U na Mfanelo yo Hlawula

Endlelo ra sweswi ra swa vutshunguri (leri vuriwaka nkambisiso wa makhombo/mimpfuno) ri swi endla swi olova leswaku madokodela ni vavabyi va tirhisana eku papalateni ka vutshunguri bya ngati. Madokodela ma kambisisa timhaka to tanihi makhombo ya xidzidzirisi kumbe vuhandzuri byo karhi ni mimpfuno leyi nga vaka kona. Vavabyi na vona va nga hlanganyela eka nkambisiso wo tano.

A hi tirhiseni xikombiso xin’we lexi vanhu etindhawini to tala va nga ha vaka va tolovelane na xona—xindzin’wana lexi nga horiki. Loko a wu ri ni xiphiqo lexi, kumbexana a wu ta ya eka dokodela. Entiyisweni, kumbexana a wu ta vonana na vambirhi va vona, tanihi leswi vatshila va rihanyo hakanyingi va bumabumelaka ku kuma mianakanyo ya vumbirhi. Un’wana a nga ha bumabumela vuhandzuri. U andlala leswi sweswo swi vulaka swona: ku leha ka nkarhi wo tshama exibedlhele, mpimo wa switlhavi ni hakelo ya kona. Loko swi ta eka makhombo, u vula leswaku ku huma ka ngati leyo tala a swi tolovelekanga naswona ku fa loku vangiwaka hi vuhandzuri byo tano a ku talanga. Kambe dokodela loyi a nyikaka mianakanyo ya vumbirhi u ku khutaza ku ringeta vutshunguri byo dlaya swivavi. U hlamusela muxaka wa xidzidzirisi, ku humelela loku nga vaka kona ni nxavo wa kona. Loko swi ta eka khombo, u vula leswaku i vavabyi vantsongo swinene lava vutomi bya vona byi xungetiweke hi xidzidzirisi lexi.

Dokodela un’wana ni un’wana loyi a nga na vutshila kumbexana u xiye makhombo ni mimpfuno, kambe sweswi u fanele u kambisisa makhombo ni mimpfuno leyi nga vaka kona, kun’we ni timhaka tin’wana leti u ti tivaka kahle. (U le xiyin’weni lexinene xo xiya timhaka to tanihi matimba ya wena ya nsusumeto kumbe ya moya, mali ya ndyangu, vuyelo ehenhla ka ndyangu ni mahanyelo ya wena n’wini.) Kutani u endla nhlawulo. Kumbexana u pfumela hi ndlela leyi voningeriweke eka vutshunguri byin’wana kambe u ala byin’wanyana.

Leswi nakambe a swi ta va tano loko a ku ri n’wana wa wena loyi a a ri ni xindzin’wana lexi nga horiki. Makhombo, mimpfuno ni vutshunguri a swi ta andlaleriwa n’wina vatswari va rirhandzu lava mi khumbekaka hi ku kongoma swinene, ni lava mi nga ta va ni vutihlamuleri byo hlangavetana ni vuyelo bya kona. Endzhaku ko kambisisa timhaka hinkwato, mi nga endla nhlawulo lowu voningeriweke ehenhleni ka mhaka leyi yi katsaka rihanyo ra n’wana wa n’wina naswona hambi ku ri vutomi bya yena. Kumbexana u pfumela vuhandzuri, ni makhombo ya byona. Vatswari van’wana va nga ha hlawula vutshunguri byo dlaya swivavi, ni makhombo ya byona. Tanihi leswi madokodela ma hambanaka exitsundzuxweni xa wona, kutani vavabyi kumbe vatswari va hambana loko swi ta eka leswi va swi vonaka swi antswa. Xexo i xivumbeko lexi twisisiwaka xa ku endla minhlawulo leyi voningeriweke ya (makhombo/mimpfuno).

Ku vuriwa yini hi ku tirhisa ngati? Ku hava na un’we loyi a kambisisaka mintiyiso hi ndlela leyi nga yiki hi nghohe loyi a nga landzulaka leswaku mimpompelo ya ngati yi katsa khombo lerikulu. Dr. Charles Huggins, loyi a nga mukongomisi wa ntirho wa mpompelo eXibedlhele lexikulu xa General eMassachusetts, u veke leswi erivaleni swinene a ku: “Ngati a yi kalanga yi va leyi hlayisekeke. Kambe yi fanele ku xiyiwa yi ri leyi nga hlayisekangiki hi laha ku nga papalatekiki. I nchumu lowu nga ni khombo swinene lowu hi wu tirhisaka eka swa vutshunguri.”—The Boston Globe Magazine, February 4, 1990.

