Ndzima 26

Ku Humesa Tibuku Ta Bibele Leswaku Ti Tirhisiwa eVutirhelini

RITO leri tsariweke ri ve ni xiphemu xa nkoka evugandzerini bya ntiyiso. Yehovha u nyike Israyele Milawu ya Khume, a sungula a yi vula hi nomu kutani a yi tsala. (Eks. 20:1-17; 31:18; Gal. 3:19) Ku tiyisekisa leswaku Rito ra xona ri hundziseriwa hi ku kongoma, Xikwembu xi byele Muxe kun’we ni vaprofeta ni vaapostola vo tala lava n’wi tlhandlameke leswaku va tsala.—Eks. 34:27; Yer. 30:2; Hab. 2:2; Nhlav. 1:11.

Rungula ro tala ra khale a ri tsariwa eka tibuku-nsongwa. Hambi swi ri tano, hi lembe xidzana ra vumbirhi C.E., ku endliwe codex kumbe buku ya matluka. A yi nga karhati ngopfu naswona a swi olova ku yi tirhisa. Naswona Vakreste hi vona lava a va yi tirhisa swinene, hi ku vona nkoka wa yona eku haxeni ka mahungu lamanene mayelana ni Mfumo wa Xikwembu wa Vumesiya. Profesa E. J. Goodspeed, ebukwini yakwe leyi nge Christianity Goes to Press, u vula leswi landzelaka malunghana ni Vakreste vo rhanga tanihi vakandziyisi va tibuku: “A va nga fambisani ni xiyimiso xa nkarhi wa vona ntsena etimhakeni leti, kambe a va ri emahlweni, naswona vakandziyisi va malembe xidzana lama landzeleke va landzele ntila wa vona.”—1940, tl. 78.

Hikwalaho, a swi hlamarisi leswi Timbhoni ta Yehovha namuntlha tanihi vahuweleri va Mfumo wa Xikwembu, hi tindlela to karhi ti veke vanhu van’wana va le mahlweni entirhweni wa vugandlisi.

Ku Humesa Tibuku Ta Swichudeni Swa Bibele Swo Sungula

Xin’wana xa swihloko swo rhanga leswi tsariweke hi C. T. Russell xi humesiwile hi 1876, ebukwini leyi nge Bible Examiner, leyi hleriweke hi George Storrs wa le Brooklyn, eNew York. Endzhaku ka loko Makwerhu Russell a hlangane na N. H. Barbour wa le Rochester, eNew York, Russell u humese mali yo kandziyisa buku leyi nge Three Worlds ni nkandziyiso lowu vitaniwaka Herald of the Morning. U tirhe tanihi un’wana wa vahleri va nkandziyiso wolowo, naswona hi 1877, u tirhise michini yo kandziyisa Herald leswaku a humesa xibukwana lexi nge The Object and Manner of Our Lord’s Return. Makwerhu Russell a ri ni mianakanyo leyinene ya timhaka ta moya ni timhaka ta bindzu, kambe Barbour hi yena loyi a ri ni ntokoto wo hlela maletere ma endla swivulwa ni ku hlela marito hi tikholomu.

Hambi swi ri tano, loko Barbour a ale ntikelo wa gandzelo ra nkutsulo wa Yesu Kreste leri endlaka leswaku hi rivaleriwa swidyoho, Makwerhu Russell u tseme vunghana na yena. Kutani hi 1879 loko Russell a sungule ku humesa Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, u boheke ku tirhisa van’wamabindzu lava va gandlisaka.

Hi lembe leri landzeleke ku lunghiseleriwe ku kandziyisiwa ka nongonoko lowukulu wo sungula wa swiphephana, lowu endleriweke ku pfuna vanhu leswaku va tsakela ntiyiso wa Bibele. Hi ku hatlisa ntirho lowu wu hundzuke lowukulu swinene. Leswaku wu endliwa, ku vumbiwe Zion’s Watch Tower Tract Society hi February 16, 1881, laha W. H. Conley a ri muungameri wa yona, kasi C. T. Russell a ri matsalana ni mutameri wa nkwama. Ku endliwe malunghiselelo ya leswaku va kandziyiseriwa hi tifeme ta van’wamabindzu emadorobeni yo hambana ya le Pennsylvania, eNew York ni le Ohio, kun’we ni le Britain. Hi 1884, Zion’s Watch Tower Tract Societya yi tsarisiwe ximfumo, C. T. Russell a ri muungameri wa yona, naswona xiyimo xa yona xi kombe leswaku a ku nga ri vandla ra ku kandziyisa ntsena. Xikongomelo xa yona a xi ri xa vukhongeri; a yi endleriwe “ku haxa Ntiyiso wa Bibele hi tindzimi to hambana-hambana.”

Xikongomelo xexo xi landzeleriwe hi ku hiseka lokukulu swinene! Hi 1881, hi tin’hweti ta mune, a ku humesiwe swiphephana swa 1 200 000 leswi endlaka ntsengo wa matluka ya kwalomu ka 200 000 000. (swo tala swa “swiphephana” leswi a swi endliwe swibukwana.) Endzhaku ka sweswo, ku humesiwa ka swiphephana swa Bibele leswaku swi hangalasiwa mahala ku kule hi makume ya timiliyoni lembe na lembe. Swiphephana leswi swi kandziyisiwe hi tindzimi ta kwalomu ka 30 naswona swi hangalasiwe eYuropa, Afrika Dzonga, Australia ni le ka matiko man’wana, ku nga ri eAmerika ntsena.

Xiphemu xin’wana xa ntirho xi pfuriwe hi 1886, loko Makwerhu Russell a hete ku tsala buku leyi nge The Divine Plan of the Ages, ku nga vholumo yo sungula ya nongonoko wa tivholumo ta tsevu leti a ti tsaleke hi voko rakwe. Mayelana ni ku humesa tivholumo ta mune to rhanga eka nongonoko wolowo (1886-97), swin’we ni swiphephana ni Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) ku sukela hi 1887 ku ya ka 1898, u tirhise Tower Publishing Company.b Hi ku famba ka nkarhi vamakwerhu a va hlela maletere ma endla swivulwa ni ku hlela marito hi tikholomu le Bible House ePittsburgh. Leswaku ku nga tirhisiwi mali yo tala, va tlhele va xava maphepha ya ku gandlisa. Malunghana ni ku gandlisa ni ku hlanganisela tibuku, Makwerhu Russell hakanyingi a endla tioda eka tifeme to tala. A kunguhata hi vukheta, a oda ka ha ri ni nkarhi wo tala leswaku a xava hi mali ya le hansi. Ku sukela loko ku humesiwa buku yo sungula leyi tsariweke hi C. T. Russell ku ta fika eka 1916, ku humesiwile ni ku hangalasiwa ntsengo wa 9 384 000 wa tivholumo toleto ta tsevu.

Ku humesiwa ka tibuku ta Bibele a ku yimanga loko Makwerhu Russell a fa. Hi lembe leri nga landzela ku kandziyisiwe vholumo ya vunkombo ya Studies in the Scriptures. Ku tivisiwe ku humesiwa ka yona endyangwini wa Bethele hi July 17, 1917. A yi laviwa ngopfu lerova loko ku hela lembe rero Sosayiti a yi endle tioda ta tikopi ta 850 000 hi Xinghezi eka van’wamabindzu lava va kandziyisaka ni lava hlanganisaka tibuku. Minkandziyiso ya tindzimi tin’wana a yi humesiwa eYuropa. Tlhandla-kambirhi, hi lembe rero ku kandziyisiwe swiphephana swa 38 wa timiliyoni.

Kambe, enkarhini wa ku xanisiwa lokukulu hi 1918, loko vatirheli va Sosayiti va khotsiwile handle ka xivangelo, nhundzu ya yindlu-nkulu ya vona (leyi a yi ri le Brooklyn, eNew York) yi suseteriwile. Tipuleti ta ku gandlisa ti onhiwile. Vatirhi va nga ri vangani lava saleke va rhurhise hofisi leyi yi ya ePittsburgh, eka xithezi xa vunharhu xa muako lowu nga le 119 Federal Street. Xana leswi a swi ta herisa ku kandziyisa ka vona tibuku ta Bibele?

Xana A Va Fanele Va Tikandziyisela Hi Voxe?

Endzhaku ka ku ntshunxiwa ka muungameri wa Sosayiti, J. F. Rutherford, ni vanghana vakwe ekhotsweni, Swichudeni swa Bibele swi hlengeletane eCedar Point, Ohio, hi 1919. Va kambisise leswi Xikwembu xi nga swi pfumelela swi humelela elembeni ra le mahlweni ni leswi Rito ra xona ri kombeke leswaku va fanele va swi endla emasikwini lawa a ma ta landzela. Ku endliwe xitiviso xa leswaku magazini lowuntshwa lowu nge The Golden Age, a wu ta humesiwa tanihi xitirho xo kombisa vanhu leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntshembo wu ri woxe wa vanhu.

Hi laha a yi endla ha kona enkarhini lowu hundzeke, Sosayiti yi hlele leswaku feme ya bindzu yi endla vugandlisi. Kambe minkarhi se a yi hundzukile. A ku ri ni swiphiqo swa vatirhi ni valawuri etifemeni ni swiphiqo swa ku kuma maphepha. A ku laveka lunghiselelo rin’wana leri tshembekaka ku antswa. Vamakwerhu va khongele hi mhaka yoleyo ivi va rindzela ku kongomisiwa hi Hosi.

Xo sungula, xana a va ta ti simeka kwihi tihofisi ta Sosayiti? Xana a va fanele va tlherisela yindlu-nkulu le Brooklyn? Huvo ya vakongomisi va Sosayiti yi ehlekete hi mhaka leyi, naswona ku simekiwe komiti leswaku yi langutana ni xiyimo lexi.

Makwerhu Rutherford u byele C. A. Wise, xandla xa muungameri wa Sosayiti leswaku a ya le Brooklyn a ya lunghisa timhaka ta ku tlhela ku pfuriwa Bethele ni ku qacha miako leyi Sosayiti a yi ta sungulela ka yona mintirho ya vugandlisi. Hi ku navela ku tiva ndlela leyi Xikwembu a xi ta katekisa yona, Makwerhu Rutherford u te: “Famba u ya vona loko ku ri ku rhandza ka Hosi leswaku hi vuyela eBrooklyn.”

Makwerhu Wise u vutisile: “Ndzi ta swi vonisa ku yini leswaku Hosi ya swi rhandza leswaku hi vuyela kumbe a yi swi rhandzi?”

Makwerhu Rutherford u hlamurile: “Ku hluleka ku kuma malahla hi 1918 hi kona loku hi suseke eBrooklyn hi vuyela le Pittsburgh.c A hi ringeteni hi malahla. Famba u ya oda man’wana.”

“Xana u vona onge ndzi nga oda tithani tingani ta ku ringeta ha tona?”

Makwerhu Rutherford u te: “Endla oda leyi vonakaka. Oda 500 wa tithani.”

Makwerhu Wise u endlise sweswo. Kutani vuyelo byi ve byihi? Loko a endle xikombelo eka valawuri, u nyikiwe tsalwa ra mpfumelelo wo kuma 500 wa tithani ta malahla—lawa a ma ringene leswaku va ma tirhisa malembe yo hlayanyana! Kambe, xana a va ta ma veka kwihi? Swiyenge leswikulu swa ndhawu ya le hansi swa Kaya ra Bethele swi endliwe vuhlayiselo bya malahla.

