Ndzima 1

Ha Yini Yehovha A Fanele A Va Ni Timbhoni?

TIMBHONI TA YEHOVHA ta tiveka emisaveni hinkwayo hi ku phikelela ka tona ti vulavula ni vanhu kun’wana ni kun’wana, hi Yehovha Xikwembu ni Mfumo wa yena. Nakambe ti tiveka tanihi vanhu lava namarhelaka leswi va swi pfumelaka ku nga khathariseki muxaka wihi na wihi wa nkaneto, hambi ku ri rifu.

“Vahlaseriwa lavakulu va nxaniso wa vukhongeri eUnited States eka lembe xidzana ra vumakume-mbirhi a ku ri Timbhoni ta Yehovha,” hi ku vula ka buku leyi nge The Court and the Constitution, hi Archibald Cox (1987). “Timbhoni ta Yehovha . . . ti karhatiwile ni ku xanisiwa hi tihulumendhe emisaveni hinkwayo,” ku hlamusela Tony Hodges. “Le Jarimani ra Vunazi va khomiwile ivi va yisiwa etikampeni ta nxaniso. Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Sosayiti [ya Watch Tower] yi yirisiwile le Australia ni le Canada. . . . Sweswi [hi va-1970] Timbhoni ta Yehovha ta karhi ta xanisiwa eAfrika.”—Jehovah’s Witnesses in Africa, Nkandziyiso wa 1985.

Ha yini va xanisiwa? Hi xihi xikongomelo xa ku chumayela? Xana hakunene Timbhoni ta Yehovha ti rhumiwe hi Xikwembu? Naswona, ha yini Yehovha a fanele a va ni timbhoni—ti tlhela ti va timbhoni leti nga vanhu lava nga hetisekangiki? Tinhlamulo ti yelana ni timhaka leti ta ha tengiwaka ehubyeni ya vuako hinkwabyo—loku i ku tenga lokukulu swinene eka hinkwako loku tshameke ku va kona. Hi fanele hi kambisisa timhaka leti leswaku hi twisisa leswaku ha yini Yehovha a ri na timbhoni ni leswaku ha yini timbhoni leti ti tiyimiserile ku tiyisela hambi ku ri nkaneto lowukulu swinene.

Vuhosi Bya Yehovha Byi Tlhontlhiwa

Timhaka leti ta nkoka ti katsa ku faneleka ka vuhosi kumbe ku fuma ka Yehovha Xikwembu. I Hosi ya Vuako Hinkwabyo hikwalaho ka Vuvumbi bya yena, Vukwembu bya yena ni ku va ka yena wa Matimba Hinkwawo. (Gen. 17:1; Eks. 6:3; Nhlav. 4:11) Xisweswo u fanerile ku lawula hinkwaswo etilweni ni le misaveni. (1 Tikr. 29:12, NW, nhlamuselo ya le hansi) Kambe minkarhi hinkwayo u tirhisa vuhosi bya yena hi rirhandzu. (Ringanisa Yeremiya 9:24.) Kutani ke, i yini lexi a xi languteleke eka swivumbiwa swa yena swo tlhariha? Hi leswaku swi n’wi rhandza ni ku xiya vuhosi bya yena. (Ps. 84:10) Kambe, hi magidi yo tala ya malembe lama hundzeke, vuhosi bya Yehovha lebyi faneleke byi tlhontlhiwile. Njhani? Hi mani? Genesa, buku yo sungula ya Bibele, yi veka mhaka leyi erivaleni.

Yi vika leswaku Xikwembu xi vumbe mpatswa wo sungula wa vanhu, Adamu na Evha, ivi xi va nyika kaya ro saseka ra ntanga. Xi tlhele xi va nyika xileriso lexi nge: “U nga ha dya u eneriseka eka murhi wun’wana ni wun’wana wa ntanga. Kambe loko ku ri murhi wo tiva leswinene ni leswo biha u nga dyi mihandzu ya wona, hikuva siku u dyaka mihandzu ya wona u ta fa hakunene.” (Gen. 2:16, 17, NW) Xana “murhi wo tiva leswinene ni leswo biha” a ku ri yini, naswona xana ku dya muhandzu wa wona a swi ta vula yini?

