Ndzima 7

Twarisani Hosi Ni Mfumo! (1919-1941)

“Xana ma tshemba leswaku Hosi leyo kwetsima yi sungurile ku fuma ka yona? Loko swi ri tano, tlhelelani ensin’wini, n’wina vana va Xikwembu xa le henhla-henhla! Ambalani swisirhelelo swa n’wina! Tiyani, tlharihani, gingiritekani, mi va ni xivindzi. Vanani timbhoni ta Hosi leti tshembekaka ni ta ntiyiso. Yanani emahlweni mi lwa ku kondza vuthala hinkwabyo bya Babilona byi herisiwa. Twarisani rungula hinkwako-nkwako. Misava a yi swi tive leswaku Yehovha i Xikwembu ni leswaku Yesu Kreste i Hosi ya tihosi ni Mufumi wa vafumi. Leri i siku ro tlula masiku hinkwawo. Vonani, Hosi ya fuma! Mi vatirheli va yona lava yi twarisaka. Hikwalaho twarisani, twarisani, twarisani Hosi ni mfumo wa yona.”

XIRHAMBO xexo xo teka goza lexi nyikeriweke hi J. F. Rutherford entsombanweni wa matiko hinkwawo le Cedar Point, Ohio, hi 1922, xi ve ni nkucetelo lowukulu eka lava a va ri kona. Swichudeni swa Bibele swi suke entsombanweni wolowo swi hisekela swinene ku ya twarisa Mfumo. Kambe malembe ma nga ri mangani endzhaku ka sweswo, ntshembo wo tirha tanihi switirho swa le rivaleni swa Mfumo a wu ri wutsongo swinene. J. F. Rutherford ni vanghana vakwe va nkombo a a va ri ekhotsweni, naswona xiphemu xa vona enhlengeletanweni a xi nga ha tshembisi. Xana swiphiqo leswi swi herise ku yini?

“Ku Na Nchumu Wun’we Hi Nawu Wa Lavo Tshembeka”

Loko Makwerhu Rutherford ni vanghana vakwe va ri ekhotsweni, ku hleriwe ntsombano le Pittsburgh, Pennsylvania, January 2-5, 1919. Kambe lowu a wu ngo va ntsombano ntsena—a wu hlangane ni nhlangano wa lembe na lembe wa Sosayiti ya Watch Tower, hi Mugqivela, January 4, 1919. Makwerhu Rutherford a a swi tiva leswi nhlangano lowu wu vulaka swona. Hi Mugqivela wolowo u lave Makwerhu Macmillan a kondza a n’wi kuma erivaleni ra thenisi ra khotso. Hi ku ya hi Macmillan, hi leswi leswi humeleleke:

“Rutherford u te, ‘Mac, ndzi lava ku vulavula na wena.’

“‘U lava ku vulavula na mina ha yini?’

“‘Ndzi lava ku ku byela hi leswi humelelaka le Pittsburgh.’

“‘A ndzi lava ku hetisanyana ntlango lowu.’

“‘Xana a wu na mhaka ni leswi humelelaka? Xana a wu swi tivi leswaku namuntlha i siku ra ku hlawuriwa ka valawuri? Swi nga endleka u tshikiwa naswona hi tshama laha hi laha ku nga heriki.’

“‘Makwerhu Rutherford,’ ndzi tiphofurile, ‘yimanyana ndzi ku byela swin’wana leswi kumbexana u nga siki swi anakanya. Lowu i nkarhi wo sungula ku sukela Sosayiti yi sunguriwa lowu ha wona swi nga vaka erivaleni leswaku i mani loyi Yehovha Xikwembu a lavaka leswaku a va muungameri.’

“‘U vula yini loko u ku tano?’

“‘Ndzi vula leswaku Makwerhu Russell a a ri ni vhoti leyi lawulaka naswona u hlawule valawuri vo hambana-hambana. Kutani ke, leswi hina hi nga swi kotiti ku va kona, swilo swi cincile. Kambe, loko ho huma ka ha ri ni nkarhi hi kota ku ya va kona eka nhlengeletano yoleyo ya bindzu, hi ta nghena naswona hi ta teka xiphemu xa Makwerhu Russell, hi amukeriwa hi laha a a amukeriwa ha kona. Swi ta vonaka onge i ntirho wa munhu, hayi wa Xikwembu.’

“Hi loko Rutherford a sungula ku anakanya kutani a suka a famba.”

Hi siku rero a ku ri na nhlangano wo nonon’hwa swinene le Pittsburgh. Sara C. Kaelin la kuleleke ePittsburgh u ri: “A ku ri na mpfilumpfilu, ku phikizana ni ku kanetana ka nkarhinyana. Van’wana a a va lava ku tlhentlhisa nhlangano lowu hi tin’hweti ta tsevu; van’wana a va kanakana ku faneleka ka ku hlawuriwa ka valawuri lava nga ekhotsweni; van’wana a va ringanyeta ku hlawula valawuri lavantshwa hi ku helela.”

Endzhaku ka nkanerisano wo leha, W. F. Hudgings, mukongomisi wa Peoples Pulpit Association,a u hlayele vayingiseri papila leri humaka eka Makwerhu Rutherford. Eka rona u rhumele rirhandzu ni marungula eka lava hlengeletaneke. U tsundzuxile: “Matlhari lamakulu ya Sathana i VUTIKUKUMUXI, KU TINAVELELA SWA LE HENHLA ni KU CHAVA.” Ku kombisa ku titsongahatela ku rhandza ka Yehovha, u tlhele a ringanyeta vavanuna lava fanelekaka ku langiwa, lava vini va miavo ya bindzu, va faneleke va languta eka vona loko va lava ku langa valawuri lavantshwa va Sosayiti.

Minkanerisano yi teke nkarhi wo lehanyana, hi loko E. D. Sexton, loyi a a hlawuriwe ku va mutshama-xitulu wa komiti leyi hlawuriweke, a ku:

“Ndza ha ku fika. Xitimela xa mina xi hlwele hi tiawara ta makume-mune-nhungu, hikwalaho ko siveriwa hi gamboko. Ndzi na swo swi vula, naswona ndzi boheka ku swi vula sweswi leswaku ndzi ta ntshunxeka. Vamakwerhu, ndzi te laha ku fana na n’wina mi nga ta, ndzi lava ku phofula mianakanyo yo karhi—leyi fanaka ni ya n’wina ni leyi hambanaka na yona. . . . A ku na xihingakanyo xa le nawini. Loko hi lava ku tlhela hi hlawula vamakwerhu lava nga ekhotsweni le Dzongeni, eka xikhundla xihi na xihi, a ndzi voni xihoxo kumbe ndlela leyi leswi swi nga lwisanaka ha yona ni xiyimo xa nandzu wa vona emahlweni ka Huvo Leyikulu kumbe emahlweni ka vanhu hi ku ya hi switsundzuxo leswi ndzi swi kumeke swa le nawini.

“Ndzi vona leswaku nchumu lowukulu lowu hi nga wu endlelaka makwerhu Rutherford ku nga va ku tlhela hi n’wi hlawula tanihi muungameri wa W[atch] T[ower] B[ible] & T[ract] Society. Ndza tshemba leswaku vanhu va le handle va swi tiva leswaku hi yime kwihi eka njhekanjhekisano lowu. Loko vamakwerhu va hina handle ko lemuka, va tlule nawu wo karhi lowu a va nga wu twisisi, ha swi tiva leswaku swikongomelo swa vona i swinene. Naswona emahlweni ka [Xikwembu] xa Matimba Hinkwawo a va tlulanga nawu wa munhu kumbe wa Xikwembu. Hi ta va hi kombisa ntshembo wa hina loko ho tlhela hi hlawula Makwerhu Rutherford tanihi Muungameri wa Nhlangano lowu.

“A ndzi gqweta, kambe loko hi ta eka ku faneleka ka mhaka leyi hi nawu, ndzi tiva swo karhi hi nawu wa la tshembekeke. Xikwembu xi lava vutshembeki. A ndzi voni ku ri na vutshembeki lebyikulu lebyi hi nga byi kombisaka ku tlula ku va ni nhlawulo KUTANI HI TLHELA HI HLAWULA MAKWERHU RUTHERFORD TANIHI MUUNGAMERI.”