Vuyelo bya ku ringeta loku, byi tekiwe tanihi xikombiso lexi nga hoxangiki xa ku rhandza ka Xikwembu. Eku sunguleni ka October 1919, nakambe va sungule ku endla ntirho wa vona va ri le Brooklyn.

Sweswi, xana a va ta tiendlela vugandlisi bya vona? Va ringete ku xava muchini wo gandlisa timagazini kambe va byeriwe leswaku a ku ri na yitsongo eUnited States ni leswaku swi nga endleka ku hundza tin’hweti to tala va nga si kuma ni wun’we. Hambi swi ri tano, a va tiyiseka leswaku loko Hosi yi swi rhandza, yi ta pfula ndlela. Kutani yi yi pfurile!

Tin’hweti ti nga ri tingani, endzhaku ka loko va vuyele eBrooklyn, va swi kotile ku xava muchini wo gandlisa. Va qache swithezi swinharhu eka muako wun’wana, loko u tlula switarata swa nhungu ku suka eKaya ra Bethele, le 35 Myrtle Avenue. Eku sunguleni ka 1920, Sosayiti a yi ri ni ndhawu ya yona yo gandlisela—a yi ri yitsongo, kambe a yi ri ni swilo hinkwaswo. Vamakwerhu lava a va ri ni ntokoto lowu eneleke wa ku tirhisa michini va tiendle va kumeka leswaku va pfuna entirhweni lowu.

Nkandziyiso wa Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa February 1 wa lembe rero wu kandziyisiwe emuchinini wa Sosayiti. Hi April, The Golden Age na yona a yi humesiwa hi muchini wa yona. Eku heleni ka lembe, a swi tsakisa loko Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi vika xi ku: “Exiphen’wini lexikulu xa lembe, ntirho hinkwawo lowu endliweke eka XIHONDZO XO RINDZA, THE GOLDEN AGE, ni le ka swibukwana swin’wana swo tala, wu endliwe hi mavoko lama tinyiketeleke, kambe i nsusumeto wun’we lowu kongomisaka swiendlo swa vona, nsusumeto wolowo i ku rhandza Hosi ni ndlela ya yona ya ku lulama. . . . Loko timagazini ni tibuku ta van’wana va boheke ku ti yimisanyana hi mhaka ya ku kala ka maphepha kumbe hi swiphiqo swa vatirhi, tibuku ta hina ti fambe khwatsi.”

Ndhawu ya fektri a yi ri yitsongo ngopfu, kambe ntirho lowu endliweke a wu hlamarisa. Mpimo lowu a wu gandlisiwa nkarhi na nkarhi wa Xihondzo xo Rindza a ku ri 60 000 wa tikopi eka nkandziyiso wun’wana ni wun’wana. Kambe The Golden Age na yona a yi gandlisiwa kwalaho, naswona elembeni ro sungula, nkandziyiso wa September 29 a wu ri wo hlawuleka. A wu paluxa vahlohloteri va ku xanisiwa ka Swichudeni swa Bibele ku sukela hi 1917 ku ya ka 1920, hi vuenti. Ku gandlisiwe tikopi ta mune wa timiliyoni! Un’wana wa vagandlisi va le fektri endzhaku ka nkarhi u te: ‘Hinkwerhu hi boheke ku pfuna eku gandliseni ka nkandziyiso wolowo, handle ka vasweki ntsena.’

Elembeni ra vona ro sungula ro tirhisa muchini wo gandlisa timagazini, Makwerhu Rutherford u vutise vamakwerhu loko va ta swi kota ku gandlisa ni swibukwana eka muchini wolowo. Eku sunguleni, a swi nga tshembisi. Vaendli va muchini va vule leswaku a swi nge koteki. Kambe vamakwerhu va ringetile kutani va humelela. Nakambe va tiendlele muchini wa vona wo petsa, xisweswo va hunguta xilaveko xa vatirhi va ntirho wolowo wa ku petsa, va suka eka 12 va ya eka 2. I yini lexi endleke va humelela? Mufambisi wa fektri u swi katsakanye hi ndlela leyi a ku, “i ntokoto ni mikateko ya Hosi.”

Hambi swi ri tano, a ku nga ri eBrooklyn ntsena laha Sosayiti a yi sungula mintirho ya vugandlisi. Mintirho yin’wana ya tindzimi ta matiko mambe a yi fambisiwa ehofisini ya le Michigan. Leswaku ku khathaleriwa swilaveko leswi khumbanaka ni ntirho wolowo, hi 1921 Sosayiti yi simeke muchini wa Linotype, michini yo gandlisa ni switirho swin’wana leswi lavekaka eDetroit, Michigan. Kona tibuku a ti gandlisiwa hi Xipolixi, Xirhaxiya, Xiukrain ni hi tindzimi tin’wana.

Hi lembe rero, Sosayiti yi humese buku leyi nge The Harp of God, leyi a yi tsariwe hi mukhuva lowu fanelaka lava sungulaka ku dyondza Bibele. Ku ta fika hi 1921 Sosayiti a yi nga si tshama yi ringeta ku gandlisa ni ku hlanganisa tibuku ta yona. Xana a va fanele va ringeta ku sungula ntirho lowu? Nakambe, va rindzele ku kongomisiwa hi Hosi.

Vamakwerhu Lava Tinyiketeleke Va Gandlisa Ni Ku Hlanganisa Tibuku

Hi 1920, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi vike leswaku makhalipotiya yo tala ma boheke ku huma entirhweni wa wona hikuva vagandlisi ni vahlanganisi va tibuku a va nga swi koti ku eneta tioda ta Sosayiti. Vamakwerhu va le yindlu-nkulu va kume leswaku loko vo tshika ku tirhisa van’wamabindzu hikwalaho ka swiphiqo swa vona swa vatirhi, va ta swi kota ku nyikela vumbhoni lebyikulu malunghana ni xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu. Loko va gandlisa ni ku hlanganisa tibuku hi voxe, a swi ta tika ni leswaku vakaneti va kavanyeta ntirho wa vona. Naswona hi ku famba ka nkarhi a va ri ni ntshembo wa leswaku va ta swi kota ku hunguta nxavo wa tibuku, kutani a va ta kota ku ti endla ti kumeka hi ku olova evanhwini.

Kambe leswi a swi ta lava ndhawu ni switirho swin’wana, naswona a va ta boheka ku dyondza matirhelo lamantshwa. Xana a va ta swi endla? Robert J. Martin, mulanguteri wa fektri, u tsundzuke leswaku emasikwini ya Muxe, Yehovha u ‘nyike Basalele na Oholiyabu vutlharhi bya ku endla ntirho hinkwawo’ lowu a wu laveka leswaku va aka tabernakele yo kwetsima. (Eks. 35:30-35) Hi ku tsundzuka mhaka yoleyo ya Bibele, Makwerhu Martin a a tiyiseka leswaku Yehovha a a ta endla hinkwaswo leswi a swi laveka leswaku malandza yakwe ma humesa tibuku ta ku twarisa Mfumo.

Endzhaku ko ehleketisisa ni ku khongela swinene, ku sungule ku humelela makungu lama tiyeke. Loko a tsundzuka leswi swi humeleleke, Makwerhu Martin endzhaku u tsalele Makwerhu Rutherford: “Siku lerikulu eka hinkwawo a ku ri siku leri u laveke ku tiva loko ku ri ni xivangelo lexi twalaka lexi endlaka leswaku hi nga gandlisi ni ku hlanganisa tibuku ta hina. A ku ri mianakanyo leyi nyanyulaka, hikuva a swi vula ku sungula ka vugandlisi hinkwabyo, tipuleti ta gezi, michini yo gandlisa ni ku hlanganisa tibuku, ku tirhisiwa ka michini yo tala leyi hi nga yi tolovelangiki, naswona hakanyingi a ku ri michini leyi a hi nga yi tivi, naswona a ku ri ni xilaveko xa ku dyondza mintirho yo tala. Kambe swi tikombe ku ri ndlela leyinene yo langutana ni nxavo wa le henhla wa tibuku endzhaku ka nyimpi.

“U qache muako wa swithezi swa tsevu le 18 Concord Street (leyi swithezi swa yona swimbirhi a swi tirhisiwa hi van’wana); hi March 1, 1922, hi nghene ka yona. U hi xavele muchini lowu heleleke wo hlela maletere, tipuleti ta gezi, michini yo gandlisa ni yo hlanganisa tibuku, laha yo tala ya yona a yi ri yintshwa, yin’wana yi tirhisiwile; kutani hi sungula ntirho.

“Vandla rin’wana lerikulu ra vugandlisi, leri a ri hi endlela ntirho wo tala, ri twelele leswi a hi swi endla kutani ri ta, hi ku rhumela muungameri wa vugandlisi byebyo, ku ta hi endzela. U vone muchini lowuntshwa kutani hi moya wa le hansi a ku, ‘Sweswi mi ni muchini lowunene ngopfu wo gandlisa naswona a ku na munhu exikarhi ka n’wina loyi a tivaka ku wu tirhisa. Ku nga si hela tin’hweti ta tsevu muchini lowu hinkwavo wu ta va wu onhakile; naswona mi ta kuma leswaku vanhu lava a va ta mi gandlisela kahle, hi lava a va mi gandlisela eku sunguleni, naswona va ni ntokoto.’

“Sweswo a swi twisisekanyana, kambe u rivale leswaku Hosi a yi ri na hina; naswona yi ve na hina nkarhi hinkwawo. Loko ku sunguriwe ku hlanganisa tibuku, yi rhumele makwerhu loyi a nga heta vutomi bya yena hinkwabyo a ri entirhweni wa ku hlanganisa tibuku. U pfune ngopfu hi nkarhi lowu a laveka ha wona. Hi ku pfuniwa hi yena ni ku tirha ka moya wa Hosi hi vamakwerhu lava a va ringeta ku dyondza, ku nga ri khale hi sungule ku endla tibuku.”

Tanihi leswi fektri leyi a yi ri eConcord Street a yi ri ni ndhawu leyi eneleke, mintirho ya vugandlisi ya le Detroit yi hlanganisiwe ni ya le Brooklyn. Hi lembe ra vumbirhi, eka ndhawu leyi, vamakwerhu a va endla 70 wa tiphesente ta tibuku ni swibukwana leswi lavekaka, handle ka timagazini ni swiphephana. Hi lembe leri landzeleke, ku kula ka ntirho ku endle leswaku ku tirhisiwa swithezi leswi saleke swa fektri.

Xana a va ta ma hatlisisa maendlelo ya vona ya tibuku? A va ri ni muchini wo gandlisa lowu endliweke eJarimani, wu rhumeriwa eAmerika ivi wu sungula ku tirhisiwa hi 1926. Hi laha a va swi tiva ha kona, wolowo a ku ri muchini wo sungula wo gandlisa wa rotary eAmerika lowu tirhiseriwaka ku gandlisa tibuku .

Hambi swi ri tano, mintirho yo gandlisa leyi endliwaka hi Swichudeni swa Bibele a yi nga ri eAmerika ntsena.

Mintirho Ya Khale Ya Vugandlisi eMatikweni Man’wana

Hi ku tirhisa tifeme ta van’wamabindzu, Makwerhu Russell a endla vugandlisi le Britain eku sunguleni ka 1881. Hi 1903, a ku endliwa le Jarimani; eGreece hi 1906, eFinland hi 1910, swin’we ni le Japani hi 1913. Emalembeni ya le ndzhaku ka nyimpi yo sungula ya misava, ntirho lowukulu wa vugandlisi byebyo—bya tibuku, swibukwana, timagazini ni swiphephana—a wu endliwa eBritain, ematikweni ya Scandinavia, Jarimani na Poland, naswona wun’wana a wu endliwa eBrazil ni le India.