Hi xivangelo lexinene, vatirhi va swa vutshunguri va tsundzuxiwile: “I swa nkoka ku tlhela ku kambisisiwa ni xiphemu xa khombo xa ku yelana ka mimpfuno/makhombo ya mpompelo wa ngati kutani ku laviwa swikhomela-ndhawu.” (Xiitaliki i xerhu.)—Perioperative Red Cell Transfusion, National Institutes of Health conference, June 27-29, 1988.

Madokodela ma nga ha kanetana loko swi ta eka mimpfuno kumbe makhombo ya ku tirhisa ngati. Un’wana a nga ha nyika mimpompelo yo tala ivi a khorwiseka leswaku yi fanerile hambi yi ri na khombo. Un’wanyana a nga ha vona leswaku makhombo a ma tiyiseleleki, hikuva u ve ni vuyelo lebyinene hi vutshunguri lebyi nga riki na ngati. Hambi swi ri tano, eku heteleleni wena muvabyi kumbe mutswari u fanele ku endla xiboho. Ha yini ku ri wena? Hikuva miri wa wena (kumbe wa n’wana wa wena), vutomi, mahanyelo ni vuxaka lebyikulu swinene na Xikwembu swa katseka.

MFANELO YA WENA YA XIXIMIWA

Etindhawini to tala namuntlha, muvabyi u na mfanelo leyi nga tlulekiki ya ku boha leswaku i vutshunguri bya muxaka muni lebyi a nga ta byi amukela. “Nawu wa ku pfumela loku voningeriweke wu sekeriwe eswisekelweni swimbirhi leswi tiyisiweke: xo sungula, leswaku muvabyi u na mfanelo yo amukela rungula leri aneleke leswaku a endla nhlawulo lowu voningeriweke ehenhleni ka vutsunguri lebyi bumabumeriwaka; naswona xa vumbirhi, leswaku muvabyi a nga hlawula ku amukela kumbe ku ala xibumabumelo xa dokodela. . . . Handle ka loko vavabyi va xiyiwa tanihi lava va nga ni mfanelo yo e-e, kun’we na ku ina, naswona hambi ku ri ina la nga ni mindzilakana, to tala ta tinhlamuselo ta ku pfumela loku voningeriweke ta nyamalala.”—Informed Consent—Legal Theory and Clinical Practice, 1987.a

Vavabyi van’wana va tokote ku kanetiwa loko va ringete ku tirhisa mfanelo ya vona. Ku nga ha va ku hume eka munghana loyi a nga ni mavonelo lama tiyeke ehenhleni ka vuhandzuri bya xindzin’wana kumbe ehenhleni ka vutshunguri byo dlaya swivavi. Kumbe dokodela a nga ha va loyi a tiyisekeke hi ku lulama ka xitsundzuxo xa yena. Mutirhi wa le xibedlhele nakambe a nga ha va a arile, swi titshege hi timhaka ta nawu kumbe ta timali.

“Vativi vo tala va swa vusirheleli bya vulema va hlawula leswaku va nga endli vuhandzuri eka vavabyi [lava nga Timbhoni],” ku vula Dr. Carl L. Nelson. “Hi kholwa leswaku muvabyi u na mfanelo yo ala muxaka wihi na wihi wa vutshunguri bya mirhi. Loko swi koteka hi tlhelo ra vutshila leswaku ku nyikeriwa vuhandzuri hi ndlela leyi hlayisekeke loko ku nga katsiwi vutshunguri byo karhi, byo tanihi pompelo, kutani swi fanele swi va kona tanihi swa ku tirhandzela.”—The Journal of Bone and Joint Surgery, March 1986.