A wu ri murhi wa xiviri, kambe Xikwembu xi wu tirhise leswaku wu fanekisela swo karhi. Hikwalaho ka leswi xi wu vitaneke “murhi wo tiva leswinene ni leswo biha” ni leswi xi leriseke leswaku mpatswa wo sungula wa vanhu wu nga dyi eka wona, hi laha ku fanelaka, murhi wu fanekisela mfanelo ya Xikwembu yo hlawulela vanhu leswi swi nga “swinene” (leswi tsakisaka Xikwembu) ni leswo “biha” (leswi nga xi tsakisiki Xikwembu). Xisweswo vukona bya murhi wolowo a byi kamba loko munhu a byi xixima vuhosi bya Xikwembu kumbe e-e. Lexi khomisaka gome, mpatswa wo sungula wa vanhu wu tlule nawu wa Xikwembu ivi wu dya muhandzu lowu yirisiweke. Va hlulekile eka ndzingo lowu wo olova lowu nga ni ntikelo, wa ku yingisa ni ku tlangela.—Gen. 3:1-6.

Xiendlo lexi lexi vonakaka xi ri xitsongo, a ku ri ku xandzukela vuhosi bya Yehovha. Njhani? Ku twisisa ndlela leyi hina vanhu hi endliweke ha yona i xilotlelo xo twisisa nhlamuselo ya leswi Adamu na Evha va swi endleke. Loko Yehovha a vumba mpatswa wo sungula wa vanhu, u va nyike nyiko leyi xiyekaka—ntshunxeko wo hlawula. Ku tlhandlekela eka nyiko leyi, Yehovha u va nyike vuswikoti byo anakanya lebyi katseke matimba ya ku twisisa, ku ehleketa ni ku hlawula. (Vahev. 5:14) A a va nga fani ni tirhoboto to pfumala byongo; kumbe swiharhi leswi hanyaka hi rintumbuluko ntsena. Hambi swi ri tano, ntshunxeko wa vona a a wu hikiwile, a va ri ehansi ka vulawuri bya milawu ya Xikwembu. (Ringanisa Yeremiya 10:23, 24.) Adamu na Evha va hlawule ku dya muhandzu lowu yirisiweke. Xisweswo va tirhise ntshunxeko wa vona hi ndlela yo biha. I yini lexi va endleke va teka ndlela leyi?

Bibele yi hlamusela leswaku xivumbiwa xa moya xa Xikwembu hi ku swi rhandza xi kunguhate ku kanetana ni Xikwembu ni ku lwisana na xona. Xivumbiwa lexi, lexi endzhakunyana xi tiviweke tanihi Sathana, xi vulavule hi ku tirhisa nyoka le Edeni ivi xi kucetela Evha naswona, hi ku tirhisa yena xi kucetele na Adamu va suka ehansi ka vuhosi bya Xikwembu. (Nhlav. 12:9) Hi ku dya murhi, Adamu na Evha va teke ku hlawula ka vona ku ri ka nkoka ku tlula ka Xikwembu, va kombisa leswaku a a va lava ku tiavanyisela leswi swi nga swinene ni swo biha.—Gen. 3:22.

Xisweswo mphikamakaneta leyi tlakusiweke hi leyi, Xana Yehovha u ni mfanelo yo fuma vanhu, naswona xana u tirhisa vuhosi bya yena ku pfuna vanhu vakwe ke? Mphikamakaneta leyi yi vekiwe kahle erivaleni hi marito ya Nyoka eka Evha, lama nge: “Xana hakunene hi swona leswaku Xikwembu xi te mi nga dyi mihandzu ya murhi wun’wana ni wun’wana wa ntanga?” Mongo wu nyika mianakanyo ya leswaku Xikwembu hi laha ku hoxeke a xi tumbetela wansati ni nuna wakwe nchumu lowunene.—Gen. 3:1, NW.

