Ndzima 6

Nkarhi Wa Ku Ringiwa (1914-1918)

“A hi tsundzukeni leswaku hi le ka nguva ya ku ringiwa. . . . Loko ku ri ni xivangelo xihi na xihi lexi nga vangelaka wihi na wihi leswaku a tshika Hosi ni Ntiyiso wa Yona ni ku tshika ku tirhela Xikongomelo xa Hosi, kutani ke, ku ta va ku nga ri ku rhandza Xikwembu loku n’wi susumeteleke ku tirhela Hosi, kambe ku ta va ku ri nchumu wun’wana; kumbexana i ku anakanya leswaku nkarhi a wu komile; ku tinyiketela a ku ri ka nkarhi wo karhi ntsena. Loko swi ri tano, sweswi i nkarhi wo tshika.”

MARITO lawa, lama humelelaka eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa November 1, 1914, ma faneleka swinene. Malembe yo suka eka 1914 ku ya eka 1918, hakunene ma tikombe ma ri “nguva ya ku ringiwa” eka Swichudeni swa Bibele. Miringo yin’wana a yi huma exikarhi ka swona; yin’wana hi le handle. Kambe, hinkwayo yi ringe Swichudeni swa Bibele hi tindlela leti kombiseke loko hakunene swi ‘rhandza Xikwembu etimbilwini ta swona’ kumbe e-e. Xana a a va ta namarhela “Hosi ni Ntiyiso wa Yona” kumbe a va ta yi tshika?

Ku Langutela Lokukulu

Hi June 28, 1914, Archduke Francis Ferdinand wa le Austria-Hungary u dlayiwile hi qulu ra mudlayi. Ku dlayiwa koloko ku dlamule Nyimpi Leyikulu, hi laha Nyimpi yo Sungula ya Misava eku sunguleni a yi vitaniwa ha kona. Nyimpi yi sungule hi August 1914 loko Jarimani ri nghene eBelgium ni le Furwa. Hi xixikana xa lembe rero, ku halatiwa ka ngati se a ku sungurile.

“Minkarhi ya Vamatiko yi herile; tihosi ta vona ti fumile, swi enerile”! Wolawo a ku ri marito ya Makwerhu Russell loko a ri karhi a nghena eholweni yo dyela eka yona le yindlu-nkulu ya Sosayiti ya Watch Tower eBrooklyn, hi mixo wa Ravuntlhanu, October 2, 1914. A va nyanyukile swinene. Vo tala lava a va ri kona, a ku ri khale va ri karhi va langutele lembe ra 1914. Kambe xana ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko a ku ta tisa yini?

Nyimpi yo Sungula ya Misava a yi nga lawuleki, naswona hi nkarhi wolowo a ku pfumeriwa leswaku nyimpi a yi kongomisa eka mpfilumpfilu wa misava hinkwayo lowu nga ta va kona eku heleni ka mafambiselo lawa ya swilo. Nakambe a ku ri ni ku langutela kun’wana malunghana na 1914. Alexander H. Macmillan, loyi a khuvuriweke hi September 1900, endzhakunyana u te: “Vo tala va hina a hi tshemba leswaku hi ya etilweni eka vhiki ro sungula ra October yoloye.”a Kahle-kahle, loko a tsundzuka mixo lowu ha wona Russell a tiviseke ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko, Macmillan u ri: “A hi nyanyukile swinene lerova a ndzi nga ta hlamala loko hi nkarhi wolowo a hi lo sungula ku tlhandluka, hi ku teka xitiviso xexo xi ri xikombiso xa ku sungula ku tlhandlukela etilweni—kambe sweswo a swi humelelanga.”

Ku langutela mavunwa malunghana ni ku vuya ka Hosi Yesu, hi lembe xidzana ra vu-19, ku endle leswaku valandzeri vo tala va William Miller ni mintlawa yo hambana-hambana ya Maadventist yi lahlekeriwa hi ripfumelo. Kambe ku vuriwa yini hi Swichudeni swa Bibele leswi tirhisaneke na Russell? Xana va kona lava kokiweke hi mianakanyo ya ku pona ka vona vini ka xihatla, ematshan’weni ya ku rhandza Xikwembu ni ku tiyimisela ku endla ku rhandza ka xona?

‘Makwerhu Russell, Xana A Wu Kalanga U Hetiwa Matimba?’

Makwerhu Russell a a ri karhi a khutaza Swichudeni swa Bibele leswaku swi hambeta swi langutela, ni ku tiyimisela ku ya emahlweni ni ntirho wa Hosi, hambi loko swilo swi nga humelelanga hi ku hatlisa hi laha va nga ha vaka va anakanye ha kona.

October 1914 yi hundzile, naswona C. T. Russell ni vanghana vakwe a va ha ri emisaveni. Kutani October 1915 na yena a hundza. Xana Russell u hetiwe matimba? Eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa February 1, 1916, u tsarile: “‘Kambe, Makwerhu Russell, u anakanya yini hi nkarhi wa ku hundzuka ka hina? Xana a wu helanga matimba loko ku nga endleki hi nkarhi lowu a hi langutele wona?’ u nga ha vutisa. Nhlamulo ya hina yi ri doo, a hi helanga matimba. . . . Vamakwerhu, lava nga ni langutelo lerinene hi Xikwembu exikarhi ka hina a va heli matimba hi malunghiselelo hinkwawo ya xona. A hi nga lavi leswaku ku endliwa ku rhandza ka hina; kutani loko hi kume leswaku a hi langutele leswi hoxeke hi October, 1914, xisweswo hi tsakile leswi Hosi yi nga cincangiki Kungu ra Yona hikwalaho ka hina. A hi nga lavi Yi endla sweswo. A hi navela ku twisisa makungu ni swikongomelo swa Yona ntsena.”