Muvabyi loyi a anakanyelaka a nge sindzisi dokodela ku tirhisa vutshunguri lebyi dokodela a nga riki na vutshila ha byona. Kambe ke, hi laha Dr. Nelson a kombiseke ha kona, madokodela yo tala lama tinyiketeleke ma nga pfumelelana ni vupfumeri bya muvabyi. Mutirhela-mfumo wa Mujarimani u tsundzuxile a ku: “Dokodela a nga ka a nga ali ku nyikela mpfuno . . . a vula leswaku eka Mbhoni ya Yehova a hi swikhomela-ndhawu hinkwaswo swa vutshunguri leswi swi nga kumekaka. Wa ha ri na ntirho wo nyikela mpfuno hambi loko tindlela leti n’wi pfulekeleke ti hikiwile.” (Der Frauenarzt, May-June 1983) Hi ku fanana, swibedlhele swi kona leswaku swi pfuna vanhu hinkwavo handle ko ya hi nghohe kambe hayi ku kuma mali ntsena. Mufundhisi wa Mukhatoliki Richard J. Devine u ri: “Hambi leswi xibedlhele xi faneleke ku endla matshalatshala man’wana ya vutshunguri hinkwabyo leswaku xi hlayisa vutomi ni rihanyo ra muvabyi, xi fanele ku tiyisekisa leswaku nkhathalelo wa swa vutshunguri a wu lwisani ni ripfalo [ra yena]. Ku tlula kwalaho, xi fanele ku papalata swivumbeko hinkwaswo swa nsindziso, ku kucetela muvabyi leswaku a kuma xileriso xa huvo leswaku ku sindzisiwa pompelo wa ngati.”—Health Progress, June 1989.

EMATSHAN’WINI YA TIHUVO

Vanhu vo tala va pfumela leswaku huvo a hi xivandla xa timhaka ta munhu hi xiyexe ta vutshunguri. Xana a wu ta titwisa ku yini loko a wu lo hlawula vutshunguri byo dlaya swivavi kambe un’wana a ya ehubyeni leswaku a ya sindzisa vuhandzuri bya xindzin’wana eka wena? Dokodela a nga ha lava ku nyikela leswi a anakanyaka leswaku i vutshunguri lebyinene, kambe a hi ntirho wa yena ku lava mpfumelelo wa le nawini leswaku a kandziyela timfanelo ta wena ta xisekelo. Naswona tanihi leswi Bibele yi vekaka ku papalata ngati eka mpimo lowu fanaka wa mahanyelo tanihi ku papalata vuoswi, ku sindzisa ngati eka Mukriste a swi ta fana ni rimbewu ra nsindziso—ku pfinya.—Mintirho 15:28, 29.

Hambi swi ri tano, Informed Consent for Blood Transfusion (1989) yi vika leswaku tihuvo tin’wana ti kharhateka swinene loko muvabyi a tiyimisele ku amukela khombo ro karhi hikwalaho ka timfanelo ta yena ta vukhongeri “lerova ti endla minhlawulo ya le nawini—kumbe mintsheketo ya le nawini—leswaku ti pfumelela mpompelo.” Ti nga ha ringeta ku swi sirhelela hi ku vula leswaku u tikile kumbe leswaku ku ni vana lava fanelaka ku wundliwa. “Yoleyo i mintsheketo ya le nawini,” ku vula buku leyi. “Vanhu lava kuleke lava nga ni ntokoto va ni mfanelo yo ala vutshunguri.”

Van’wana lava sindzisaka ku pompela ngati va honisa ntiyiso wa leswaku Timbhoni a ti ali vutshunguri hinkwabyo. Va ala vutshunguri byin’we ntsena, lebyi hambi ku ri vatshila va vulaka leswaku byi tele hi makhombo. Hakanyingi xiphiqo xa swa vutshunguri ku nga hlangavetaniwa na xona hi tindlela to hambana-hambana. Yin’wana yi na khombo leri, yin’wanyana yi na khombo leriya. Xana huvo kumbe dokodela hi ku ya hi nawu a nga swi tiva leswaku i khombo rihi leri “u ri khathalelaka ngopfu”? Hi wena loyi a fanelaka ku avanyisa sweswo. Timbhoni ta Yehova ti tiyile lerova a ti lavi leswaku un’wana a ti endlela xiboho; i vutihlamuleri bya vona vini emahlweni ka Xikwembu.

Loko huvo a yi lo sindzisa vutshunguri lebyi nga tsakisiki eka wena, xana leswi a swi ta khumba ripfalo ra wena ni xisekelo xa ntikelo xa ku rhandza ka wena ka ku hanya hi ndlela yihi? Dr. Konrad Drebinger u tsarile a ku: “Hakunene a ku ta va xivumbeko lexi hambukisiweke xa ku navela ka vutshunguri loku a ku ta vangela munhu ku sindzisa muvabyi ku amukela vutshunguri lebyi nyikeriweke, ku kandziyeriwa ripfalo ra yena, leswaku a tshunguriwa emirini kambe ku hlaseriwa moya-xiviri wa yena hi ndlela leyi dlayaka.”—Der Praktische Arzt, July 1978.