Nxandzuko aEdeni wu tise mphikamakaneta yin’wana: Xana vanhu va nga tshembeka eka Xikwembu loko va ri ehansi ka ndzingo? Mhaka leyi yelanaka ni leyi yi vekiwe erivaleni endzhaku ka malembe xidzana ya 24, malunghana na Yobo wo tshembeka. Sathana, ‘rito’ leri susumeteleke nyoka, u tlhontlhe Yehovha erivaleni, a ku: “Šana Yobo a tšhava Šikwembu ntsena?” Sathana u ye emahlweni a ku: “Šana a hi leŝi u ṅwi siv̌elelaka, yena, ni yindlu ya yena, ni ŝilo hikwaŝo ŝa yena-ke? A [wu] anḍisanga mitiro ya mav̌oko ya yena, ni ku anḍisa mintlhambi ya yena misav̌eni šana?” Xisweswo Sathana u kandziyise leswaku ku lulama ka Yobo a ku vangiwa hi leswi a a ri na swona. U ye emahlweni a ku: “Ḍov̌o ri ringana ni ḍov̌o! Hikwaŝo leŝi munhu a nga na ŝona, a nga ŝi humesela [moya-xiviri wa yena, NW].” Tanihi leswi Yehovha a vuleke a ku, ‘a ku nga ri na munhu la fanaka na Yobo emisaveni,’ Sathana hakunene a a tshemba leswaku a nga endla nandza un’wana ni un’wana wa Xikwembu a xi fularhela. (Yobo 1:8-11; 2:4) Xisweswo malandza hinkwawo ya Xikwembu ma tlhontlhiwile hi ndlela yo karhi malunghana ni vutshembeki bya wona eka vuhosi bya xona.

Leswi yi tlakusiweke, mimphikamakaneta leyi yi fanele yi tlhantlhiwa. Ku famba ka nkarhi—kwalomu ka malembe ya 6 000 sweswi—ni ku tsandzeka loku khomisaka gome ka tihulumendhe ta vanhu ku swi kombisa kahle leswaku vanhu va lava vuhosi bya Xikwembu. Kambe xana va byi lava? Xana va kona vanhu lava nga ta xiya vuhosi lebyinene bya Yehovha hi mbilu hinkwayo? Ina! Yehovha u na timbhoni ta yena! Kambe hi nga si kambisisa vumbhoni bya tona, a hi rhangeni hi kambisisa leswi ku va mbhoni swi vulaka swona.

Leswi Ku Va Mbhoni Swi Vulaka Swona

Marito ya ririmi ro sungula lama hundzuluxeriweke va ku “mbhoni” ma swi hlamusela leswi ku va mbhoni ya Yehovha swi vulaka swona. Eka Matsalwa ya Xiheveru, riviti leri hundzuluxeriweke va ku “mbhoni” (ʽedh) ri huma eka riendli (ʽudh) leri vulaka “ku tlhelela” kumbe “ku phindha, ku endla nakambe.” Malunghana ni riviti (ʽedh), Theological Wordbook of the Old Testament yi ri: “Mbhoni i munhu loyi, hi ku phindha-phindha, a seketelaka vumbhoni bya yena hi matimba. Rito [ʽedh] ri tolovelekile eka ririmi ra le hubyeni.” A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language for Readers of English ya engetela: “Nhlamuselo yo sung[ula] [ya riendli ʽudh] kumb[exana] a ku ri leswaku ‘u vule hi ku phindha-phindha, na hi matimba.’”

Eka Matsalwa ya Vukreste, marito ya Xigriki lama hundzuluxeriweke va ku “mbhoni” (marʹtys) na “ku veka vumbhoni” (mar·ty·reʹo) na wona a a ma tirhisiwa ehubyeni, hambi leswi hi ku famba ka nkarhi ma veke ni nhlamuselo leyi anameke. Hi ku ya hi Theological Dictionary of the New Testament, “mongo wa mbhoni [wu tirhisiwa] eka mongo wa mbhoni ya mintiyiso leyi twisisekaka ni le ka mbhoni ya ntiyiso, hi leswaku, ku paluxa ni ku phofula ku khorwiseka.” Kutani mbhoni yi nyikela mintiyiso ya leswi yi swi tivaka hi yoxe, kumbe yi vula mianakanyo kumbe mintiyiso leyi yi yi kholwaka.a

