Buku Ya Bibele Ya Vu-62—1 Yohane

Mutsari: Muapostola Yohane

Ndhawu Ya Vutsari: Efesa, kumbe ekusuhi

Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 98 C.E.

1. (a) Hi yihi mfanelo leyi lawulaka mapapila ya Yohane, kambe i yini lexi kombaka leswaku a a nga ri munhu wa mintlhaveko ke? (b) Hikwalaho ka yini mapapila ya yena manharhu a ma ri enkarhini ke?

YOHANE, muapostola la rhandzekaka wa Yesu Kriste, a a ri ni rirhandzu lerikulu ra ku lulama. Leswi swi n’wi nyike vutlhari lebyikulu emianakanyweni ya Yesu. Hikwalaho a hi hlamali leswi nhloko-mhaka ya rirhandzu yi lawulaka matsalwa ya yena. Hambi swi ri tano, a a nga ri munhu wa mintlhaveko, hikuva Yesu u vulavule ha yena tanihi un’wana wa “([Vana] lava a nga va thya vito ra Bowanergesi, hi leswaku “va ka dzindza-tilo”). (Marka 3:17) Entiyisweni, a ku ri eku lweleni ka ntiyiso ni ku lulama leswi a tsaleke mapapila ya yena manharhu, hikuva vugwinehi lebyi vhumbiweke hi muapostola Pawulo a byi sungula ku vonaka. Mapapila manharhu ya Yohane hakunene a ma ri enkarhini, hikuva a ma ri mpfuno eku tiyiseni ka Vakriste vo sungula eku lwisaneni ka vona ni minhlaselo ya “lowo biha.”—2 Vates. 2:3, 4; 1 Yoh. 2:13, 14; 5:18, 19.

2. (a) I yini lexi kombisaka leswaku mapapila ya Yohane ma tsariwe endzhakunyana ka Matewu, Marka ni mapapila ya varhumiwa? (b) Mapapila lama ma vonaka ma tsariwe rini naswona kwihi?

² Hi ku vona hi leswi swi nga endzeni, mapapila lawa i ya nkarhi wa le ndzhakunyana ka Tievhangeli ta Matewu na Marka—nakambe i ma le ndzhakunyana ka mapapila ya vurhumiwa ya Petro na Pawulo. Minkarhi a yi cincile. Ku hava ku hlamuseriwa ka Vuyuda, nxungeto lowukulu wa mabandlha emasikwini ya ku vumbiwa ka wona; naswona a ku humeleli ku tshaha ni kun’we loku kongomeke ka le Matsalweni ya Xiheveru. Hi tlhelo rin’wana, Yohane u vulavula hi “nkarhi wa makumu” ni ku humelela ka “Valala va Kriste lavo tala.” (1 Yoh. 2:18) U vulavula hi vahlayi vakwe hi swiga swo tanihi leswi nge “vana vanga” na hi yena n’wini tanihi “nkulukumba.” (1 Yoh. 2:1, 12, 13, 18, 28; 3:7, 18; 4:4; 5:21; 2 Yoh. 1; 3 Yoh. 1) Leswi hinkwaswo swi ringanyeta siku ra le ndzhaku eka mapapila ya yena manharhu. Nakambe, 1 Yohane 1:3, 4 yi vonaka yi komba leswaku Evhangeli ya Yohane yi tsariwe kwalomu ka nkarhi lowu fanaka. Hi ntolovelo ku pfumeriwa leswaku mapapila manharhu ya Yohane ma hetiwe kwalomu ka 98 C.E., emahlweninyana ka ku fa ka muapostola, ni leswaku ma tsariwe endhawini ya Efesa.

3. (a) I yini lexi tiyisaka vutsari ni vutshembeki bya Yohane wo Sungula? (b) I mhaka yihi leyi yi engeteriweke endzhakunyana, kambe i yini lexi xi yi kombaka yi nga ri ntiyiso?

