Moya Lowo Kwetsima—Matimba Lama Tirhaka Ya Xikwembu

HI KU ya hi dyondzo ya Vunharhu-un’we, moya lowo kwetsima i munhu wa vunharhu wa Xikwembu-nhloko, loyi a ringanaka na Tatana ni N’wana. Hi laha buku leyi nge Our Orthodox Christian Faith yi vulaka ha kona yi ri: “Moya lowo Kwetsima i Xikwembu hi laha ku heleleke.”

EMatsalweni ya Xiheveru, rito leri tirhisiwaka nkarhi na nkarhi eka “moya” (spirit) i ruʹach, leri vulaka “ku hefemula; moya [wind]; moya [spirit].” EMatsalweni ya Xigriki, rito leri i pneuʹma, leri nga ni nhlamuselo leyi fanaka. Xana marito lawa ma kombisa leswaku moya lowo kwetsima i xiphemu xa Vunharhu-un’we?

Matimba Lama Tirhaka

KU TIRHISA ka Bibele ka “Moya lowo Kwetsima” ku kombisa leswaku i matimba lama lawuriwaka lama Yehova Xikwembu a ma tirhisaka ku hetisisa swikongomelo swa yena leswi hambaneke. Ku fika empin’weni wo karhi, wu nga fanisiwa ni gezi, matimba lama nga tirhisiwaka ku endla mintirho yo hambana-hambana swinene.

Eka Genesa 1:2, Bibele yi vula leswaku ‘matimba ya Xikwembu lama tirhaka [“moya” (Xiheveru, ruʹach)] a ma hungela ehenhla ka mati.’ Laha, moya wa Xikwembu a wu ri matimba ya xona lama tirhaka ku vumba misava.

Xikwembu xi tirhisa moya wa xona ku voningela lava va xi tirhelaka. Davhida u khongerile a ku: “Ndzi letele ku endla leswi rhandziwaka hi wena! Hikuva u Xikwembu xa mina. Moya [ruʹach] wa wena lowa vunene a wu ndzi fambise ndleleni ya ku lulama!” (Psalma 143:10) Loko vavanuna lava fanelekaka va 70 va hlawuriwe ku pfuna Muxe, Xikwembu xi te eka yena: “Ndzi ta pambula moya [ruʹach] lowu nga ka wena, ndzi wu veka ehenhla ka vona.”—Tinhlayo 11:17.

Vuprofeta bya Bibele byi rhekhodiwile loko vavanuna va Xikwembu va ‘susumetiwile hi moya lowo kwetsima [Xigriki, ri huma eka pneuʹma].’ (2 Petro 1:20, 21) Hi ndlela leyi Bibele yi “huhutiwile hi Xikwembu,” laha rito ra Xigriki ri nga The·oʹpneu·stos, leri vulaka “ku hefemuleriwa hi Xikwembu.” (2 Timotiya 3:16) Naswona moya lowo kwetsima wu kongomise vanhu vo karhi ku vona swivono kumbe ku va ni milorho ya vuprofeta.—2 Samuel 23:2; Yoel 2:28, 29; Luka 1:67; Mintirho 1:16; 2:32, 33.

Moya lowo kwetsima wu susumetele Yesu ku ya emananga endzhaku ka ku khuvuriwa ka yena. (Marka 1:12) Moya a wu fana ni ndzilo exikarhi ka malandza ya Xikwembu, wu ma vangela ku gingiriteka hi matimba wolawo. Naswona wu va pfune ku vulavula hi xivindzi ni ku tiya nhlana.—Mikea 3:8; Mintirho 7:55-60; 18:25; Varhoma 12:11; 1 Vatesalonika 5:19.

Hi moya wa xona, Xikwembu xi hetisisa ku avanyisa ka xona ehenhla ka vanhu ni matiko. (Esaya 30:27, 28; 59:18, 19) Naswona moya wa Xikwembu wu nga fikelela hinkwako-nkwako, wu tirhisana ni vanhu kumbe wu lwisana na vona.—Psalma 139:7-12.