Ina, Makwerhu Sexton u tikomba a phofule marito ya vo tala lava a va ri kona. Ku ve ni minhlawulo; ku endliwe vhoti; naswona J. F. Rutherford u hlawuriwe tanihi muungameri, C. A. Wise tanihi xandla naswona W. E. Van Amburgh tanihi matsalana-n’watinkota.

Siku leri tlhandlamaka Makwerhu Rutherford u gongondze enyangweni wa xitokisi xa Macmillan ivi a ku: “Humesa voko ra wena.” Hi loko a nyika Macmillan thelegramu leyi vulaka leswaku Rutherford u tlhele a hlawuriwa tanihi muungameri. Macmillan endzhakunyana u te: “A a tsakile swinene hi ku vona xitiyisekiso xa leswaku Yehovha a a kongomisa Sosayiti.”

Nhlawulo a wu hundzile naswona Makwerhu Rutherford ni lavan’wana va nkombo a a va ha ri ekhotsweni.

“Ku Rila Ka Tiko” Malunghana Ni Vakhotsiwa

“Eka mavhiki ma nga ri mangani lama hundzeke a ku sungule xirilo xa tiko malunghana ni vamakwerhu,” hi ku vula ka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa April 1, 1919. Maphepha-hungu man’wana a ma kombela leswaku J. F. Rutherford ni vanghana vakwe va ntshunxiwa. Swichudeni swa Bibele eswiphen’wini hinkwaswo swa United States swi seketerile hi ku tsala mapapila ma ya eka vahleri va maphepha-hungu, varhangeri, swirho swa mfumo ni vafumi, va kombela leswaku vakhotsiwa va nhungu va ntshunxiwa. Swi le rivaleni leswaku Swichudeni swa Bibele a swi nga ta khondla mavoko ku kondza vamakwavo va nhungu va ntshunxiwa.

Hi March 1919, Swichudeni swa Bibele le United States a swi hangalasa xikombelo lexi eka xona swi kombelaka Muungameri Woodrow Wilson leswaku a tirhisa matimba yakwe ku hetisisa leswi landzelaka malunghana ni vamakwerhu lava khotsiweke:

“XO SUNGULA: Ku rivaleriwa hi ku helela, loko sweswo swi koteka, KUMBE

“XA VUMBIRHI: Leswaku u lerisa Ndzawulo ya Vululami leswaku yi herisa xigwevo xa vona, ni leswaku va ntshunxiwa hi ku helela, KUMBE

“XA VUNHARHU: Leswaku hi ku hatlisa va pfumeleriwa ku beyila loko ka ha rindziwe xiboho xo hetelela xa nandzu wa vona etihubyeni letikulu.”

Ku nga si hela mavhiki mambirhi Swichudeni swa Bibele se a swi ri ni minsayino ya 700 000. Kambe, xikombelo lexi a xi heleketiwanga eka muungameri kumbe eka hulumendhe. Ha yini? Hikuva emahlweni ko va sweswo swi endliwa, vavanuna lava va nhungu se a va ntshunxiwile hi beyili. Kutani ke, xana xikombelo lexi xi tirhe yini? Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa July 1, 1919, xi te: “Vumbhoni byi le rivaleni leswaku Hosi yi lava leswaku xiboho lexi xi tirha, ku nga ri ku humesa vamakwerhu ntsena ekhotsweni, kambe leswaku ku nyikeriwa vumbhoni ehenhla ka ntiyiso.”

“Hoyohoyo, Vamakwerhu”

Hi Ravumbirhi, March 25, vamakwerhu va nhungu va suke le Atlanta va ya eBrooklyn. Mahungu ya ku ntshunxiwa ka vona ma hangalake hi xihatla. A ku ri xivono lexi khumbaka swinene—Swichudeni swa Bibele a a swi hlengeletane eswitichini swo hambana-hambana swa switimela hi ntshembo wo va vona ni ku kombisa ku tsakela ku ntshunxiwa ka vona. Van’wana va tsutsumele eNdyangwini wa Bethele le Brooklyn, lowu a wu pfariwile, leswaku va ya endla nkhuvo wo va hoyozela. Le Brooklyn, hi March 26, vamakwerhu va pfumeleriwe ku humesela un’wana ni un’wana, beyili ya $10 000 kutani va ntshunxiwa.

“Hi ku hatlisa va fambisane ni vanghana va vona vo tala va ya eNdyangwini wa Bethele, laha a ku ri ni vanhu va le xikarhi ka ntlhanu wa madzana ku ya eka tsevu lava hlengeletaneke leswaku va ta va hoyozela,” hi ku vika ka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa April 15, 1919. Eholweni yo dyela eka yona, a ku ri na na bodo leyikulu leyi nga ni marito lamakulu lama nge, “Hoyohoyo, Vamakwerhu.” Kwalomu ka malembe ya 50 endzhakunyana, Mabel Haslett, loyi a a ri kona eka nkhuvo wolowo u te: “Ndzi tsundzuka ndzi endla magwinya ya dzana, naswona vamakwerhu va ma tsakerile endzhaku ka ku khotsiwa tin’hweti ta kaye va dya swakudya swa le khotsweni. Ndza ha n’wi vona Makwerhu Rutherford a ri karhi a pambula. A ku ri xiendlakalo lexi nga rivalekiki loko yena ni van’wana va ri karhi va vula mintokoto ya vona. Ndza ha tsundzuka Makwerhu DeCecca wo koma, a yime ehenhla ka xitulu leswaku hinkwavo va ta n’wi vona ni ku n’wi twa.”

Hi Ravumbirhi ni mixo, April 1, Makwerhu Rutherford u fikile ePittsburgh, laha tihofisi ta yindlu-nkulu sweswi a a ti kumeka kona. Ni laha, vamakwerhu, hi ku tiva leswaku wa ta, va hlele nkhuvo, lowu veke kona eka madyambu wolawo eHodeleni ya Chatham. Kambe swiyimo swa le khotsweni a swi n’wi vavisile Makwerhu Rutherford. A ri na vuvabyi bya ku tsana mahawu, leswi vangeke leswaku loko a ntshunxiwile a khomiwa swinene hi vuvabyi lebyi. Kutani ke, endzhakunyana rihanyo rakwe leri tsaneke ri endle leswaku a ya eCalifornia, laha a ri na maxaka kona.

Nkambelo Le Los Angeles

Sweswi leswi Makwerhu Rutherford ni van’wana va ntshunxekeke, ku tlakuke xivutiso, Ku vuriwa yini hi ntirho wa ku twarisa Mfumo wa Xikwembu? Loko vamakwerhu lava va ha khotsiwile, vulanguteri byo hlela ntirho wo nyikela vumbhoni a a byi yimile etindhawini to tala. Brooklyn Tabernacle a yi xavisiwile naswona Kaya ra Bethele a ri pfariwile. Tihofisi ta yindlu-nkulu le Pittsburgh a ti ri titsongo, naswona mali a yi nga enelanga. Handle ka sweswo, xana ku tsakeriwa ka rungula ra Mfumo a ku ri njhani? Makwerhu Rutherford u lunghiselele leswaku ku kambiwa ku tsakela, ku sukela eCalifornia.

Ku hleriwe nhlangano le Holweni ya Clune eLos Angeles, hi Sonto, May 4, 1919. “Ntshembo Wa Vanhu Lava Nga Ni Gome,” lexi a ku ri xihloko xa nkulumo leyi vanhu va rhamberiweke eka yona. Kambe nkulumo a yi ta nyikeriwa hi J. F. Rutherford—munhu loyi a ha ku humaka hi le khotsweni. Hi ku tirhisa swinavetisi swa maphepha-hungu, Rutherford u tshembise ku nyikela mintiyiso leyinene, ni ku swi hlamusela kahle swivangelo swa ku khotsiwa ka varhangeri va Sosayiti swi nga ri enawini. Xana va kona lava a va ta tsakela ku ta yingisa?