Kutani hi 1920, hi lembe leri Sosayiti yi sunguleke ku gandlisa timagazini ta yona le Brooklyn, ku endliwe malunghiselelo ya leswaku vamakwerhu va le Yuropa va endla ntirho lowu na vona. Ntlawa wa vona le Switzerland wu hlele ku simeka vugandlisi le Bern. A ku ri feme ya vona vini. Kambe hinkwavo a va ri Swichudeni swa Bibele naswona va humese tibuku ta Sosayiti hi tindzimi ta Valungu hi minxavo ya le hansi. Hi ku famba ka nkarhi, Sosayiti yi kume mpfumelelo wo nghenisa vugandlisi lebyi evitweni ra yona ivi yi byi engetela. Leswaku ku enetiwa xilaveko lexi a xi ri kona ematikweni ya Yuropa lawa a ma ri ni xiyimo xo biha xa ikhonomi hi nkarhi wolowo, ku humesiwe tibuku to tala ta mahala. Eku heleni ka va-1920, eka fektri leyi ku hume tibuku ta tindzimi leti tlulaka khume-mbirhi.

Hi nkarhi lowu fanaka, ku tsakeriwa lokukulu ka rungula ra Mfumo a ku kombiwa le Romania. Ku nga khathariseki ku kanetiwa lokukulu ka ntirho wa hina kwalaho, Sosayiti yi simeke muchini wo gandlisa eCluj, leswaku yi hunguta nxavo wa tibuku ni ku ti endla ti kumeka hi ku olova eka vanhu lava nga ni ndlala ya ntiyiso eRomania ni le matikweni lama vadzamaneke na rona. Hi 1924 vugandliselo byi kote ku humesa tibuku leti tlulaka kotara ya miliyoni, swin’we ni timagazini ni swibukwana, hi Xiromania ni Xihungary. Kambe loyi a a langutela ntirho kwalaho a a nga tshembekanga entirhweni wakwe naswona u endle swilo leswi vangeke leswaku Sosayiti yi lahlekeriwa hi nhundzu ni switirho swa yona. Handle ka leswi, vamakwerhu vo tshembeka le Romania va hambete va endla leswi a va swi kota leswaku va avelana ni van’wana ntiyiso wa Bibele.

Le Jarimani endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, vanhu vo tala a va khitikanela eminhlanganweni ya Swichudeni swa Bibele. Kambe vanhu va le Jarimani a va karhatiwa ngopfu hi xiyimo xa ikhonomi. Leswaku ku yisiwa nxavo wa tibuku ta Bibele ehansi, leswaku ku pfuniwa vona, Sosayiti yi tiendlele vugandlisi bya yona kona kwale. Le Barmen, hi 1922 vugandlisi a byi endliwa hi ku tirhisa muchini wo gandlisa lowu andlalekeke eswitepisini swa le Kaya ra Bethele ni wun’wana laha ku tshamaka tihunyi. Hi lembe leri landzeleke vamakwerhu va rhurhele emiakweni leyi fanelekaka eMagdeburg. A ku ri ni miako leyinene, ku engeteriwe yin’wana, naswona switirho swa ku gandlisa ni ku hlanganisa tibuku swi simekiwile. Eku heleni ka 1925, ku vikiwe leswaku mpimo wa vugandlisi bya muchini lowu, a wu ta kula ku fana ni lowu a wu tirhisiwa eyindlu-nkulu le Brooklyn.

Kahle-kahle ku gandlisa ko tala loku a ku endliwa hi vamakwerhu ku sungule hi mpimo wuntsongo. Sweswo a swi ri tano le Korea, laha hi 1922 Sosayiti yi nga simeka vugandliselo lebyintsongo lebyi nga ni hinkwaswo leswaku byi gandlisa tibuku hi Xikorea xikan’we ni hi Xijapani ni Xichayina. Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, switirho swi rhurhiseriwe le Japani.

Hi 1924 ku gandlisiwa ka swilo leswitsongo a ku sungurile le Canada ni le Afrika Dzonga. Hi 1925 muchini lowuntsongo wa ku gandlisa wu simekiwile le Australia, wun’wana le Brazil. Vamakwerhu va le Brazil hi ku hatlisa a va tirhisa muchini lowu ku gandlisa nkandziyiso wa Xihondzo xo Rindza hi Xiputukezi. Rhavi ra Sosayiti le Nghilandi ri kume muchini wa rona wa ku gandlisa hi 1926. Hi 1929 ndlala ya moya ya vanhu va le Spain yi susiwile hi ku humesiwa ka Xihondzo xo Rindza hi muchini wo gandlisa lowuntsongo. Endzhaku ka malembe mambirhi muchini wu sungule ku tirha le kamareni ra le hansi ka hofisi ya rhavi ra le Finland.

Hi nkarhi wolowo le yindlu-nkulu ku andza a ku ya emahlweni.

Fektri Ya Vona Le Yindlu-nkulu

Ku sukela hi 1920 Sosayiti a yi qache xivandla xa fektri le Brooklyn. Hambi ku ri muako lowu nga sungula ku tirhisiwa hi 1922 a wu nga ri exiyin’weni lexinene; xin’wana ni xin’wana a xi tsekatseka hi ndlela leyi nga tsakisiki loko muchini wo gandlisa wu ri karhi wu tirha le kamareni ra le hansi. Nakambe, a ku laveka ndhawu leyi engetelekeke leswaku ku khathaleriwa ku kula ka ntirho. Vamakwerhu va anakanye leswaku mali leyi a yi laveka a yi ta tirhisiwa ku antswa loko va ri na fektri ya vona.

Ndhawu yin’wana ekusuhi ni Kaya ra Bethele a yi tikomba yi ri yinene, kutani va nghenele mphikizano wo yi xava. Kambe va hluriwe hi Squibb Pharmaceutical Corporation; kambe loko wu aka endhawini yoleyo, a wu fanele ku simeka tiphuphu ta khonkriti ta 1 167 ehansi leswaku wu va ni masungulo yo tiya. (Endzhaku ka malembe Sosayiti ya Watch Tower yi xave miako yoleyo eka Squibb, naswona masungulo wolawo yo tiya se a ma ri kona!) Hambi swi ri tano, Ndhawu leyi Sosayiti yi nga yi xava hi 1926 a yi ri ni misava leyi tiyeke, ya ku aka ka yona.

Hi February 1927 va rhurhele emuakweni wa vona lowuntshwa le 117 Adams Street eBrooklyn. Wu va nyike ndhawu leyi engetelekeke kambirhi loko yi ringanisiwa ni leyi a va yi tirhisa ku ta fika enkarhini wolowo. A wu kunguhatiwe kahle, naswona ntirho a wu famba ku suka eka swithezi swa le henhla, wu ehla hi ku siyana ka tindzawulo ku kondza wu fika eka Ndzawulo yo Rhumela nhundzu ehansi.

Hambi swi ri tano, ku kula a ku nga heli. Ku nga si hela malembe ya khume fektri leyi a yi fanele ku kurisiwa; naswona a ya ha ta kurisiwa endzhaku ka nkarhi. Ku tlhandlekela eka timiliyoni ta tikopi ta timagazini ni swibukwana leswi gandlisiwaka lembe rin’wana ni rin’wana, fektri a yi tlhela yi endla tibuku ta kwalomu ka 10 000 hi siku. Loko Tibibele leti heleleke ti sungule ku katsiwa eka tibuku teto hi 1942, Sosayiti ya Watch Tower nakambe a yi sungule muxaka lowuntshwa wa ntirho wa vugandlisi. Vamakwerhu va ringetele ku kondza va swi kota ku nghenisa phepha lero vevuka ra Bibele emuchinini wo gandlisa—nchumu lowu vagandlisi van’wana va nga wu ringeta endzhaku ka malembe yo tala.

Loko ntirho wolowo lowukulu wu ri karhi wu endliwa, mintlawa leyi nga ni swilaveko swo hlawuleka a yi nga honisiwi. Eku sunguleni ka 1910, Xichudeni xa Bibele le Boston, Massachusetts ni xin’wana xa le Canada a swi khomisana leswaku swi humesa tibuku ta Sosayiti hi Braille. Hi 1924, ehofisini ya le Logansport, eIndiana, Sosayiti a yi humesa tibuku leswaku yi pfuna lavo fe mahlo. Hambi swi ri tano, hikwalaho ka leswi n’wangulo a wu nga nyawuli, ntirho wa Braille wu yimisiwile hi 1936, naswona ku kandziyisiwe leswaku lavo fe mahlo va pfuniwa hi tirhekhodo ta gramafoni swin’we ni ku va khathalela hi ku kongoma. Hi ku famba ka nkarhi, hi 1960, tibuku ta Braille ti sungule ku humesiwa nakambe—laha se a ti humesiwa hi tinxaka-nxaka naswona a ti ya ti tsakeriwa hi vo tala.

Ku Hlangavetana Ni Ntlhontlho Wa Ku Kanetiwa Lokukulu

Ematikweni yo tala, vugandlisi a byi endliwa ehansi ka swiyimo swo nonon’hwa swinene. Kambe vamakwerhu va tiyiserile, va swi twisisa leswaku ku twarisiwa ka mahungu lamanene ya Mfumo i ntirho lowu Yehovha Xikwembu, hi N’wana wakwe, a leriseke leswaku wu endliwa. (Esa. 61:1, 2; Mar. 13:10) Hi xikombiso, le Greece, vamakwerhu va simeke vugandlisi bya vona hi 1936, naswona va byi tirhise tin’hweti ti nga ri tingani ntsena, loko hulumendhe yi cincile kutani valawuri va pfala vugandlisi bya vona. Hi laha ku fanaka, le India, hi 1940, Claude Goodman u tirhe tin’hweti to hlayanyana leswaku a hlanganisa muchini wo gandlisa ni ku dyondza ku wu tirhisa, kambe endzhakunyana ku nghene maphorisa lama rhumiweke hi hosana ya Muhindu, ma rhwala muchini lowuyani hi lori, kutani ma teka hinkwaswo leswi a swi veketele hi vukheta ma swi lahla emathinini lamakulu.

Eka tindhawu tin’wana to tala, milawu leyi lawulaka tibuku leti nghenisiwaka etikweni ro karhi yi endle leswaku vamakwerhu va boheka ku tirhisa vugandlisi bya van’wamabindzu, hambi leswi Sosayiti a yi ri ni vugandliselo etikweni ra le kusuhi leri a ri ta kota ku endla ntirho lowu. Sweswo swi ve tano exikarhi ka va-1930 etindhawini to tanihi Denmark, Latvia na Hungary.

Hi 1933 hulumendhe ya le Jarimani, leyi hlohloteriweke hi mufundhisi un’wana, yi pfale mintirho ya vugandlisi ya Timbhoni ta Yehovha le Jarimani. Maphorisa ma teke fektri ya Sosayiti ya Watch Tower eMagdeburg kutani ma yi pfala hi April lembe rero, kambe a ma kalanga ma kuma nandzu wo karhi malunghana na yona, kutani ma sukile. Hambi swi ri tano, ma tlhele ma vuya hi June. Leswaku yi yisa emahlweni ku hangalasiwa ka rungula ra Mfumo, Sosayiti yi simeke muchini wo gandlisa ePrague, Czechoslovakia, naswona nhundzu yo tala leyi sukaka eMagdeburg, yi yisiwe kona. Hi malunghiselelo lawa ku humesiwe timagazini hi tindzimi timbirhi ni swibukwana hi tindzimi ta tsevu emalembeni ma nga ri mangani lama landzeleke.