NKHATHALELO WA RIRHANDZU WA VANA

Milandzu ya tihuvo malunghana ni ngati ngopfu-ngopfu yi katsa vana. Eka xiendlakalo lexi, loko vatswari va rirhandzu hi ku xixima va kombele leswaku vutshunguri lebyi nga riki bya ngati byi tirhisiwa, vatirhi van’wana va vutshunguri va lave nseketelo wa huvo leswaku va nyikela ngati. Kavula, Vakriste va pfumelelana ni milawu kumbe goza ra huvo ro sivela ku khoma n’wana hi ndlela yo biha kumbe ku va honisa. Kumbexana u hlaye timhaka leti eka tona mutswari wo karhi a khomeke n’wana hi ndlela ya tihanyi kumbe ku n’wi tsona nkhathalelo hinkwawo wa swa vutshunguri. Vona nhlomulo lowonghasi! Entiyisweni, Mfumo wu nga nghenelela naswona wu fanele ku endla tano leswaku wu sirhelela n’wana loyi a fularheriweke. Hambi swi ri tano, swa olova ku vona leswaku swi hambane swinene ku fikela kwihi loko mutswari loyi a khathalelaka a kombela vutshunguri bya swa mirhi leyi nga riki ngati leyi nga ni ntikelo lowukulu.

Milandzu leyi ya le hubyeni hakanyingi yi kombetela eka n’wana loyi a nga exibedlhele. Xana n’wana u tise ku yini kwalaho, naswona ha yini? Ku lava ku va minkarhi hinkwayo vatswari lava khathalelaka va tise n’wana wa vona leswaku a kuma vutshunguri bya ntikelo. Tanihi leswi Yesu a a khathalela vana, vatswari va Vakriste va khathalela vana va vona. Bibele yi vulavula hi ‘manana loyi a khathalelaka loyi a hlayisaka vana wa yena n’wini.’ Timbhoni ta Yehova ti na rirhandzu ro tano leri enteke eka vana va tona.—1 Vatesalonika 2:7; Matewu 7:11; 19:13-15.

Hi ntolovelo, vatswari hinkwavo va endla swiboho leswi khumbaka ku hlayiseka ni vutomi bya vana va vona: Xana ndyangu wu ta tirhisa gasi kumbe mafurha leswaku wu kufumeta yindlu? Xana va ta famba na n’wana eka riendzo ro leha ra movha? Xana a nga ya eku khideni ke? Timhaka to tano ti katsa makhombo, hambi ku ri ya vutomi ni rifu. Kambe vanhu va xiya vukheta bya vatswari, kutani vatswari va nyikiwe vutihlamuleri lebyikulu eka ku lava ku va swiboho hinkwaswo leswi khumbaka vana va vona.

Hi 1979 Huvo-nkulo ya le U.S. yi hlamusele kahle yi ku: “Mianakanyo ya nawu ya ndyangu yi titshege hi ntiyiso wa leswaku vatswari va na leswi n’wana a swi pfumalaka eku vupfeni, ntokoto ni vuswikoti bya ku avanyisa loku lavekaka leswaku ku endliwa swiboho leswi nonon’hwaka swa vutomi. . . . Ku va xiboho xa mutswari [emhakeni ya swa vutshunguri] xi katsa makhombo hi ndlela yo karhi ntsena a swi hundziseli matimba yo endla xiboho xexo ku suka eka vatswari swi ya eka xitirho kumbe mutirhela-mfumo un’wana.”—Parham v. J.R.

Lembe rero leri fanaka Huvo ya Swikombelo ya New York yi bohe leswi: “Mhaka ya nkoka swinene eku kumeni loko n’wana a tsoniwa nkhathalelo lowu faneleke wa swa vutshunguri . . . hi loko vatswari va yi nyikerile ndlela leyi amukelekaka ya vutshunguri bya swa mirhi eka n’wana wa vona hikwalaho ka swiyimo hinkwaswo leswi rhendzeleke kumbe e-e. Xivutiso lexi xi nga ka xi nga vutisiwi ehenhleni ka loko mutswari a endle xiboho ‘lexinene’ kumbe lexi ‘hoxeke,’ hikuva xiyimo ya namuntlha xa mukhuva wa swa vutshunguri, ku nga khathariseki minhluvuko ya xona leyikulu, a hi kanyingi xi nyikelaka swiboho swo tano leswi tiyeke. Naswona huvo yi nga ka yi nga byarhi ntirho wa mutswari wa muwundli.”—In re Hofbauer.