N’wangulo a wu ri wukulu swinene. Kahle-kahle, ku te vanhu va 3 500 ku ta yingisa nkulumo leyi, naswona vanhu va 600 a va yi kumanga ndhawu. Makwerhu Rutherford a a tsakile swinene! U pfumerile leswaku lava va nga yi kumangiki ndhawu u ta vulavula na vona hi Musumbunuku ni madyambu, naswona ku te vanhu va 1 500. Kambe a a vabya lerova a nga swi kotanga ku heta nkulumo yoleyo. Endzhaku ka awara u boheke ku siviwa hi un’wana. Kambe, nkambelo wa le Los Angeles wu fambe kahle. Makwerhu Rutherford a a tiyiseka leswaku ku na ku tsakela lokukulu eka rungula ra Mfumo naswona a a tiyimisele ku endla leswaku ri twarisiwa.

Yanani Mahlweni Ni Ntirho!

Hi July 1919, Makwerhu Rutherford se a a tlhelerile entirhweni eyindlu-nkulu le Pittsburgh. Swilo a swi famba hi ku hatlisa eka tin’hweti ti nga ri tingani leti landzeleke. Ku endliwe malunghiselelo ya leswaku Swichudeni swa Bibele swi va ni ntsombano le Cedar Point, Ohio, September 1-8, 1919. Tihofisi ta Sosayiti ti rhurhisiwe ti tlhelela eBrooklyn naswona hi October 1 a va tirhela kona.

I yini lexi a a va ta xi endla sweswi? Ntirho wa vona wu kandziyisiwe kahle entsombanweni wa le Cedar Point. Hi Ravumbirhi, September 2, Makwerhu Rutherford u hlamuserile: “Ntirho wa Mukreste emisaveni . . . i ku twarisa rungula ra mfumo wa Hosi wa ku lulama, lowu nga ta katekisa swivumbiwa hinkwaswo leswi konyaka.” Endzhaku ka masiku manharhu, hi Ravuntlhanu, September 5, leri vuriweke Siku ra Vatirhi-kulobye, Makwerhu Rutherford u te: “Hi minkarhi ya ku tianakanya kahle, hi ntumbuluko Mukreste wa tivutisa, Ha yini ndzi ri laha misaveni? Naswona nhlamulo leyi faneleke yi fanele yi va leyi, Hosi hi tintswalo yi ndzi endle muyimeri wa yona leswaku ndzi byarha rungula ra Xikwembu ra ku vuyeteriwa ka misava, naswona lunghelo ni ntirho wa mina i ku tivisa rungula rero.”

Ina, a ku ri nkarhi wo ya emahlweni ni ntirho wa ku twarisa Mfumo wa Xikwembu! Naswona ku pfuneta eku hetisiseni ka ntirho lowu, Makwerhu Rutherford u nyikele xitiviso lexi: “Hi nkongomiso wa Hosi hi lunghiselele ku humesa magazini lowuntshwa lowu nga ni vito leri nge THE GOLDEN AGE.” Kambe vatsombani a va nga yi voni ndlela leyi The Golden Age wu nga ta va magazini wa matimba ha yona.

“Ntsombano wolowo wo sungula endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava wu hi khutazile swinene hinkwerhu,” ku tsundzuka Herman L. Philbrick, loyi a yeke entsombanweni a suka ekaya rakwe le Boston, Massachusetts. Hakunene, ntsombano wa le Cedar Point wu nyike Swichudeni swa Bibele matimba. A swi tiyimiserile ku ya emahlweni ni ntirho wa ku twarisa mahungu lamanene. A swi vonaka onge hi loko swi pfuka eku feni.—Ringanisa Ezekiyele 37:1-14; Nhlavutelo 11:11, 12.

Hi nkarhi lowu fanaka, a ku ri karhi ku humelela swilo leswi xiyekaka swinene emisaveni. Ntwanano wa Versailles wu sayiniwe hi June 28, 1919 naswona wu sungule ku tirha hi January 10, 1920. Wu herise ximfumo ku hlaseriwa ka Jarimani hi Nyimpi yo Sungula ya Misava, ntwanano wu tlhele wu lunghiselela leswaku ku vumbiwa Ntwanano wa Matiko—nhlangano wa matiko hinkwawo lowu vumberiweke ku hlayisa ku rhula emisaveni.

‘Twarisani Hosi Ni Mfumo’

Hi 1922, Swichudeni swa Bibele swi tlhelele eCedar Point ku ya yingisa nongonoko wa masiku ya kaye, ku sukela hi September 5 ku ya eka 13. Vapfhumba a a va tsakile swinene loko va fika entsombanweni lowu wa matiko hinkwawo. Nhlohlorhi ya ntsombano yi fikeleriwe hi Ravuntlhanu, September 8, loko Makwerhu Rutherford a nyikele nkulumo leyi nge “Mfumo.”

Thomas J. Sullivan endzhakunyana u te: “Lava va veke ni lunghelo ro va eka nhlangano wolowo va nga ha swi kota ku vona ku hiseka ka Makwerhu Rutherford hi mahlo ya mianakanyo, loko eka vanhu va nga ri vangani lava a va nga tshamiseki hikwalaho ka dyambu leri a ri hisa ni vusosa, a ku ‘TSHAMANI HANSI, MI YINGISA’ nkulumo leyi, ku nga khathariseki ku hisa loku nga kona.” Lava va yingiseke a va tisolanga, hikuva yoleyo a ku ri nkulumo leyi tsemaka nguva, leyi eka yona Makwerhu Rutherford a kombeleke vayingiseri leswaku va ‘twarisa Hosi ni Mfumo.’

Vayingiseri va angule hi ndlela leyi tsakisaka. Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi vikile: “Un’wana ni un’wana loyi a a ri kona a a tsakile swinene hi leswi un’wana ni un’wana la tinyiketeleke, a byarhisiweke ndzhwalo ku sukela hi nkarhi lowu ku ya emahlweni, wo tirha tanihi xitirho lexi twarisaka Hosi ni mfumo.” Swichudeni swa Bibele swi suke eka ntsombano wolowo swi hisekela swinene ku ya endla ntirho wo chumayela. Makwerhu wa xisati Ethel Bennecoff, mukhalipotiya hi nkarhi wolowo, wa le ku heleni ka malembe ya yena ya va-20, u te, “hi khutaziwe leswaku hi ‘twarisa, hi twarisa, hi twarisa Hosi ni mfumo wa yona’—Ina, hi ku chivirika ni rirhandzu etimbilwini ta hina ku tlula rini na rini.”

Loko ku vonakala ka moya ka ku twisisa ku ya ku kula, Swichudeni swa Bibele swi sungule ku twisisa mintiyiso ya Bibele leyi nyanyulaka. (Swiv. 4:18) Ku twisisa mintiyiso leyi ya risima ku endle leswaku ntirho wa ku twarisa Mfumo wa Xikwembu wu endliwa hi matimba. Hi nkarhi lowu fanaka, a va fanele va lulamisa ndlela ya vona yo anakanya—naswona eka van’wana leswi swi hundzuke ndzingo.

“Ku Langutela Loku Nga Hetisekiki A Hi Ka Siku Ra Hina Ntsena”

“Hi ku tiyiseka hi nga langutela,” hi ku vula ka xibukwana lexi nge Millions Now Living Will Never Die, khale hi 1920, “leswaku 1925 ri ta fungha ku vuya [eku feni] ka Abrahama, Isaka, Yakobo ni vaprofeta vo tshembeka va khale . . . va va eka xiyimo lexi hetisekeke xa vumunhu.” A ku nga rindzeriwanga ku pfuxiwa ka vanhu vo tshembeka va khale ntsena hi 1925, kambe van’wana a va tshemba ni leswaku Vakreste lava totiweke va nga ha kuma hakelo ya vona ya le tilweni hi lembe rero.b

Lembe ra 1925 ri fikile ri tlhela ri hundza. Van’wana va lahle ntshembo wa vona. Kambe vo tala va Swichudeni swa Bibele va tshame va tshembekile. “Ndyangu wa hina,” ku hlamusele Herald Toutjian, loyi vakokwa wa yena va veke Swichudeni swa Bibele eku sunguleni ka lembe xidzana ra vumakume-mbirhi, “wu sungule ku twisisa leswaku ku langutela loku nga hetisekiki a hi ka siku ra hina ntsena. Vaapostola na vona a a va ri ni ku langutela loku hoxeke. . . . Yehovha u fanele ku tirheriwa hi ku tshembeka naswona a dzunisiwa hambi hakelo yi kona kumbe e-e.”—Ringanisa Mintirho 1:6, 7.

