Section 4
Vujagana Byi Endle Leswaku Xikwembu Ni Bibele Swi Soriwa
1, 2. Ha yini vanhu van’wana va nga yi xiximi Bibele, kambe Bibele yona yi ri yini?
1 Ematikweni yo tala, vanhu va papalate Bibele ni ku yi tekela ehansi hikwalaho ka mahanyelo yo biha ya vanhu lava tivulaka leswaku va yi landzelela. Ematikweni man’wana, ku vuriwe leswaku Bibele i buku leyi vangaka nyimpi, i buku ya valungu ni leswaku i buku leyi seketelaka fambiselo ra vukoloni. Kambe leyi i mianakanyo leyi hoxeke.
2 Bibele, leyi tsariweke le Middle East, a yi ti seketeli tinyimpi ta tikoloni ni makwanga lama andzeke lama endliweke hi vito ra Vukreste hi nkarhi wo leha swinene. Ku hambana ni sweswo, hi ku hlaya Bibele ni ku dyondza tidyondzo ta Vukreste bya ntiyiso lebyi dyondzisiweke hi Yesu, u ta swi vona leswaku Bibele yi lwisana ni madzolonga, ku tikhoma ko biha ni ku xanisiwa ka van’wana. Xihoxo xi na vanhu va makwanga, ku nga ri Bibele. (1 Vakorinto 13:1-6; Yakobo 4:1-3; 5:1-6; 1 Yohane 4:7, 8) Xisweswo u nga pfumeli leswaku mahanyelo yo biha ya vanhu lava hanyaka hi ndlela leyi lwisanaka ni xitsundzuxo lexinene xa Bibele, ya ku sivela leswaku u kuma mpfuno wa yona.
3. Xana mintiyiso ya matimu yi kombisa yini malunghana ni Vujagana?
3 Van’wana va lava nga hanyiki hi ku landza Bibele, i vanhu ni matiko ya Vujagana. “Vujagana” byi hlamuseriwa tanihi xiphemu xa misava, lexi ku taleke Vukreste eka xona. Ngopfu-ngopfu i matiko ya le Vupela-dyambu swin’we ni fambiselo ra wona ra tikereke, leswi ku sukela hi lembe xidzana ra vumune C.E. swi veke leswi xiyekaka. Vujagana i khale byi ri na yona Bibele, naswona vafundhisi va byona va vula leswaku va yi dyondzisa ni leswaku i vayimeri va Xikwembu. Kambe xana vafundhisi ni varhumiwa va Vujagana va dyondzisa ntiyiso? Xana swiendlo swa vona hakunene swi yimela Xikwembu ni Bibele? Xana Vukreste byi kona hakunene eka Vujagana? E-e. Ku sukela loko vukhongeri bya byona byi sungule ku xiyeka hi lembe xidzana ra vumune, Vujagana byi tikombise byi ri nala wa Xikwembu ni wa Bibele. Ina, mintiyiso ya matimu yi kombisa leswaku Vujagana byi endle leswaku Xikwembu ni Bibele swi soriwa.
Tidyondzo Leti Nga Riki Ta Bibele
4, 5. Hi tihi tidyondzo leti nga riki ta Bibele leti dyondzisiwaka hi tikereke?
4 Tidyondzo ta xisekelo ta Vujagana ti sekeriwe eka mintsheketo ya khale—liya ya le Greece, Egipta, Babilona ni ya matiko man’wana—ku nga ri eBibeleni. Tidyondzo to fana ni leswaku moya-xiviri wa munhu a wu fi, ku xanisiwa hi laha ku nga heriki endzilweni wa tihele, pagatori ni Vunharhu-un’we (ku nga vanhu vanharhu eka Xikwembu-nhloko) a ti kona eBibeleni.
5 Hi xikombiso, xiya dyondzo leyi vulaka leswaku vanhu vo biha va ta xanisiwa hi laha ku nga heriki endzilweni wa tihele. U titwisa ku yini hi mianakanyo leyi? Vo tala va yi languta yi nga tsakisi. Va vona swi nga twisiseki leswaku Xikwembu xi nga xanisa vanhu hi laha ku nga heriki, xi va tshika va twa ku vava swinene vusiku na nhlekanhi. Mianakanyo yoleyo ya vuharhi a yi fambisani ni Xikwembu xa Bibele, hikuva “Xikwembu i rirhandzu.” (1 Yohane 4:8) Bibele yi swi veka erivaleni leswaku dyondzo yo tano a yi ‘humi kona embilwini’ ya Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.—Yeremiya 7:31; 19:5; 32:35.