‘Matimba Lamakulu Ku Tlurisa’

MOYA wa Xikwembu wu nga tlhela wu nyika ‘matimba lamakulu ku tlurisa’ eka lava va xi tirhelaka. (2 Vakorinto 4:7) Leswi swi va pfuna ku tiyisela miringo ya ripfumelo kumbe ku endla swilo leswi a va nga ta kota ku swi endla handle ka wona.

Hi xikombiso, malunghana na Samsoni, Vaavanyisi 14:6 yi ri: “Moya wa Yahweh wu ehlela eka yena, naswona hambi leswi a a nga khomanga tlhari evokweni ra yena u handzulele nghala.” (JB) Xana munhu wa le tilweni kahle-kahle u nghenile kumbe ku susumeta Samsoni, a lawula miri wakwe ku endla leswi a swi endleke? E-e, hakunene a ku ri “matimba ya HOSI [lama] tiyiseke Samsoni.”—TEV.

Bibele yi vula leswaku loko Yesu a khuvuriwile, moya lowo kwetsima wu xikele ehenhla ka yena wu humelela tanihi tuva, hayi tanihi xivumbeko xa munhu. (Marka 1:10) Matimba lama ma tirhaka ya Xikwembu ma pfune Yesu ku hanyisa vavabyi ni ku pfuxa vafi. Hi laha Luka 5:17 yi vulaka ha kona yi ri: “Matimba ya Hosi [Xikwembu] a ma susumeta mintirho ya yena [Yesu] ya ku hanyisa.”—JB.

Moya wa Xikwembu nakambe wu nyike vadyondzisiwa va Yesu matimba yo endla masingita. Mintirho 2:1-4 yi hlamusela leswaku vadyondzisiwa a va hlengeletane kun’we hi Pentekosta loko “hi nomo lo, ku twakala mpfumawulo lowu humaka etilweni, wu fana ni ku hunga ka xidzedze . . . Hinkwavo va tala hi Moya lowo Kwetsima, kutani va sungula ku vulavula hi tindzimi tin’wana, hi laha Moya wu nga va nyika ku vulavula ha kona.”

Kutani moya lowo kwetsima wu nyike Yesu ni malandza man’wana ya Xikwembu matimba yo endla leswi vanhu hi ntolovelo a va nga ta kota ku swi endla.

A Hi Munhu

HAMBI swi ri tano, xana a ti kona tindzimana ta Bibele leti vulavulaka hi moya lowo kwetsima hi marito ya vumunhu? Ina, kambe xiya leswi mufundhisi wa Khatoliki Edmund Fortman a swi vulaka ehenhleni ka leswi eka The Triune God: “Hambi leswi moya lowu hakanyingi wu hlamuseriwaka hi marito ya vumunhu, swi tikomba kahle leswaku vatsari lavo kwetsima, [va Matsalwa ya Xiheveru] a va kalanga va pfumela kumbe ku hlamusela moya lowu tanihi munhu loyi a hambaneke.”

EMatsalweni swi tolovelekile leswaku nchumu wun’wana wu munhuhatiwa. Vutlhari byi vuriwa lebyi nga ni vana. (Luka 7:35, NW) Xidyoho ni rifu swi vuriwa tihosi. (Varhoma 5:14, 21, NW) Eka Genesa 4:7, The New English Bible (NE) yi ri: “Xidyoho i demona leri rindzeke enyangweni,” yi munhuhata xidyoho tanihi moya lowo biha lowu rindzeke enyangweni wa Kayini. Kambe, kavula, xidyoho a hi munhu wa moya; naswona ku munhuhata moya lowo kwetsima a ku wu endli munhu wa moya.