I Nhlengeletano Yihi—Ya Yehovha Kumbe Ya Sathana?

“Ku Velekiwa Ka Rixaka”—xexo a ku ri xihloko xa mhaka leyi xiyekaka leyi nga eka nkandziyiso wa March 1, 1925, wa Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi). Xi nyikele ku twisisa loku antswaka ka Nhlavutelo ndzima 12, loku vo tala va ku kumeke ku nonon’hwa ku ku amukela.

Vatlangi vo fanekisela lava boxiweke eka ndzima leyi ya Nhlavutelo va vitaniwe hi ndlela leyi: “wansati” la velekaka (tindz. 1, 2) tanihi “nhlengeletano ya Xikwembu [ya le tilweni]”; “dragona” (ndz. 3) tanihi “nhlengeletano ya Diyavulosi”; ni “n’wana wa mufana” (ndz. 5) tanihi “mfumo lowuntshwa, kumbe hulumendhe leyintshwa.” Exisekelweni xa leswi, nchumu wun’wana wu hlamuseriwe kahle ro sungula: Ku ni tinhlengeletano timbirhi leti xiyekaka leti kanetanaka—ya Yehovha ni ya Sathana. Naswona endzhaku ka “nyimpi etilweni” (ndz. 7) Sathana ni vaseketeri vakwe va mademona va hlongoriwile etilweni, va cukumeteriwa emisaveni.

“Hi tshame hansi hi yi hlaya vusiku hinkwabyo ku kondza ndzi yi twisisa kahle,” ku tsale Earl E. Newell, loyi endzhakunyana a veke muyimeri la famba-fambaka wa Sosayiti ya Watch Tower. “Hi ye enhlengeletanweni ya le Portland, Oregon, hi loko kwalaho hi kuma vanghana va hina va hlundzukile naswona van’wana va tiyimisele ku cukumeta magazini lowu wa Xihondzo xo Rindza hikwalaho ka xihloko lexi.” Ha yini nhlamuselo leyi ya Nhlavutelo ndzima 12 yi nonon’hwele vanhu van’wana swonghasi ku yi twisisa?

Xo sungula, a yi hambane hi ku helela ni leswi kandziyisiweke eka The Finished Mystery, leyi a yi ri nhlengeleto wa matsalwa ya Makwerhu Russell, leyi humesiweke endzhaku ka rifu rakwe.c Walter J. Thorn, loyi a a tirha tanihi philigiramu la famba-fambaka, u hlamuserile: “Xihloko xa ‘Ku Velekiwa Ka Rixaka’ a swi . . . nonon’hwa ku xi amukela hi mhaka ya nhlamuselo leyi Makwerhu Russell a a tshameke a yi nyikela, leyi hi yi tekeke yi ri leyi hetisekeke ya Nhlavutelo.” Xisweswo, a swi hlamarisi, leswi van’wana va khunguvanyisiweke hi nhlamuselo leyi. “Handle ko kanakana nhlamuselo leyi a yi ri xihluti xo hambanisa,” hi ku vula ka J. A. Bohnet, philigiramu rin’wana, “kambe lava timbilu letinene, lava tshembekaka eripfumelweni a a va ta yima va tiyile, va tsaka.”

Kavula, lava timbilu letinene, lava tshembekaka va yi tsakerile nhlamuselo leyi leyintshwa. Sweswi a yi twisiseka kahle eka vona: munhu un’wana ni un’wana u va wa nhlengeletano ya Yehovha kumbe a va wa nhlengeletano ya Sathana. “Tsundzuka,” xihloko lexi nge “Ku Velekiwa Ka Rixaka” xi te, “ku ta va lunghelo ra hina . . . ku lwela swinene ku hetisisa xikongomelo xa Hosi ya hina hi ku twarisa rungula ra yona, leri yi hi nyikeke rona leswaku hi ri twarisa.”

Loko va-1920 na va-1930 va ya emahlweni, ku vonakala ka ku twisisa Bibele ku ye ku andza. Minkhuvo ni tiholideyi ta misava, to tanihi Khisimusi, swi tshikiwile. Mikhuva ni tidyondzo tin’wana na tona ti tshikiwile loko ku kumiwa leswaku masungulo ya tona ma sandza Xikwembu.d Kambe, handle ko tshika mikhuva ni tidyondzo leti hoxeke ntsena, Swichudeni swa Bibele swi ye emahlweni swi langutela ku kuma nhlavutelo ya ntiyiso leyi engetelekeke eka Yehovha.

“Mi Timbhoni Ta Mina”

“Mi timbhoni ta mina, ku vula Yehova: Hi mina Xikwembu.” (Esa. 43:12) Ku sukela hi va-1920, Swichudeni swa Bibele swi ye swi vona nhlamuselo leyi enteke ya marito lawa ya muprofeta Esaya. Eka Xihondzo xo Rindza hinkwaxo, hi ku phindha-phindha a ku kandziyisiwa vutihlamuleri bya hina byo nyikela vumbhoni evitweni ra Yehovha ni Mfumo wakwe. Kambe, nhlohlorhi yi fikeleriwe entsombanweni lowu khomeriweke le Columbus, Ohio, hi 1931.

Hi Sonto, July 26, hi ndzhenga, Makwerhu Rutherford u nyikele nkulumo ya le rivaleni leyi nge “Mfumo, Ntshembo Wa Misava,” leyi haxiweke eka swiya-ni-moya hi fambiselo lerikulu ra vuhaxi, switichi swo tlula 300 a swi ri na rungula rero. Eku heleni ka nkulumo leyi, Makwerhu Rutherford u tsundzuxe Vujagana hi ku hlaya xiboho lexi tlhavaka lexi nge “Xitsundzuxo Xo Huma Eka Yehovha,” lexi a xi kongomisiwe “Eka Vafumi Ni Vanhu.” Eka xirhambo xakwe xa leswaku va amukela xiboho lexi, vayingiseri hinkwavo lava vonakaka, va yimile va huwelela va ku, “Ina!” Mapapila ya tithelegrama lama amukeriweke ma kombise leswaku vo tala va lava yingiseke eka xiya-ni-moya na vona va huwelerile ku kombisa ku xi amukela.

Ku sukela hi awara ya n’we, loko nkulumo ya le rivaleni yi herile, ku fikela hi awara ya mune, loko Makwerhu Rutherford a tlhela a nghena eholweni, vanhu a a va nyanyukile. Makwerhu Rutherford hi ku hlawuleka u kombele leswaku hinkwavo lava tsakeleke xitsundzuxo xa ni ndzhenga ehenhleni ka Vujagana va va va ri eswitshan’weni swa vona hi awara ya mune.

Hi awara ya mune ehenhla ka nhloko, Makwerhu Rutherford u sungule hi ku vula leswaku leswi a nga ta swi vula sweswi, u swi teka swi ri swa nkoka swinene eka un’wana ni un’wana la nga ta kota ku twa rito rakwe. Vayingiseri vakwe a va swi tsakela swinene. Hi nkarhi wa nkulumo yakwe u nyikele xiboho xin’wana, lexi a xi ku “Vito Lerintshwa,” lexi chaputeke hi xitiviso lexi: “Hi rhandza ku tiviwa ni ku vitaniwa tanihi timbhoni ta Yehovha.” Vatsombani lava nyanyuriweke va tlhele va huwelela swinene va ku “Ina!” Ku sukela kwalaho a a va ta tiviwa tanihi Timbhoni ta Yehovha!