Tsundzuka xikombiso xa vatswari lava hlawulaka exikarhi ka vuhandzuri ni swidlayi swa swivavi. Vutshunguri byin’wana ni byin’wana a byi ta va ni makhombo ya byona. Vatswari lava nga ni rirhandzu va ni vutihlamuleri byo kambisisa makhombo, mimpfuno ni timhaka tin’wana ivi endzhaku va endla nhlawulo. Emhakeni leyi, Dr. Jon Samuels (Anesthesiology News, October 1989) u ringanyete mpfuxeto wa Guides to the Judge in Medical Orders Affecting Children, leyi nyikeleke mianakanyo leyi:

“Vutivi bya swa vutshunguri a byi hluvukanga hi ndlela leyi aneleke leswaku byi pfuna dokodela ku vhumba hi ku tiyiseka loku fanelaka leswaku muvabyi wa yena u ta hanya kumbe u ta fa . . . Loko ku ri ni ku hlawula ka maendlelo—loko hi xikombiso dokodela a bumabumela endlelo leri nga ni ku humelela loku kotekaka ka tiphesente ta 80 kambe leri vatswari va nga ri amukeliki, naswona vatswari va nga ri ali endlelo leri nga ni tiphesente ta 40 ntsena ta ku humelela loku kotekaka—dokodela u fanele a amukela endlelo leri nga ni khombo swinene hi tlhelo ra swa vutshunguri kambe leri nga ariwiki hi vatswari.”

Hikwalaho ka makhombo yo tala lama dlayaka eku tirhisiweni ka ngati hi tlhelo ra swa vutshunguri lama humeleleke, na hikwalaho ka leswi ku nga ni tindlela tin’wana ta swa vutshunguri, xana ku papalata ngati a swi nga ta va na khombo rintsongo ke?

Hi ntolovelo, Vakriste va kambisisa timhaka to tala loko n’wana wa vona a lava vuhandzuri. Vuhandzuri byin’wana ni byin’wana, lebyi tirhisaka ngati kumbe lebyi nga yi tirhisiki byi na makhombo. I muhandzuri wihi loyi a nyikaka switiyisekiso? Vatswari va nga ha swi tiva leswaku madokodela lama nga ni vutshila ma ve ni ku humelela lokunene eka vuhandzuri lebyi nga riki na ngati eka vana va Timbhoni. Kutani hambi loko dokodela kumbe mutirhela-mfumo wa le xibedlhele a ri ni nhlawulo wun’wana, ematshan’wini yo pfuxa nyimpi ya le nawini leyi tshikilelaka ni leyi dyaka nkarhi, xana a hi vutlhari leswaku va tirhisana ni vatswari lava nga ni rirhandzu? Kumbe vatswari va nga hundzisela n’wana wa vona eka xibedlhele xin’wana laha vatirhi va nga ni ntokoto eku tameleni ka timhaka to tano ni lava va tiyimiseleke ku endla tano. Entiyisweni, vutshunguri lebyi nga riki na ngati handle ko kanakana byi ta va vutshunguri lebyi nga ni ntikelo, hikuva byi nga pfuna ndyangu “ku fikelela tipakani leti amukelekaka ta vutshunguri ni vukala-vutshunguri,” hi laha hi xiyeke ha kona eku sunguleni.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 18]

KU NTSHUNXA KU KHATHALELA KA LE NAWINI

U nga ha tivutisa, ‘Ha yini madokodela man’wana ni swibedlhele swi hatlisa ku ya kuma xileriso xa le hubyeni xo nyikela ngati?’ Etindhawini tin’wana, xivangelo lexi tolovelekeke i ku chava vutihlamuleri.