Ndlela ya vutshembeki ya Vakreste va lembe xidzana ro sungula yi yise nhlamuselo ya “mbhoni” emahlweni. Vo tala va Vakreste volavo vo sungula va nyikele vumbhoni ehansi ka nxaniso ni ku langutana ni rifu. (Mint. 22:20; Nhlav. 2:13) Hikwalaho, kwalomu ka lembe xidzana ra vumbirhi C.E., rito ra Xigriki ra mbhoni (marʹtys, leri rito “martyr” na rona ri humaka eka rona) ri kume nhlamuselo leyi a yi kombetela eka vanhu lava a va tiyimiserile ku “kombisa ntikelo wa vumbhoni kumbe ku khorwiseka ka vona hi rifu.” A va nga vuriwi timbhoni hi leswi va feke; kambe va fe hi leswi a a va ri timbhoni leti tshembekaka.

Kutani ke, a ku ri vamani timbhoni to sungula ta Yehovha? I vamani lava a va tiyimiserile ku twarisa “hi ku phindha-phindha na hi matimba”—hi marito na hi ndlela leyi va hanyaka ha yona—leswaku Yehovha hi yena Hosi leyinene, leyi fanelekaka? I vamani lava a a va tiyimiserile ku hlayisa vutshembeki eka Xikwembu hambi loko va langutane ni rifu?

Timbhoni To Sungula Ta Yehovha

Muapostola Pawulo u ri: “Hi [rhendzeriwe] hi vunyingi lebyikulu lebyi bya [Xigr. neʹphos, leswi vulaka papa lerikulu ra] timbhoni.” (Vahev. 12:1) ‘Papa leri lerikulu’ ra timbhoni ri sungule ku vumbeka endzhakunyana ka ku xandzukeriwa ka vuhosi bya Xikwembu le Edeni.

Eka Vaheveru 11:4, Pawulo u hlamusela Avele tanihi mbhoni yo sungula ya Yehovha, a ku: “Hi ku pfumela, Avele ú humesele Xikwembu magandzelo lama amukelekeke ku tlula ya Kayini, kutani hikwalaho ka swona ú nkhensiwile a vuriwa loyi a lulameke, Xikwembu xi ri karhi xi tiyisa sweswo hi ku amukela tinyiko ta yena. Ú file, kambe hi mhaka ya ku pfumela ka yena, wa ha vulavula.” Xana Avele u ve mbhoni ya Yehovha hi ndlela yihi? Nhlamulo yi kumeka eka leswaku ha yini gandzelo ra Avele a a ri ‘tlula swinene’ ra Kayini.

Hi ku olova, Avele u endle gandzelo leri faneleke hi nsusumeto lowunene, naswona a ri seketela hi mintirho leyinene. U endle gandzelo ra ngati leri fanekiselaka vutomi bya xirhangana xa ntlhambi wakwe tanihi nyiko—kasi Kayini u nyikele hi swilo leswi nga riki na vutomi. (Gen. 4:3, 4) Gandzelo ra Kayini ri kayivele nsusumeto wa ripfumelo lowu endleke gandzelo ra Avele ri amukeleka. Kayini a a fanele a lulamisa vugandzeri bya yena. Ematshan’weni ya sweswo, u kombise langutelo ra mbilu yakwe yo biha hi ku ala xitsundzuxo xa Xikwembu na hi ku dlaya Avele wo tshembeka.—Gen. 4:6-8; 1 Yoh. 3:11, 12.

Avele u kombise ripfumelo leri vatswari va yena a a va ri pfumala. Hi ku tshembeka ka yena, u phofule mianakanyo yakwe ya leswaku vuhosi bya Yehovha byi lulamile naswona bya faneleka. Kwalomu ka lembe xidzana leri a hanyeke eka rona, Avele u kombise leswaku munhu a nga tshembeka eka Xikwembu ku kondza a tiyisa vumbhoni bya yena hi rifu. Naswona ngati ya Avele yi ye emahlweni yi ‘vulavula,’ hikuva rhekhodo leyi huhuteriweke ya ku dlawela kakwe ripfumelo yi hlayiseriwe tinxaka leti a ti ta ta, eBibeleni!