³ Leswaku Yohane wo Sungula kahle-kahle yi tsariwe hi muapostola Yohane swi kombisiwa hi ku fana ka yona lokukulu ni Evhangeli ya vumune, leyi handle ko hoxisa a yi tsaleke. Hi xikombiso, u tivisa papila leri hi ku tihlamusela tanihi mbhoni yo vona hi mahlo leyi voneke “Rito ra vutomi, . . . vutomi bya kona lebyi nga heriki, lebyi a byi ri eka Tatana, kutani byi kombiwile eka hina,” swiga leswi swi fanaka swinene ni leswi Evhangeli ya Yohane yi sungulaka ha swona. Vutshembeki bya yona byi tiyisiwa hi Muratorian Fragment na hi vatsari vo sungula vo tanihi Irenaeus, Polycarp na Papias, hinkwavo va lembe xidzana ra vumbirhi C.E.a Hi ku ya hi Eusebius (c. 260-342 C.E.), vutshembeki bya Yohane wo Sungula a byi kalanga byi kanakaniwa.b Hambi swi ri tano, swi fanele ku xiyiwa leswaku ku hundzuluxela kun’wana ka khale ku engetele marito lama landzelaka eka ndzima 5 eku heleni ka ndzimana 7 ni le ku sunguleni ka ndzimana 8: “Etilweni, Tatana, Rito ni Moya lowo Kwetsima: naswona lava vanharhu i un’we. Naswona ku ni vanharhu lava vekaka vumbhoni emisaveni.” (King James Version) Kambe tsalwa leri a ri kumeki eka rihi na rihi ra matsalwa ya voko yo sungula ya Xigriki naswona swi le rivaleni leswaku ri tlhandlekeriwile leswaku ri tiyisa dyondzo ya Vunharhu-un’we. Ku hundzuluxela ko tala ka manguva lawa, ka Khatoliki ni ka Protestente, a ku wa katsi marito lawa eka miri-nkulu wa tsalwa.—1 Yoh. 1:1, 2.c

4. Yohane u lava ku sirhelela Vakriste-kulobye eka vamani, naswona hi tihi tidyondzo ta mavunwa leti a lwisanaka na tona?

⁴ Yohane u tsalela ku hlayisa “varhandziwa” va yena, “vana” va yena, ku lwisana ni tidyondzo to hemba ni “Valala va Kriste lavo tala” lava va humeke exikarhi ka vona ni lava va ringetaka ku va hambukisa entiyisweni. (2:7, 18) Valala lava va Kriste va vagwinehi va nga ha va va kuceteriwe hi filosofi ya Magriki, leyi katsaka vu-Gnostic, byo sungula, lebyi vanamarheli va byona va vuleke leswaku va ni vutivi lebyo hlawuleka bya muxaka wa xihundla lebyi humaka eka Xikwembu.d Loko a teka xiyimo lexi tiyeke xo lwisana ni vugwinehi, Yohane u vulavula swinene hi tinhloko-mhaka tinharhu: xidyoho, rirhandzu ni nala wa Kriste. Tinhlamulo ta yena ehenhleni ka xidyoho, ni ku seketela gandzelo ra Yesu ra swidyoho, swi komba leswaku valala lava va Kriste a va tivula lava lulameke hi ku vula leswaku a va ri hava xidyoho ni leswaku a va nga ri na xilaveko xa gandzelo ra nkutsulo ra Yesu. ‘Vutivi’ bya vona bya vutianakanyi byi va endle lava nga ni vutitivi ni lava nga hava rirhandzu, xiyimo lexi Yohane a xi paluxaka loko a hambeta a kandziyisa rirhandzu ra ntiyiso ra Vukriste. Ku tlula kwalaho, Yohane entiyisweni u lwisana ni dyondzo ya vona ya mavunwa loko a ri karhi a nyika vuxokoxoko bya leswaku Yesu i Kriste, leswaku u ve ni vukona emahlweni ka ku va munhu wa nyama ni leswaku u te enyameni tanihi N’wana wa Xikwembu ku nyikela ku ponisiwa ka vanhu lava pfumelaka. (1:7-10; 2:1, 2; 4:16-21; 2:22; 1:1, 2; 4:2, 3, 14, 15) Yohane u fungha vadyondzisi lava va mavunwa erivaleni tanihi “valala va Kriste,” naswona u nyika tindlela to hlayanyana leti vana va Xikwembu ni vana va Diyavulosi va nga xiyiwaka ha tona.—2:18, 22; 4:3.

5. I yini lexi kombisaka leswaku Yohane wo Sungula a yi kongomisiwe eka bandlha hinkwaro ra Vukriste?

⁵ Tanihi leswi ku nga hava bandlha ro karhi leri ku vulavuriwaka ha rona, papila leri entiyisweni a ri kongomisiwe eka nhlengeletano hinkwayo ya Vukriste. Ku pfumaleka ka ku xeweta eku sunguleni ni ku losa emakumu na swona swi kombisa leswi. Van’wana va hlamusele ku tsala loku tanihi nkulumo ematshan’wini ya ku va papila. Ku tirhisiwa ka vunyingi lebyi nge “mi” hinkwako (hi laha swi kombisiweke hi maletere lamakulu eka New World Translation) swi komba leswaku mutsari u kongomise marito ya yona entlaweni ematshan’wini ya munhu un’we.