Doo, Swichudeni swa Bibele a swi ‘yisiwanga ekaya’ etilweni hi October 1914. Kambe, Minkarhi ya Vamatiko yona yi herile hi lembe rero. Entiyisweni, Swichudeni swa Bibele a swa ha fanele swi dyondza swo tala malunghana ni nhlamuselo ya lembe ra 1914. Xisweswo, a a va ta endla yini? A va fanele va tirha! Hi laha Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa September 1, 1916, xi swi vekaka ha kona: “A hi anakanya leswaku ntirho wa Ntshovelo wo hlengeleta Kereke [ya vatotiwa] a wu ta hetiwa ku nga si hela Minkarhi ya Vamatiko; kambe a ku na nchumu wo tano eBibeleni. . . . Xana ha gungula hi leswi ntirho wa Ntshovelo wa ha yaka emahlweni? Nikatsongo . . . Langutelo ra hina ra sweswi, vamakwerhu, ri fanele ri va ra ku tlangela swinene eka Xikwembu, hi tlangela swinene Ntiyiso wo xonga lowu xi hi nyikeke lunghelo ro wu vona ni ku va vabyarhi va wona, ni ku ya emahlweni hi gingiritekela ku yisa Ntiyiso wolowo eka van’wana.”

Kambe xana a ka ha ri na swo tala swo swi endla entirhweni wa ntshovelo? Makwerhu Russell a anakanya tano. Leswi kombisaka leswi i bulo leri a veke na rona na Makwerhu Macmillan eku heleni ka lembe ra 1916. Loko a vitanele Macmillan ekamareni rakwe ro hlayela eka rona le Bethele ya le Brooklyn, Russell u te eka yena: “Ntirho wu andza hi ku hatlisa, naswona wu ta hambeta wu andza, hikuva ku na ntirho wa misava hinkwayo lowu faneleke wu endliwa, wo chumayela ‘evhangeli ya mfumo’ ematikweni hinkwawo.” Russell u hete tiawara tinharhu ni hafu a hlamusela Macmillan leswi a swi vonaka hi ku ya hi Bibele malunghana ni ntirho lowukulu lowu nga emahlweni ka vona.

Swichudeni swa Bibele swi hundze eka ndzingo wo tika swinene. Kambe hi mpfuno wa Xihondzo xo Rindza, va tiyisiwile leswaku va hlula ku hela matimba. Kambe, nguva ya ku ringiwa, a yi nga si hela.

“I Yini Leswi Nga Ta Humelela Sweswi?”

Hi October 16, 1916, Makwerhu Russell ni matsalana wakwe Menta Sturgeon va teke riendzo leri ku nga khalenyana va ri kunguhatile ro ya nyikela tinkulumo eswiphen’wini swa le vupela-dyambu ni swa le dzonga-vupela-dyambu bya United States. Kambe, Russell a a vabya swinene hi nkarhi wolowo. Riendzo ra vona ri va yise eDetroit ku sungula, le Michigan, va hundza hi le Canada. Kutani endzhaku ko yima le Illinois, Kansas ni le Texas, vavanuna lava vambirhi va fike le California, laha Russell a nyikeleke kona nkulumo ya yena yo hetelela hi Sonto, October 29, le Los Angeles. Endzhaku ka masiku mambirhi, hi ndzhenga wa Ravumbirhi, October 31, Charles Taze Russell wa malembe ya 64 hi vukhale u lovile exitimeleni le Pampa, Texas. Xitiviso xa ku lova kakwe xi humelele eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa November 15, 1916.

Xana ndyangu wa Bethele wu titwise ku yini loko wu twa mahungu ya rifu ra Makwerhu Russell ma tivisiwa? A. H. Macmillan, loyi a a tirha tanihi mupfuni wa Russell ehofisini loko Russell a nga ri kona, endzhakunyana u tsundzuke mixo lowu a hlayeke telegramu leyi endyangwini wa Bethele: “Swirilo a swi twala eholweni hinkwayo yo dyela. Van’wana a va rilela ehenhla. Ku hava loyi a dyeke swo fihlula mixo wolowo. Hinkwerhu a hi karhatekile. Endzhaku ka nkarhi wa swakudya va hlengeletane hi mintlawa va vulavula hi ku hleva-hleva, ‘I yini leswi nga ta humelela sweswi?’ A ku vanga na ndzima entirhweni siku rero. A hi nga swi tivi leswi hi faneleke hi swi endla. A hi nga swi langutelanga, hambi leswi Russell a ringeteke ku hi lunghiselela xiyimo lexi. A hi ta endla yini? Ku lahlekeriwa hi C. T. Russell a ku ri gome ro tlula hinkwawo lawa hi tshameke hi va na wona. Phela, eka masikunyana wolawo vumundzuku bya hina a byi ri bya ntima. Evuton’wini bya yena hinkwabyo Russell a a ri ‘Sosayiti.’ Ntirho a wu titshege hi ku tiyimisela ka yena lokukulu ko vona leswaku ku rhandza ka Xikwembu ka endliwa.”

Endzhaku ka mintirho ya xilahlo le The Temple le New York ni le Holweni ya Carnegie ePittsburgh, Makwerhu Russell u lahliwe le Allegheny, ejarateni ra ndyangu wa Bethele, hi ku ya hi xikombelo xakwe. Matimu ya Russell yo koma swin’we ni xiboho xakwe ni marito yakwe swi humesiwile eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa December 1, 1916, ni le ka minkandziyiso leyi landzeleke ya tivholumo ta Studies in the Scriptures.