Kutani hi 1939, masocha ya Hitler ma mache ePrague, kutani vamakwerhu va hatlise va tlhantlha michini ya vona kutani va yi rhumela ehandle ka tiko. Yin’wana va yi yise eNetherlands. Ku rhurhisiwa loku a ku ri enkarhini hakunene. Ku vulavurisana ni va le Switzerland a ku tika swinene eka vamakwerhu va Madachi. Kutani sweswi va qache ndhawu kutani va tigandlisela hi voxe hi michini leyi va ha ku yi kumaka. Hambi swi ri tano, leswi a swi tlhaveriwanga hi dyambu, hikuva muchini wu tekiwe hi vahlaseri va vandla ra Manazi. Kambe vamakwerhu va ye emahlweni va tirhisa michini ya vona loko swa ha koteka.

Loko goza leri nga twisisekiki ra mutirhela-mfumo un’wana wa le Finland, ri sindzise leswaku ku yimisiwa ku humesiwa ka Xihondzo xo Rindza hi nkarhi wa nyimpi, vamakwerhu va endle tikopi ta swihloko-nkulu kutani va swi rhumela hi ku tirhisa vanhu. Endzhaku ka loko Austria se ri fumiwa hi Manazi hi 1938, Xihondzo xo Rindza xi gandlisiwe emuchinini wa ku kopa lowu nkarhi na nkarhi a wu fanele ku rhurhisiwa wu ya eka ndhawu yin’wana leswaku wu nga kumiwi hi Magestapo. Hi laha ku fanaka le Canada, hi nkarhi lowu Timbhoni a ti yirisiwe hikwalaho ka nyimpi, a ti fanele ku rhurhisetela michini ya tona leswaku ti hambeta ti phamela vamakwavo swakudya swa moya.

Le Australia, enkarhini lowu ntirho wa Timbhoni ta Yehovha a wu yirisiwile, vamakwerhu va gandlise timagazini ta vona, va gandlisa tibuku ta vona vini va vuya va ti hlanganisa—ku nga nchumu lowu a va nga si wu endla endhawini yoleyo hambi loko ka ha ri ni swiyimo leswi antswaka. Muchini wo hlanganisa tibuku wu boheke ku rhurhisiwa minkarhi ya 16 leswaku nhundzu yi nga tekiwi, kambe va swi kotile ku humesa tibuku ta 20 000 hi nkarhi leswaku ti ta humesiwa entsombanweni lowu va veke na wona hi 1941 ku nga khathariseki swihinga leswikulu leswi veke kona!

Ku Ndlandlamuxa Endzhaku Ka Nyimpi Ya Vumbirhi Ya Misava

Endzhaku ka ku hela ka nyimpi, Timbhoni ta Yehovha ti hlangane enhlengeletanweni ya matiko hinkwawo eCleveland, Ohio, hi 1946. Nathan H. Knorr, muungameri wa nkarhi wolowo wa Sosayiti ya Watch Tower, u vulavule hi ku aka hi vuntshwa ni ku kurisa. Ku sukela loko ku hele Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, nhlayo ya Timbhoni yi engeteleke hi tiphesente ta 157, naswona varhumiwa a va pfula ntirho hi ku hatlisa eka masimu lamantshwa. Leswaku ku hlangavetaniwa ni xilaveko xa misava hinkwayo xa tibuku ta Bibele, Makwerhu Knorr u endle makungu ya ku kurisa miako ya yindlu-nkulu ya misava hinkwayo. Hikwalaho ka ntirho wo ndlandlamuxa lowu kunguhatiweke, fektri a yi ta va ni ndhawu yo tlula muako wo sungula wa 1927 wu andzisiwe kambirhi, naswona a ku ta endliwa Kaya ra Bethele leri kurisiweke swinene ra vatirhi vo tirhandzela. Miako leyi yo engetela yi hetiwile kutani yi sungule ku tirhisiwa hi 1950.

Miako ya fektri ni ya tihofisi le yindlu-nkulu ya misava hinkwayo eBrooklyn yi boheke ku engeteriwa nkarhi na nkarhi ku sukela hi 1950. Ku ta fika hi 1992 a yi hlanganisa ndhawu ya kwalomu ka nhungu wa switarata swa doroba naswona a yi katsa filoro ya swikwere mitara swa 230 071. Leyi a hi miako yo endlela tibuku ntsena. Yi nyiketeriwe eka Yehovha, leswaku yi tirhiseriwa ku humesa tibuku leti endleriwaka ku dyondzisa vanhu hi swilaveko swakwe swo kuma vutomi.

Eka tindhawu tin’wana a swi nonon’hwa ku endla leswaku mintirho yo gandlisa ya Sosayiti yi tlhela yi sungula endzhaku ka nyimpi ya vumbirhi ya misava. Miako ya fektri ni ya tihofisi leyi a yi ri ya Sosayiti le Magdeburg, eJarimani, a yi ri exivandleni lexi lawuriwaka hi Vukhomunisi. Timbhoni ta le Jarimani ti tlhelele eka yona, kambe ti tirhe nkarhinyana ntsena kutani yi tlhela yi tekiwa. Leswaku ku hlangavetaniwa ni xilaveko lexi a xi ri eJarimani Vupela-dyambu, a ku fanele ku simekiwa vugandliselo kona kwale. Madoroba ma mbundzumuxiwile hi tibomo. Hambi swi ri tano, Timbhoni hi ku hatlisa ti kume mpfumelelo wo tirhisa muchini lowutsongo wo gandlisa lowu a wu tirhisiwa hi Manazi, eKarlsruhe. Hi 1948 a va ri ni michini yimbirhi leyi andlalekeke leyi a yi tirha vusiku ni nhlikanhi emuakweni lowu a va pfumeleriwe ku wu tirhisa eWiesbaden. Hi lembe leri landzeleke va kurise miako ya le Wiesbaden kutani va engetela michini yo gandlisa yi va mune leswaku va fikelela swilaveko swa nhlayo leyi kulaka hi ku hatlisa ya vahuweleri va Mfumo exiphen’wini xexo xa nsimu.

Loko Sosayiti yi tlhele yi sungula ku gandlisa hi ku ntshunxeka le Greece hi 1946, mphakelo wa gezi a wu nga tshembeki. Nkarhi wun’wana a wu timeka tiawara to tala. Hi 1977 le Nigeria, vamakwerhu va langutane ni xiphiqo lexi fanaka. Ku kondza loko rhavi ra le Nigeria ri kuma janaretara ya rona, vatirhi va le fektri a va boheka ku vuyela va ya tirha nkarhi wun’wana ni wun’wana, ni vusiku kumbe ni nhlikanhi loko gezi ri vuya. Hikwalaho ko va ni moya wo tano, a va lahlekeriwanga hi nkandziyiso ni wun’we wa Xihondzo xo Rindza.

Endzhaku ka riendzo ra Makwerhu Knorr eAfrika Dzonga hi 1948, ku xaviwe ndhawu le Elandsfontein; kutani eku sunguleni ka 1952, rhavi ri rhurhele eka fektri leyintshwa ya kwalaho—yo sungula, leyi akiweke hi Sosayiti eAfrika Dzonga. Hi ku tirhisa muchini wo gandlisa lowu andlalekeke, va hambete va gandlisa timagazini hi tindzimi ta nhungu leti tirhisiwaka eAfrika. Hi 1954 rhavi ra le Sweden a ri lunghele ku gandlisa timagazini ta rona hi michini yo gandlisa leyi andlalekeke, hi laha a swi ri ha kona eDenmark hi 1957.

Loko xilaveko xa tibuku xi ya xi kula, ku lunghiseleriwe michini yo gandlisa ya rivilo lerikulu, ku rhangiwa hi ku nyikiwa rhavi rin’we ivi ku landza rin’wana. Canada ri kume muchini wa rona wo sungula hi 1958; Nghilandi hi 1959. Hi 1975 Sosayiti ya Watch Tower se a yi ri ni 70 wa michini leyikulu yo gandlisa evugandliselweni bya yona emisaveni hinkwayo.

Fambiselo Ra Misava Hinkwayo Ro Hangalasa Ntiyiso Wa Bibele

Eku heleni ka va-1960 ni le ndzhaku ka kona, ku endliwe matshalatshala lamakulu ya ku endla leswaku vugandlisi bya Sosayiti ya Watch Tower byi endliwa etindhawini ta le madorobeni. Ku andza ka nhlayo ya Timbhoni ta Yehovha a ku hatlisa. A ku laveka ndhawu leyi engetelekeke ya fektri yo endla tibuku ta Bibele, ta vona vini ni ta ku ti hangalasa evanhwini. Kambe ntirho wo ndlandlamuxa eBrooklyn a wu nonoka hikwalaho ka ku kala ka ndhawu swin’we ni ku hlwerisiwa ka swilo hi mfumo. Ku endliwe makungu ya leswaku vugandlisi byo tala byi endliwa eka ndhawu yin’wanyana.

Kutani, hi 1969 ku sungule ntirho wo kunguhata vugandliselo lebyintshwa lebyi a byi ta akiwa eWallkill, New York, kwalomu ka 150 wa tikhilomitara en’walungu-vupela-dyambu bya Brooklyn. Leswi a swi ta engetela ni ku hangalasa miako ya yindlu-nkulu, naswona eku heteleleni timagazini hinkwato ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! ta le United States a ti ta huma le Wallkill. Endzhaku ka malembe manharhu fektri ya vumbirhi ya le Wallkill a yi ri karhi yi kunguhatiwa, leyi a yi ri yikulunyana eka leyo sungula. Hi 1977 michini yo gandlisa ya kwalaho a yi humesa timagazini ta kwalomu ka 18 wa timiliyoni hi n’hweti. Hi 1992, a ku tirhisiwa michini leyikulu ya MAN-Roland ni ya Hantscho (mune wa michini yo gandlisa ematshan’wini ya michini ya khale ya 15), naswona mpimo wa timagazini leti endliwaka a wu tlula miliyoni hi siku.

Loko ku sunguriwa ku endliwa makungu ya mintirho yo gandlisa le Wallkill, Xihondzo xo Rindza eBrooklyn a xi humesiwa hi tindzimi ta 32 eka tindzimi ta 72 ta nkarhi wolowo; Xalamuka! yona a yi humesiwa hi tindzimi ta 14 eka ta 26. Tiphesente ta kwalomu ka 60 ta nhlayo leyi heleleke ya tikopi leti a ti kandziyisiwa emisaveni a ti humesiwa eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo. A swi ta pfuna swinene loko ntirho wo tala wo endliwa eka matiko ya le handle ka United States, naswona wu endliwa hi vamakwerhu ematshan’weni ya leswaku wu endliwa hi tifeme ta van’wamabindzu. Xisweswo, loko ko tshuka ku va ni madzolonga ya misava, kumbe ku kavanyetiwa ka ntirho wa Timbhoni ta Yehovha hi tihulumendhe ku sivela ntirho eka xiphemu xihi na xihi xa misava, swakudya swa moya swa nkoka a a swi ta ya emahlweni swi phameriwa.