“Moya Wa Yehovha Wu Hi Nyike Xivindzi”

Hi 1927, vanhu va Yehovha va khutaziwe ku heta xiphemu xa siku ra Sonto va nyikela vumbhoni tanihi ntlawa. Nkaneto wa xihatla lowu humaka eka mfumo wu ve kona. Ku nga si hela malembe ma nga ri mangani, ku khotsiwa ku andzile—ku khotsiwe vanhu va 268 eUnited States ntsena hi 1933, 340 hi 1934, 478 hi 1935 naswona ku khotsiwa 1 149 hi 1936. Nandzu? Kahle-kahle, a ku ri swihehlo swo hambana-hambana, ku katsa ni xa ku xavisa va ri hava mpfumelelo, ku kavanyeta ku rhula ni ku lwisana ni nawu wa savata wa siku ra Sonto. Mintlawa ya kwalaho ya Timbhoni a yi ri hava vutivi byo langutana ni maphorisa swin’we ni tihuvo. Ku kuma mpfuno wa le nawini kwalaho a swi durha kumbe swi nga koteki hikwalaho ko vengiwa. Kutani Sosayiti ya Watch Tower hi vutlhari yi sungule ndzawulo ya le nawini le Brooklyn leswaku yi nyikela mpfuno.

Kambe, ku tisirhelela ngopfu hi nawu a swi nga enelanga. Timbhoni leti ta Yehovha leti tshembekaka a a ti tiyimisele ku hanya hi ku ya hi vito leri ti ri amukeleke. Kutani ke, eku sunguleni ka va-1930, va sihalale va ya emahlweni va hlasela. Njhani? Hi ku tirhisa tsima ro chumayela leri tiviwaka tanihi matsima lama aviweke. Magidi ya vatirhi va ku tirhandzela eUnited States hinkwaro ma hleriwe ma va mintlawa. Loko Timbhoni ti khotsiwile edorobeni rin’wana hikwalaho ko chumayela hi yindlu na yindlu, ntlawa wa vatirhi va ku tirhandzela wo huma etindhawini tin’wana wu fikile hi xihatla ivi wu “tala” ni doroba rero, wu nyikela vumbhoni kun’wana ni kun’wana.e

Matsima wolawo lama aviweke ma khutaze swinene Timbhoni ta ndhawu yoleyo. Eka ntlawa wun’wana ni wun’wana, a ku ri na vamakwerhu lava fanelekaka lava leteriweke ku hlamulana ni valawuri. A swi va khutaza swinene vamakwerhu lava tshamaka endhawini leyi hlaseriweke, kumbexana exidorobanini xa kona, ku tiva leswaku a hi vona ntsena lava twarisaka Mfumo wa Xikwembu.

A swi lava xivindzi swinene ku va ni xiphemu eka matsima lama aviweke hi va-1930. Eka nguva yoleyo ya ku wa Lokukulu ka Ikhonomi, mintirho a yi pfumaleka. Kambe, Nicholas Kovalak, Lontsongo, la veke mulanguteri la famba-fambaka ku ringana malembe ya 40, wa tsundzuka: “Loko ku fika xirhambo xo ya hlanganisa ndhawu leyi hlaseriweke, ‘mulanguteri wa ntirho’ a a kombela vatirhi vo tirhandzela. Vanhu a a va byeriwa leswaku va nga yi va ya pfuna loko va chava ku lahlekeriwa hi mintirho ya vona. . . . Kambe minkarhi hinkwayo a hi tsaka ku kuma n’wangulo wa 100%!” John Dulchinos, mulanguteri wa le Springfield, Massachusetts wa xiya: “Hakunene, wolawo a ku ri malembe lama nyanyulaka naswona i swa nkoka ku ma tsundzuka. Moya wa Yehovha wu hi nyike xivindzi.”

Hi nkarhi wolowo, ku vonakala ka ku twisisa Bibele loku a ku ta wu khumba swinene ntirho lowu a ku ya ku kula.

Ku Vuriwa Yini Hi Vayonadabu?

Hi 1932 ku hlamuseriwe leswaku Yehonadabu (Yonadabu), munghana wa Hosi Yehu, a a fanekisela ntlawa wa vanhu lava a va ta hanya emisaveni hi laha ku nga heriki.f (2 Tih. 10:15-28) Vayonadabu, hi laha a va vitaniwa ha kona, va swi teke ku ri lunghelo ku tirhisana ni malandza lama totiweke ya Yehovha ni ku hlanganyela na vona eku twariseni ka Mfumo. Kambe hi nkarhi wolowo a ku nga ri na matshalatshala yo hlawuleka yo hlengeleta ni ku hlela vanhu lava va nga laha misaveni lava nga ni ntshembo wa le misaveni.

Hambi swi ri tano, Vayonadabu a va khutaziwile swinene eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa August 15, 1934. Xihloko lexi nge “Tintswalo Ta Yena” xi te: “Xana Muyonadabu u fanele a tinyiketela eHosini ivi a khuvuriwa? Nhlamulo: Ina, swa fanela leswaku Muyonadabu a tinyiketela ku endla ku rhandza ka Xikwembu. A nga kona la nga ta kuma vutomi loko a nga endli sweswo. Nkhuvulo wa mati wo va xikombiso ntsena xa leswaku munhu u tinyiketele ku endla ku rhandza ka Xikwembu, naswona sweswo swi ta va swi fanerile.” Vayonadabu va tsakile swinene!

Kambe, a ka ha ri ni ntsako lowukulu lowu wu tshinelaka eka vona. Eka xixikana lexi landzelaka, minkandziyiso yo hambana-hambana ya Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi), ku sukela eka wa April 1, 1935, a yi ri ni xitiviso lexi nge: “Nakambe Xihondzo xo Rindza xi tsundzuxa vahlayi leswaku ntsombano wa timbhoni ta Yehovha ni Vayonadabug wu ta khomeriwa le Washington, D.C., ku sukela hi May 30 ku ya eka June 3, 1935.” Vayonadabu a a va wu rindzele hi mahlo-ngati ntsombano wolowo.

“Vunyingi lebyikulu,” lebyi vhumbiweke eka Nhlavutelo 7:9-17 (KJ), a ku ri nhloko-mhaka ya nkulumo leyi Makwerhu Rutherford a yi nyikeleke eka ndzhenga wa siku ra vumbirhi ra ntsombano. Eka nkulumo yoleyo u hlamusele leswaku vunyingi lebyikulu a a byi vumbiwa hi Vayonadabu va siku ra namuntlha ni leswaku Vayonadabu volavo va fanele va tshembeka hi mpimo lowu fanaka ni wa vatotiwa eka Yehovha. Vayingiseri va tsakile swinene! Loko xivulavuri xi va komberile leswaku va yima, Vayonadabu va yimile. “Hi loko ku ku whii,” ku tsundzuka Mildred Cobb, loyi a khuvuriweke hi ximumu xa 1908, “ivi ku landzela mihloti ya ku tsaka, naswona mavoko ma biwe swinene nkarhi wo leha.”

Ku vonakala loku ka ku twisisa Bibele ku wu khumbe swinene ntirho wa Timbhoni ta Yehovha. Sadie Carpenter muhuweleri wa nkarhi hinkwawo hi malembe yo tlula 60, u te: “Hi ku hiseka lokukulu hi tlhelele emasin’wini ya hina leswaku hi ya lavisisa lava fanaka ni tinyimpfu lava a va ha fanele va hlengeletiwa.” Endzhakunyana Yearbook of Jehovah’s Witnesses for 1936 yi vikile: “Mpaluxo lowu wu khutaze vamakwerhu, wu va nyika tingitsi to ya tirha mintirho leyi pfuxetiweke, kun’wana ni kun’wana emisaveni hinkwayo ku na swiviko leswi kombisaka ku tsaka hi leswi masalela sweswi ma nga ni lunghelo ro yisa rungula eka ntshungu lowukulu, ni leswi hinkwavo va tirhelaka ku ndzunisa vito ra Hosi.” Leswaku va va pfuna entirhweni lowu, ku humesiwe buku leyi nge Riches hi 1936, leyi nga ni nhlamuselo leyi anameke ya mintshembo leyi nge Matsalweni malunghana ni vunyingi lebyikulu.

Eku heteleleni, swirho leswi tinyiketeleke, leswi khuvuriweke swa vunyingi lebyikulu a swi kuma ndhawu ya swona leyi faneleke etlhelo ka vatotiwa eku twariseni ka Mfumo wa Xikwembu!

‘Ku Xupula Wansati Wa Khale’

Hi va-1930, rungula leri Timbhoni leti leti chivirikaka a ti ri twarisa a a ri katsa mpaluxo lowu tlhavaka eka vukhongeri bya mavunwa. Ku humesiwe xitirho lexi nga mpfuno entirhweni lowu, eka ntsombano wa mani na mani wa Timbhoni ta Yehovha, hi September 15-20, 1937, le Columbus, Ohio.