I yini leswi a swi ta humelela sweswi? Swichudeni swa Bibele swi nonon’hweriwile ku hlawula la nga ta siva Makwerhu Russell. Xana ku twisisa ka vona Matsalwa a ku ta ya emahlweni, kumbe a ku ta yima kwalaho? Xana a a va ta va mpambukwa lowu titshegeke ha yena? Russell hi yexe u swi veke erivaleni leswaku u langutele leswaku ntirho wu ya emahlweni. Kutani endzhaku ka rifu rakwe, swivutiso swi tlakukile: I mani a nga ta langutela leswi nga ta tsariwa eka Xihondzo xo Rindza ni tibuku tin’wana? I mani la faneleke a tlhandlama Russell tanihi muungameri?

Ku Cinca Ka Mafambiselo

Eka xiboho xakwe Makwerhu Russell u andlale lunghiselelo ra Komiti ya Vahleri ya vavanuna va ntlhanu leswaku va boha leswi nga ta kandziyisiwa eka Xihondzo xo Rindza.b Ntlhandlakambirhi, huvo ya vakongomisi ya Watch Tower Bible and Tract Society yi endle malunghiselelo ya Komiti leyi Lawulaka ya vavanuna vanharhu—A. I. Ritchie, W. E. Van Amburgh na J. F. Rutherford—leswaku va langutela ntirho hinkwawo wa Sosayiti, ehansi ka vulavuri bya huvo ya vakongomisi.c Kambe, i mani loyi a a ta va muungameri lontshwa? Xiboho xexo a a xi ta endliwa eka nhlangano lowu landzelaka wa lembe na lembe wa Sosayiti, endzhaku ka tin’hweti timbirhi hi January 6, 1917.

Eku sunguleni, Komiti leyi Lawulaka yi tirhe hi matimba leswaku yi hlayisa xiyimo xi ri kahle, yi khutaza Swichudeni swa Bibele leswaku swi hambeta swi chivirika swi nga heli matimba. Xihondzo xo Rindza xi ye emahlweni xi humesiwa, xi ri na swihloko leswi Russell a swi tsaleke a nga si fa. Kambe loko nhlangano wa lembe na lembe wu tshinela, ku sungule ku va ni nkwetlembetano. Van’wana a va sungule ku endla nhlawulo wo karhi leswaku va kuma munhu loyi va n’wi rhandzaka leswaku va n’wi hlawula ku va muungameri wa vona. Van’wana, hi ku xixima ka vona Makwerhu Russell, va tikombe va ri lava tiyimiseleke ku ringeta ku tekelela timfanelo takwe ivi va vumba vugandzeri byokarhi ha yena. Kambe Swichudeni swo tala swa Bibele, a a swi tsakela swinene ku ya emahlweni ni ntirho lowu Russell a a tinyiketele ku wu endla.

Loko nkarhi wa nhlawulo wu tshinela, xivutiso a xa ha tlakukile, I mani la nga ta tlhandlama Russell a va muungameri? Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa January 15, 1917, xi vike vuyelo bya nhlengeletano ya lembe na lembe, xi ku: “Makwerhu Pierson, hi marito lama faneleke ni minkhenso na hi ku rhandza kakwe Makwerhu Russell, u vule leswaku, tanihi mukhomi wa matsalwa yo hlawula musivi, hi ku ya hi vamakwavo etikweni hinkwaro, va hlawula Makwerhu J. F. Rutherford ku va Muungameri, naswona u ye emahlweni a kombisa leswaku u pfumelelana swinene ni leswi.” Loko vito ra Rutherford ri hlawuriwile naswona ri tsariwe ehansi, a ka ha hlawuriwanga nakambe, kutani “Matsalana u andlale nhlawulo hi laha a lerisiweke ha kona, hi loko Makwerhu Rutherford a tivisiwa leswaku hi yena a hlawuriweke eka Ntsombano lowu tanihi Muungameri.”

Loko nhlawulo wu herile, xana muungameri lontshwa u amukeriwe njhani? Xihondzo xo Rindza lexi boxiweke laha henhla xi vikile: “Vanghana va hina kun’wana ni kun’wana a va khongela swinene leswaku Hosi yi kongomisa nhlawulo lowu; naswona loko wu endliwile, hinkwavo a a va enerisekile naswona va tsakile, hi ku tshemba leswaku Hosi yi kongomise ku kanerisana ka vona naswona yi hlamule swikhongelo swa vona. Hinkwavo lava a a va ri kona va ve ni ntwanano lowu hetisekeke.”

Kambe “ntwanano [lowu] lowu hetisekeke,” a wu tlhavelanga hi dyambu. Vo tala va amukele muungameri lontshwa hi nkufumelo, kambe hayi hinkwavo.

Muungameri Lontshwa U Ya eMahlweni

Makwerhu Rutherford, a a nga lavi ku cinca fambiselo ra nhlengeletano, kambe a a lava ku ya emahlweni ni ndlela leyi simekiweke hi Russell. Vayimeri va Sosayiti lava famba-fambaka (lava tiviwaka tanihi tiphiligiramu) va engeteriwile ku suka eka 69 va ya eka 93. Ku hangalasiwa ka swiphephana swa mahala swa Sosayiti ku engeteriwile hi Tisonto to tala emahlweni ka tikereke na hi yindlu na yindlu nkarhi na nkarhi.