A ku na xisekelo xa ku khathalela ko tano loko Timbhoni ta Yehova ti hlawula vutshunguri lebyi nga riki na ngati. Dokodela wa Kholichi ya Vutshunguri ya Albert Einstein (U.S.A.) wa tsala: “[Timbhoni] to tala hi ku tirhandzela ti sayina fomo ya Nhlangano wa Vutshunguri wa Amerika ti ntshunxa madokodela ni swibedlhele eka vutihlamuleri, naswona vo tala va famba ni [khadi ra] Medical Alert. Fomo ya ‘Ku Ala Ku Amukela Ngati’ leyi sayiniweke ni ku tsariwa siku hi mfanelo i ntwanano lowu tiyisiweke naswona wa boha hi tlhelo ra nawu.”—Anesthesiology News, October 1989.

Ina, Timbhoni ta Yehova hi ntirhisano ti nyikela xitiyisekiso xa le nawini xa leswaku dokodela kumbe xibedlhele a swi nga ngheni ekhombyeni hi ku nyikela vutshunguri lebyi komberiweke lebyi nga riki bya ngati. Hi laha swi bumabumeriweke ha kona hi vatshila va swa vutshunguri, Mbhoni yin’wana ni yin’wana yi famba ni khadi ra “Medical Document.” Rona ri pfuxetiwa lembe na lembe naswona ri sayiniwa hi munhu wa kona na hi timbhoni, leti hakanyingi ti nga xaka ra yena ra le kusuhi.

Hi March 1990, Huvo-nkulu ya Ontario, Canada, yi seketele xiboho lexi hlamuselaka hi ndlela leyi amukelekaka ehenhleni ka tsalwa ro tano: “Khadi leri i xitiviso lexi tsariweke xa xiyimo lexi nga ni ntikelo lexi n’wini wa khadi a nga xi tekaka hi ku humesa nsivelo lowu tsariweke [eka] ntwanano wa yena ni dokodela.” Eka Medicinsk Etik (1985), Profesa Daniel Andersen u tsarile a ku: “Loko ku ri ni nhlamuselo leyi twisisekaka leyi tsariweke hi muvabyi loyi a vulaka leswaku hi un’wana wa Timbhoni ta Yehova naswona a nga lavi ngati ehansi ka swiyimo swihi na swihi, ku xixima mfanelo ya ku tilawula ka muvabyi ku lava leswaku ku navela loku ku xiximiwa, onge hi loko a swi lo vuriwa hi nomu.”

Timbhoni nakambe ta ti sayina tifomo ta mpfumelelano ta le xibedlhele. Yin’wana leyi tirhisiwaka exibedlhele eFreiburg, Jarimani, yi na xivandla lexi dokodela a nga hlamuselaka rungula leri a ri nyikeke muvabyi ehenhleni ka vutshunguri eka xona. Kutani ke, ehenhla ka laha ku sayiniweke kona hi dokodela na muvabyi, fomo leyi ya engetela yi ku: “Tanihi xirho xa ntlawa wa vukhongeri wa Timbhoni ta Yehova, hi laha ku heleleke ndzi ala ku tirhisiwa ka ngati yimbe kumbe swiaki swa ngati hi nkarhi wa vuhandzuri bya mina. Ndza swi xiya leswaku endlelo leri ri kunguhatiweke ni leri lavekaka, ri ni khombo lerikulu hikwalaho ka swiphiqo swa ku huma ka ngati. Endzhaku ko kuma nhlamuselo ya rixaladza ngopfu-ngopfu ehenhleni ka sweswo, ndzi kombela leswaku vuhandzuri lebyi lavekaka byi endliwa handle ko tirhisa ngati yimbe kumbe swiaki swa ngati.”—Herz Kreislauf, August 1987.

Kahle-kahle, vutshunguri lebyi nga riki bya ngati byi nga ha va ni khombo lerintsongo. Kambe yinhla laha hi leswaku vavabyi lava va nga Timbhoni hi ntsako va ntshunxa ku karhateka kwihi na kwihi loku nga lavekiki leswaku vatirhi va swa vutshunguri va ta ya emahlweni eku endleni ka leswi va tinyiketeleke ku swi endla, ku pfuna vanhu ku hlakarhela. Ntirhisano lowu wu pfuna hinkwavo, hi laha Dr. Angelos A. Kambouris a kombiseke ha kona eka “Vuhandzuri Lebyikulu Bya Byeke Eka Timbhoni Ta Yehova”:

“Ntwanano wa le mahlweni ka vuhandzuri wu fanele ku langutiwa tanihi lowu bohaka hi muhandzuri naswona wu fanele ku namarheriwa ku nga khathariseki swiendlakalo leswi humelelaka hi nkarhi wa vuhandzuri ni le ndzhaku ka byona. [Leswi] swi endla leswaku vavabyi va tolovelana kahle ni vutshunguri bya vona bya vuhandzuri, naswona swi susa nyingiso wa muhandzuri eka mianakanyo ya le nawini ni ya filosofi yi ya eka ya vuhandzuri ni ya vutshila, xisweswo swi n’wi pfumelela ku tirha hi ndlela leyi navelekaka ivi a hetisisa ku navela ka muvabyi wa yena.”—The American Surgeon, June 1987.