Hi ku fanana, eka 1 Yohane 5:6-8 a hi moya ntsena kambe ni “mati ni ngati” swi vuriwa swi ri “timbhoni.” Kambe mati ni ngati entiyisweni a hi vanhu, naswona moya lowo kwetsima a hi munhu.

Loku twananaka na leswi i ku tirhisa loku tolovelekeke ka Bibele ka “Moya lowo Kwetsima” hi ndlela leyi nga munhuhatiwangiki, ku fana ni ku wu ringanisa ni mati ni ndzilo. (Matewu 3:11; Marka 1:8) Vanhu va khutaziwa ku tala hi moya lowo kwetsima ematshan’wini ya ku tala hi vhinyo. (Vaefesa 5:18) Ku vulavuriwa hi vona tanihi lava va taleke hi moya lowo kwetsima hi ndlela leyi fanaka ni leyi va taleke hi timfanelo to tanihi vutlhari, ripfumelo ni ku tsaka ha yona. (Mintirho 6:3; 11:24; 13:52) Naswona eka 2 Vakorinto 6:6 moya lowo kwetsima wu katsiwa exikarhi ka timfanelo to hlayanyana. Marito yo tano a ma nga ta va ma tolovekise leswi loko moya lowo kwetsima a wu ri munhu hakunene.

Manuku ke, nakambe, hambi leswi matsalwa man’wana ya Bibele ya vulaka leswaku moya wa vulavula, matsalwa man’wana ma kombisa leswaku leswi kahle-kahle a swi endliwa hi ku tirhisa vanhu kumbe tintsumi. (Matewu 10:19, 20; Mintirho 4:24, 25; 28:25; Vaheveru 2:2) Matirhele ya moya etimhakeni to tano ma fana ni lawaya ya magandlati ya xiya-ni-moya lama hundziselaka marungula ma suka eka munhu un’wana ma ya eka un’wana loyi a nga ekule swinene.

Eka Matewu 28:19 nhlamuselo ya endliwa eka “vito . . . ra Moya lowo Kwetsima.” Kambe rito leri nge “vito” a ri vuli vito ra munhu hi minkarhi hinkwayo, hi Xigriki kumbe hi Xinghezi. Loko hi ku, “evitweni ra nawu,” a hi kombeteli eka munhu. Hi vula leswi nawu wu yimelaka swona, matimba ya wona. Word Pictures in the New Testament ya Robertson yi ri: “Ku tirhisiwa ka vito (onoma) laha hi loku tolovelekeke eka Septuagint ni tipapirasi eka matimba kumbe vuhosi.” Kutani ku khuvuriwa ‘hi vito ra moya lowo kwetsima’ ku fungha matimba ya moya, leswaku ma huma eka Xikwembu naswona ya tirha hi ku rhandza ka Xikwembu.

“Mupfuni”

YESU u vulavule hi moya lowo kwetsima tanihi “mupfuni,” naswona u vule leswaku a wu ta dyondzisa, wu kongomisa ni ku vulavula. (Yohane 14:16, 26; 16:13, NW) Rito ra Xigriki leri a ri tirhiseke eka mupfuni (pa·raʹkle·tos) ri le ka vununa. Kutani loko Yesu a vulavula hi leswi mupfuni a a ta swi endla, u tirhise masivi yo munhuhata ya vununa. (Yohane 16:7, 8) Hi tlhelo rin’wana, loko rito ra Xigriki leri nga hava vununa kumbe vusati ra moya (pneuʹma) ri tirhisiwa, risivi leri nga hava vununa kumbe vusati “wu” ri tirhisiwa kahle.

Vahundzuluxeri vo tala lava pfumelaka Vunharhu-un’we va tumbeta mhaka leyi, hi laha New American Bible ya Khatoliki yi pfumelaka ha kona malunghana na Yohane 14:17 loko yi ku: “Rito ra Xigriki ra ‘Moya’ ri hava vununa kumbe vusati, naswona loko hi tirhisa masivi yo munhuhata hi Xinghezi (‘he,’ ‘his,’ ‘him’), ti-MS [matsalwa] to tala ta Xigriki ti tirhisa ‘wu.’”