“Ntirho wa vuphasta,” lowu wu sunguriweke Russell a nga si fa, sweswi a wu antswisiwile. Lowu a ku ri ntirho wo landzelela, wo fana ni ntirho wa ku endla maendzo yo vuyela lowu sweswi wu endliwaka hi Timbhoni ta Yehovha. Leswaku ntirho wo chumayela wu nyikiwa matimba, muungameri lontshwa wa Sosayiti u ndlandlamuxe ntirho wa vukhalipotiya. Makhalipotiya (khale ka maphayona ya namuntlha) ma engeteriwile ma suka eka 372 ma ya eka 461.

Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa December 15, 1917, xi te: “Lembe ra 1917 ri sungule hi ndlela leyi hetaka matimba.” Ina, endzhaku ka ku fa ka C. T. Russell, ku ve ni ku lan’wa ko karhi, ku kanakana ni minchavo yo karhi. Kambe, xiviko xa ku hela ka lembe a a xi khutaza; ntirho wa nsimu a wu andzile. Hakunene, ntirho a wu ya emahlweni. Xana Swichudeni swa Bibele swi hundze ndzingo wun’wana—ku fa ka C. T. Russell—hi ndlela leyi humelelaka?

Matshalatshala Yo Kuma Matimba

A hi hinkwavo lava a va n’wi seketela muungameri lontshwa. C. T. Russell na J. F. Rutherford a ku ri vanhu lava nga faniki. A a va ri ni vumunhu byo hambana naswona a va huma etindhawini to hambana. Ku hambana loku a ku nonon’hwela van’wana ku ku amukela. Eka vona, a nga ri kona la nga ‘sivaka Makwerhu Russell a tlhela a endla swilo kahle.’

Vanhu va nga ri vangani, ngopfu-ngopfu eyindlu-nkulu, entiyisweni a a va n’wi venga Makwerhu Rutherford. Hambi leswi ntirho a wu ya emahlweni, ni leswi a a endla matshalatshala yo landzelela malunghiselelo lama andlariweke hi Russell, a swi va tsakisanga. Nkaneto wu kurile. Swirho swa mune swa huvo ya vakongomisi swa Sosayiti a swi lava no wutla xikhundla xa Rutherford xa vulawuri. Xiyimo xi nyanye swinene hi ximumu xa 1917, loko ku humesiwa The Finished Mystery, ku nga vholumo ya vunkombo ya Studies in the Scriptures.

Makwerhu Russell a nga swi kotanga ku humesa vholumo leyi loko a ha hanya, hambi leswi a a tshemba leswaku u ta yi humesa. Endzhaku ka rifu rakwe, Komiti leyi Lawulaka ya Sosayiti yi hlele leswaku swirho swimbirhi, ku nga Clayton J. Woodworth na George H. Fisher, swi lulamisa buku leyi, leyi a yi hlamusela Nhlavutelo, Risimu ra Solomoni na Ezekiyele. Hi ku komisa, a yi sekeriwe eka leswi Russell a swi tsaleke hi tibuku leti ta Bibele naswona ku engeteriwe tinhlamuselo tin’wana. Tsalwa leri hetiweke ri pfumeleriwe hi valawuri va Sosayiti leswaku ri kandziyisiwa naswona ri humesiwe endyangwini wa Bethele eholweni yo dyela eka yona hi Ravumbirhi, July 17, 1917. Hi nkarhi wolowo, ku endliwe xitiviso lexi hlamarisaka—vakongomisi va mune lava kanetaka va susiwile naswona Makwerhu Rutherford u hlawule van’wana va mune leswaku va siva tindhawu ta vona. Ku anguriwe njhani?

A ku ri onge hi loko ku lo buluka bomo! Vakongomisi va mune lava susiweke va tirhise nkarhi lowu ku pfuxa nkwetlembetano wa tiawara ta ntlhanu emahlweni ka ndyangu wa Bethele, malunghana ni ku fambisiwa ka timhaka ta Sosayiti. Vo tala va ndyangu wa Bethele va yime ni vakaneti lava. Nkaneto lowu wu hete mavhiki yo hlayanyana, vakavanyeti va ringeta ku “wisa vulawuri bya tihanyi lebyi nga kona,” hi laha va swi vekaka ha kona. Kambe Makwerhu Rutherford a a ri ni xivangelo lexinene xo teka goza leri a ri tekeke. Njhani?

Ku kumeke leswaku hambi loko vakaneti lava va mune va hlawuriwe hi Makwerhu Russell, minhlawulo leyi a yi kalanga yi tiyisekisiwa hi vhoti ya swirho swa nhlangano eka nhlangano wa lembe na lembe wa Sosayiti. Hikwalaho, lava va mune a va nga ri swona swirho swa huvo ya vukongomisi leswi nge nawini! Rutherford a a swi tiva leswi kambe a nga swi boxanga eku sunguleni. Ha yini? A nga lavi ku va loyi a hambanaka ni ku navela ka Makwerhu Russell. Kambe, loko swi ve erivaleni leswaku a va tiyimiselanga ku tshika ku kaneta ka vona, Rutherford, hi ku tirhisa matimba ni vutihlamuleri byakwe tanihi muungameri, u va sive hi van’wana va mune lava ku hlawuriwa ka vona a ku ta tiyisiwa eka nhlangano lowu landzelaka wa lembe na lembe, lowu nga khomiwa hi January 1918.