LESWI NGA ENDZENI KA YOHANE WO SUNGULA

6. I ku hambana kwihi loku Yohane a ku endlaka exikarhi ka lava va fambaka eku vonakaleni ni lava va nga emunyameni?

⁶ Ku famba eku vonakaleni, hayi emunyameni (1:1–2:29). “Hi mi tsalela timhaka leti”, ku vula Yohane, “leswaku ku tsaka ka hina ku va loku hetisekeke.” Tanihi leswi “Xikwembu [xi nga] ku vonakala,” hi lava va “[fambaka] eku vonakaleni” lava va nga ni “xinakulobye [na yena]” na vona hi voxe. Lava va basisiwile exidyohweni hi “ngati ya Yesu N’wana wa xona.” Hi tlhelo rin’wana, lava va “[fambaka] emunyameni” ni lava va nge, “a hi dyohi,” va tixisa, naswona ntiyiso a wu kona eka vona. Loko va vula swidyoho swa vona, Xikwembu xi ta tshembeka ivi xi va rivalela.—1:4-8.

7. (a) Munhu u kombisa leswaku u tiva ni ku rhandza Xikwembu hi ndlela yihi? (b) Nala wa Kriste u hlamuserisiwa ku yini?

⁷ Yesu Kriste u hlamuseriwa tanihi “mhamba” ya swidyoho, loyi a nga “muyimeri eka Tatana.” Loyi a vulaka leswaku u tiva Xikwembu kambe a nga hlayisi milawu ya xona i muhembi. Loyi a rhandzaka makwavo u tshama eku vonakaleni, kambe loyi a vengaka makwavo u famba emunyameni. Yohane hi matimba, u tsundzuxa ku ka ku nga rhandziwi misava kumbe swilo leswi nga emisaveni hikuva, ku vula yena, “loko munhu a rhandza misava, rirhandzu ro rhandza Tatana a ri kona eka yena.” Valala vo tala va Kriste va tile, naswona “va sukile va hi siya,” ku hlamusela Yohane, hikuva “a va nga ri va hina.” Nala wa Kriste hi loyi a landzulaka leswaku Yesu i Kriste. U landzula Tatana ni N’wana. “Vana” a va tshame ni leswi va swi dyondzeke ku sukela eku sunguleni leswaku va “tshama eka N’wana ni ka Tatana,” hi ku ya hi ku totiwa loku ku amukeriweke eka yena, loku nga ntiyiso.—2:1, 2, 15, 18, 19, 24.

8. (a) I yini lexi hlawulaka vana va Xikwembu eka lavaya va Diyavulosi? (b) “Vana” va ri tivise ku yini rirhandzu, naswona i ku tikambela kwihi loku va faneleke ku hambeta va ku endla etimbilwini ta vona?

⁸ Vana va Xikwembu a va dyohi (3:1-24). Hikwalaho ka rirhandzu ra Tatana, va vitaniwa “vana va Xikwembu,” naswona eku humeleleni ka Xikwembu va ta fana na xona naswona va ta “[xi] vona hi xiviri xa [xo]na.” Xidyoho i vuhomboloki, naswona lava va tshamaka eka Kriste a va xi endli. Loyi a yaka emahlweni a dyoha u huma eka Diyavulosi, loyi N’wana wa Xikwembu a nga ta onha mintirho ya yena. Vana va Xikwembu ni vana va Diyavulosi xisweswo va vonaka: Lava va nga va Xikwembu va rhandzana, kambe lava va nga va lowo biha va fana na Kayini loyi a vengeke ni ku dlaya makwavo. Yohane u byela “vana [lavantsongo]” leswaku va tive rirhandzu hikwalaho ka “loyi a nyiketeke vutomi bya yena” hikwalaho ka vona, naswona u va tsundzuxa leswaku va nga ‘pfali nyangwa wa ntwela-vusiwana lowukulu’ eka vamakwavo. Va nga “[rhandzani] hi marito kumbe hi ku vulavula ntsena, kambe a ku ve hi mintirho ni ntiyiso.” Ku kumisisa loko va ri ‘va ntiyiso,’ va fanele ku kambisisa leswi nga etimbilwini ta vona ivi va vona loko va ‘endla swilo leswi tsakisaka emahlweni ka Xikwembu.’ Va fanele ku hlayisa nawu wa xona wa ku “pfumela eka N’wana wa xona Yesu Kriste, ni ku rhandzana.” Xisweswo va ta tiva leswaku va tshama kun’we na yena, na yena a va na vona hi moya.—3:1, 2, 16-19, 22, 23.