Hi Mugqivela, September 18, endzhaku ka nkulumo yakwe ya ni mixo, Makwerhu Rutherford u humese buku leyi nge Enemies ya muvala wa buraweninyana. Yi vule leswaku vukhongeri bya mavunwa i “nala lonkulu, loyi minkarhi hinkwayo a navelelaka vanhu swo biha.” Vanhu va vukhongeri bya mavunwa a a va vitaniwa “switirho swa Diyavulosi, hambi va swi xiya kumbe e-e.” Loko a nyikela vayingiseri buku leyi, Makwerhu Rutherford u te: “Hi ta xupula wansati wa khaleh a va wa buraweninyana hi ku n’wi xupula ha yona.” Hi loko vayingiseri va seketela leswi hi ku ba mavoko swinene.

I khale gramafoni yi ri karhi yi ‘xupula wansati wa khale.’ Kambe malunghana ni ntirho wa gramafoni, ku ve ni xihlamariso entsombanweni wa 1937. “Eka nhlengeletano leyi ku sunguriwe ntirho wo famba hi yindlu na yindlu ni gramafoni leyi rhwalekaka,” ku tsundzuka Elwood Lunstrum, loyi a a ri na malembe ya 12 ntsena hi nkarhi wolowo. “Ku sungula a hi famba na yona gramafoni ensin’wini, kambe a hi yi tlanga ntsena loko hi rhambiwa leswaku hi nghena endzeni. . . . Ku andlariwe lunghiselelo ra ‘Maphayona yo Hlawuleka’ le ntsombanweni wa le Columbus leswaku ma va xikombiso eka lunghiselelo leri ra yindlu na yindlu ro tlangisa gramafoni ni ku landzelela vanhu lava tsakelaka (hi nkarhi wolowo, endzhaku va vitaniwe ‘maendzo yo vuyela’) ni tidyondzo ta Bibele hi lunghiselelo leri vitaniwaka ‘dyondzo ya xikombiso.’”

Vanhu va Yehovha va suke entsombanweni va hlomiseriwe kahle ntirho wa ku twarisa Mfumo wa Xikwembu. Entiyisweni a a va lava xikhutazo hi mpimo wihi ni wihi lowu nga kotekaka. Ku andza ka vutiko hi va-1930 ku tise nkaneto, minkarhi yin’wana ni ku hlaseriwa hi vanhu lava a a va tiyimisele ku tshikisa Timbhoni ta Yehovha ku hlengeletana ni ku chumayela.

“Ntlawa Wa Makhamba”

Nkaneto lowukulu a wu huma eka mintlawa yin’wana ya Catholic Action. Hi October 2, 1938, Makwerhu Rutherford u nyikele nkulumo leyi kongomeke leyi nge “Vufasisi ni Ntshunxeko,” leyi endzhakunyana yi humeleleke hi xivumbeko xa xibukwana naswona timiliyoni ta xona ti hangalasiwile. Makwerhu Rutherford eka nkulumo leyi u andlale nhlayo yo karhi ya swiendlakalo leswi nga riki enawini leswaku a kombisa xikungu lexi nga exikarhi ka vatirhela-mfumo van’wana ni vayimeri va Kereke ya Rhoma Khatoliki.

Endzhaku ko andlala mintiyiso leyi, Rutherford u te: “Loko vanhu va byeriwa hi mhaka ya ntlawa lowu tirhaka ehansi ka nkongomiso wa vukhongeri leswaku wu va tekela timfanelo ta vona, Valawuri va vukhongeri, va huwelela va ku: ‘I vunwa! Hoxani ribye enon’wini wa vona, mi nga va pfumeleli va vulavula.’” Kutani a vutisa a ku: “Xana swi hoxile ku hangalasa ntiyiso malunghana ni ntlawa wa makhamba lama yivelaka vanhu? Doo! . . . Xana vanhu vo tshembeka va fanele va hoxiwa maribye emilon’wini, va sindzisiwa ku miyela loko ntlawa lowu wa makhamba wu herisa ku ntshunxeka ka vanhu? Ku tlula kwalaho, xana vanhu va fanele va tekeriwa malunghelo ya vona lama humaka eka Xikwembu yo hlengeletana hi ku rhula ni ntshunxeko wa vugandzeri bya Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, ni ku vulavula hi ku ntshunxeka hi mfumo wa xona na hi lava wu kanetaka?”

Endzhaku ka marito lawa ma tlhavaka, nkaneto wa mintlawa ya Catholic Action wu hambetile eUnited States hinkwaro. Timbhoni ta Yehovha ti lwile hi ku ya hi nawu leswaku ti kuma ntshunxeko wa vugandzeri ni mfanelo ya vona yo twarisa Mfumo wa Xikwembu. Kambe xiyimo xi ye xi nyanya loko misava yi sungula ku lwa. Minsivelo ya le nawini ni ku khotsiwa hinkwaswo swi wele Timbhoni ta Yehovha ematikweni yo tala ya le Yuropa, Afrika ni le Asia.

“Un’wana Ni Un’wana A A Lava Ku Ya eSt. Louis”

“Hi 1941,” ku tsundzuka Norman Larson, loyi a a ha ku nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo, “hinkwerhu a hi swi vona leswaku hi ta langutana ni masiku yo nonon’hwa leswi nyimpi se yi sunguleke le Yuropa. Kutani un’wana ni un’wana a a lava ku ya eSt. Louis.” Ku ya endla yini? Ku ya eNhlengeletanweni ya swa le Tilweni ya Timbhoni ta Yehovha le St. Louis, Missouri, August 6-10, 1941! Naswona “un’wana ni un’wana” u ve kona. Ndhawu ya ntsombano a yi tele swinene. Hi ku ya hi mpimanyeto wa maphorisa, a ku ri na vanhu va 115 000.

Ku sukela eka siku ro sungula, nongonoko wa ntsombano wu nyikele xikhuthazo lexi nga enkarhini. Nkulumo yo pfula ya Makwerhu Rutherford, “Vutshembeki,” a ku ri nkulumo-nkulu ya ntsombano. “Hi swi xiye kahle ku tlula rini na rini leswaku ha yini Yehovha a a pfumelele nxaniso wo tano wa tihanyi eka vanhu vakwe emisaveni hinkwayo,” ku tsundzuka Hazel Burford, loyi a a tirha tanihi murhumiwa ku lava ku va malembe ya 40, ku kondza a fa hi 1983. Loko yi vika hi ntsombano lowu, 1942 Yearbook of Jehovah’s Witnesses yi engeterile: “Hinkwavo va swi kotile ku swi vona kahle leswaku emahlweni ka vona ku na ntirho lowukulu wa ku nyikela vumbhoni lowu lavaka ku endliwa, ni leswaku hi ku endla tano a a va ta hlayisa vutshembeki bya vona, hambi leswi a va ta vengiwa hi vanhu hinkwavo na hi tinhlengeletano ta misava.”

Xivono lexi khumbaka entsombanweni a xi ri hi Sonto, August 10, leri a ku ri “Siku Ra Vana.” Loko xiyenge xa ni mixo xi sungula, vana va 15 000—va le xikarhi ka malembe ya 5 na 18—a va hlengeletiwe eholweni-nkulu le mahlweni ka platifomo, ni le ndhawini leyi hleriweke tano erivaleni ra tigolonyi laha a ku ri na ntlawa wun’wana lowu yingiseke. Loko Makwerhu Rutherford, loyi hi nkarhi wolowo a a ri eku sunguleni ka malembe ya yena ya va-70, a ya eplatifomo, vana va tsakile va ba ni mavoko. U tlakuse xidukwana xakwe, vana na vona va n’wi tlakusela mavoko. Kutani ke, hi rito leri holeke leri twalaka kahle, u vulavule ni vayingiseri hinkwavo hi nhloko-mhaka leyi nge “Vana Va Hosi.” Endzhaku ko vulavula ku tlula awara ni vayingiseri hinkwavo, u yise nyingiso wakwe eka vana lava tshameke etindhawini leti hlawuriweke.