Hi August 8, khale ka vakongomisi lava karhatekeke ni vaseketeri va vona va sukile endyangwini wa Bethele; va komberiwe ku famba hikwalaho ka nkavanyeto lowu a va wu vanga. Hi ku hatlisa va sungule ku hangalasa ku kaneta ka vona hi ku vulavula erivaleni ni ku endla matsima yo tsala mapapila eUnited States, Canada ni le Yuropa. Hikwalaho, endzhaku ka ximumu xa 1917, mavandlha yo tala ya Swichudeni swa Bibele ma sungule ku avana ma va mintlawa mimbirhi—ku nga lava tshembekeke eka Sosayiti, ni lava hunguriweke hi vuxisi bya vakaneti.

Kambe xana a a swi ta endleka leswaku vakongomisi lava hlongoriweke, hi ku lava ku wutla nhlengeletano, va ringeta ku kucetela lava nga ta va kona eka nhlangano wa lembe na lembe? Hi ku xalamukela leswi, Rutherford u vone swi ri swinene leswaku va kambisisa mavandlha hinkwawo. Vuyelo byi ve byihi? Hi ku ya hi xiviko lexi kandziyisiweke eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa December 15, 1917, lava hlawuleke va kombise ku seketela ka vona swinene J. F. Rutherford ni vakongomisi lava tirhisanaka na yena! Leswi swi tiyisiwile eka nhlangano wa lembe na lembe.d Matshalatshala ya vakaneti yo wutla vulawuri ma tsandzekile!

Ku humelele yini hi vakaneti lava ni vaseketeri va vona? Endzhaku ka nhlangano wa lembe na lembe wa January 1918, lava kanetaka va pambukile, va tlhela va hlawula ku tlangela Xitsundzuxo, hi March 26, 1918, va ri voxe. Vun’we lebyi va veke na byona a byi tlhavelanga hi dyambu, naswona ku nga ri khale va phatlulelekile va va mimpambukwa yo hambana-hambana. Hi xitalo nhlayo ya vona yi ye yi vohla naswona ntirho wa vona wu n’okile kumbe wu hela hi ku helela.

Hakunene, endzhaku ka rifu ra Makwerhu Russell, Swichudeni swa Bibele swi langutane ni ndzingo wa xiviri wa vutshembeki. Hi laha Tarissa P. Gott, loyi a khuvuriweke hi 1915, a vulaka ha kona: “Vo tala lava a va vonaka va tiyile swinene, naswona va tinyiketele eHosini, va sungule ku wa. . . . Hinkwaswo leswi a swi nga tsakisi, kambe a swi humelela naswona a swi hi vavisa. Kambe ndzi tibyele leswi: ‘Xana nhlengeletano leyi a hi yona leyi Yehovha a yi tirhiseke ku hi ntshunxa etimpecaneni ta vukhongeri bya mavunwa? Xana a hi byi vonanga vunene bya yena? Loko ho yi siya sweswi, hi ta ya kwihi? Xana a hi nge tikumi se hi landzelela vanhu?’ A hi nga xi voni xivangelo xo landzelela vagwinehi, kutani hi loko hi tshama.”—Yoh. 6:66-69; Hev. 6:4-6.

Van’wana lava siyeke nhlengeletano endzhaku va tisorile, va tlhela va hlanganyela ni Swichudeni swa Bibele eku gandzeleni. Vo tala, tanihi Makwerhu wa xisati Gott, va hambete va tirhisana ni Sosayiti ya Watch Tower na Makwerhu Rutherford. Rirhandzu ni vun’we lebyi va hlanganiseke byi ve byikulu loko malembe ma ya emahlweni, va ri karhi va hlengeletana swin’we eminhlanganweni ni le mintsombanweni. A va pfumelelanga nchumu wu herisa vun’we byolebyo.—Kol. 3:14.

Hi 1918, Swichudeni swa Bibele swi pone ndzingo wo huma exikarhi ka swona. Kambe, ku vuriwa yini hi loko nkaneto wu huma hi le handle?

Vahlaseriwa

Ku sukela eku heleni ka 1917 ku ya eka 1918, Swichudeni swa Bibele swi yi hangalase swinene buku leyi leyintshwa, The Finished Mystery. Eku heleni ka 1917, vakandziyisi a va ri karhi va endla nkandziyiso wa vu-850 000. Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa December 15, 1917, xi vikile: “Ku fambisiwa ka Vholumo ya Vunkombo a ku si tshama ku fana ni ku fambisiwa ka buku yihi na yihi, hi nkarhi wo tanihi lowu, handle ka Bibele.”

Kambe a hi hinkwavo va tsakisiweke hi ku humelela ka The Finished Mystery. Buku leyi a a yi ri na tinhlamuselo leti a ti tlhava swinene eka vafundhisi va Vujagana. Leswi swi hlundzukise vafundhisi lerova va kombela hulumendhe leswaku yi yirisa ku humesiwa ka tibuku ta Swichudeni swa Bibele. Hikwalaho ka nkaneto lowu hlohloteriweke hi vafundhisi, eku sunguleni ka 1918, The Finished Mystery yi yirisiwile le Canada. Hi loko nkaneto wu sungula ku kula swinene eka Swichudeni swa Bibele le United States.

