwa tingana hi ku hluvuriwa ‘tinguvu ta vona ta le handle’ xi vula yini? (b) Xana tinguvu ta le handle ti kombisa leswaku loyi a ti ambaleke i yini? (c) Munhu a nga hluvuriwa njhani tinguvu ta yena to fanekisela ta le handle naswona vuyelo bya sweswo byi ta va byihi?

²⁹ Kambe xi vula yini xilemukiso xa leswaku lava nga ta kumeka va etlele va ta khomisiwa tingana hi ku hluvuriwa “tinguvu [ta vona] ta le handle”? Le Israyele wa khale, muprista wihi ni wihi kumbe Mulevhi loyi a nga le ku rindzeni etempeleni a a ri ni vutihlamuleri lebyikulu. Vahlamuseri va Vayuda va hi byela leswaku loko un’wana o kumiwa a etlele hi nkarhi wa ntirho, minkarhi yin’wana a a hluvuriwa tinguvu ta yena ti hisiwa, leswaku a khomisiwa tingana emahlweni ka vanhu.

³⁰ Yesu u lemukise leswaku nchumu lowu fanaka wu nga endleka namuntlha. Vaprista ni Valevhi va fanekisela vamakwavo va Yesu lava totiweke. (1 Petro 2:9) Kambe, xilemukiso xa Yesu xa tirha ni le ka lava ntshungu lowukulu. Tinguvu ta le handle leti ku vulavuriwaka ha tona laha ti kombisa leswaku loyi a ti ambaleke i Mbhoni ya Yehovha leyi nga Mukreste. (Ringanisa na Nhlavutelo 3:18; 7:14.) Loko mani na mani a pfumelela misava ya Sathana leswaku yi n’wi mbuwetela a khudzehela hi tlhelo ra moya, swi nga endleka a hluvuriwa tinguvu ta yena ta le handle—hi marito man’wana, u lahlekeriwa hi mfungho wa yena wo tenga lowu kombisaka leswaku i Mukreste. Xiyimo xo tano xi khomisa tingana. Xi nga endla leswaku munhu a lahlekeriwa hilaha ku heleleke.

31. (a) Xana Nhlavutelo 16:16 yi xi kandziyisa njhani xilaveko xa leswaku Vakreste va tshama va xalamukile? (b) Hi swihi leswi varhangeri van’wana va vukhongeri va swi vuleke hi Armagedoni?

³¹ Xilaveko xa leswaku Vakreste va tshama va xalamukile xi ya xi va xa nkoka hilaha ndzimana leyi landzelaka ebukwini ya Nhlavutelo yi nga ta hetiseka ku nga ri khale, yi ri: “Hiloko ma [marito lama huhuteriweke hi madimona] ti [tihosi ta misava kumbe vafumi] hlengeletela endhawini leyi vuriwaka [Har–Magedon] hi Xiheveru.” (Nhlavutelo 16:16) Vito leri hi ntolovelo ri vitaniwaka Armagedoni ri humelela kan’we ntsena eBibeleni. Kambe ri karhate vanhu. Varhangeri va misava va lemukisa leswaku swi nga endleka ku va ni nyimpi ya nyutliya ya Armagedoni. Nakambe Armagedoni yi fanisiwa ni muti wa khale wa Megido, laha tinyimpi letikulu hi nkarhi wa Bibele a ti lwiwa kona, kutani hi yona mhaka leyi varhangeri van’wana va vukhongeri va anakanyaka leswaku nyimpi yo hetelela emisaveni yi ta lwiwa kona exivandleni xexo lexitsongo. Sweswo swi paluxa leswaku a va tivi nchumu nikatsongo hi ntiyiso.

32, 33. (a) Ematshan’weni ya leswaku vito leri nge Har–Magedoni kumbe Armagedoni ri vula xivandla xa xiviri, ri yimela yini? (b) Hi wahi marito man’wana ya le Bibeleni lama vulaka leswi fanaka kumbe lama yelanaka ni leswi “Armagedoni” yi vulaka swona? (c) Xana ntsumi ya vunkombo yi ta chulula nkambana wo hetelela wa vukarhi bya Xikwembu loko swi te yini?