Kutani loko Bibele yi tirhisa masivi ya vununa yo munhuhata malunghana na pa·raʹkle·tos eka Yohane 16:7, 8, yi tixaxameta ni milawu ya ntivo-ririmi, hayi ku phofula dyondzo leyi.

A Hi Xiphemu Xa Vunharhu-un’we

TIBUKU to hambana-hambana ta pfumela leswaku Bibele a yi yi seketeli mianakanyo ya leswaku moya lowo kwetsima i munhu wa vunharhu wa Vunharhu-un’we. Hi xikombiso:

The Catholic Encyclopedia yi ri: “Ku hava eka Testamente ya Khale laha hi kumaka xikombiso lexi twisisekaka xa Munhu wa Vunharhu.”

Fortman mufundhisi wa Khatoliki u ri: “Vayuda a va kalanga va teka moya tanihi munhu; naswona ku hava vumbhoni lebyi tiyeke bya leswaku mutsari wihi na wihi wa Testamente ya Khale u ve ni langutelo leri. . . . Moya lowo Kwetsima hakanyingi wu hlamuseriwa eka Ti-synoptic [Tievangeli] ni le ka Mintirho tanihi matimba kumbe ntamu wa Xikwembu.”

New Catholic Encyclopedia yi ri: “T[estamente] ya K[hale] hi laha ku twisisekaka a yi hlamuseli moya wa Xikwembu tanihi munhu . . . moya wa Xikwembu ko va matimba ya Xikwembu ntsena. Loko minkarhi yin’wana wu hlamuseriwa tanihi lowu hambanaka ni Xikwembu, i mhaka ya leswi ku hefemula ka Yahweh ku tirhaka ehandle.” Yi tlhela yi ku: “Yo tala ya matsalwa ya T[estamente] L[eyintshwa] ya paluxa moya wa Xikwembu tanihi nchumu, hayi munhu; leswi ngopfu-ngopfu swi voniwa eku yelaneni exikarhi ka moya ni matimba ya Xikwembu.”—Xiitaliki i xerhu.

A Catholic Dictionary yi ri: “Testamente Leyintshwa hinkwayo, ku fana ni leya Khale, yi vulavula hi moya tanihi matimba kumbe ntamu wa Xikwembu.”

Hikwalaho, Vayuda ni Vakriste vo sungula a va langutanga moya lowo kwetsima tanihi xiphemu xa Vunharhu-un’we. Dyondzo yoleyo yi te malembe xidzana endzhakunyana. Hi laha A Catholic Dictionary yi xiyaka ha kona yi ri: “Munhu wa vunharhu u tiyisiwe eHubyeni ya Alexandria hi 362 . . . ivi eku heteleleni a tiyisiwa hi Huvo ya Constantinople ya 381”—kwalomu ka malembe xidzana manharhu ni hafu endzhaku ka loko moya lowo kwetsima wu tate vadyondzisiwa hi Pentekosta!

E-e, moya lowo kwetsima a hi munhu naswona a hi xiphemu xa Vunharhu-un’we. Moya lowo kwetsima i matimba ya Xikwembu lama tirhaka lama xi ma tirhisaka ku hetisisa ku rhandza ka xona. A ma ringani na Xikwembu kambe minkarhi hinkwayo ma hambana na xona naswona ma le hansi ka xona.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 22]

“Testamente Leyintshwa hinkwayo, ku fana ni leya Khale, yi vulavula hi moya tanihi matimba kumbe ntamu wa Xikwembu.”—A Catholic Dictionary

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Eka khamba rin’wana moya lowo kwetsima wu humelele tanihi tuva. Eka khamba rin’wanyana wu humelele tanihi tindzimi ta ndzilo—hayi tanihi munhu