Kutani hi 1971, kwalomu ka malembe mambirhi fektri yo sungula ya Watch Tower eWallkill yi nga si sungula ku tirha, ku sunguriwe ntirho wo simeka muchini lowuntshwa wo gandlisa kahle eNumazu, le Japani. Ku engeteleka loku andzeke ku tlula ka ntlhanu ka vahuweleri va Mfumo le Japani, emalembeni ya khume lama hundzeke, ku kombe leswaku a ku ta laveka tibuku to tala ta Bibele endhawini yoleyo. Hi nkarhi lowu fanaka, miako ya rhavi eBrazil a yi kurisiwa. Le Afrika Dzonga na kona a ku engeteriwa, laha tibuku ta Bibele a ti humesiwa hi tindzimi to tlula makume-mbirhi-mune ta Vantima. Hi lembe leri landzeleke, hi 1972, vukulu bya miako ya Sosayiti yo kandziyisa eka yona le Australia, byi engeteriwe ka mune, hi xikongomelo xo humesa nkandziyiso wa Xihondzo xo Rindza na Xalamuka! etikweni rero ematshan’wini yo rhumeriwa swona hi xikepe lexi hlwelaka. Ku tlhele ku akiwa tifektri tin’wana eFurwa ni le Philippines.

Eku sunguleni ka 1972, N. H. Knorr swin’we ni mulanguteri wa fektri ya le Brooklyn, M. H. Larson, va teke riendzo ra misava hinkwayo leswaku va kamba ntirho lowu endliwaka, leswaku va hlela timhaka ta ku tirhisiwa kahle ka miako leyi ni ku veka xisekelo xa miako leyi engetelekeke leyi nga ta akiwa. Maendzo ya vona ma hlanganise matiko ya 16 eAmerika Dzonga, eAfrika ni le Far East.

Endzhakunyana ka sweswo, rhavi ra le Japani hi roxe a ri humesa timagazini ta tindzimi ta Majapani leti lavekaka ensin’wini yoleyo, ematshan’wini yo titshega hi vugandlisi bya van’wamabindzu. Hi lembe rero ra 1972, rhavi ra le Ghana ri sungule ku gandlisa Xihondzo xo Rindza hi tindzimi tinharhu ta ndhawu ya rona, ematshan’wini yo rindzela leti rhumeriwaka ti ta hi le United States ni le Nigeria. Endzhaku ka sweswo, rhavi ra le Philippines ri sungule ku hlela ni ku gandlisa Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! hi tindzimi ta nhungu ta kwalaho (hi nga ku katsi ku gandlisiwa ka timagazini ta Xinghezi leti a ti laveka). Leswi a swi vula goza rin’wana lerikulu ra ku endla leswaku mintirho yo gandlisa ya Watch Tower yi endleriwa emadorobeni.

Loko ku hela 1975, Sosayiti ya Watch Tower a yi humesa tibuku ta Bibele emiakweni ya yona ematikweni ya 23 lama hangalakeke exirhendzuvutaneni xa misava—tibuku letikulu a ti endliwa ematikweni manharhu; swibukwana ni timagazini kumbe ha swimbirhi a swi endliwa ematikweni hinkwawo ya 23. Ematikweni man’wana ya 25, Sosayiti a yi endla swilo leswitsongo hi michini ya yona.

Mpimo wa Sosayiti wa ku humesa tibuku a wu kurisiwa na wona. Tibuku tin’wana a ti hlanganisiwa eSwitzerland ni le Jarimani exikarhi ka va-1920. Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, hi 1948, vamakwerhu eFinland va sungule ku hlanganisa tibuku (laha eku sunguleni a va swi endla ngopfu hi mavoko) leswaku va khathalela ngopfu swilaveko swa tiko rero. Endzhaku ka malembe mambirhi rhavi ra le Jarimani nakambe a ri ri ni muchini wo hlanganisa tibuku, naswona hi ku famba ka nkarhi ri teke ntirho wo hlanganisa tibuku lowu a wu endliwa eSwitzerland.

Kutani hi 1967, leswi a ku ri ni Timbhoni to tlula miliyoni emisaveni hinkwayo ni ku sungula ku humesiwa ka tibuku to nghena exikhwameni ta ku ti tirhisa evutirhelini, xilaveko xa muxaka lowu wa tibuku ta Bibele xi tlakukile. Ku nga si hela malembe ya kaye, a ku ri ni ku andza loku tlulaka ka tsevu eku hlanganiseni ka tibuku le Brooklyn. Ku ta fika hi 1992, Sosayiti ya Watch Tower a yi ri ni ntsengo wa 28 wa vuhlanganiselo bya tibuku ematikweni ya nhungu yo hambana.

Hi lembe rolero ra 1992, leswi a swi endliwa hi Sosayiti ya Watch Tower a ku nga ri ku gandlisa tibuku ta Bibele hi tindzimi ta 180 ntsena eUnited States, kambe vugandliselo bya yona bya mune lebyikulu le Latin Amerika a byi humesa tibuku to tala leti lavekaka etikweni rero ni le matikweni man’wana exiphen’wini xexo xa misava. Vugandliselo byin’wana bya khume-n’we a byi humesa tibuku eYuropa, naswona hinkwabyo ka byona a byi pfuna ku eneta xilaveko xa tibuku ematikweni man’wana. Furwa a ri rhumela tibuku nkarhi na nkarhi eka 14 wa matiko lawa, naswona Jarimani leri a ri gandlisa hi tindzimi to tlula 40, a ri rhumela tibuku to tala ematikweni ya 20 ni tibuku letitsongo eka matiko man’wana yo tala. Le Afrika, vugandliselo bya tsevu bya Watch Tower a byi humesa tibuku ta Bibele hi ntsengo wa tindzimi ta 46. Vugandliselo byin’wana bya 11—lebyikulu ni lebyitsongo—a byi phamela matiko ya Middle East na Far East, swihlala swa Pacific, Canada ni tindhawu tin’wana, hi tibuku to ti tirhisa eku hangalaseni ka rungula ra xihatla ra Mfumo wa Xikwembu. Ematikweni man’wana ya 27, Sosayiti a yi gandlisa swilo leswitsongo leswi laviwaka hi mavandlha leswaku ma endla ntirho wa wona khwatsi.

Maendlelo Lamantshwa, Michini Leyintshwa

Hi va-1960 na va-1970, nhlunga-vuhosi wu khumbe ntirho wo gandlisa. Hi mpimo lowu hlamarisaka, ti-letterpress a ti susiwa ku nghena michini ya offset.d Sosayiti ya Watch Tower a yi hatlisanga ku cincela eka endlelo leri rintshwa ro gandlisa. Tipuleti leti a ti ri kona ta michini ya offset a ti nga swi koti kahle ku kandziyisa nhlayo leyikulu leyi Sosayiti a yi yi lava ya tibuku ta yona. Ku tlula kwalaho, ku cinca ka muxaka lowu a ku ta lava tindlela letintshwa hi ku helela ta ku hlela maletere ni ku endla tikholomu. A ku ta laveka michini leyintshwa ya ku gandlisa. A ku fanele ku dyondziwa matirhelo lawa lamantshwa. Eku heteleleni, michini hinkwayo yo gandlisa etifektri ta Sosayiti a yi ta pfariwa hi yin’wana. Nxavo wa kona a wu ta chavisa swinene.

Hambi swi ri tano, hi ku famba ka nkarhi swi ve erivaleni leswaku swilo swa ku swi tirhisa eka ti-letterpress a swi nga ta kumeka nkarhi lowu taka. Ku endliwa ka tipuleti to tiya ta michini leyintshwa yo gandlisa a ku hluvuka hi ku hatlisa. A ku fanele ku cinciwa.

Le ndzhaku hi 1972, hikwalaho ka ku tsakela ka swona swinene nhluvuko wa ku gandlisa hi michini leyintshwa, swirho swinharhu swa ndyangu wa Bethele eAfrika Dzonga swi xave muchini lowutsongo lowu tirhisiweke wa sheetfed offset. Ku kumiwe ntokoto eku endleni ka mintirho leyitsongo ya vugandlisi. Kutani, hi 1974, muchini wu tirhisiwe ku kandziyisa buku ya mpimo lowu nghenaka exikhwameni leyi nge Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki, hi Xirhonga. Ku swi kota ka vona ku endla sweswo, hi ku hatlisa ku endle leswaku va kota ku nyika vuleteri bya nkoka bya Bibele, eka vanhu lava nga ni ndlala ya ntiyiso, ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu nga si yirisiwa nakambe endhawini leyi vanhu volavo a va tshama ka yona. Muchini wun’wana lowu gandlisaka hi maphepha, lowu nyikiweke rhavi ra Sosayiti ra le Afrika Dzonga endzhakunyana ka loko vamakwerhu va xave wo sungula, wu rhumeriwe le Zambia ivi wu tirhisiwa kona.

Fektri ya Sosayiti eJarimani na yona yi hatle yi sungula ku gandlisa hi michini leyintshwa. Hi April 1975 vamakwerhu va kwale va sungule ku tirhisa muchini lowu gandlisaka hi maphepha va gandlisa timagazini hi phepha ra Bibele, va endlela Timbhoni ta Yehovha eJarimani Vuxa, laha Timbhoni a ti yirisiwile hi nkarhi wa kona. Hi lembe leri landzeleke, ku landzele ku humesiwa ka tibuku emuchinini wolowo wuntshwa, ta vamakwerhu lava va xanisiwaka.

Enkarhininyana wolowo, hi 1975, Sosayiti ya Watch Tower yi simeke muchini wa yona wa web offset wo gandlisa timagazini le Argentina. Hambi swi ri tano, wu tirhe ku tlulanyana lembe ntsena, loko hulumendhe ya le Argentina yi yirisa ntirho wa Timbhoni kutani yi pfala vugandliselo bya tona. Kambe vugandlisi bya michini ematikweni man’wana byi ye emahlweni byi kula. Eku sunguleni ka 1978, eyindlu-nkulu ya Sosayiti ya Watch Tower eBrooklyn, New York, muchini wa web offset wu sungule ku kandziyisa tibuku hi mivala minharhu.e Hi lembe rero ku xaviwe muchini wa vumbirhi. Kambe, a ku laveka michini yin’wana leswaku va cinca hi ku helela.

Huvo leyi Fumaka a yi tshemba leswaku Yehovha u ta lunghiselela hinkwaswo leswi a swi laveka leswaku ku endliwa ntirho lowu a lavaka leswaku wu endliwa. Hi April 1979 na January 1980, ku rhumeriwe mapapila emavandlheni ya le United States ma hlamusela xiyimo lexi. Ku rhumeriwe minyikelo—leyi rhangeke yi ta hi ku nonoka, kambe hi ku famba ka nkarhi ku ve ni leyi ringaneke ku fambisa ntirho hinkwawo wa misava hinkwayo wa tifektri ta Watch Tower, wa vugandlisi bya michini.

Hi nkarhi wolowo, leswaku ku tirhisiwa kahle michini leyi a yi ri kona ni ku hatlisisa ku cinca loku, Sosayiti ya Watch Tower yi endle leswaku michini ya yona ya MAN leya ha ku endliwaka, yi hundzuriwa yi gandlisa hi offset. Matiko ya khume-mbirhi ma nyikiwe michini leyi, ku katsa ni ya tsevu lawa eku sunguleni a ma tigandlisela timagazini.

Ku Gandlisa Hi Mivala Ya Mune

Rhavi ra le Finland hi rona ri nga rhanga ku gandlisa nkandziyiso wun’wana ni wun’wana wa timagazini ta rona hi michini ya mivala ya mune, ri sungula hi ndlela yo olova hi minkandziyiso ya January 1981 kutani ri ya ri tirhisa tindlela leti hluvukeke. Nakambe, Japani ri tirhise vugandlisi bya mivala ya mune ri gandlisa tibuku. Vugandliselo byin’wana bya Watch Tower byi endle leswi fanaka loko michini yi ya yi kumeka. Michini yin’wana yi xaviwe ni ku rhumeriwa hi yindlu-nkulu ya misava hinkwayo. Yin’wana yi xaviwe hi Timbhoni ta Yehovha etikweni leri fektri yi nga ka rona. Kasi minkarhi yin’wana, Timbhoni eka tiko rin’wana ti he vamakwavo va tiko rin’wana muchini lowu a wu laveka.