³² Vito leri nge Har–Magedon ri vula “Ntshava ya Megido.” Ematshan’weni ya leswaku yi va ndhawu ya xiviri, yi yimela xiyimo xa misava lexi matiko hinkwayo ma nga ta hlengeletana eka yona leswaku ma lwa na Yehovha Xikwembu, laha a nga ta ma lovisela makumu. Ku ta hlangana matiko hinkwawo ya misava. (Yeremiya 25:31-33; Daniyele 2:44) Xiyimo lexi xi fana ni leswi nga ta endleka “exikamelweni xa vhinya lexikulu xa ku hlundzuka ka Xikwembu” ni le “rivaleni ra le hansi leri timhaka ti tsemiwaka eka rona,” kumbe “erivaleni ra le hansi ra Yehoxafati,” laha matiko ma nga ta hlengeletiwa kona leswaku Yehovha a ta ma lovisa. (Nhlavutelo 14:19; Yuwele 3:12, 14) Nakambe xi fambisana ni ‘misava ya Israyele,’ laha mavuthu ya Gogo wa Magogo lama susumetiwaka hi Sathana ma nga ta lovisiwa kona, swin’we ni xivandla lexi nga “exikarhi ka lwandle lerikulu ni ntshava yo kwetsima yo Khavisiwa” laha hosi ya le n’walungwini yi nga ta boheka ku famba “yi ya fika emakumu ka yona” loko Mikayele hosana leyikulu a yi lovisa.—Ezekiyele 38:16-18, 22, 23; Daniyele 11:45–12:1.

³³ Loko se Sathana a nghenise moya lowu eka matiko hi ku tirhisa mavunwa lama lovisaka ni hi malandza ya yena ya laha misaveni, ku ta va se ku ri nkarhi wa leswaku ntsumi ya vunkombo yi chulula nkambana wo hetelela wa vukarhi bya Xikwembu.

“Swi Endlekile!”

34. Xana ntsumi ya vunkombo yi wu chululele kwihi nkambana wa yona naswona hi rihi rito leri twakaleke “evukwetsimelweni [endhawini leyi kwetsimaka ngopfu] ri huma exiluvelweni”?

³⁴ “Kutani leya vunkombo yi chulula nkambana wa yona emoyeni. Kavaloko ku twakala rito lerikulu evukwetsimelweni [endhawini yo kwetsima ngopfu] ri huma exiluvelweni, ri ku: ‘Swi endlekile!’”—Nhlavutelo 16:17.

35. (a) I yini ‘moya’ lowu ku vulavuriwaka ha wona eka Nhlavutelo 16:17? (b) Loko ntsumi ya vunkombo yi chulula nkambana wa yona emoyeni, xana yi va yi kombisa yini?

³⁵ ‘Moya’ i xivandla xo hetelela lexi nyikaka vutomi lexi nga ta hlaseriwa. Kambe lowu a hi moya wa xiviri. Moya wa xiviri a wu faneriwanga nikatsongo hi vuavanyisi lebyi lovisaka bya Yehovha tanihi leswi vuavanyisi bya Yehovha byi nga taka byi nga yi lovisi misava ya xiviri, lwandle ra xiviri, swihlovo swa xiviri swa mati kumbe dyambu ra xiviri. Kambe lowu i “moya” lowu Pawulo a wu hlamuseleke loko a vula leswaku Sathana i “mufumi wa vulawuri bya moya.” (Vaefesa 2:2) I “moya” wa Sathana lowu humaka eka misava ya namuntlha, kumbe mboyamelo wo karhi wa mianakanyo lowu mafambiselo hinkwawo ya yena ya swilo ma vonakaka ha wona, mianakanyo yo biha leyi hinkwavo lava nga le handle ka nhlengeletano ya Yehovha va vonakaka ha yona. Kutani loko ntsumi ya vunkombo yi chulula nkambana wa yona emoyeni, yi kombisa leswaku Xikwembu xi karihele Sathana, nhlengeletano ya yena ni xin’wana ni xin’wana lexi susumetaka vanhu leswaku va seketela Sathana leswaku a delela vulawuri bya Yehovha.