Kwalomu ka malembe xidzana ya ntlhanu endzhaku ka rifu ra Avele, Enoko u sungule ‘ku famba ni Xikwembu,’ a teka ndlela leyi pfumelelanaka ni mimpimanyeto ya Yehovha ya leswinene ni leswo biha. (Gen. 5:24) Hi nkarhi wolowo, ku ariwa ka vuhosi bya Xikwembu swi vange ku andza ka vubihi evanhwini. Enoko a a khorwiseka leswaku Hosi Leyikulu yi ta lwisana ni vanhu vo biha, naswona moya wa Xikwembu wu n’wi susumetele ku twarisa hi ta ndzoviso wa vona lowu a wu ta. (Yuda 14, 15) Enoko u tshame a ri mbhoni leyi tshembekeke ku fikela eku feni hikuva Yehovha ‘u n’wi tekile,’ kumbexana a n’wi balekisa rifu ra tihanyi emavokweni ya valala vakwe. (Vahev. 11:5) Xisweswo a swi fanerile leswaku vito ra Enoko ri nghenisiwa enxaxamelweni lowu andzaka wa ‘papa lerikulu ra timbhoni’ ta minkarhi ya le mahlweni ka Vukreste.

Moya wa vubihi wu hambetile wu nghena etimhakeni ta vanhu. Hi nkarhi wa ku hanya ka Nowa, loyi a velekiweke kwalomu ka malembe ya 70 endzhaku ka ku fa ka Enoko, vana va Xikwembu va tintsumi va te emisaveni, handle ko kanakana va ambale xivumbeko xa vanhu, ivi va tekana ni vavasati vo saseka. Vana lava va veke na vona a va tiviwa tanihi Tinefelimi; a va ri swihontlovila exikarhi ka vanhu. (Gen. 6:1-4) Xana vuyelo bya ku hlangana loku ku nga riki ka ntumbuluko ka swivumbiwa swa moya ni vanhu va nyama, ni bya rixaka leri tswariweke byi ve byihi? Rhekhodo leyi huhuteriweke ya hlamula: “Kutani Yehovha a v̌ona leŝaku ku biha ka v̌anhu ku kurile misav̌eni, ni meehleketo hikwayo ya timbilu ta v̌ona yi kongoma ku biha ntsena hi masiku hikwawo; Šikwembu ši languta misav̌a, kutani maŝiv̌o, a yi onhakile; hikuv̌a nyama yiṅwana ni yiṅwana a yi onhile ndlela ya yona e misav̌eni.” (Gen. 6:5, 12) Swi khomisa gome swonghasi leswi misava, vunavelo bya milenge ya Xikwembu, a a yi ‘tale hi vukarhi.’—Gen. 6:13; Esa. 66:1.

Ku hambana ni sweswo, “Nowa a a ri munhu la lulameke,” loyi ‘a a nga ri na xisandzu exikarhi ka vanhu va nkarhi wa yena.’ (Gen. 6:9) U kombise ku titsongahatela ka yena vuhosi bya Xikwembu hi ku endla ‘hi laha Xikwembu xi leriseke ha kona.’ (Gen. 6:22) Hi ripfumelo, u “[ake] ngalava ku ta ponisa va ndyangu wa yena.” (Vahev. 11:7) Kambe Nowa a a nga ri muaki ntsena; tanihi “mutwarisi [kumbe muhuweleri] wa leswo lulama,” u tsundzuxile hi ndzoviso lowu a wu ta. (2 Pet. 2:5) Hambi swi ri tano, ku nga khatariseki ku nyikela ka Nowa vumbhoni hi xivindzi, rixaka rero ro biha a ri “[yingisanga] ku kondza loko ndhambi leyi ya mati yi ta, kutani yi va kukula hinkwavo.”—Mat. 24:37-39.