Hi nguva ya le ndzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, misava yi sungule ku rhandza tibuku leti nga ni swifaniso, naswona ku tirhisiwa ka muvala wa xiviri ku pfunetile leswaku tibuku ti xonga. Ku tirhisiwa loku ka muvala ku endle leswaku tibuku ti koka mahlo kutani swi khutaza vanhu ku ti hlaya. Etindhawini to tala ku kumiwe leswaku ku fambisiwa ka Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! ku engeteleke ngopfu endzhaku ka loko ku antswisiwe ku languteka ka tona.

Ku Endla Matirhelo Lama Fanelekaka Ya Tikhomphyuta

Leswaku ku seketeriwa tirhelo ra ku gandlisa ka mivala ya mune, ku endliwe fambiselo ro endla ntirho hi khomphyuta wu nga si gandlisiwa, naswona xiboho xa ku tirhisa tirhelo leri xi endliwe hi 1977. Timbhoni leti a ti ri ni vutshila eka ntirho lowu ti tinyikele ku tirha eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo leswaku ti pfuna Sosayiti yi fikelela swilaveko leswi hi xihatla. (Endzhakunyana ka leswi, hi 1979, ntlawa wa le Japani lowu eku heteleleni a wu katsa Timbhoni ta kwalomu ka 50 wu sungule ku vumba tirhelo leri lavekaka eka ririmi ra Xijapani.) Ku tirhisiwe tikhomphyuta leti a ti kumeka ta van’wamabindzu, naswona tiprogreme ta kona a ti endliwa hi Timbhoni leswaku ti ta pfuna ku fikelela swilaveko swa Sosayiti swo fambisa ntirho ni ku humesa tibuku hi tindzimi to tala. Leswaku ku hlayisiwa mimpimanyeto leyi tlakukeke ni ku cinceka hi ku olova, ku laveke leswaku ku endliwa tiprogreme to hlawuleka ta ku hlela maletere ma endla swivulwa ni ku hlela marito hi tikholumo. A ku ri hava progreme ya van’wamabindzu leyi nga nghenisaka ni ku tsala to tala ta tindzimi ta 167 leti Sosayiti ya Watch Tower a yi kandziyisa ha tona enkarhini wolowo, kutani Timbhoni ti boheke ku tiendlela ya tona.

Hi nkarhi wolowo van’wamabindzu va vone ku nga ri na mali yo nyawula eka tindzimi leti vulavuriwaka hi vaaki lavatsongo kumbe lava nga ni swimalana, kambe Timbhoni ta Yehovha a ti lava vutomi bya vona. Hi nkarhi wo koma, progreme yo hlela maletere ma endla swivulwa leyi a va yi endlile a yi tirhisiwa ku humesa tibuku hi tindzimi to tlula 90. Malunghana ni ntirho wa vona, Seybold Report on Publishing Systems leyi xiximiwaka yi te: “Hi bumabumela ntirho, goza ni vutlharhi bya vanhu va Watchtower. Namuntlha a va talanga vanhu lava nga ni xivindzi xa ku endla ntirho wo tano, ngopfu-ngopfu hi ku tisungulela ehansi.”—Vholumo 12, No. 1, September 13, 1982.

Mintirho ya vugandlisi ni yo hlayisa michini a yi ta olova swinene loko michini leyi tirhisiwaka emisaveni hinkwayo a yi fana. Kutani hi 1979 ku endliwe xiboho xa leswaku Sosayiti ya Watch Tower yi endla tirhelo ra yona ra ku hlela maletere ma endla swivulwa. Ntlawa lowu tirhanaka na yona a wu boheka ku endla switirho leswikulu, ematshan’wini yo tshemba michini leyi xavisiwaka.

Xisweswo, hi 1979 ntlawa wa Timbhoni ta Yehovha lowu tirhelaka eMapurasini ya Watchtower, eWallkill, le New York, wu sungule ku kunguhata ni ku endla Multilanguage Electronic Phototypesetting System (MEPS) (Endlelo ra Elektroniki ro Thayipa Tindzimi to Tala). Loko ku fika May hi 1986 ntlawa lowu endlaka ntirho lowu a wu nga endlanga tikhomphyuta ta MEPS, ti-phototypesetter ni ti-graphic terminal ntsena, kambe xin’wana xa nkoka swinene wu tlhele wu endla progreme leyi lavekaka eku humeseni ka mhaka leswaku yi kandziyisiwa hi tindzimi ta 186.

Lexi a xi fambisana ni endlelo leri ra progreme leyi a ku ri ku tsala hi maletere lamakulu emuchinini. Leswi swi lave nkambisiso lowukulu wa ku hambana ka maletere ya ririmi rin’wana ni rin’wana. A ku fanele ku tsariwa letere rin’wana ni rin’wana (hi xikombiso, letere rin’wana ni rin’wana hi maletere lamakulu ni lamatsongo, swin’we ni mimfungho ni ku hikahata—hinkwaswo, swi endliwa hi ku hambana ka mpimo wa swona), hi ku dirowa loku hambanaka ka matsalelo man’wana ni man’wana (tanihi matsalelo lama tolovelekeke, yo voyama, ya ntima ni ya ntima ngopfu), hi mimpimo kumbe matsalelo yo hambana-hambana. Matsalelo ya xirhoma a ma lava mimfungho ya 202. Kutani ke, matsalelo ya xirhoma ya 369 ma lave ntsengo wa mimfungho ya 74 538. Ku lunghiselela matsalelo ya Xichayina ku lave leswaku ku diroyiwa mimfungho ya 8 364, naswona a ka ha ta engeteriwa mimfungho yin’wana endzhaku.

Endzhaku ka loko ku endliwe ntirho lowu wa vutshila, ku endliwe progreme leyi a yi ta endla swi koteka ku kandziyisa maletere hi ndlela leyi baseke, leyinene. Progreme a yi fanele yi swi kota ku tamela maletere ya Xirhoma ni ya Xibengali, Xicambodia, Xisiriliki, Xigriki, Xihindi ni Xikorea swin’we ni Xiarabu ni Xiheveru (leti hatimbirhi ka tona ti hlayiwaka ku suka exineneni ku ya eximatsini) ni Xijapani ni Xichayina (leti ti nga tirhisiki maletere). Ku fikela hi 1992 progreme a yi tirhiseriwa tindzimi to tlula 200 naswona a ka ha endliwa tiprogreme leti nga ta tirhisiwa eka tindzimi tin’wana leti vulavuriwaka hi timiliyoni ta vanhu.

Ku tirhisiwa ka maendlelo lamantshwa emarhavini ku lave leswaku ku kumiwa tindlela letintshwa ni ku dyondza ntirho lowuntshwa. Vatirhi va rhumeriwe eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo va ya dyondza ku endla, ku tirhisa ni ku hlayisa ti-web offset letikulu to gandlisa. Van’wana va dyondzisiwe ku endla ntirho wo hambanisa muvala hi ku tirhisa laser scanner. Vatirhi van’wana va leteriwe ku tirhisa ni ku lunghisa michini ya tikhomphyuta. Xisweswo, kun’wana ni kun’wana emisaveni loko ku va ni swiphiqo leswi hlwerisaka ntirho a swi ta lunghisiwa hi ku hatlisa kutani ntirho wu ya emahlweni.

Huvo leyi Fumaka yi xiye leswaku loko Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo to dyondza mhaka leyi fanaka eminhlanganweni ya tona vhiki rin’wana ni rin’wana ni ku hangalasa tibuku leti fanaka evutirhelini bya nsimu, swi nga endla leswaku ku va ni vun’we lebyikulu. Enkarhini lowu hundzeke, tibuku leti a ti humesiwa hi Xinghezi hakanyingi a ti kumeka hi tindzimi tin’wana loko se ku hundze mune wa tin’hweti; hi tindzimi to tala a ti kumeka endzhaku ka lembe, kumbe endzhaku ka malembe yo tala. Kambe sweswi a swi koteka ku cinca. Ku va ni michini leyi fanaka swinene emarhavini lama kandziyisaka a ku ri xilaveko-nkulu leswaku ku ta humesiwa tibuku nkarhi wun’we hi tindzimi to hambana. Hi 1984, a ku humesiwa Xihondzo xo Rindza kambirhi hi n’hweti hi tindzimi ta 20. Hi 1989, loko rungula ra matimba leri tameriweke hi buku leyi nge Nhlavutelo—Ku Chaputa Ka Yona Loku Hlamarisaka Ku Tshinele! ri hangalasiwe evanhwini, endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani loko yi humesiwile, buku yoleyo a yi kumeka hi tindzimi ta 25. Hi 1992, nkandziyiso lowu kumekaka kambirhi hi n’hweti wa Xihondzo xo Rindza wu engeteleke wu fika eka tindzimi ta 66, leti tirhisiwaka hi vanhu vo tala emisaveni.

Tanihi leswi ntirho wo endla MEPS wu sunguriweke hi 1979, vamaki va tikhomphyuta va endle nhluvuko lowukulu. Tikhomphyuta letikulu ta munhu hi yexe leti tirhisekaka hi tindlela to tala, sweswi ta kumeka hi nxavo wa le hansi ku tlula michini yo sungula. Leswaku yi fambisana ni swilaveko swa ntirho wa yona wa ku kandziyisa, Sosayiti ya Watch Tower yi endle xiboho xa ku tirhisa tikhomphyuta leti ta munhu hi yexe swin’we ni tiprogreme ta yona n’wini. Leswi swi hatlisise ntirho wo kandziyisa. Nakambe swi endle leswaku tirhelo ra tikhomphyuta ri kumeka emarhavini man’wana ya Sosayiti, naswona nhlayo ya marhavi lama ti tirhisaka yi kule hi ku hatlisa yi va 83. Hi 1992 Sosayiti ya Watch Tower emisaveni hinkwayo a yi ri ni tindhawu to tlula 3 800 lomu a yi tirhisa kona tikhomphyuta ta yona. A hi hinkwawo marhavi lama nga ni swilo sweswo ma gandlisaka, kambe rhavi rin’wana ni rin’wana leri nga ni khomphyuta leyitsongo ni progreme ya Sosayiti swin’we ni muchini lowutsongo wo gandlisa, wa laser, ra swi kota ku endla ntirho wa le mahlweni ka vugandlisi eka swiphephana, timagazini, tibuku ni vugandlisi byin’wana lebyi faneleke byi endliwa.

Mpfuno Lowu Engetelekeke Wa Tikhomphyuta Wa Vahundzuluxeri

Xana tikhomphyuta na tona ti nga tirhiseriwa ku pfuna lava endlaka ntirho wa vuhundzuluxeri? Sweswi, vahundzuluxeri va tibuku ta Watch Tower, minkarhi yo tala, ntirho wa vona va wu endlela eka michini ya tikhomphyuta. Vo tala va vona va le tihofisini ta marhavi ya Sosayiti. Van’wana lava kumbexana va hundzuluxelaka va ri ekaya ni lava va nga ni malembe yo tala va endla ntirho wa vona hi michini yo thayipa kumbe hi mavoko, va pfuniwe ku dyondza ku nghenisa ntirho wa vona eka tikhomphyuta letikulu kumbe eka tikhomphyuta letitsongo leti xaviwaka hi Sosayiti. Ndzulamiso wa vuhundzuluxeri wu endliwa hi ku olova hi ku languta eka khomphyuta. Loko vuhundzuluxeri byi nga endleriwi kona eka hofisi ya rhavi laha vugandlisi byi nga ta endliwa kona, leswi lavekaka i ku nghenisa mhaka ya kona eka diskete yo lala, yo olova, kutani yi rhumeriwa eka rhavi leri gandlisaka leswaku ri kandziyisa.