36. (a) Xana makhombo ya nkombo ma vula yini? (b) Swi vula yini ku va Yehovha a ku: “Swi endlekile!”?

³⁶ Khombo leri swin’we ni laman’wana ya tsevu ma hetisisa vuavanyisi bya Yehovha lebyi a nga ta lovisa Sathana ni mafambiselo ya yena ha wona. Ma vula ndzoviso eka Sathana ni mbewu ya yena. Loko nkambana wo hetelela wu chuluriwile, Yehovha hi byakwe u ri: “Swi endlekile!” A ka ha ri na xin’wana lexi a nga xi vulaka. Loko makhombo lama tameriweke hi minkambana ya vukarhi bya Xikwembu se ma twarisiwe hi ndlela leyi enerisaka Yehovha, a nge he hlweli ku tisa vuavanyisi bya yena lebyi tameriweke hi marungula wolawo.

37. Xana Yohane u swi hlamusele njhani leswi nga ta endleka endzhaku ka loko ku chuluriwe minkambana ya nkombo ya vukarhi bya Xikwembu?

³⁷ Yohane u ye emahlweni a ku: “Kutani ku va ni rihati ni marito ni ku dzindza ka tilo, ku va ni ku tsekatseka lokukulu ka misava loku nga si tshamaka ku humelela hi mpfhuka vanhu va va kona emisaveni, a ku ri ku tsekatseka ka misava lokukulu ngopfu, loku hlanganisaka ndhawu leyikulu. Kutani muti lowukulu wu avana wu va swiphemu swinharhu, miti ya matiko yi wa; hiloko Babilona Lonkulu a tsundzukiwa emahlweni ka Xikwembu, leswaku a nyikiwa xinwelo xa vhinyo ya vukarhi bya ku hlundzuka ka xona. Nakambe, xihlala xin’wana ni xin’wana xi baleka, naswona tintshava ti nga ha kumeki. Kutani xihangu lexikulu lexi ribye rin’wana ni rin’wana ra xona ri nga ni ntiko wa kwalomu ka talenta xi xikela evanhwini hi le tilweni, hiloko vanhu va sandza Xikwembu hikwalaho ka khombo ra xihangu, hikuva khombo ra xona a ri ri rikulu hi ndlela leyi nga tolovelekangiki.”—Nhlavutelo 16:18-21.

38. I yini lexi fanekiseriwaka hi (a) “ku tsekatseka ka misava lokukulu”? (b) mhaka ya leswaku “muti lowukulu,” ku nga Babilona Lonkulu wu avana wu va “swiphemu swinharhu”? (c) mhaka ya leswaku ‘xihlala xin’wana ni xin’wana xa baleka, naswona tintshava a ta ha kumeki’? (d) “khombo ra xihangu”?