Endzhaku ka siku ra Nowa, Yehovha u ve ni timbhoni eka vapatriarka va le ndzhaku ka Ndhambi. Abrahama, Isaka, Yakobo na Yosefa va boxiwa tanihi xiyenge xo sungula xa papa ra timbhoni ta le mahlweni ka Vukreste. (Vahev. 11:8-22; 12:1) Va kombise ku seketela ka vona vuhosi bya Yehovha, hi ku hlayisa vutshembeki. (Gen. 18:18, 19) Xisweswo va seketele ku kwetsimisiwa ka vito ra Yehovha. Ematshan’weni yo lava nsirhelelo eka mimfumo ya misava, a a va “tivula [erivaleni tanihi] valuveri ni vaendzi emisaveni,” hi ripfumelo va “langutela muti lowu nga ni masungulo lamanene, lowu muaki ni muendli wa wona xi nga Xikwembu.” (Vahev. 11:10, 13) Va amukele Yehovha tanihi Mufumi wa vona, va veka ntshembo wa vona eMfun’weni wa matilo lowu tshembisiweke tanihi xikombiso xa vuhosi bya yena byo lulama.

Eka lembe xidzana ra vu-16 B.C.E., vatukulu va Abrahama a a va ri mahlonga lama lavaka ku ntshunxiwa evuhlongeni aEgipta. Hi wona nkarhi lowu Muxe na Aroni va veke vanhu lava nga emahlweni ‘enyimpini ya swikwembu.’ Va ye eka Faro ivi va vula xileriso xa Yehovha: “Ṭhika tiko ra mina.” Kambe Faro la tikukumuxaka u tiomise nhloko; a nga swi lavanga ku lahlekeriwa hi tiko lerikulu ra vatirhi lava nga mahlonga. U angurile a ku, “Yehova i mani leŝaku nḍi yingisa rito ra yena, nḍi ṭhika Israele a famba? Yehova a nḍi ṅwi tivi, na Israele nḍi nga ka nḍi nga ṅwi ṭhiki a famba.” (Eks. 5:1, 2) Hi nhlamulo yoleyo ya vutikukumuxi, Faro, loyi a a tekiwa tanihi xikwembu lexi hanyaka, u arile ku xixima Vukwembu bya Yehovha.

Leswi mphikamakaneta ya vukwembu yi tlakusiweke, Yehovha sweswi u ye emahlweni a kombisa leswaku hi yena Xikwembu xa ntiyiso. Faro, hi ku tirhisa vaprista vakwe va vangoma, u hlengelete matimba hinkwawo ya swikwembu swa Egipta leswaku a tlhontlha matimba ya Yehovha. Kambe Yehovha u rhumele makhombo ya khume, rin’wana ni rin’wana ri tivisiwe hi Muxe na Aroni, leswaku a kombisa matimba ya yena ehenhla ka vafumi ni swivumbiwa swa misava, swin’we ni vukulukumba byakwe ehenhla ka swikwembu swa Egipta. (Eks. 9:13-16; 12:12) Endzhaku ka khombo ra vukhume, Yehovha u humese Israyele aEgipta hi “v̌oko ra matimba.”—Eks. 13:9.

A a swi lava xivindzi ni ripfumelo swinene eka Muxe ‘lowo lulama eka vanhu hinkwavo,’ leswaku a humelela emahlweni ka Faro, hayi kan’we, kambe ko tala. (Tinhl. 12:3) Hambi swi ri tano, Muxe a nga ri vevukisanga rungula leri Yehovha a n’wi leriseke ku ri byela Faro. Hambi ku ri nxungeto wa rifu a wu nga ta byi sivela vumbhoni bya yena! (Eks. 10:28, 29; Vahev. 11:27) Muxe a a ri mbhoni ya xiviri; u nyikele vumbhoni “hi ku phindha-phindha na hi matimba” hi Vukwembu bya Yehovha.

Endzhaku ka ku ntshunxiwa koloko aEgipta hi 1513 B.C.E., Muxe u tsale buku ya Genesa. Xisweswo ku sungule nguva leyintshwa—nguva ya ku tsariwa ka Bibele. Tanihi leswi swi vonakaka onge Muxe hi yena a tsaleke buku ya Yobo, a a yi tiva mphikamakaneta leyi nga exikarhi ka Xikwembu na Sathana. Kambe loko ku tsariwa ka Bibele ku ya emahlweni, mimphikamakaneta leyi katsaka vuhosi bya Xikwembu ni ku tshembeka ka vanhu a yi ta vekiwa erivaleni hi ku tsariwa; xisweswo hinkwavo lava khumbekaka a va ta yi tiva kahle mphikamakaneta leyi katsekaka. Hi nkarhi wolowo, hi 1513 B.C.E., Yehovha u veke xisekelo xa ku humesa tiko ra timbhoni.