Leswaku Sosayiti ya Watch Tower yi paluxa ntshikilelo lowu hlohloteriweke hi vafundhisi, hi March 15, 1918, yi humese xiphephana lexi nge Kingdom News No. 1. Rungula ra xona a a ri ku yini? Xihloko-nkulu xo ringana tikholumo ta tsevu hi ku anama a a xi ku: “Ku Vengiwa Ka Vukhongeri—Valandzeri Va Phasta Russell Va Xanisiwa Hi Leswi Va Byelaka Vanhu Ntiyiso.” Ehansi ka xihloko lexi nge “Ndlela Leyi Swichudeni Swa Bibele Swi Khomiwaka Ha Yona Yi Fana Ni Liya Ya ‘Nguva Ya Munyama’” ku andlariwe ta nxaniso ni ku yirisiwa loku sunguleke le Canada. Vahlohloteri a ku ri vamani? Xiphephana a xi geganga leswaku i vafundhisi, lava hlamuseriweke tanihi “ntlawa wa vanhu vo sihalala lava va tiyimiseleke ku sivela vanhu ku twisisa Bibele ni ku herisa tidyondzo hinkwato ta Bibele handle ka loko ti huma eka vona.”e Vona rungula leri tlhavaka swonghasi!

Xana vafundhisi va titwise ku yini hi mpaluxo wo tano? Ana se a va vangele Sosayiti ya Watch Tower leswaku yi xanisiwa. Kambe sweswi a a va karihile swinene! Hi ximun’wana xa 1918, Swichudeni swa Bibele swi wele hi nxaniso wa tihanyi eAmerika N’walungu ni le Yuropa. Nkaneto lowu hlohloteriweke hi vafundhisi wu fike emaninginingini swinene hi May 7, 1918, loko ku humesiwe swileriso swa mfumo wa le U.S. leswaku J. F. Rutherford ni vanghana vakwe van’wana lavakulu va khomiwa. Exikarhi ka 1918, Rutherford ni vanghana vakwe va nkombo va tikume va ri ekhotsweni ra mfumo le Atlanta, eGeorgia.

Kambe leswi Muavanyisi Rutherford ni vanghana vakwe va nga le khotsweni, ku humelele yini eka ntirho wa le yindlu-nkulu?

Ku Hlayisa Ndzilo Wa Xitiko Wu Pfurha

Le Brooklyn ku hlawuriwe Komiti leyi Lawulaka leswaku yi langutela ntirho. Xikongomelo-nkulu xa vamakwerhu lava hlawuriweke a ku ri ku endla leswaku Xihondzo xo Rindza xi ya emahlweni xi hangalasiwa. Swichudeni swa Bibele hinkwako a swi lava ku khutaziwa hi tlhelo ra moya, hi laha swi nga kotekaka ha kona. Kahle-kahle, hi “nguva ya ku ringiwa” loku hinkwayo, ku hava nkandziyiso ni wun’we wa Xihondzo xo Rindza lowu tshameke wu kayivela!f

Xana a ku ri na moya wa njhani le yindlu-nkulu? Thomas (Bud) Sullivan, loyi endzhakunyana a tirheke tanihi xirho xa Huvo leyi Fumaka, wa tsundzuka: “A ku ri lunghelo eka mina ku endzela Bethele ya le Brooklyn eku heleni ka ximumu xa 1918 loko vamakwerhu va ha khotsiwile. Vamakwerhu lava langutelaka ntirho eBethele a va nga chavi kumbe ku hela matimba. Ematshan’weni ya sweswo, ku humelele leswi hambaneke. A a va ri ni ntshembo naswona va tiyiseka leswaku Yehovha u ta endla leswaku vanhu vakwe va hlula eku heteleleni. Ndzi ve na lunghelo ro va etafuleni ro fihlula ni mixo hi Musumbunuku loko vamakwerhu lava a va rhumeriwe kun’wana hi mahelo-vhiki va nyikela swiviko swa vona. Xiyimo lexi a xi ri kona va swi kotile ku xi twisisa. Eka xin’wana ni xin’wana vamakwerhu a va ri ni ntshembo, a a va yimele Yehovha leswaku a ya emahlweni a kongomisa ntirho wa vona.”

Hambi swi ri tano, a ku ri na swiphiqo swo tala. Nyimpi yo Sungula ya Misava a ya ha ya emahlweni. Mphakelo wa maphepha ni malahla a wu kayivela, naswona leswi a swi laveka swinene leswaku ntirho wu ya emahlweni eyindlu-nkulu. Leswi vutiko a byi tinyike matimba, Sosayiti a yi vengiwa swinene; Swichudeni swa Bibele a swi langutiwa tanihi vaxengi. Hikwalaho ka swiyimo leswi swo nonon’hwa, swi tikombe swi nga ta koteka ku ya emahlweni ku tirheliwa eBrooklyn. Hi loko Komiti leyi Lawulaka, endzhaku ko vulavurisana ni vamakwerhu van’wana, yi xavisa Brooklyn Tabernacle naswona yi pfala Muti wa Bethele. Hi August 26, 1918, ntirho wu tlheriseriwe le Pittsburgh emuakweni wa hofisi eswitarateni swa Federal na Reliance.

Hambi swi ri tano, a ku ri ni moya lowunene. Martha Meredith wa tsundzuka: “Hina le Pittsburgh hi hlanganile ivi hi tiboha ku hlayisa ‘ndzilo wa xitiko wu pfurha’ ku kondza vamakwerhu va huma ekhotsweni. Hi nkarhi wolowo hofisi ya le Brooklyn yi rhurhiseriwe le Pittsburgh, hi loko vamakwerhu va ya emahlweni va tsala swihloko swa Xihondzo xo Rindza kutani swi kandziyisiwa. Loko timagazini ta Xihondzo xo Rindza ti lulamele ku rhumeriwa, hina vamakwerhu va xisati a hi ti phutsela ivi hi ti rhumela evanhwini.”