³⁸ Yehovha u tlhela a tirhisana ni vanhu hi ndlela yo lulama, leswi swi kombisiwa hi ku “dzindza ka tilo ni marito ni rihati.” (Ringanisa na Nhlavutelo 4:5; 8:5.) Vanhu va ta chava hi ndlela leyi nga si tshamaka yi voniwa onge hiloko ku lo tsekatseka misava. (Ringanisa na Esaya 13:13; Yuwele 3:16.) Ku tsekatseka loku lokukulu ku ta hlanhla “muti lowukulu,” ku nga Babilona Lonkulu lerova wu avana wu va “swiphemu swinharhu”—leswi fanekiselaka ku va wu wela makumu. Nakambe “miti ya matiko” yi ta wa. “Xihlala xin’wana ni xin’wana” ni “tintshava”—ku nga mavandla ni tinhlengeletano leti vonakaka, onge ti ta tshama hi masiku emafambiselweni lawa—swi ta lovisiwa. “Xihangu lexikulu,” lexi kuleke ku tlula lexi nga tshama xi hlasela tiko ra Egipta hi nkarhi wa khombo ra vunkombo, lexi ribye ha rin’we ra xona a ri tika kwalomu ka talenta, xi ta himetela vanhu hi ndlela yo vava.d (Eksoda 9:22-26) Xihangu lexi xanisaka swi nga endleka xi fanekisela marito yo tika ya vuavanyisi bya Yehovha, lama kombisaka leswaku makumu ya mafambiselo lawa ya swilo ma hetelele ma fikile! Yehovha a nga ha xi tirhisa xihangu xa xiviri loko a tisa ndzoviso.—Yobo 38:22, 23.

39. Hambiloko makhombo ya nkombo se ma chuluriwile, xana vanhu vo tala va ta angurisa ku yini?

³⁹ Xisweswo, misava ya Sathana yi ta langutana ni vuavanyisi bya Yehovha byo lulama. Kambe vanhu vo tala va ta hambeta va delela ni ku sandza Xikwembu kukondza va lovisiwa. Ku fana na Faro wa khale, timbilu ta vona ti ta tshama ti sihalarile, a va nge hundzuki loko va vona makhombo lama phindha-phindhiweke kumbe loko ku tisiwa makhombo yo hetelela ya ndzoviso. (Eksoda 11:9, 10) A swi nge endleki leswaku loko se makumu ma fikile, mintshungu ya vanhu yi hundzuka hi xihatla. Hambiloko vanhu va swi vona leswaku va fa, va ta ala ku seketela Xikwembu lexi nga te: “Va ta tiva leswaku hi mina Yehovha.” (Ezekiyele 38:23) Nilokoswiritano, vulawuri bya Yehovha Xikwembu xa Matimba Hinkwawo byi ta va byi tlakusiwile.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 221]

“EMisaveni”

Lava ntlawa wa Yohane va twarise vukarhi bya Yehovha “emisaveni” hi marito yo tanihi lama landzelaka:

“Endzhaku ka loko ku hundze malembe-xidzana mintlawa ya politiki yi ri karhi yi endla matshalatshala yo tlhantlha swiphiqo swa vanhu, yi swi veke erivaleni leswaku a yi nge swi koti ku antswisa swiyimo leswi vanhu va langutaneke na swona nakambe a yi nge swi tlhantlhi swiphiqo leswi va dyisaka mbitsi. Vativi va ikhonomi ni varhangeri va tiko, lava kambisiseke mhaka leyi hi vuenti va kume leswaku ku hava lexi va nga xi endlaka.”—Millions Now Living Will Never Die, 1920, tluka 61.

“Namuntlha ku hava hulumendhe emisaveni leyi kotaka ku enerisa vanhu laha misaveni. Matiko yo tala ma fumiwa hi vafumi va tihanyi. Misava hinkwayo yi onhakile.”—A Desirable Government, 1924, tluka 5.

“Ndlela yin’we ntsena leyi nga herisaka vubihi emisaveni leyi ivi yi tisa ku rhula ni ku lulama . . . i ku herisa mafambiselo lawa ya swilo.”—“This Good News of the Kingdom,” 1954, tluka 25.

“Lunghiselelo leri nga kona sweswi ra misava ri vonaka hi ku engetela xidyoho, vuhomboloki ni ku xandzukela Xikwembu ni ku ala ku endla ku rhandza ka xona. . . . A ri nge lunghiseki. Hikokwalaho ri fanele ri herisiwa!”—Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi), xa November 15, 1981, tluka 6.