6. Xana Bibele yi ku kombisa njhani ku hoxa ka dyondzo ya moya-xiviri lowu nga fiki?
6 Namuntlha, vukhongeri byo tala, ku katsa ni tikereke ta Vujagana, ti dyondzisa leswaku vanhu va ni moya-xiviri lowu nga fiki, lowu loko munhu a fa wu yaka etilweni kumbe etiheleni. Leyi a hi dyondzo ya Bibele. Ematshan’weni ya sweswo, Bibele yi swi veka erivaleni: “Hikuva lava hanyaka va swi tiva leswaku va ta fa; kambe lava feke‚ a va tivi nchumu‚ . . . hikuva ku hava ntirho‚ ku anakanya‚ vutivi hambi ku ri vutlharhi‚ eSheol [sirha]‚ ndhawu leyi u yaka eka yona.” (Eklesiasta 9:5, 10, NW) Naswona mupisalema u vula leswaku, loko munhu a fa u “tlhelela e nṭhurini; kutani hi siku rolero makungu ya [yena ma, NW] hela.”—Pisalema 146:4.
7. Hi wihi nxupulo lowu nyikiweke Adamu na Evha hikwalaho ko tlula nawu wa Xikwembu?
7 Nakambe tsundzuka leswaku loko Adamu na Evha va tlule nawu wa Xikwembu, nxupulo wa vona a ku nga ri ku nga fi. Sweswo a ku ta va ku ri hakelo ku nga ri nxupulo! Ematshan’weni ya sweswo va byeriwe leswaku va ta “tlhelela misav̌eni, hikuv̌a [va] humesiwile ka yona.” Xikwembu xi byele Adamu xi ku: “Hikuv̌a u nṭhuri, u ta tlhelela e nṭhurini.” (Genesa 3:19) Xisweswo, dyondzo ya ku nga fi ka moya-xiviri a yi kona eBibeleni kambe yi tekiwe hi Vujagana eka vanhu lava nga riki Vakreste lava hanyeke emahlweni ka vona.
8. Xana Bibele yi ku kombisa njhani ku hoxa ka dyondzo ya Vujagana ya Vunharhu-un’we?
8 Nakambe, dyondzo ya Vunharhu-un’we ya Vujagana yi endla Xikwembu xi vonakala onge i Xikwembu lexi nga twisisekiki, lexi nga ni vanhu vanharhu eka wun’we. Kambe dyondzo leyi na yona a yi kona eBibeleni. Hi xikombiso, eka Esaya 40:25, Xikwembu xi ri: “Mi ta nḍi fanisa na mani leŝaku nḍi fana na yena šana?” Nhlamulo yi le rivaleni: A nga kona la nga fanaka na xona. Nakambe, Pisalema 83:18 yi ri: “Wena loyi v̌ito ra yena a nga Yehova, [wena ntsena, NW] u tlakukile henhla ka misav̌a hikwayo.”—Nakambe vona Esaya 45:5; 46:9; Yohane 5:19; 6:38; 7:16.
9. I yini lexi hi nga xi vulaka malunghana ni tidyondzo ta Bibele, ni hi tidyondzo ta tikereke ta Vujagana?
9 Tidyondzo ta Bibele malunghana ni Xikwembu ni swikongomelo swa xona ti twisiseka hi ku olova naswona ta twala, ti le rivaleni. Kambe tidyondzo ta tikereke ta Vujagana a ti twisiseki. Ku tlula kwalaho, ti kanetana ni Bibele.
Mintirho Leyi Hambaneke Ni Ku Rhandza Ka Xikwembu
10, 11. Xana tidyondzo ta Bibele ti hambana ni ta tikereke ta Vujagana hi ndlela yihi?