Hi 1989-90, loko ku cinca ka xihatla ku ve kona eka tihulumendhe ematikweni yo tala, ku vulavurisana ka matiko hinkwawo ku ve loku olovaka. Hi ku hatlisa, Timbhoni ta Yehovha ti hlengelete ntlawa wa vahundzuluxeri va tona va le Yuropa Vuxa. Leswi swi endleriwe ku va pfuna leswaku va antswisa ntikelo wa ntirho wa vona, leswaku va kuma michini ya tikhomphyuta leyi nga kona, ni ku endla leswaku Xihondzo xo Rindza xi kumeka kambirhi hi n’hweti hi tindzimi ta vona. Tlhandla-kambirhi, vahundzuluxeri va le Asia Dzonga-vuxa va pfuniwe hi ndlela leyi fanaka.

Kambe xana khomphyuta yi nga tirhiseriwa ku hatlisisa ntirho wa vuhundzuluxeri kumbe yi antswisa ntikelo wa byona? Ina. Hi 1989, matirhelo ya matimba ya tikhomphyuta a ma tirhisiwa hi Timbhoni ta Yehovha leswaku ma pfuna eku hundzuluxeleni ka Bibele. Endzhaku ka ntirho lowukulu wo rhanga, ku endliwe tifayili eka khomphyuta leswaku ti pfuna muhundzuluxeri ku hatlisa a vona rito leri a ri tirhisiwile eka ririmi ro sungula swin’we ni rhekhodo ya tindlela hinkwato leti ri hlamuseriweke ha tona eka Xinghezi, hi ku ya hi mongo wa kona, eka New World Translation. Nakambe a nga hlawula rito-nkulu ra Xinghezi kutani a kuma marito hinkwawo ya ririmi ro sungula (ngopfu-ngopfu marito ya nhlamuselo leyi fanaka) lawa ri tekiweke eka wona. Leswi hakanyingi swi komba leswaku ntlawa wa marito a ma tirhisiwa eka Xinghezi ku humesa mhaka leyi vuriwaka hi rito rin’we ra ririmi ro sungula. Hi ku hatlisa swi nyika muhundzuluxeri mavonelo lama enteke ya leswi a swi hundzuluxelaka. Swi n’wi pfuna ku kuma mongo wa ntiyiso wa rito ra ririmi ro sungula swin’we ni nhlamuselo ya ntiyiso leyi laviwaka hi mhaka ya kona, xisweswo a swi boxa hi ku kongoma hi ririmi rakwe.

Hi ku tirhisa tifayili leti, vahundzuluxeri lava nga ni ntokoto va kamba rito leswaku ri humelela kangani eBibeleni kutani va tsala marito ya ririmi ra vona kun’wana ni kun’wana laha ri humelelaka kona hi ku ya hi leswi mongo wu lavaka swona. Leswi swi endla leswaku tinhlamuselo ti twanana hinkwako. Ntirho wa muhundzuluxeri un’wana ni un’wana wu kambisisiwa hi van’wana lava tirhaka entlaweni wolowo leswaku vuhundzuluxeri byi basa hikwalaho ko kambisisiwa hi hinkwavo ka vona ni ntokoto wa vona. Endzhaku ka loko leswi swi endliwile, khomphyuta yi nga tirhisiwa ku komba xiphemu xo karhi xa Tsalwa, yi komba rito rin’wana ni rin’wana eka ndzimana ya Xinghezi, ni nomboro leyi kombetelaka eka leswi a swi tsariwe eka ririmi ro sungula ni rito leri hlawuriweke ra ririmi ra kona. A swi heleli kwalaho. Muhundzuluxeri wa ha fanele a hlanganisa xivulwa naswona a xi endla xi hlayeka kahle hi ririmi rakwe. Kambe loko a ri karhi a endla leswi, i swa nkoka leswaku a swi twisisa kahle leswi tsalwa ri vulaka swona. Leswaku a twisisa, u nyikiwe ndlela yo pfula nhlamuselo leyi humesiweke hi Watch Tower hi ku hatlisa, ya ndzimana ya Bibele kumbe rito rihi na rihi leri nga eka yona.

Kutani nkarhi wo pfula-pfula tibuku wa hunguteka, naswona hi ndlela yoleyo matsalelo ma twanana minkarhi hinkwayo. Loko ndlela leyi yo kurisiwa nakambe, ku ni ntshembo wa leswaku tibuku ta nkoka ti nga endliwa ti kumeka hi ku olova hambi ku ri hi tindzimi leti nga ni vahundzuluxeri vatsongo. Ku tirhisiwa ka khomphyuta eku endleni ka tibuku leti pfunaka eku huwuleleni ka rungula ra Mfumo ku pfule ntirho lowukulu wo kandziyisa.

Xisweswo, ku kotisa vanakulobye vo rhanga va Vakreste, Timbhoni ta Yehovha ti tirhisa tindlela ta sweswinyana leswaku ti haxa Rito ra Xikwembu. Leswaku ti fikelela vanhu vo tala hi laha swi kotekaka ha kona hi mahungu lamanene, a ti chavi ku tirhisa matirhelo man’wana yo tika eku kandziyiseni.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 578]

“A hi ringeteni hi malahla”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 595]

Ku hlelela ntirho wa misava hinkwayo wa tifektri ta Watch Tower leswaku ti gandlisa hi muchini

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 596]

“Hi bumabumela . . . vanhu va Watchtower”

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 581]

Ku Hlela Maletere Ma Vumba Swivulwa

Eku sunguleni hinkwaswo a swi endliwa hi mavoko, ku endliwa hi letere ha rin’we

Afrika Dzonga

Ku sukela hi 1920 ku ta fika eka va-1980, a ku tirhisiwa michini ya Linotype

United States

Etindhawini tin’wana ku hleriwa ka maletere a ku endliwa hi michini ya Monotype

Japani

Sweswi ku tirhisiwa endlelo ra “phototypesetting” leri tirhaka hi khomphyutara

Jarimani

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 582]

Ku Endla Tipuleti

Ku sukela hi va-1920 ku ya ka va-1980, ku endliwe tipuleti ta nsimbi ta ku gandlisa hi “letterpress”

1. Tilayini ta matluka ya mhaka leyi gandlisiwaka a ti nghenisiwa eka tifiremu leti vitaniwaka ti-“chase”

2. Hi ku tirhisa ntamu, marito a ma gandlisiwa eka nchumu lowu a wu tirhisiwa tanihi firemu

3. Nsimbi yo hisa a yi cheriwa ehenhla ka meti (kumbe firemu) leswaku ku endliwa tipuleti to gandlisa

4. Swilo leswi nga lavekiki a swi susiwa ehenhla ka puleti

5. Tipuleti a ti totiwa koporo leswaku ti tshama nkarhi wo leha

Endzhakunyana tikopi ta matluka ya “phototypeset” a ti xaxametiwa naswona swifaniso a swi vekiwa endhawini ya swona. Matluka yo tala ma yisiwa eka “offset” hi ndlela ya swifaniso eka tipuleti leti nga tiyangiki

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 585]

‘Xikombiso Xa Moya Wa Yehovha’

“Ku gandlisiwa ka tibuku ni Tibibele hi laha ku humelelaka emichinini ya ‘rotary’ hi vanhu lava nga ni ntokoto wutsongo kumbe lava nga riki na wona [naswona hi nkarhi lowu van’wana a va nga si swi endla] i xikombiso xa vulanguteri bya Yehovha ni nkongomiso wa moya wakwe,” ku vule Charles Fekel. Makwerhu Fekel a swi tiva kahle leswi a swi katseka, hikuva u hoxe xandla eku antswiseni ka mintirho ya vugandlisi eyindlu-nkulu ya Sosayiti ku tlula hafu ya lembe xidzana. Emalembeni ya yena ya le ndzhaku, u tirhe tanihi xirho xa Huvo leyi Fumaka.

[Xifaniso]

Charles Fekel

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 586]

Ku Titshega Hi Xikwembu Xa Matimba Hinkwawo

Ntokoto lowu hlamuseriweke hi Hugo Riemer, khale ka xirho xa ndzawulo yo xava nhundzu ya Sosayiti ya Watch Tower, wu komba ndlela leyi Sosayiti ya Watch Tower yi endlaka ntirho wa yona ha yona.

Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, phepha ro kandziyisa eka rona a ri kala le United States. Xikombelo xa mphakelo wa maphepha a xi fanele xi endliwa eka komiti leyi vekiweke hi hulumendhe. Eka khamba rin’wana, rin’wana ra mavandla lama tlakukeke ya Bibele, a ri ri ni magqweta, vanhu va mabindzu lamakulu, vafundhisi ni van’wana va ku ri yimela emahlweni ka komiti. Kambe ri nyikiwe mpimo wa le hansi eka lowu a ri wu lava. Endzhaku ka loko xikombelo xa vona xi hundzile, komiti yi vitane Watchtower Bible and Tract Society. Loko Hugo Riemer na Max Larson va nghena, mutshama-xitulu u vutisile: “Xana mi ta mi ri vambirhi ntsena?” Va hlamule va ku: “Ina. Ha tshemba leswaku Xikwembu xa Matimba Hinkwawo xi na hina.” Va nyikiwe mphakelo hinkwawo lowu a va wu lava.

[Xifaniso]

Hugo Riemer

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 587]

Michini Yo Gandlisa

Michini ya tinxaka-nxaka yi tirhisiwile hi Sosayiti ya Watch Tower emintirhweni ya yona yo gandlisa

[Swifaniso]

Hi malembe yo tala ku tirhisiwe michini yo tala leyi andlalekeke (le Jarimani)

Michini leyitsongo yi tirhiseriwe ku gandlisa tifomo, swiphephana swin’we ni timagazini (U.S.A.)