[Bokisi leri nga eka tluka 223]

“ELwandle”

Marito lama landzelaka i man’wana ya lawa ma kandziyisiweke emalembeni lama hundzeke hi lava va ntlawa wa Yohane leswaku va twarisa vukarhi bya Xikwembu “elwandle” leri nga riki na ku rhula, ra vanhu lava xandzukeke lava nga n’wi chaviki Yehovha ni lava n’wi fularheleke:

“Matimu ya tiko rin’wana ni rin’wana ma kombisa leswaku matiko a ma tshama ma ri eku lweni. I vanhu vatsongo lava lwaka ni vo tala. . . . Ku lwa loku ku vange mindzhundzunuko yo tala, ku xaniseka lokukulu ni ku halatiwa ka ngati yo tala.”—Government, 1928, tluka 244.

Emisaveni leyintshwa, ri ta va ri nga ri kona “‘lwandle’ ro fanekisela ra vanhu lava nga riki na ku rhula, lava xandzukeke ni lava nga xi chaviki Xikwembu, leri eka rona khale koloko ku humeke xivandzana xo fanekisela, lexi tirhisiwaka hi Diyavulosi.”—Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi), September 15, 1967, tluka 567.

“Vanhu lava nga kona sweswi va vabya hi tlhelo ra moya. Ku hava ni un’we wa hina la nga va ponisaka, hikuva Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku vuvabyi lebyi va nga na byona byi yisa eku feni.”—Ku Rhula Ka Ntiyiso Ni Nsirhelelo—Swi Pfa Ka Xihi Xihlovo?, 1978, tluka 131.

[Bokisi leri nga eka tluka 224]

“EMilambyeni Ni Le Minseledyaneni Ya Mati”

Khombo ra vunharhu ri paluxe ‘milambu ni minseledyana ya mati’ hi marito yo fana ni lama landzelaka:

“Vafundhisi, lava tivulaka vadyondzisi va tidyondzo ta [Kreste] va katekise nyimpi va tlhela va yi endla nchumu lowu kwetsimaka. Va tsakele leswaku swifaniso swa vona swi yimisiwa swin’we ni leswiya swa tinhenha leti halateke ngati.”—Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi), September 15, 1924, tluka 275.

“Vungoma byi sekeriwe eka mavunwa ya rihlaza ya leswaku munhu u ya emahlweni a hanya loko a file nileswaku moya-xiviri wa munhu a wu fi.”—What Do the Scriptures Say About “Survival After Death?,” 1955, tluka 51.

“Tifilosofi ta vanhu, vasunguri va tidyondzo ta tipolitiki, vahleri va timhaka ta ntshamisano, vatsundzuxi etimhakeni ta ikhonomi ni vayimeri va timhaka ta vukhongeri a va pfunanga vanhu leswaku va titwa va phyuphyile evuton’wini . . . Mati yo tano ma endle ni leswaku lava ma nwaka va tlula nawu wa Muvumbi wa ku kwetsima ka ngati nileswaku va katseka eku xaniseni ka vanhu va vukhongeri.”—Xiboho lexi amukeriweke eka Ntsombano wa Matiko yo Hambana-hambana wa 1963 lowu nge “Mahungu Lamanene Ya Hilaha Ku Nga Heriki.”

“Lexi munhu a nga ta xi kota, i ku lovisa rixaka ra vanhu ku nga ri ku ri ponisa hi ku tirhisa vutivi bya sayense. . . . A hi nge languteli leswaku vativi hinkwavo va mianakanyo ni madokodela ya mavabyi ya mianakanyo va hundzula ndlela leyi vanhu va anakanyaka ha yona . . . Hi nga ka hi nga tshembeli eka maphorisa wahi ni wahi ya matiko yo hambana-hambana . . . leswaku ma endla misava leyi yi va ndhawu leyi hlayisekeke yo hanya eka yona.”—Saving the Human Race—In the Kingdom Way, 1970, tluka 5.