Tiko Ra Timbhoni

Eka n’hweti ya vunharhu endzhaku ka ku huma ka vona aEgipta, Yehovha u nghenise Vaisrayele eka vuxaka byo hlawuleka bya ntwanano na yena, a va endla ‘rifuwo ra yena ro hlawuleka.’ (Eks. 19:5, 6) Hi ku tirhisa Muxe, sweswi a a tirhisana na vona tanihi tiko, a va nyika hulumendhe ya le tilweni leyi sekeriweke eka ntwanano wa Nawu tanihi vumbiwa bya vona bya rixaka. (Esa. 33:22) A a va ri vanhu lava hlawuriweke va Yehovha, lava hleleriweke ku n’wi yimela tanihi Hosi ya vona Leyikulu.

Hambi swi ri tano, eka malembe xidzana lama landzeleke, tiko leri a ri byi xiximanga vuhosi bya Yehovha. Loko se ri tshamisekile eTikweni leri Tshembisiweke, Israyele minkarhi yin’wana ri hambukile ri ya gandzela swikwembu swa mademona swa matiko. Hi ku tsandzeka ka vona ku n’wi yingisa tanihi Hosi leyi faneleke, Yehovha u pfumelele leswaku va yisiwa evuhlongeni, kutani swi tikombe onge swikwembu swa matiko a swi ri na matimba ku tlula Yehovha. (Esa. 42:18-25) Kambe hi lembe xidzana ra vunhungu B.C.E., Yehovha u tlhontlhe swikwembu swa matiko hi ku kongoma leswaku a susa vonelo leri leri hoxeke ivi a hlamula xivutiso lexi nge, I mani Xikwembu xa ntiyiso?

Hi ku tirhisa muprofeta Esaya, Yehovha u humese ntlhontlho a ku: “I mani e šikari ka [swikwembu swa matiko] l’a [nga vhumbaka] timhaka leti? I mani l’a hi twiseke le’ŝi bvumbiweke ku sunguleni [hi leswaku swilo swa le mahlweni] šana? [Tanihi swikwembu] a v̌a humese timboni ta v̌ona, v̌a kombisa ku lulama ka v̌ona! V̌anhu [va matiko] a v̌a yingise v̌a ku: ‘Hi ŝona!’” (Esa. 43:9) Ina, swikwembu swa matiko a swi humese timbhoni ta swona leti ti nga nyikelaka vumbhoni malunghana ni vuprofeta bya swikwembu swa wona ti ku, “Hi ŝona!” Kambe ku hava ni xin’we xa swikwembu swo tano lexi nga humesaka timbhoni ta ntiyiso ta vukwembu bya swona!

Yehovha u byi veke erivaleni vutihlamuleri bya Israyele eku tlhantlheni ka mphikamakaneta leyi nge, I mani Xikwembu xa ntiyiso? U te: “Mi timboni ta mina, . . . ṅwina ni nanḍa wa mina loyi nḍi ṅwi hlawuleke, hi leŝaku mi ta ŝi tiv̌a, mi nḍi pfumela, mi v̌a mi ŝi twa leŝaku hi mina: Emahlweni ka mina a ku nga si v̌a na Šikwembu leši endliweke, enḍhaku ka mina ku nga ka ku nga v̌i na šiṅwana. Hi mina, mina Yehova, e handle ka mina a ku na muponisi! Hi mina l’a kombiseke, l’a poniseke, l’a bvumbeke; a hi šikwembu ša matiko leši endleke ŝona e šikari ka ṅwina; mi timboni ta mina, . . . Hi mina Šikwembu.”—Esa. 43:10-12.

Kutani vanhu va Yehovha va Israyele va vumbe tiko ra timbhoni. Va swi kotile ku byi seketela swinene vuhosi lebyi faneleke bya Yehovha. Hi mintokoto ya vona ya nkarhi lowu hundzeke, va swi kotile ku twarisa hi ku tiyiseka leswaku Yehovha i Mukutsuri Lonkulu wa vanhu vakwe ni Xikwembu xa vuprofeta bya ntiyiso.