10 Ku tlhandlekela eku dyondziseni ka tidyondzo ta mavunwa, Vujagana byi endle leswaku Xikwembu ni Bibele swi soriwa hi mintirho ya byona. Leswi vafundhisi ni tikereke va swi endleke eka malembe xidzana lama hundzeke, ni leswi va hambeteke va swi endla enkarhini wa hina, swi hambane swinene ni leswi Xikwembu xa Bibele xi swi lavaka naswona swi hambana ni leswi Musunguri wa Vukreste, Yesu Kreste, a swi dyondziseke ni leswi a swi endleke.
11 Hi xikombiso, Yesu u dyondzise valandzeri vakwe leswaku va nga ngheneleli etimhakeni ta politiki ta misava leyi hambi ku ri ku hlanganyela etinyimpini ta yona. U va dyondzise ni leswaku va rhandza ku rhula, va hlayisa nawu, va rhandza vanhu-kulobye handle ka xihlawuhlawu, va tiyimisela ku fela van’wana ematshan’weni yo va dlaya.—Yohane 15:13; Mintirho 10:34, 35; 1 Yohane 4:20, 21.
12. Xana Yesu u te i yini lexi nga ta hlawula Vakreste va ntiyiso?
12 Ina, Yesu u dyondzise leswaku ku rhandza vanhu van’wana a ku ta hambanisa Vakreste va ntiyiso eka Vakreste va mavunwa, vakanganyisi. U byele lava nga ta n’wi landzela a ku: “Ndzi mi nyika nawu lowuntshwa ndzi ri: Rhandzanani! Kukotisa leswi mina ndzi mi rhandzeke, rhandzanani na n’wina. Hinkwavo va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.”—Yohane 13:34, 35; 15:12.
13, 14. I yini lexi kombisaka leswaku tikereke ta Vujagana a ti yimeli Xikwembu?
13 Kambe, eka malembe xidzana lama hundzeke ku ta fikela ni namuntlha, vafundhisi va Vujagana a va ri karhi va nghenelela eka tipolitiki naswona va seketele tinyimpi ta matiko ya vona. Nakambe a va seketela matlhelo yo karhi eka tinyimpi leti a ti ri exikarhi ka Vujagana, to tanihi tinyimpi timbirhi ta misava ta lembe xidzana leri. Eka tinyimpi leti, vafundhisi eka matlhelo hinkwawo, a va khongelela ku hlula, naswona swirho swa kereke etikweni ro karhi, a swi dlaya swirho swa kereke leyi fanaka swa tiko lerin’wana. Kambe leyi i ndlela leyi Bibele yi nge vana va Sathana va hanyisa xiswona, ku nga ri va Xikwembu. (1 Yohane 3:10-12, 15) Xisweswo, hambi loko vafundhisi ni valandzeri va vona va tivule Vakreste, va hanye hi ku hambana ni tidyondzo ta Yesu Kreste, loyi a byeleke valandzeri vakwe leswaku ‘va tlherisa banga.’—Matewu 26:51, 52.
14 Hi malembe xidzana yo tala, tikereke a ti tirhisana ni vafumi va matiko ya Vujagana, loko matiko ya kona ma hlula, ma endla vanhu mahlonga ni ku tsongahata vanhu van’wana hi nguva ya ku fuma ka mufumi un’we. A swi ri tano hi malembe xidzana yo tala le Afrika. Ni le China a swi ri tano, loko matiko ya le Vupela-dyambu ma tise fambiselo ra ku fuma hi nkani, tanihi le nkarhini wa Tinyimpi to lwela mpfumelelo wo oda Swidzidzirisi ni leswi vuriwaka nyimpi ya Vahundzuluxi va Machayina.
15. Hi byihi vubihi lebyi seketeriweke hi Vujagana?
15 Vukhongeri bya Vujagana na byona, a byi ri vaxanisi-nkulu, hambi ku ri ku dlaya lava a va hambana na vona hi malembe xidzana ya matimu lawa a ma vuriwa Nguva ya Munyama. Hi nguva ya Nkonaniso, leyi heteke madzana ya malembe, vuharhi byo tanihi ku xanisa ni ku dlaya, a byi ri enawini, naswona a byi wela vanhu lavanene, lava nga hava nandzu. Lava a va hlohlotela byona a ku ri vafundhisi swin’we ni valandzeri va vona, lava hinkwavo a va tivula Vakreste. Va ringete ni ku herisa Bibele leswaku vanhu lava tolovelekeke va nga swi koti ku yi hlaya.