9. (a) I ku kambisisa kwihi loku faneleke ku endliwa eka marito lama huhuteriweke? (b) I yini lexi kandziyisaka ndzhwalo wo rhandzana?

⁹ Ku rhandzana eka Xikwembu (4:1–5:21). Marito lama huhuteriweke ma fanele ku kamberiwa. Marito lama ma landzulaka leswaku Kriste u tile enyameni “a hi [ya] Xikwembu” kambe i ya nala wa Kriste. Ma huma emisaveni, naswona ma twanana na yona, kambe rito leri huhuteriweke ra ntiyiso ri huma eka Xikwembu. Yohane u ri: “Xikwembu i rirhandzu,” naswona “rirhandzu ra kona i rikulu, hikuva a hi hina hi rhandzeke Xikwembu, kambe hi xona xi hi rhandzeke, kutani xi rhumele N’wana wa xona ku va mhamba ya swidyoho swa hina.” Kutani ke, i wukulu swonghasi ndzhwalo wo rhandzana! Lava va rhandzaka van’wana va endla leswaku Xikwembu xi tshama na vona, naswona xisweswo rirhandzu ri hetisekisiwile leswaku va “tiya nhlana,” va lahlela ku chava ehandle. Yohane u ri: “Hina hi ni rirhandzu hikuva ku rhangile Xikwembu xi hi rhandza.” “Loyi a rhandzaka Xikwembu, u fanele naswona ku rhandza makwavo.”—4:3, 8, 10, 17, 19, 21.

10. (a) Vana va Xikwembu va nga yi hlurisa ku yini misava, naswona i ntshembo wihi lowu va nga na wona? (b) I langutelo rihi leri va faneleke ku va na rona eka xidyoho ni ku phahla swifaniso?

¹⁰ Ku kombisa rirhandzu tanihi vana va Xikwembu swi vula ku hlayisa milawu ya xona, naswona leswi swi vanga ku hlula misava, hi ku tirhisa ripfumelo. Malunghana ni lava va vekaka ripfumelo eka N’wana wa Xikwembu, Xikwembu xi nyikela vumbhoni bya leswaku xi va nyike “vutomi lebyi nga heriki, ni leswaku vutomi lebyi byi le ka N’wana wa xona.” Xisweswo, va nga tiyiseka leswaku xi ta va twa eka swihi na swihi leswi va xi kombelaka hi ku ya hi ku rhandza ka xona. Vuhomboloki hinkwabyo i xidyoho, kambe ku ni xidyoho lexi xi nga faneriwiki hi rifu. Un’wana ni un’wana loyi a humaka eka Xikwembu a nga endli xidyoho. Hambi leswi “misava hinkwayo yi [nga] le hansi ka matimba ya Lowo biha . . . , N’wana wa Xikwembu u tile,” naswona u nyike vadyondzisiwa vakwe ‘vuswikoti byo anakanyisisa’ leswaku va kuma vutivi bya Xikwembu xa ntiyiso, lexi sweswi va nga un’we na xona “hi [ku] hlangana ni N’wana wa xona Yesu Kriste.” Nakambe va fanele ku tivonela eka swifaniso!—5:11, 19, 20.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

11. Vakriste namuntlha va nga lwisana ni valala va Kriste ni ku navela ka misava hi ndlela yihi?

¹¹ Tanihi le malembeni yo hetelela ya lembe xidzana ro sungula ra Nguva ya hina leyi Tolovelekeke, ni namuntlha ku ni “Valala va Kriste lavo tala” lava Vakriste va ntiyiso va tsundzuxiwaka ha vona. Vakriste lava va ntiyiso va fanele ku namarhela ‘rungula leri va ri tweke ku sukela eku sunguleni, va rhandzana’ ni ku hlangana ni Xikwembu ni dyondzo ya ntiyiso, va endla leswo lulama ni ku vulavula hi ku ntshunxeka. (2:18; 3:11; 2:27-29) Xa nkoka ngopfu nakambe i xitsundzuxo xo lwisana ni “ku navela ka miri, ni ku navela ka mahlo, ni ku tikurisa hi swa vutomi lebyi,” vuhomboloki lebyiya bya leswi vonekaka, swa misava lebyi byi miteke vo tala lava tivulaka Vakriste. Vakriste va ntiyiso va ta papalata misava ni ku navela ka yona, hi ku tiva leswaku “loyi a endlaka ku rhandza ka Xikwembu, u tshama hilaha ku nga heriki.” Enguveni leyi ya ku navela ka misava, vupambukwa ni rivengo, hakunene, swi pfuna swonghasi ku dyondza ku rhandza ka Xikwembu hi ku tirhisa Matsalwa lama huhuteriweke ni ku endla ku rhandza koloko!—2:15-17.