[Bokisi leri nga eka tluka 19]

“Ku tirhisa vutshila bya swa vutshunguri ku tlurisa mpimo i xivangelo lexikulu eku engetelekeni ka ku tirhisiwa ka mali ya vutshunguri bya sweswi bya rihanyo. . . . Mpompelo wa ngati i wa nkoka lowu hlawulekeke hikwalaho ka nxavo wa wona ni khombo lerikulu leri kotekaka. Hikwalaho, mpompelo wa ngati wu funghiwe hi American Joint Commission on Accreditation of Hospitals tanihi ‘mboyamelo wa mpimo lowu tlakukeke, khombo ni xihoxo lexi tlakukeke.’”—“Transfusion,” July- August 1989.

[Bokisi leri nga eka tluka 20]

United States: “Lexi andlalaka xisekelo xa mfanelo ya ku pfumela ka muvabyi i mianakanyo ya mahanyelo ya matimba ya ku tilawula ka munhu, leswaku swiboho ehenhleni ka makumu ya munhu hi yexe swi fanele swi endliwa hi munhu loyi a katsekaka. Xisekelo xa le nawini xa ku lava ku pfumela hi leswaku xiendlo xa swa vutshunguri lexi endliwaka handle ka ku pfumela ka muvabyi i nsindziso lowu nga riki enawini.”—“Informed Consent for Blood Transfusion,” 1989.

Jarimani: “Mfanelo ya muvabyi ya ku tihlawulela yi hlula nsinya wa nawu wa ku nyikela mpfuno ni ku hlayisiwa ka vutomi. Hikwalaho: ku hava mpompelo wa ngati lowu lwisanaka ni ku rhandza ka muvabyi.”—“Herz Kreislauf,” August 1987.

Japani: “Ku hava ‘ku tenga’ exivandleni xa swa vutshu- nguri. Madokodela ya pfumela leswaku maendlelo ya vutshunguri bya manguva lawa i manene naswona ma landzelela ndlela ya wona, kambe a ma fanelanga ma sindzisa vuxokoxoko hinkwabyo bya wona tanihi lebyi ‘tengeke’ eka vavabyi. Vavabyi na vona va fanele va va ni ntshunxeko wo hlawula.”—“Minami Nihon Shimbun,” June 28, 1985.

[Bokisi leri nga eka tluka 21]

“Ndzi kume mindyangu [ya Timbhoni ta Yehova] yi ri leyi tirhisanaka swinene ni ya rirhandzu,” ku vika Dr. Lawrence S. Frankel. “Vana va kona va dyondzekile, va khathalela naswona va ni xichavo. . . . Nakambe va vonaka va pfumelelana swinene ni leswi vuriwaka hi madokodela, leswi swi nga ha lavaka matshalatshala yo kombisa ku amukela ku nghenelela ka vutshunguri ku fikela eka mpimo lowu vupfumeri bya vona byi wu pfumelelelaka.”—Department of Pediatrics, M. D. Anderson Hospital and Tumor Institute, Houston, U.S.A., 1985.

[Bokisi leri nga eka tluka 22]

“Ndzi vona swi tolovelekile,” ku hlamusela Dr. James L. Fletcher, Jr., “leswaku ku tinyungubyisa ka vutshila ku siva ku avanyisa loku twisisekaka ka swa vutshunguri. Vutshunguri lebyi tekiwaka tanihi ‘lebyi antswaka namuntlha’ mundzuku bya hundzuriwa kumbe byi lahliwa. Xana hi wihi loyi a nga ni khombo swinene, ‘mutswari wa vukhongeri’ kumbe dokodela loyi a tinyungubyisaka loyi a tshembaka leswaku vutshunguri bya yena i bya ntikelo hi laha ku heleleke?”—“Pediatrics,” October 1988.