A Hi Vakreste
16, 17. Ha yini hi vula leswaku tikereke a hi ta Vukreste?
16 E-e, matiko ni tikereke ta Vujagana a va nga ri Vakreste, hambi ku ri sweswi a hi Vakreste. A hi malandza ya Xikwembu. Rito ra xona leri huhuteriweke loko ri vulavula ha vona ri ri: “Hi milomo ya vona, va vula leswaku va tiva Xikwembu, kambe hi mintirho ya vona va xi landzula. Va nyangatsa, va ala ku yingisa, a va koti ku endla ntirho ni wun’we lowunene.”—Tito 1:16.
17 Yesu u vule leswaku vukhongeri bya mavunwa byi nga voniwa hi leswi byi swi tswalaka, ku nga mihandzu ya byona. U te: “Tivoneleni eka vaprofeta va mavunwa lava taka ka n’wina va ambele tanihi tinyimpfu, kasi etimbilwini ta vona, i timhisi leti bvanyengetaka. Mi ta va tiva hi mintirho ya vona. . . . Murhi lowunene wu tswala mihandzu leyo nandziha, ni murhi lowo biha wu tswala mihandzu leyo biha. Murhi lowunene a wu koti ku tswala mihandzu leyo biha, ni murhi wo biha a wu koti ku tswala mihandzu leyo nandziha. Murhi wun’wana ni wun’wana lowu nga tswariki mihandzu leyo nandziha, wu tsemiwa, wu hoxiwa endzilweni. Hikokwalaho [vaprofeta va mavunwa] mi ta va tiva hi mintirho ya vona.”—Matewu 7:15-20.
18. Xana tidyondzo ni mintirho ya Vujagana swi vange yini?
18 Xisweswo, hi leswi byi swi dyondziseke ni leswi byi swi endleke, vukhongeri bya Vujagana byi kombise leswaku, ku vula ka byona leswaku bya yi tshemba Bibele ni leswaku bya xi chava Xikwembu ni leswaku i Vakreste, i vunwa. Va endle leswaku Xikwembu ni Bibele swi soriwa. Xisweswo, va nyangatse timiliyoni ta vanhu ni ku ti endla ti fularhela ku pfumela eka La-nge-henhla-henhla.
19. Xana ku tsandzeka ka Vujagana swi vula leswaku Xikwembu ni Bibele swi tsandzekile?
19 Hambi swi ri tano, ku tsandzeka ka vafundhisi ni tikereke ta Vujagana, swin’we ni ku tsandzeka ka vukhongeri byin’wana lebyi nga riki bya Vujagana, a swi vuli swona leswaku Bibele yi tsandzekile. Naswona a swi vuli swona leswaku Xikwembu xi tsandzekile. Kambe, Bibele yi vulavula hi La-nge-henhla-henhla, la hanyaka ni la khathalaka ha hina ni vumundzuku bya hina. Yi kombisa leswaku u ta hakela vanhu va timbilu letinene lava lavaka ku endla leswi lulameke, lava lavaka misava hinkwayo yi tala hi vululami ni ku rhula. Nakambe yi kombisa leswaku ha yini Xikwembu xi pfumelele vubihi ni ku xaniseka swi va kona, ni ndlela leyi ha yona xi nga ta herisa vanhu lava vavisaka van’wana, swin’we ni lava tiendlaka onge va tirhela xona kasi a va tirheli xona.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Dante’s “Inferno”
[Xihlovo Xa Kona]
Doré’s illustration of Barrators—Giampolo for Dante’s Divine Comedy
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Vunharhu-un’we ya Vujagana
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Vunharhu-un’we bya Mahindu
[Xihlovo Xa Kona]
Courtesy of The British Museum
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Vunharhu-un’we bya Vaegipta
[Xihlovo Xa Kona]
Museo Egizio, Turin
[Swifaniso leswi nga eka tluka 18]
Ku hambana ni tidyondzo ta Yesu, vafundhisi vamatiko hinkwawo lama lwaka va seketele tinyimpi
[Xihlovo Xa Kona]
U.S. Army photo