12. I ku hambana kwihi loku Yohane wo Sungula yi ku endlaka ku pfuna hina, naswona hi nga yi hlurisa ku yini misava?

¹² Swi pfuna hina leswi Yohane wo Sungula yi swi vekaka erivaleni ku hambana exikarhi ka ku vonakala loku humaka eka Tatana ni munyama lowu lovisaka ntiyiso lowu humaka eka lowo biha, exikarhi ka tidyondzo ta Xikwembu leti nyikaka vutomi ni vunwa lebyi xisaka bya nala wa Kriste, exikarhi ka rirhandzu leri nga ni matimba ebandlheni hinkwaro ra lava va nga un’we na Tatana kun’we ni N’wana ni rivengo leri dlayaka leri fanaka ni ra Kayini leri ri nga eka lava va “[sukeke] va hi siya ku komba leswaku a hi hinkwavo va nga va hina.” (2:19; 1:5-7; 2:8-11, 22-25; 3:23, 24, 11, 12) Hi ku va ni ku tlangela loku, ku fanele ku va ku navela ka hina lokukulu ku ‘hlula misava.’ Kutani leswi hi nga ha swi endlisa ku yini ke? Hi ku va ni ripfumelo leri tiyeke ni ku va ni “ku rhandza Xikwembu,” leswi vulaka ku hlayisa milawu ya xona.—5:3, 4.

13. (a) Rirhandzu ra Xikwembu ri kombisiwa ku yini tanihi matimba lama tirhaka? (b) Rirhandzu ra Vukriste ri fanele ku va ra muxaka muni, naswona ri vanga vun’we byihi?

¹³ “Ku rhandza Xikwembu”—matimba lawa ma susumetaka ma kandziyisiwe swonghasi epapileni hinkwaro! Eka ndzima 2 hi kuma ku hambana lokukulu ku endliwa exikarhi ka rirhandzu ra misava ni rirhandzu ra Tatana. Endzhakunyana swi tisiwa emianakanyweni ya hina leswaku “Xikwembu i rirhandzu.” (4:8, 16) Naswona mayana rirhandzu leri tirhaka leri leswi swi nga rona! Ri kume xikombiso xa rona lexikulu eku rhumeni ka Tatana “N’wana ku va Muponisi wa misava.” (4:14) Leswi swi fanele ku susumetela timbilu terhu ku va ni rirhandzu leri tlangelaka, ra xivindzi, ku pfumelelana ni marito ya muapostola lama nge: “Hina hi ni rirhandzu hikuva ku rhangile Xikwembu xi hi rhandza.” (4:19) Rirhandzu ra hina ri fanele ku va ra muxaka lowu fanaka ni leriya ra Tatana ni N’wana—rirhandzu leri tirhaka, ra ku tinyiketela. Tanihi laha Yesu a nyikeleke vutomi bya yena hikwalaho ka hina, kutani “na hina swa hi fanela ku nyiketa vutomi bya hina hikwalaho ka vamakwerhu,” ina, ku pfula nyangwa wa ntwela-vusiwana werhu lowukulu leswaku hi rhandza vamakwerhu, hayi hi marito ntsena, kambe “hi mintirho ni ntiyiso.” (3:16-18) Hi laha papila ra Yohane ri kombisaka khwatsi ha kona, i rirhandzu leri, ri hlangane ni vutivi bya ntiyiso bya Xikwembu, leri hlanganisaka lava va fambaka ni Xikwembu hi vun’we lebyi nga hambanisekiki na Tatana ni N’wana. (2:5, 6) Hi le ka vadya-ndzhaka va Mfumo eka xiboho lexi xi katekisiweke xa rirhandzu laha Yohane a nge: “Hi hlangana ni Xikwembu lexi xa ntiyiso, loko hi hlangana ni N’wana wa xona Yesu Kriste. Hi xona hi xiviri xi nga Xikwembu xa ntiyiso, ni vutomi lebyi nga heriki.”—5:20.

[Tinhlamuselo ta le hansi]