A ri karhi a langute vana lava n’wayitelaka emahlweni ka yena, u te: “Hinkwenu . . . n’wina vana lava pfumeleke ku endla ku rhandza ka Xikwembu ni ku yima ni Hulumendhe ya xona ya le Tilweni ha Kreste Yesu, ni lava pfumeleke ku yingisa Xikwembu ni Hosi ya xona, yimani hi milenge.” Vana va yima hi nkarhi wun’we. “Vonani,” ku huwelela xivulavuri lexi hisekaka, “timbhoni letintshwa ta Mfumo to tlula 15 000!” Ku ve ni mphokotelo lowukulu. “Hinkwenu lava mi nga swi kotaka ku endla leswi nga ematimbeni ya n’wina leswaku mi byela van’wana hi mfumo wa Xikwembu ni mikateko leyi fambisanaka na wona, vulani mi ku Ina.” Hi loko va huwelela hi matimba va ku “Ina!”

Ku tlhandlekela eka sweswo, Makwerhu Rutherford u tivise ku humesiwa ka buku leyintshwa leyi nge Children, leyi amukeriweke hi ntsako lowukulu ni mphokotelo wa mavoko. Endzhaku ka sweswo, xivulavuri, wanuna wo leha, u hlanganyerile eku hangalaseni ka tikopi ta mahala ta buku leyi loko nxaxamelo wo leha wa vana wu ri karhi wu longolokela eplatifomo wu hundza eka yena. Mahlo ya vo tala a a ma khapakhapisa mihloti hi ku vona leswi swi humelelaka.

Eka vayingiseri lava a va ri kona hi mixo wolowo wa Sonto a ku ri ni vana vo tala lava va namarheleke “Ina!” wa vona. LaVonne Krebs, Merton Campbell, na Eugene na Camilla Rosam a a va ri exikarhi ka vantshwa lava amukeleke buku leyi nge Children hi nkarhi wolowo. Va ha tirha eyindlu-nkulu ya Sosayiti hi 1992, va hete malembe ya 51, 49, 49 na 48 hi ku landzelelana ka vona evutirhelini bya nkarhi hinkwawo. Van’wana va vana lava va ye va ya tirha eswiavelweni swa matiko mambe, ku katsa Eldon Deane (Bolivia), Richard na Peggy Kelsey (Jarimani), Ramon Templeton (Jarimani), na Jennie Klukowski (Brazil). Hakunene, nongonoko wolowo wa Sonto ni mixo le St. Louis wu khumbe swinene timbilu ta vantshwa vo tala!

Hi Sonto ni ndzhenga Makwerhu Rutherford u vule marito yo lela eka vatsombani. U va khutaze leswaku va ya emahlweni ni ntirho wa ku twarisa Mfumo wa Xikwembu. U te: “Ndza tiyiseka leswaku ku sukela sweswi . . . lava va nga ta vumba ntshungu lowukulu va ta andza hi ku hatlisa.” U va khutaze leswaku va tlhelela eswiphen’wini swa vona swo hambana-hambana swa tiko, a ku, “tirhani ku tlula rini na rini . . . mi tirhisa nkarhi hinkwawo lowu mi nga wu kotaka.” Hi loko ku landzela marito yakwe yo hetelela eka vayingiseri: “Vamakwerhu lava rhandzekaka, Hosi a yi mi katekise. Sweswi a ndzi nge vuli leswaku Salani kahle, hikuva ndzi langutele ku tlhela ndzi mi vona nakambe.”

Kambe eka vo tala a ku ri ro hetelela ku vona Makwerhu Rutherford.

Masiku Yo Hetelela Ya J. F. Rutherford

Makwerhu Rutherford a ri na khensa erhumbyini lerikulu naswona a a nga hanyanga kahle loko a ri entsombanweni wa le St. Louis. Kambe u swi kotile ku nyikela tinkulumo ta ntlhanu ta matimba. Kambe endzhaku ka ntsombano, xiyimo xakwe xi nyanyile, naswona u boheke ku endla vuhandzuri bya le rhumbyini lerikulu. Arthur Worsley u tsundzuka siku leri Makwerhu Rutherford a leleke ndyangu wa Bethele ha rona. “U hi byele leswaku u ya endla vuhandzuri lebyi nga ni khombo, kambe wa tiyiseka leswaku hambi wa pona kumbe e-e, hi ta ya emahlweni ni ku twarisa vito ra Yehovha. U . . . gimete hi ku vula a ku, ‘Kutani ke, loko Xikwembu xi swi rhandza, ndzi ta tlhela ndzi mi vona. Loko swi nga ri tano, yanani emahlweni ni nyimpi.’ Un’wana ni un’wana a a khapakhapisa mihloti endyangwini.”

Makwerhu Rutherford, wa malembe ya 72, u ponile evuhandzurwini. Endzhakunyana u yisiwe eCalifornia eka muako lowu a a wu vitana Beth-Sarim. A a swi ri erivaleni eka varhandziwa vakwe ni le ka vatshila va ta vutshunguri leswaku a nge he hlakarheli. Kahle-kahle, a fanele a tlhela a endliwa vuhandzuri byin’wana.

Exikarhi ka December, Nathan H. Knorr, Frederick W. Franz, na Hayden C. Covington va fikile va huma hi le Brooklyn. Hazel Burford, loyi a a langutela Makwerhu Rutherford hi masiku wolawo lama vavisaka, ya ndzingo, endzhakunyana u te: “Va hete masiku yo hlayanyana na yena va kambisisa xiviko xa lembe na lembe xa Yearbook ni timhaka tin’wana ta nhlengeletano. Loko va suka va famba, Makwerhu Rutherford u ye emahlweni a tsana naswona endzhaku ka mavhiki manharhu, hi Ravumune January 8, 1942, u hete vutomi byakwe bya laha misaveni hi ku tshembeka.”i

Xana mahungu ya ku lova ka Makwerhu Rutherford ma amukerisiwe ku yini eBethele? “A ndzi nge ri rivali siku leri hi tweke ta ku lova ka Makwerhu Rutherford,” ku tsundzuke William A. Elrod, loyi a a ri na malembe ya kaye a ri xirho xa ndyangu wa Bethele. “A ku ri nhlikanhi loko ndyangu wu hlengeletanele ku dya. Xitiviso a a xi komile. A ku lo whii! A ku na la tekeke nkarhi wo wisa leswaku a ya titshandza. Kambe, hi tlhelele efektri hi ya tirha ku tlula rini na rini.”

Leyi a ku ri minkarhi yo nonon’hwa swinene eka Timbhoni ta Yehovha. Nyimpi a yi hundzuke nkwetlembetano wa misava hinkwayo. Ku lwa ku hangalake ku suka le Yuropa ku ya eAfrika ivi ku ya laha hi nkarhi wolowo a ku vitaniwa Soviet Union. Hi December 7, 1941, n’hweti endzhaku ka ku lova ka Makwerhu Rutherford, ku hlasela ka Japani le Pearl Harbor ku endle United States ri nghenela nyimpi. Etindhawini to tala Timbhoni a ti hlaseriwa swinene hi mintlawa ya vukarhi ni swivumbeko swin’wana swa nxaniso wa matimba.