Ku Nyikela Vumbhoni Malunghana Na Mesiya

Ku nga khathariseki vumbhoni byo tala bya ‘papa rero lerikulu’ ra timbhoni ta le mahlweni ka Vukreste, langutelo ra Xikwembu hi mimphikamakaneta a ri nga tlhantlhiwanga hi ku helela. Ha yini? Hikuva hi nkarhi wa Xikwembu lowu vekiweke, endzhaku ka loko swi kombisiwe erivaleni leswaku vanhu va lava ku fumiwa hi Yehovha ni leswaku a va nge swi koti ku tifuma hi voxe hi ndlela leyi humelelaka, Yehovha u fanele a avanyisa lava va alaka ku xixima vuhosi bya yena byo lulama. Ku engetela kwalaho, mimphikamakaneta leyi tlakusiweke a yi nga katsi xivandla xa vanhu ntsena. Hi mhaka ya leswi ntsumi yi xandzukeke aEdeni, mphikamakaneta ya ku tshembeka eka vuhosi bya Xikwembu, yi kurile ivi yi katsa swivumbiwa swa Xikwembu swa le tilweni. Hikwalaho, Yehovha u kunguhate leswaku n’wana wa moya a ta emisaveni, laha Sathana a a ta kuma nkarhi wo tala wo n’wi ringa. N’wana yoloye wa moya, a a ta nyikiwa nkarhi wa ku tlhantlha mphikamakaneta leyi hi ku helela, Xana u kona munhu la nga tshembekaka eka Xikwembu ehansi ka ndzingo wihi na wihi lowu wu nga tisiwaka ehenhla ka yena? Xisweswo loko a kombise vutshembeki bya yena, n’wana loyi wa Xikwembu a a ta nyikiwa matimba tanihi mukwetsimisi lonkulu wa Yehovha, loyi a a ta herisa lavo biha naswona a hetisisa xikongomelo xo sungula xa Xikwembu hi misava.

Kambe xana a a ta voniwa njhani? Le Edeni, Yehovha u tshembise “mbewu” leyi a yi ta faya Nala la fanaka ni nyoka enhlokweni ivi a lwela vuhosi bya Xikwembu. (Gen. 3:15, NW) Hi ku tirhisa vaprofeta va Vaheveru, Yehovha u nyike vuxokoxoko byo tala mayelana ni “mbewu” leyi ya Vumesiya—swisekelo ni mintirho ya yona, ni nkarhi lowu a yi ta humelela ha wona.—Gen. 12:1-3; 22:15-18; 49:10; 2 Sam. 7:12-16; Esa. 7:14; Dan. 9:24-27; Mik. 5:2.

Exikarhi ka lembe xidzana ra vuntlhanu B.C.E., loko ku hetiwa Matsalwa ya Xiheveru, vuprofeta a byi tsariwile, byi yimele ku fika ka Mesiya leswaku a ta byi hetisisa. Vumbhoni bya mbhoni leyi—kahle-kahle, mbhoni leyikulu swinene ya Xikwembu—byi ta kambisisiwa eka ndzima leyi landzelaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 11]

Vanhu va nga hlawula ku pfuneka hi vuhosi bya Yehovha. Kambe va fanele va twa hi byona ku sungula

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 13]

Avele a a ri mbhoni yo sungula ya Yehovha

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 14]

Enoko u vule vumbhoni hi ku avanyisa ka Xikwembu eka lava nga chaviki Xikwembu

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 17]

Yehovha u ri hlamusele kahle tiko hinkwaro, hi vutihlamuleri bya rona byo va timbhoni takwe

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 18]

“Mi timboni ta mina, . . . Hi mina Šikwembu”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Swiendlakalo swa le Edeni, swi tlakuse mimphikamakaneta ya nkoka: Xana vuhosi bya Yehovha byi lulamile? Xana swivumbiwa swakwe swi ta tshembeka eka yena?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Nowa a a ri muchumayeri wa ku lulama, Xikwembu xi nga si herisa misava hi ndhambhi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]

Muxe na Aroni va seketele Vukwembu bya Yehovha hi matimba emahlweni ka Faro