[Bokisi leri nga eka tluka 225]

“EDyambyini”

Tanihi leswi mimfumo ya vanhu leyi fanaka ni “dyambu” yi ‘vavuleke’ vanhu hi nkarhi wa siku ra Hosi, lava ntlawa wa Yohane, va endle leswaku vanhu va xiya leswi endlekaka hi ku vula marito yo fana ni lama landzelaka:

“Namuntlha Hitler na Mussolini, lava nga vafumi va tihanyi, va xungeta ku rhula ka misava hinkwayo, naswona va seketeriwa hilaha ku heleleke hi Vafundhisi va Rhoma Khatoliki leswaku va herisa ntshunxeko.”—Fascism or Freedom, 1939, tluka 12.

“Eka matimu hinkwawo endlelo leri vafumi va tihanyi va fumeke ha rona hi leswaku Fuma kumbe u onha! Kambe nawu lowu sweswi wu faneleke ku tirhisiwa emisaveni hinkwayo hi Yesu Kreste, Hosi leyi vekiweke hi Xikwembu, wu ri, Fumiwa kumbe u lovisiwa.”—When All Nations Unite Under God’s Kingdom, 1961, tluka 23.

“Ku sukela hi 1945 ku dlayiwe vanhu vo tlula 25 wa timiliyoni eka tinyimpi ta kwalomu ka 150 leti lwiweke emisaveni hinkwayo.”—Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi), January 15, 1980, tluka 6.

“Emisaveni hinkwayo matiko . . . a ma na mhaka nikatsongo hi vutihlamuleri lebyi ma nga na byona hi vanhu van’wana kumbe hi milawu ya mahanyelo. Leswaku matiko man’wana ma fikelela swikongomelo swa wona, ma titwa ma nga ri na nandzu loko ma tirhisa ndlela yin’wana ni yin’wana leswaku ma kuma lexi ma xi lavaka—ku nga ha va ku yayarhela vanhu, ku dlaya vanhu lava nga ni swikhundlha, ku tlhakisa, ku bulusa tibomo ni swin’wana . . . Xana matiko ma ta tiyiselelana ku fikela kwihi eka mahanyelo yo tano ya vuhunguki ni ku ka ma nga lavi ku va ni vutihlamuleri?”—Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi), February 15, 1985, tluka 4.

[Bokisi leri nga eka tluka 227]

“Ehenhla Ka Xiluvelo Xa Xivandzana”

Timbhoni ta Yehovha ti paluxe xiluvelo xa xivandzana ni ku twarisa ndlela leyi Yehovha a nga ta xi avanyisa ha yona hi marito yo fana ni lawa:

“Vafumi ni vakongomisi va matiko eka swa tipolitiki va lawuriwa hi mavandla ya tihanyi lama nga ni matimba yo tlula ya vanhu, lama va susumetaka leswaku va tiyimisela ku ya lwa enyimpini leyi nga ta va lovisa ya Armagedoni.”—After Armageddon—God’s New World, 1953, tluka 8.

“‘Xivandzana’ xa mimfumo ya vanhu leyi nga seketeriwiki hi Xikwembu xi kuma matimba ya vulawuri ni xiluvelo xa xona eka Dragona. Hikwalaho xi endla hi ku pfumelelana na loyi a xi nyikaka matimba, ku nga Dragona.”—After Armageddon—God’s New World, 1953, tluka 15.

“Vamatiko va ta seketela . . . Nala Lonkulu wa Xikwembu, ku nga Sathana Diyavulosi ntsena.”—Xiboho lexi amukeriweke eka Ntsombano wa Matiko Yo Hambana-hambana lowu nge “Ku Hlula Ka Xikwembu,” wa 1973.

[Bokisi leri nga eka tluka 229]

“Kava Loko Mati Ma Phya”

Hambi ku ri sweswi, vanhu lava seketelaka vukhongeri bya Babilona va hunguteka etindhawini to tala, leswi kombaka leswi nga ta humelela loko “tihosi ta le vuhuma-dyambu” ti sungula ku hlasela.