A ku ta humelela yini sweswi?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 73]

“Matlhari lamakulu ya Sathana i VUTIKUKUMUXI, KU TINAVELELA SWA LE HENHLA ni KU CHAVA”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 74]

“Xitiyisekiso xa leswaku Yehovha a a kongomisa Sosayiti”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 75]

‘Leswi va ha ku humaka ekhotsweni, va nga ri na swo tala leswi nga swa vona vini, mayelana ni xikongomelo xa ku vula vumbhoni bya ntiyiso’

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 77]

“Ntirho wa Mukreste emisaveni . . . i ku twarisa rungula ra mfumo wa Hosi”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 78]

‘Twarisani Mfumo hi ku hiseka ni rirhandzu leri engetelekeke ku tlula rini na rini’

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 82]

“Hi rhandza ku tiviwa . . . tanihi timbhoni ta Yehovha”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 83]

Ina! Vayonadabu va fanele ku khuvuriwa

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 84]

‘Ku lavisisa vanhu lava fanaka ni tinyimpfu lava ha faneleke ku hlengeletiwa’

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 85]

Rutherford u tshinye vakaneti va vukhongeri hi ku kongoma

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 86]

Vana va 15 000 va yima etlhelweni ra Mfumo

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 89]

“Kutani ke, loko Xikwembu xi swi rhandza, ndzi ta tlhela ndzi mi vona. Loko swi nga ri tano, yanani emahlweni ni nyimpi”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 76]

“Yindlu Ya Tihosana”

Makwerhu Rutherford a a khomiwe ngopfu hi vuvabyi bya mahahu endzhakunyana ka ku ntshunxiwa hi ku khotsiwa handle ka nandzu hi 1919. Endzhakunyana u ve ni hahu rin’we ntsena leri nga rinene. Hi va-1920, loko a ri eku tshunguriweni hi n’anga, u ye le San Diego, California, naswona n’anga yi n’wi kombele leswaku a tshama nkarhi wo leha hi laha a nga kotaka ha kona kwalaho. Ku sukela hi 1929 ku ya emahlweni, Makwerhu Rutherford u hete vuxika a tirhela emuakweni wa San Diego lowu a a wu vitana Beth-Sarim. Beth-Sarim wu akiwe hi mali leyi nyikeriweke hi xikongomelo xexo. Papila ro ha munhu nhundzu, leri kandziyisiweke hi ku helela eka “The Golden Age” ya March 19, 1930, ri yise muako lowu eka J. F. Rutherford ivi endzhakunyana eka Sosayiti ya Watch Tower.

Malunghana na Beth-Sarim, buku leyi nge “Salvation,” leyi humesiweke hi 1939, ya hlamusela: “Rito ra Xiheveru ‘Beth Sarim’ ri vula ‘Yindlu Ya Tihosana’; naswona xikongomelo xa ku kuma ndhawu leyi ni ku aka yindlu leyi a ku ri ku endlela leswaku ku ta va ni vumbhoni lebyi xiyekaka bya leswaku ku na lava nga kona emisaveni lava pfumelaka eka Xikwembu na Kreste Yesu ni Mfumo wa Yena, ni lava pfumelaka leswaku vanhu va khale vo tshembeka va ta pfuxiwa ku nga ri khale hi Hosi, va vuya emisaveni, naswona va langutela timhaka ta misava.”

Malembe ma nga ri mangani endzhaku ka ku fa ka Makwerhu Rutherford, huvo ya vakongomisi va Sosayiti ya Watch Tower yi kunguhate ku xavisa Beth-Sarim. Ha yini? “Xihondzo xo Rindza” (xa Xinghezi) xa December 15, 1947, xi hlamuserile: “Yi wu endlile ntirho wa yona naswona sweswi yi tirha ntsena tanihi muako wa xitsundzuxo lowu durhaka ku wu hlayisa; ripfumelo ra hina ra ku vuya ka vanhu va khale lava Hosi Kreste Yesu a nga ta va endla tihosana emisaveni HINKWAYO (ku nga ri eCalifornia ntsena), a ri sekeriwanga endlwini liya ya Beth-Sarim, kambe eRitweni ra Xikwembu ra xitshembiso.”j

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 80, 81]

Ku Haxa Rungula Ra Mfumo

Ku nga si hela malembe mambirhi ku haxa hi xiya-ni-moya ka nkarhi na nkarhi, ka ta bindzu, ku sungurile, xiya-ni-moya xi tirhiseriwe ku hangalasa rungula ra Mfumo. Xisweswo hi February 26, 1922, Makwerhu Rutherford u nyikele rungula rakwe ro sungula eka xiya-ni-moya le California. Endzhaku ka malembe mambirhi, hi February 24, 1924, xitichi xa Sosayiti ya Watch Tower hi yoxe xa xiya-ni-moya xa WBBR, le Staten Island, New York, xi sungule ku haxa. Eku heteleleni, Sosayiti yi hlele fambiselo ra misava hinkwayo ra ku haxa minongonoko ya Bibele ni tinkulumo. Hi 1933 nhlohlorhi ya switichi swa 408 a swi rhwala rungula ra Mfumo ri ya eka matiko-nkulu ya tsevu!

[Swifaniso]

WBBR, le New York, a yi tirhisiwa hi Sosayiti ya Watch Tower ku sukela hi 1924 ku ya eka 1957

Orchestra ya WBBR hi 1926

J. F. Rutherford a nyikela nkulumo leyi nge “Langutana Ni Mintiyiso,” le Royal Albert Hall, London, Nghilandi, hi September 11, 1938; holo (ehansi) a yi manyane hi vanhu vo tlula 10 000, loko timiliyoni tin’wana ti yingise eka xiya-ni-moya

Nongonoko wo sungula wa WBBR

Vatirhi va le xitichini xa 2HD, Newcastle, NSW, Australia

Xitichi xa xiya-ni-moya xa CHCY le Edmonton, Alberta, a xi ri xin’wana xa switichi swo hlayanyana leswi Sosayiti a yi ri na swona nakambe swi tirhisiwa hi yona le Canada

Ku haxa le Finland hi ku tirhisa xitichi xa xiya-ni-moya le Estonia

Xitirho xo haxa le xitichini xa WORD, ekusuhi na Chicago, Illinois; a xi ri xa Sosayiti naswona a xi tirhisiwa hi yona

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 87]

Ku Chumayela Hi Tigramafoni

Hi 1933, Timbhoni ta Yehovha ti sungule ku tirhisa ndlela yin’wana leyintshwa ya ku chumayela. Muchini wa mpfumawulo lowu rhwalekaka lowu nga ni xitlanga tirhekhodo ni xikurisa mpfumawulo, wu tirhisiwile leswaku ku haxiwa tirhekhodo ta 33 1/3-rpm ta tinkulumo ta Makwerhu Rutherford ta le ka xiya-ni-moya, etiholweni, etiphakeni ni le tindhawini tin’wana ta mani na mani. Mimovha ya mpfumawulo ni mabyatso ya mpfumawulo na swona swi tirhisiwile leswaku rungula ra Mfumo ri twarisiwa.

Ku tirhisiwa loku humelelaka ka muchini wa mpfumawulo ku yise eka ndlela yin’wana leyintshwa—ku chumayela hi yindlu na yindlu hi gramafoni yo vevuka. Hi 1934 Sosayiti yi sungule ku humesa gramafoni leyi khomekaka ni nxaxamelo wa tirhekhodo ta 78-rpm leti nga ni tinkulumo ta Bibele ta timinete ta 4 1/2. Eku heteleleni, ku tirhisiwe tirhekhodo leti hlanganisaka timhaka to hambana-hambana ta 92. Ti hlanganile, Sosayiti yi endle tigramafoni to tlula 47 000 leswaku yi twarisa rungula ra Mfumo. Kambe, hi ku famba ka nkarhi, ku kandziyisiwe swinene ku vula rungula ra Mfumo hi nomu wa wena n’wini, xisweswo gramafoni yi heleriwe hi ntirho.

[Swifaniso]

Loko movha wa mpfumawulo wu ri ehenhla ka xintshabyana, rungula ra Mfumo a ri swi kota ku twiwa endhawini leyi nga ekule hi tikhilomitara to tala (ehenhla)

Ku tirhisa muchini wa mpfumawulo le Mexico (exineneni)

Nkombiso wo tirhisa gramafoni yo languta ehenhla, hi 1940 (exineneni)

Ku tirhisa gramafoni entirhweni wa nsimu (eximatsini)

Byatso bya mpfumawulo byi haxa eNambyeni wa Thames, London, Nghilandi (ehenhla)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 79]

J. A. Bohnet

[Xifaniso lexi nga eka tluka 88]

Ku sukela hi 1917, loko J. F. Rutherford a va muungameri ku ya eka 1941, Sosayiti ya Watch Tower yi humese minkandziyiso ya ntsandza vahlayi, leyi katsaka tibuku ta 24, swibukwana swa 86 ni ti-“Yearbook” ta lembe na lembe, swin’we ni swihloko swa “Xihondzo xo Rindza” ni “The Golden Age” (leyi endzhakunyana yi vitaniweke “Consolation”)