Swichudeni swa Bibele swi langutane ni miringo yo tika ku sukela loko Minkarhi ya Vamatiko yi hela eku heleni ka 1914. Xana a swi ta hambeta swi va kona? Xana timbilu ta swona a ti ‘xi rhandza Xikwembu’ hakunene kumbe e-e? Xana a swi ta namarhela “Hosi ni Ntiyiso wa Yona” hi laha Russell a tsundzuxeke ha kona, kumbe a swi ta lan’wa?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 68]

Rutherford u kombele vakaneti leswaku va suka eBethele

[Bokisi leri nga eka tluka 62]

“Van’wana Va Hina A Hi Jahe Ngopfu”

Loko October 1914 yi tshinela, Swichudeni swin’wana swa Bibele a swi langutele leswaku eku heleni ka Minkarhi ya Vamatiko, swona tanihi Vakreste lava totiweke hi moya, a a swi ta amukela hakelo ya swona ya le tilweni. Xiendlakalo lexi humeleleke entsombanweni wa Swichudeni swa Bibele le Saratoga Springs, New York, September 27-30, 1914, xi swi kombisa kahle leswi. A. H. Macmillan, loyi a a ri na malembe ya 14 a khuvuriwile, u nyikele nkulumo hi Ravunharhu, September 30. Eka yona u te: “Leyi kumbexana i nkulumo yo hetelela ya le rivaleni leyi ndzi nga ta yi nyikela hikuva hi ta ya ekaya [etilweni] ku nga ri khale.”

Kambe, endzhaku ka masiku mambirhi (hi Ravuntlhanu, October 2), Macmillan u hundzuke fenya le Brooklyn, laha vatsombani a va ta tlhela va hlangana kona. C. T. Russell u tivisile a ri exitulwini xakwe xa le nhlokweni ya tafula a ku: “Hi ta endla mindzulamiso yo karhi eka nongonoko wa Sonto [October 4]. Hi 10:30 hi Sonto ni mixo Makwerhu Macmillan u ta hi nyikela nkulumo.” Ku anguriwe njhani? Macmillan endzhakunyana u tsarile: “Hinkwavo va hlekile swinene, hi ku tsundzuka leswi ndzi swi vuleke hi Ravunharhu le Saratoga Springs—‘nkulumo ya mina ya le rivaleni yo hetelela’!”

Macmillan u ye emahlweni: “Ndzi boheke ku lava-lava xo xi vula. Ndzi kume Pisalema 74:9, ‘A ha ha voni swikombiso swa hina: a ka ha ri na muprofeta: exikarhi ka hina, a ku na l’a tivaka leswaku ku ta yisa kwihi.’ Sweswi a swi antswa. Eka nkulumo yoleyo ndzi ringete ku kombisa vamakwerhu leswaku kumbexana van’wana va hina a hi jahe ngopfu hi ku ehleketa leswaku hi ta ya etilweni hi nkarhi wolowo, lexi hi faneleke hi xi endla i ku khomeka hi ntirho wa Hosi ku kondza yona yi vona leswaku hi wihi nkarhi lowu malandza ya yona lama amukelekaka ma nga ta ya ekaya etilweni ha wona.”

[Bokisi leri nga eka tluka 67]

Matimu ya J. F. Rutherford

Joseph Franklin Rutherford u velekiwe hi vatswari va Mabaptisti epurasini ra le Morgan County, Missouri, U.S.A., hi November 8, 1869. Loko Joseph a ri ni malembe ya 16, tata wakwe a a tiyimisele ku n’wi pfumelela a ya ekholichini, ntsendze loko a ta tihakelela ni loko a endla matshalatshala yo hakela muthoriwa loyi a a ta siva ndhawu yakwe epurasini. Joseph, jaha leri tiyimiseleke, u lombe mali eka munghana wakwe ivi a swi kota ku ya ekholichini ni le xikolweni loko a ri karhi a dyondza nawu hi hala tlhelo.

Loko a heta dyondzo yakwe, Rutherford u hete malembe mambirhi a ri karhi a leteriwa hi Muavanyisi E. L. Edwards. Loko a ri na malembe ya 20, u ve muviki wa le nawini wa le tihubyeni ta le Fourteenth Judicial Circuit le Missouri. Hi May 5, 1892, u kume mpfumelelo wo tirhisa nawu le Missouri. Endzhakunyana Rutherford u hete malembe ya mune a ri muchuchisi le Boonville, Missouri. Nakambe endzhakunyana, nkarhi wun’wana a tirha tanihi muavanyisi wo hlawuleka le Eighth Judicial Circuit Court eMissouri. Hi yona mhaka leyi a a tiviwa swinene tanihi “Muavanyisi” Rutherford.

Lexi tsakisaka, leswaku a kota ku hakelela xikolo, Rutherford a a xavisa tinsonga-vutivi hi yindlu na yindlu. A ku nga ri ntirho wo olova—a a hlekuriwa swinene. Eka xiendlakalo xin’wana, u pone ri ahlamile endzhaku ko wela exinambyanini lexi nga ni ayisi loko a ya eka mapurasi man’wana. U vule leswaku loko o va gqweta, loko munhu o ta ehofisini yakwe a xavisa tibuku, a a ta ti xava. Ku pfumelelana ni marito yakwe, u kume tivholumo tinharhu ta “Millennial Dawn” eka makhalipotiya mambirhi lama teke ehofisini yakwe eku sunguleni ka 1894. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani u ti hlayile tibuku leti ivi hi ku hatlisa a tsalela Sosayiti ya Watch Tower papila, laha eka rona a nga te: “Mina ni nsati wa mina la rhandzekaka hi ti hlayile tibuku leti hi ku chivirika swinene, naswona hi ti teka ti ri leti humaka eka Xikwembu ni nkateko lowukulu leswi hi veke ni lunghelo ro ti kuma.” Hi 1906, Joseph F. Rutherford u khuvuriwile, naswona endzhaku ka lembe u ve mutsundzuxi wa le nawini wa Sosayiti ya Watch Tower.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 69]