“Nkambisiso lowu endliweke etikweni hinkwaro wu kombisa leswaku vanhu lava endlaka 75 wa tiphesente lava tshamaka emadorobeni [ya le Thailand] a va tikarhati hi ku ya yingisela tidyondzo etitempeleni ta Mabudha, kasi nhlayo ya lava tshamaka ematiko-xikaya, lava ha yaka etitempeleni leti yi karhi ya hunguteka hakatsongo-ntsongo lerova ko ya ntsena hafu ya vona.”—Bangkok Post, September 7, 1987, tluka 4.

“A ma ha ri kona masalamusi ya Vutao etikweni [ra Chayina] lama sunguriweke kwalomu ka magidi mambirhi ya malembe lama hundzeke. . . . Leswi vaprista va vukhongeri lebyi va nga ha riki na matimba yo endla masalamusi lama endlaka leswaku vona ni lava va nga ta va tlhandlama va kuma vanhu vo tala lava va landzelaka, va tikuma va nga ri na vatlhandlami kutani sweswo swi ta endla leswaku vukhongeri bya Vutao byi hetelela byi nyamalarile etikweni.”—The Atlanta Journal and Constitution, September 12, 1982, tluka 36-A.

“Tiko ra Japani . . . ri ni nhlayo leyikulu ya varhumiwa vo huma ematikweni mambe, va kwalomu ka 5 200, kambe . . . i vaaka-tiko lava nga ehansi ka phesente yin’we ntsena lava nga Vakreste. . . . Hi ku ya hi muprista wa vandla ra Francis, loyi a tirheke etikweni leri ku sukela hi va-1950 . . . ‘nkarhi wa varhumiwa lava humaka ematikweni mambe wu herile etikweni ra Japani.’”—The Wall Street Journal, July 9, 1986, tluka 1.

Eka makume manharhu ya malembe lama hundzeke le Nghilandhi, “tikereke ta Anglican ta kwalomu ka 2 000 eka ta 16 000 ti boheke ku pfariwa hileswi ti nga ha tirhisiwiki. Nhlayo ya vanhu lava taka ekerekeni yi hunguteke ku tlula leyi languteriweke ematikweni lama tivitaka ya Vukreste. . . . [Bixopo wa le Durham] u vule leswaku ‘sweswo a swi vuli leswaku tiko ra Nghilandhi a hi tiko ra Vukreste.’”—The New York Times, May 11, 1987, tluka A4.

“Endzhaku ka nkarhi wo leha ku ri karhi ku phikizaniwa, namuntlha Palamendhe [ya le Greece] yi hetelele yi veke nawu lowu nyikaka Mfumo wa Vusoxalisi mpfumelelo wo teka nhundzu yo tala leyi a yi ri emavokweni ya Kereke ya Magriki ya Orthodox . . . Ku tlula kwalaho, nawu wu nyika lava nga riki vafundhisi matimba yo lawula tihuvo ni tikomiti ta kereke, leti nga ni vutihlamuleri bya nhundzu ya kereke leyi durhaka, leyi katsaka tihotela, migodi ya ribye ra mavulu ni miako leyikulu ya tihofisi.”—The New York Times, April 4, 1987, tluka 3.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 222]

Minkambana ya nkombo ya vukarhi bya Xikwembu yi ta tisa makhombo lama fanaka ni ya ku yimbiwa ka timhalamhala ta mune to sungula

[Xifaniso lexi nga eka tluka 226]

Nkambana wa vuntlhanu wu paluxa leswaku vulawuri bya xivandzana i matimba lawa Sathana a ma nyikeke xivandzana

[Swifaniso leswi nga eka tluka 231]

Mavunwa ya madimona ma kucetela vafumi va misava leswaku va hlengeletana exivandleni xo karhi xa Har–Magedoni, laha Yehovha a nga ta chululela vuavanyisi bya yena ehenhla ka vona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 233]

Lava va susumetiwaka hi “moya” wa Sathana lowu thyakeke va fanele va langutana ni vuavanyisi byo lulama bya Yehovha