Evugandliselweni bya yona byo hambana-hambana, ku tirhisiwe 58 wa ti-MAN “rotary letterpress” to huma eJarimani (le Canada)

Sweswi, michini ya “web offset” leyi nga ni rivilo lerikulu ya mivala hinkwayo leyi endliweke ematikweni yo hambana-hambana ya tirhisiwa evugandliselweni lebyikulu bya Sosayiti

Italy

Jarimani

[Swifaniso leswi nga eka tluka 588, 589]

Ku Hlanganisa Tibuku

Eku sunguleni tibuku tin’wana etifektri ta Watch Tower a ti hlanganisiwa hi mavoko (eSwitzerland)

Vukandziyisi lebyikulu eUnited States byi lave mintirho yo tala yo hambana

1. Ku hlengeleta swiyenge swa tibuku

2. Ku swi rhungelela kun’we

3. Ku namarheta maphepha ya le ndzhaku

4. Ku tsema

5. Ku sasekisa swifunengeto

6. Ku nghenisa swifunengeto etibukwini

7. Ku tshikilela tibuku ku kondza ti tiya kahle

Sweswi, ematshan’wini yo rhunga, hakanyingi ku tirhisiwa ku hlanganisa ka xihatla ka xinamarheti hi michini ya rivilo lerikulu leyi yi humesaka tibuku ta 20 000 kumbe ku tlula hi siku

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 594]

Ku Engetela Vutivi Bya Mfumo Wa Xikwembu

Sosayiti ya Watch Tower hi minkarhi yo tala a yi humesa tibuku hi tindzimi to tlula 290 to hambana-hambana. Ku ta fika hi 1992 a yi humesa tibuku hi tindzimi ta 210. Hinkwaswo leswi a swi endleriwa ku pfuna vanhu va tiva Mfumo wa Xikwembu ni leswi wu vulaka swona eka vona. Swipfuneto swin’wana swa vona swo dyondza Bibele, leswi hangalasiweke ngopfu ku ta fika sweswi hi leswi landzelaka:

“Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki” (hi Xinghezi, 1968): tikopi ta 107 553 888, hi tindzimi ta 117

“U Nga Hanya Hi Masiku aParadeyisini eMisaveni” (1982): tikopi ta 62 428 231, hi tindzimi ta 115

“Tsakela Vutomi eMisaveni Hi Masiku!” (1982): tikopi ta 76 203 646, hi tindzimi ta 200

Tinhlayo leti nga la henhla ti hetelela hi 1992.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 598]

Ku Rhekhodiwa Ka Tikhasete

Ku engetela eku tirhiseni ka tibuku entirhweni wa yona wo vula evhangeli, ku sukela hi 1978 Sosayiti ya Watch Tower yi humese tikhasete—tikopi leti fikaka eka 65 wa timiliyoni hi michini ya yona le United States ni le Jarimani.

“New World Translation” hinkwayo ka yona ya kumeka hi tikhasete hi Xifurwa, Xijapani, Xijarimani, Xinghezi, Xintariyana ni Xipaniya. Ku ta fika eka 1992, mimpimo yo hambana-hambana ya vuhundzuluxeri lebyi bya Bibele a yi kumeka eka tikhasete hi tindzimi tin’wana ta nhungu.

Tanihi mpfuno eku dyondziseni ka vana, ku endliwe tikhasete ta “My Book of Bible Stories” na “Listening to the Great Teacher,” tibuku leti endleriweke vana hi ku kongoma.

Ku engetela kwalaho, ematikweni man’wana tikhasete ta endliwa leswaku ti haxiwa eka xiya-ni-moya.

Tinsimu ti endliwa hi khwayere leyi vumbiweke hi Timbhoni ntsena. Ku landzeriwa tona loko ku yimbeleriwa emintsombanweni ya Timbhoni ta Yehovha. Tinsimu leti to nandziha ta kumeka leswaku ti tlangiwa ekaya.

Tidrama leti rhekhodiweke (ta manguva lawa ni ta timhaka ta Bibele) ti tirhisiwa emintsombanweni, laha vatlangi lava nga Timbhoni va pfunaka vayingiseri ku vona swiendlakalo swa kona. Endzhaku tin’wana ta tona ti tirhiseriwa vuhungasi bya ndyangu lebyi dyondzisaka ni lebyi tsakisaka.

Timagazini ta “Xihondzo xo Rindza” ni “Xalamuka!” ta kumeka hi tikhasete hi Xinghezi ni Xifinnish. “Xihondzo xo Rindza” nakambe xi kumeka hi Xifurwa, Xijarimani, Xidanish, Xinorway ni Xipaniya. Eku sunguleni tikhasete leti a ti kunguhateriwe vanhu lava nga voniki kahle, kambe ni magidi ya van’wana ma ti tsakela.

[Xifaniso]

J. E. Barr endhawini yo rhekhodela ka yona

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 600, 601]

Ku Tirhisa Tikhasete Ta Vhidiyo Eku Twariseni Ka Mfumo

Hi 1990 Sosayiti ya Watch Tower yi sungule ntirho lowuntshwa hi ku humesa khasete ya yona yo rhanga ya vhidiyo leyi endleriweke ku huwelela ka le rivaleni.

Elembeni rero ku ringanyetiwe leswaku miti leyi ringanaka 200 000 000 emisaveni hinkwayo a yi ri ni ti-VCR (michini yo rhekhoda ya vhidiyo) to hambana-hambana. Hambi ku ri ematikweni lama nga riki na swona switichi swa thelevhixini, ti-VCR a ti tirhisiwa. Xisweswo, ku tirhisiwa ka tikhasete ta vhidiyo tanihi ndlela yo letela ku pfule ndlela leyintshwa yo fikelela vanhu vo tala.

Hi 1985, ku sungule ntirho wa nkombiso wa vhidiyo leyi endleriweke ku komba lava endzelaka miako ya Sosayiti ntirho wa yindlu-nkulu ya yona. Hi ku famba ka nkarhi, minkombiso ya vhidiyo nakambe yi tikombe yi hlayisa nkarhi eku leteleni ka swirho leswintshwa swa ndyangu wa le Bethele. Xana tindlela leti ta vuleteri a a ti ta tirhisiwa hi tindlela tin’wana leswaku ti pfuna entirhweni wa misava hinkwayo wa ku endla vadyondzisiwa? Vamakwerhu van’wana a va ehleketa leswaku a ti ta pfuna.

Hikwalaho, hi October 1990, ku humesiwe khasete ya vhidiyo leyi nge “Jehovah’s Witnesses—The Organization Behind the Name.” N’wangulo wa kona a wu hlamarisa. Ku amukeriwe swikombelo swo tala swa minkombiso yo fana ni leyi. Leswaku ku enetiwa xilaveko lexi, Huvo leyi Fumaka yi vumbe ndzawulo leyintshwa leyi vitaniwaka Video Services.

Timbhoni leti a ti kota ntirho lowu wa tivhidiyo ti pfunete hi ntsako. Ku kumiwe michini. Ku endliwe tindhawu to rhekhodela eka tona. Ntlawa wa tikhamera wu sungule ku famba-fambela ematikweni yo hambana wu teka vanhu ni swilo leswi swi nga tirhisiwaka eminkombisweni ya vhidiyo leyi endleriwaka ku aka ripfumelo. Vayimbeleri va matiko hinkwawo lava nga Timbhoni lava nkarhi na nkarhi va pfuneke hi mintirho yo hlawuleka va endle vuyimbeleri lebyi a byi ta fambisana ni minkombiso ya vhidiyo.

Ku endliwe makungu yo fikelela mintlawa yo tala ya tindzimi tin’wana. Exikarhi ka 1992, khasete leyi nge “Jehovah’s Witnesses—The Organization Behind the Name” a yi kumeka hi tindzimi to tlula khume-mbirhi. Yi rhekhodiwe hi tindzimi ta 25, ku katsa ni tin’wana ta le Yuropa Vuxa. Tlhandla-kambirhi, a ku endliwa malunghiselelo ya ku yi rhekhoda hi Ximandarin swin’we ni Xicanton xa Machayina. Nakambe Sosayiti yi kume mfanelo ya ku humesa ni ku hangalasa “Purple Triangles,” vhidiyo leyi kombaka vutshembeki bya ndyangu wa Timbhoni eJarimani enkarhini wa Manazi. Ku nga si hela malembe mambirhi, ku humesiwe tikhasete ta vhidiyo leti tlulaka miliyoni leswaku Timbhoni ta Yehovha ti ti tirhisa evutirhelini bya tona.

Ku kambisisiwe swilaveko swa lava nga twiki. Ku humesiwe khasete ya “Jehovah’s Witnesses—The Organization Behind the Name” hi Ririmi ra Mavoko ra le Amerika. Naswona ku endliwe vulavisisi malunghana ni ku humesa tivhidiyo leti nga ta pfuna vanhu lava nga twiki ematikweni man’wana.

Loko leswi swi ri karhi swi endliwa, a ku sunguriwe ntirho wa ku humesa nongonoko lowu a wu ta pfuna ku aka ripfumelo ebukwini leyi nga xisekelo xa ripfumelo ra Vakreste, Bibele. Hi September 1992, xiphemu xo sungula xa nongonoko wolowo, “The Bible—Accurate History, Reliable Prophecy,” a xi herile hi Xinghezi naswona a ku lunghiseleriwa minkandziyiso ya tindzimi tin’wana.

Tikhasete ta vhidiyo a ti sivi tibuku kumbe ku vula vumbhoni hi nomu. Tibuku ta Sosayiti ti hambeta ti endla xiphemu lexikulu eku haxeni ka mahungu lamanene. Ntirho wa yindlu na yindlu wa Timbhoni ta Yehovha wu tshama wa ha ri xivumbeko lexi sekeriweke swinene eMatsalweni xa vutirheli bya tona. Hambi swi ri tano, sweswi tikhasete ta vhidiyo i xin’wana xa switirho swa nkoka xo endla vanhu va va ni ripfumelo eka switshembiso swa Yehovha swa risima ni ku va endla va tlangela leswi a endlaka leswaku swi endliwa emisaveni esikwini ra hina.

[Swifaniso]

1. Endzhaku ka loko mhaka ya xisekelo yi kumiwile, ku sunguriwa ku rhekhoda vhidiyo loko rungula ri ri karhi ri tsariwa

2. Ku hlawuriwa swifaniso naswona ndzandzelano wa swona wu hleriwa etlhelo loko ku tsariwa

3. Vuyimbeleri lebyi qambhiweke hi ku hlawuleka bya rhekhodiwa leswaku byi nandzihisa nkombiso

4. Vuyimbeleri ni mpfumawulo wa swichayachayana swi hleriwa ni ku nghenisiwa swin’we ni marito ni swifaniso

5. Ku heteleriwa hi ku hela swivumbeko swa mimpfumawulo ni leswi voniwaka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 576]

Vugandlisi bya tibuku leti to sungula a byi endliwa hi tifektri ta van’wamabindzu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 577]

C. A. Wise u ringetile ku vona loko Swichudeni swa Bibele swi fanele swi pfuxa yindlu-nkulu le Brooklyn

[Swifaniso leswi nga eka tluka 579]

Muchini wo sungula wa Sosayiti wa “rotary” wu tirhisiwe ku gandlisa tikopi ta 4 000 000 ta “Golden Age” No. 27 leyi nga gegiki

[Xifaniso lexi nga eka tluka 580]

R. J. Martin (exineneni), mulanguteri wo rhanga wa fektri ya Sosayiti le Brooklyn, a ri karhi a burisana na Makwerhu Rutherford

[Xifaniso lexi nga eka tluka 583]

Vugandliselo byin’wana bya lebyo sungula bya Sosayiti le Yuropa (Bern, Switzerland)

[Swifaniso leswi nga eka tluka 584]

EMagdeburg, eJarimani, Sosayiti yi endle vugandliselo hi va-1920

[Swifaniso leswi nga eka tluka 590, 591]

Elandsfontein, eAfrika Dzonga (1972)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 590]

Numazu, eJapani (1972)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 590]

Strathfield, eAustralia (1972)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 590]

São Paulo, eBrazil (1973)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 591]

Lagos, eNigeria (1974)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 591]

Wiesbaden, eJarimani (1975)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 591]

Toronto, eCanada (1975)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 597]

Matsalelo lamakulu ma endliwile hi Timbhoni leswaku ti fikelela xilaveko xa tona xa tibuku ta Bibele hi tindzimi to tala (eBrooklyn, N.Y.)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 599]

Tikhomphyuta ta muvala ti pfune vativi va vutshila ku veka swifaniso, va swi tsemelela ni ku swi lunghisa kahle hi ku tirhisa gezi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 602]

Timbhoni ta Yehovha ti tirhisa matirhelo ya khomphyuta leswaku ti hatlisisa ntirho wa tona ni ku olovisa ntirho wo hundzuluxela Bibele (eKorea)