‘A Ku Na Vanhu Lava Katekeke eMisaveni Ku Fana Na Vona’

Hi June 21, 1918, J. F. Rutherford ni van’wana va vanghana vakwe lavakulu va gweviwe ku tshama ekhotsweni malembe ya 20, hi ku hehliwa hi vunwa, ku vuriwa leswaku a va fambisani ni nawu. Va titwise ku yini? Eka tsalwa ra voko leri nga ni siku ra June 22-23 (leri kombisiweke laha hansi), leri humaka ekhotsweni leri nga eRaymond Street eBrooklyn, New York, Makwerhu Rutherford u tsarile: “Swi nga ha endleka leswaku a ku na vanhu namuntlha lava katekeke swinene emisaveni, ni lava tsakeke ku tlula vamakwerhu va nkombo lava nga ekhotsweni sweswi. Va swi tiva leswaku a va onhanga nchumu, naswona va tsaka leswi va xanisiwaka na Kreste hi ku N’wi tirhela hi ku tshembeka.”

[Bokisi leri nga eka tluka 70]

Vahlaseriwa Va Nxaniso Lowu Hlohloteriweke Hi Vafundhisi

Exikarhi ka 1918, J. F. Rutherford ni vanghana vakwe va nkombo a a va khotsiwile—va ri vahlaseriwa va nxaniso lowu hlohloteriweke hi vafundhisi. Kambe vavanuna lava va nhungu, a ku nga ri vona ntsena vahlaseriwa va rivengo rero. Emalembeni yo sungula a a ku ri C. T. Russell loyi a a ri muhlaseriwa lonkulu wa vafundhisi ni phepha-hungu. Sweswi i Swichudeni swa Bibele hi swoxe leswi hlaseriwaka. “The Golden Age” (sweswi ku nga “Xalamuka!”) ya September 29, 1920, yi hangalase xiviko xo anama lexi hlamuseriweke kahle xa nxaniso wa tihanyi lowu va wu tokoteke le United States. A xi twala onge xi vangiwe hi ku Konanisiwa.g A ku katsiwe timhaka leti:

“April 22, 1918, le Wynnewood, Oklahoma, Claud Watson u sungule hi ku khotsiwa kutani a tlhela a nyiketiwa eka ntlawa wa vahlaseri lowu vumbiwaka hi vachumayeri, van’wamabindzu ni van’wana lava n’wi fayeteleke, va endla leswaku munigro a n’wi ba, loko onge wa pfuka, a n’wi engeta nakambe. Hi loko va n’wi chela xikontiri ni tinsiva, va n’wi mbyindla xikontiri enhlokweni.”

“April 29, 1918, le Walnut Ridge, Arkansas, W. B. Duncan, wa malembe ya 61 hi vukhale, Edward French, Charles Franke, Mr. Griffin na Mrs. D. Van Hoesen va khotsiwile. Hi loko ntlawa wa vahlaseri lowu nga ni vukarhi ni nhlamba wu tshova khotso wu nghena, wu va ba, wu va tota xikontiri, ni ku va tlhoma tinsiva wu tlhela wu va hlongola edorobeni. Duncan u boheke ku famba [tikhilomitara ta 42] a ya ekaya rakwe naswona a nga ha hlakarhelanga ku ya kwini. Griffin yena u hundzuke bofu naswona a lova endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani hikwalaho ka ku himeteriwa loku.”

“April 30, 1918, . . . le Minerva, Ohio, S. H. Griffin u sungule a khotsiwa ivi a nyiketiwa eka ntlawa wa vahlaseri, kutani mufundhisi a n’wi chumayela ku ringana timinete ta khume-ntlhanu, kutani a fumbuteriwa, a rhukaniwa, a rahiwa, a kandziyeriwa, a xungetiwa ku hayekiwa ni ku nyuperisiwa ematini, a hlongoriwa edorobeni, a tshwuteriwa marhi, a khunguvanyisiwa a wa, a tlhaveteriwa hi xiyambhulelo, a arisiwa ku khandziya, ivi a famba na vona [nhungu wa tikhilomitara] ku ya eMalvern, Ohio, a tlhela a khotsiwa, a pfaleriwa le Carrollton leswaku a nga ha fambi a onha naswona eku heteleleni a yisiwa ekaya hi vatirhela mfumo va xivindzi ni lava tiyimiseleke, endzhaku ko kambisisa tibuku ta yena, hi ku phindha-phindha va te, ‘Munhu loyi a nga na xihoxo.’”

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 64]

Hi October 31, 1916, Charles Taze Russell wa malembe ya 64 hi vukhale u lovile exitimeleni le Pampa, Texas; maphepha-hungu yo tala ma vike hi ta nkosi wakwe

[Xifaniso lexi nga eka tluka 66]

J. F. Rutherford u vonaka a ri wo lerisa, u lehe timitara ta 1,88 naswona u na ntiko wa 102 wa tikhilogiramu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 69]

Khotso ra le Raymond Street, Brooklyn, New York, laha Makwerhu Rutherford ni vanghana vakwe van’wana lavakulu va hlayisiweke kona masiku ya nkombo endzhakunyana ka ku gweviwa ka vona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 71]

Thomas (Bud) Sullivan u endzele yindlu-nkulu hi 1918 naswona endzhakunyana u tirhe tanihi xirho xa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha